УИХ–ын хоёр тойрогт явагдах нөхөн сонгууль аравдугаар сард болно. Хэнтийн тойрогт гурван нэр дэвшигч, Сонгинохайрханд арван нэр дэвшигч өрсөлдөхөөр СЕХ–нд бүртгүүлсэн байгаа. Энэ удаагийн УИХ–ын нөхөн сонгуульд нэр дэвшигчдийн хэн нь хэн болохыг тоймлон хүргэж байна.
Эрх баригчдын хувьд залуу боловсон хүчнээ сойжээ. Харин сөрөг хүчин болох АН улс төрд чанагдсан туршлагатай, хашир улстөрчдөө санал нэгтэйгээр зүтгүүлжээ.
Хэнтий аймгийн 18 дугаар тойргийн нөхөн сонгуульд гурван нам, нэг бие даагч нэр дэвших эрхээ авсан. АН–аас Б.Гарамгайбаатар, МАН–аас Ц.Идэрбат, Ард Түмний Олонхын Засаглал намаас А.Батдорж, бие дааж М.Чингисхаан нар өрсөлдөнө.
Батхүүгийн ГАРАМГАЙБААТАР
АН-ын лидерүүдийн нэг, тулхтай, буурьтай, улс төрийн тогоонд чанагдсан жинхэнэ төрийн “хар хүн”. Тэрбээр намдаа МҮДН-ын фракцид багтдаг. АН-аас парламентад сонгогдон сууж байхдаа УИХ дахь АН-ын бүлгийн дарга, Эдийн засгийн байнгын хорооны даргаар тус тус ажиллаж байв. Ардчилсан намын ҮБХ-оор түүнийг энэ удаагийн нөхөн сонгуульд дуу нэгтэйгээр дэвшүүлж, ихээхэн итгэл найдвар тавьж байгаа. Учир нь Б.Гарамгайбаатар Хэнтий аймагт хийж бүтээсэн үйлс арвинтай нэгэн. УИХ-ын гишүүнээр ажиллаж байх хугацаандаа орон нутагтаа хөрөнгө оруулалт татаж, бүтээн байгуулалтын ажлуудыг өрнүүлж чадсанд хэнтийчүүд ам сайтай байдаг юм билээ.
Цагаанхүүгийн ИДЭРБАТ
МАН-ын залуу боловсон хүчнүүдийн нэг. Улс төрд бэлтгэгдэж яваа Ц.Идэрбат нь Хэнтий аймгийн Засаг даргаар 2020 оноос хойш ажиллаж байгаа. Тэрбээр 1981 онд төрсөн, 1999-2003 онд Гадаад хэлний дээд сургуулийг Англи хэлний багш мэргэжлээр төгссөн бакалавр зэрэгтэй гэж намтартаа өгүүлжээ. Мөн Удирдлагын академийг төрийн удирдлагын менежерээр төгссөн байна. Нэр дэвшигч Ц.Идэрбатын хувьд орон нутгийнхаа МАН-ын хороонд анхан шатнаас ажилласаар өдий хүрчээ. Төрийн албаны туршлага гэвэл Хэрлэн сумын Засаг даргын орлогч, Хэрлэн сумын Засаг дарга бөгөөд Чингис хотын захирагч, Хэнтий аймгийн ИТХ-ын төлөөлөгч, тэргүүлэгчээр ажиллаж байжээ. Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх Ерөнхий сайд байхдаа түүнийг аймгийн Засаг даргаар томилсон байдаг.
Нөгөөтэйгүүр улс төрийн туршлагагүй залуу хүн УИХ-ын гишүүнээр сонгогдоод гэнэдэж, алдсан “бандааш” Д.Гантулгын хэрэг одоо ч хэнтийчүүдийн санамжид байгаа. Иймд залуу нэр дэвшигч Ц.Идэрбатад нут-гийн зон олон тийм ч их итгэл хүлээлгэхгүй байгаа сурагтай.
Алтан БАТДОРЖ
Ард түмний олонхын засаглал намын дарга тэрбээр нөхөн сонгуульд Хэнтий аймгаас нэр дэвшиж байгаа. Хууль хяналтын байгууллагад чамгүй ажиллаж байсан туршлагатай хүн аж. Мөн оффшорын эсрэг “АТОЗ” ТББ-д хуулийн талыг нь хариуцаж байсан удаатай. Хожим нам байгуулж, найз Ц.Нарангэрэлтэйгээ хагаралдаж байгаа тухай хэвлэлээр хэдэнтээ бичигдэж байв. “АТОЗ”-ийг хөдөлгөөн хэвээр нь хадгалах хүсэлтэй байсан үүсгэн байгуулагчдынхаа үгийг дагалгүй эрх баригч талд үйлчилсэн гэх хардлага ч явдаг юм билээ. Тиймээс А.Батдоржийг Хэнтийн тойрогт нэр дэвшиж байгааг нь гайхах хүн олон байв. Тодруулбал, Б.Гарамгайбаатарын саналыг хуваах гэж зориуд захиалгаар орж ирлээ гэж улс төрийн хүрээнийхэн ярьж байсан юм.
