Дотоодын зах зээлд цемент хомсдож, үнэ нэмэгдсэн асуудлаар Барилга, хот байгуулалтын яамны Барилгын материалын үйлдвэрлэлийн хэлтсийн дарга Д.Батзоригтой ярилцлаа.
-Барилга, бүтээн байгуулалтын улирлын үед гол түүхий эд болох цемент хомсдож, үнэ өсчихлөө. Гол шалтгаан нь юу байна вэ?
-Өнөөдрийн байдлаар дотоодын цементийн үйлдвэрүүд 600 мянган тн цемент үйлдвэрлээд байна. Манай улсын жилийн хэрэглээ бол 1.8 сая тн цемент байдаг. Цементийн хомсдол үүссэн эхний шалтгаан бол тээвэрлэлттэй холбоотой үүслээ. Импортоор их хэмжээний барилгын материал болон бараа бүтээгдэхүүнийг вагоноор татаж байгаа учраас Хятадын талд гарсан галт тэргүүд маань тэндээ ачилт удаан хийгдэж 21 хүртэл хоног болж буйгаас үүдэн дотоодын тээвэрлэлтэд хомсдол үүсч байгаа талаар УБТЗ-ын удирдлагууд танилцуулсан. Үүнтэй холбогдуулаад цементийн үйлдвэрүүдэд маань тогтмол түүхий эд болох клинкерийн нөөц бүрдүүлэх, татан авалтаа хийх, Задгай болон ууттай цементээ зөөж тээвэрлэдэг вагонуудын хүрэлцээ буурсан. Тиймээс зах зээл дээрх цементийнхээ нийлүүлэлтийг тогтмол хангаж чадахгүй нөхцөл байдал үүссэнээс хомсдол бий болж эхэлсэн. Өнөөдрийн байдлаар нийтдээ нэг сая тн-ын хүчин чадалтай дөрвөн үйлдвэрийн гурав нь ажиллаж байгаа. Хятадын хөрөнгө оруулалттай “Мөнхийн баянгал” ХХК тоног төхөөрөмжийн эвдрэлтэй, энэ оны дөрөвдүгээр сар хүртэл ажиллаж байгаад зогссон. Одоо “Хөтөлийн цемент шохой” ТӨХК, “Монцемент билдинг материалс” ХХК, “МАК цемент” ХХК гэсэн гурван том үйлдвэр ажиллаж байна.
-Цемент хомсодсон бас нэг шалтгаан нь “Хөтөл”-ийн цементийн үйлдвэр ажиллахгүй байгаатай холбоотой гэл үү. Хэвийн ажиллаж байсан үйлдвэрийг төр авснаар ингэж л дампууруулдаг гэх маягтай мессэж нийгэмд харагдах боллоо?
-“Хөтөлийн цемент шохой” ТӨХК-ийн хувьд тоног төхөөрөмжийн эвдрэлтэй холбоотойгоор бүтээгдэхүүнээ тогтмол үйлдвэрлэж чадахгүй нөхцөл байдал бий болсон. Өнөөдрийн байдлаар засвар үйлчилгээгээ хийгээд гурван тээрмийнхээ хоёрыг нь ажиллуулаад явж байна. Өдөрт хоёр 2,3 мян.тн-ын цемент үйлдвэрлээд эхэлчихсэн. Бусдаар бол асуудал байхгүй. “Хөтөлийн цемент шохой” ТӨХК зах зээлд ууттай цементнийхээ хэрэглээг давхар хангана.
Энэ бол ганцхан үйлдвэрээс хамаардаг зах зээл биш. “Хөтөл” зах зээлийн хэрэглээний 20-30 хувийг хангадаг. Бусад нийлүүлэлтийг МАК, “Монцемент” үйлдвэр хангаж байгаа. Хажуугаар нь зах зээлийн тодорхой хувийг хангадаг жижиг үйлдвэрүүд ч бий.
-Цементийн шуудайны хомсдол үнийн хөөрөгдөлд нөлөөлж байна уу. Салбарын яамнаас ямар арга хэмжээ авч байна вэ?
-Дотоодын цементийн үйлдвэрүүдийн түүхий эд болон цемент тээвэрлэлтийн асуудлаар үйлдвэрлэгчдийнхээ удирдлагуудтай уулзалтуудыг хийснээр УБТЗ-тайгаа хамтарч тулгамдаж буй асуудлыг шийдвэрлээд байна. Улаанбаатар төмөр замтай яриад тээвэрлэлтийг нь шийдсэн боловч “Мак цемент” ХХК-ийн импортоор авч буй цементийн шуудай дуусч зах зээл дээрх шуудайтай цементийн хомсдол нэмэгдэх нэг шалтгаан болсон.
Зах зээлд шуудайтай цемент гаргах боломжгүй нөхцөл байдал үүссэнийг салбарын яамнаас үйлдвэртэйгээ хамтран зохион байгуулалтуудыг хийгээд явж байгаа. Өнөөдрийн байдлаар эхний ээлжинд Улаанбаатарт 300 мян.ширхэг цементийн уут нь ирж шуудайтай цементээ үйлдвэрлэж эхлээд байна. Үргэлжлээд ар араасаа цементийн уутны захиалга, тээвэрлэлт хийгдэж байна.
УБТЗ-тай хийсэн энхий уулзалтаар “Монцемент билдинг материалс” ХХК-д 3-5 хоногт 15 хоппер вагон, хоногт 5 крыты вагон буюу 150 вагонаар, “МАК цемент” ХХК-д хоногт 10 крыты вагон буюу сард хамгийн багадаа 300 вагон хангах асуудлыг шийдвэрлүүлсэн.Төмөр зам нэлээд сайн дэмжиж ажиллаж байгаа. “Монцемент”-ийн хувьд Дорноговийн Өргөн, Улаанбаатарын “22-ын товчоо”-нд цементийн тээрмийн үйлдвэртэй. Түүхий эдээ Улаанбаатар руу татах вагоны тээвэрлэлт нь тодорхой хэмжээнд байгаа. Гэвч өдөрт үйлдвэрлэх хэмжээнийхээ түүхий эдийг хангаж чадахгүй байгаа бөгөөд үүнтэй холбоотойгоор манай яамны зүгээс дэд сайдын хэмжээнд төмөр замын удирдлагуудтай 2 дахь удаагаа уулзалт хийж, УБТЗ-тай хамтран цементийн тээвэрлэлтийг бүрэн анхаарч, тулгамдаж буй асуудлыг шийдвэрлэхээр ажиллаж байна.
-Богино хугацааны бүтээгдэхүүний хомсдолд орчихоод байгаа гэж ойлгож болох уу?
-Гол нь яагаад эрсдэлтэй байна вэ гэхээр ид бүтээн байгуулалтын ажил явагдаж байгаа энэ цаг үед иймэрхүү асуудлууд гарч байгаа нь иргэд, аж ахуйн нэгжүүдэд хүндрэлтэй тусч байгаа юм. Гэхдээ энэ бол богино хугацааны хомсдол, үнийн өсөлт. Тэгэхээр зах зээлд шуудайтай цементийнхээ нийлүүлэлтийг хангалттай хийгээд явахаар үнэ буцаад буурч, тогтворжино гэж харж байгаа. Өнөө жилийн хувьд тээвэрлэлтээс шалтгаалж бүх үйлдвэрүүдэд хүндрэлтэй нөхцөл байдал үүссэн. Гадаад хүчин зүйлээс гадна дотоодын тээвэрлэлтийн хүндрэл цементийн үйлдвэрүүдэд жилд хоёр удаа тохиолддог. Тэр нь юу вэ гэхээр барилгын ажил ид эхлэх үед болон намрын ногоо хураалттай холбоотойгоор вагоны хомсдол үүсдэг. Энэ асуудлыг бид урьдчилаад төмөр замын байгууллагуудад тавьж байсан. Цемент бол стратегийн ач холбогдолтой бүтээгдэхүүн. Барилгын нийт төсөвт өртгийн барилгын материалын зардлын 23 хувийг эзэлдэг. Тэгэхээр цементийн нийлүүлэлт, үйлдвэрлэлтийн тал дээр бусад байгууллагууд маань сайн дэмжиж ажиллах хэрэгтэй байгаа юм. Үндсэндээ бол Хөтөлийн цемент шохой өдөрт 2.3 мян.тн, “Мак цемент” ХХК өдөрт 4 мян.тн, “Монцемент билдинг материалс” ХХК-ийн Дорноговь аймгийн Өргөн сум дахь үйлдвэр 1 мян.тн, 22-ын тээрэм 2.8 мян.тн-ы хүчин чадлаараа үйлдвэрлэхэд хоногт 10 мян.тн орчим цемент нийлүүлэгдэхэд хомсдол арилах боломжтой гэж харж байна.
-Үйлдвэрүүд цементийн үнийг нэмсэн асуудал байна уу. Тэгэхээр зах зээлд үнийг хэн өсгөөд байна вэ?
-Жижиглэн худалдаанд үнэ хөөрөгдөл бий болоод байгаа юм. Өмнө нь шуудай нь 14-15 мянган төгрөгийн үнэтэй байсан цемент 18-23 мянган төгрөгөөр иргэдиийн гарт очиж байна. Хомсдол бий болонгуут эрэлт огцом нэмэгдэх нь ойлгомжтой. Тэгэнгүүт наймаачид дураараа үнэ зохиож хэлдэг. Үйлдвэрүүдийн хувьд он гарснаас хойш нэг л удаа цементийн үнийг нэмсэн. Одоогийн байдлаар үйлдвэрүүдийн цементийн дундаж үнэ нэг тонн нь 260 мянган төгрөг байна.
Үйлдвэрээс хүмүүс их, бага ч гэсэн энэ үнээр л авч байгаа. Монголчууд маань хэцүү. Зах зээлд хомсдол үүсэнгүүт албаар авч дарж, үнэ өсгөдөг. Гэхдээ богино хугацаанд зах зээл дээр байгаа бүтээгдэхүүнийг өөрсдийнхөө мөнгөөрөө худалдаж аваад үнэ тогтоодог систем ямар ч салбарт байгаад байх шиг. Үүнийг зах зээлийн зарчим гэдэг ч яг үнэндээ ёс зүйгүй үйлдэл. Энэ асуудлуудыг бид богино хугацаанд цэгцэлж, зах зээлийнхээ эрэлт, нийлүүлэлтийг хангахаар үйлдвэрүүдтэйгээ ойр ажиллаж байгаа.
-Арматурын нөөц ямархуу байгаа вэ?
-Бид арматурыг импортоор хэрэглэдэг учраас 2022 оны арванхоёрдугаар сараас эхлээд Гадаад харилцааны яам болон Зам, тээврийн хөгжлийн яамтай хамтарч ажиллаж эхэлсэн. Өнөөдрийн байдлаар 2000 орчим вагон барилгын материалыг оруулж ирсэн байгаа. Арматурын хувьд манайх жилийн 260 мянган тн-ын хэрэглээтэй. Үүнийхээ 160 мянган тн-ыг нь оруулаад ирчихсэн байна. Тэгэхээр барилгын ажил ид эхлэх үеэс өмнө нөөцөө бүрдүүлчихсэн гэсэн үг. Ингэснээр хомсдолоос шалтгаалсан үнийн өсөлтөөс урьдчилан сэргийлсэн арга хэмжээ авч чадсан. Одоо зах зээл дээрх арматурын борлуулалтын үнэ тогтвортой байгаа. Статистикийн мэдээлэл харахад бараг 60 хувиа оруулаад ирсэн. Тэгэхээр үнийг өсгөхгүй байх боломжтой.