Магнайбаярын ЧИНГИСХААН
Тэрбээр сошиалд “Чингисхаан” нээрээр олны танил болсон. Уг нь эцэг, эхээс өгсөн нэрийг нь М.Баасанжаргал гэдэг аж. Харин мань эр энэ нэрээ албан ёсоор Чингисхаан болгон солиулжээ. Түүний хувьд 1989 онд Архангай аймагт төрсөн бөгөөд Кино урлагийн дээд сургуулийг найруулагчаар төгссөн. Ажлын туршлага гэвэл ETV, Star tv, UBS телевизэд 2013 он хүртэлх хугацаанд ажиллаж байжээ. М.Чингисхаан нь “Уухай” гэж нэгдэл байгуулж, газар усныхаа төлөө тэмцэж явсан нэгэн. Тэрбээр нөхөн сонгуульд өрсөлдөх эрхээ авахын тулд “Хэнтийчүүд минь та бүхэн Чингис хаан болох зорилго тэмүүлэл өвөрлөсөн бие даагч намайг дэмжиж гарын үсэг цуглуулах ажилд минь тус дэм болоорой” гэж сошиалаар хүсч байсан. Бие дааж нэр дэвшихийн тулд 801 хүнээс илүү гарын үсэг цуглуулах шаардлагыг амжилттай биелүүлж, СЕХ-нд бүртгүүлсэн юм.
СОНГИНОХАЙРХАН ДҮҮРЭГТ АРВАН НЭР ДЭВШИГЧ ӨРСӨЛДӨНӨ
УИХ-ын 28 дугаар тойрог буюу Сонгинохайрхан дүүргийн нөхөн сонгуульд есөн нам эвсэл, нэг бие даагч өрсөлдөхөөр СЕХ-нд бүртгүүлээд байгаа. АН-аас Э.Бат-Үүл, МАН-аас Э.Батшугар, Иргэний Зориг-Ногоон намаас Ш.Гантулга, Эрх Чөлөөг Хэрэгжүүлэгч намаас Ш.Төмөрсүх, “Зөв хүн-Электорат” эвслээс Б.Найдалаа, “Үнэн ба Зөв” намаас А.Отгонбаатар, Дэлхийн Монголчууд намаас Л.Цог, Ард Түмний Олонхын Засаглал намаас Д.Чулуунбат, Шударга Иргэдийн Нэгдсэн Эвсэл намаас Ц.Гантулга, Бие даан нэрээ дэвшүүлэгч Х.Бат-Ялалт нар саналын хуудсанд бичигдэх нь ээ.
Иргэдийн хувьд сонголт арвин байна. Харин ширүүхэн өрсөлдөөн улс төрийн хоёр гол хүчин болох АН, МАН-ын хооронд өрнөх нь ойлгомжтой. Энд өөрсдийгөө гуравдагч улс төрийн хүчин хэмээн амбицалдаг ХҮН хүнээ сойсон байхад эрх баригчдын халаасанд орсон гэгддэг жижиг намууд ч санал хуваахаар орж ирцгээжээ.
Эрдэнийн БАТ-ҮҮЛ
Монгол Улсын баатар Э.Бат-Үүлийн хийж, бүтээсэн үйлсийг дурдвал олон. Монголд ардчиллыг авчирсан алтан хараацайнуудын нэг төдийгүй лидер улстөрч юм. Мөн ардчиллын үнэт зүйлсийг хамгийн сайн хамгаалагч. Түүнийг хотын захирагчаар ажиллаж байх хугацаанд нийслэл маань хичнээн сайхан өнгө зүс орлоо доо. Тэрбээр УИХ-д сонгогдвол сөрөг хүчний нэлээд чанга дуу хоолой болох нь мэдээж. Энэ удаагийн нөхөн сонгуульд Сонгинохайрхан дүүрэгт түүнтэй эн зэрэгцэх өрсөлдөгч хараахан харагдахгүй байгаа юм. Улс төрийн болоод амьдралын туршлагаараа хэнийг ч дагуулахгүй нэгэн. Тиймдээ ч нийслэлд, ялангуяа сонгинохайрханчуудад Э.Бат-Үүл шиг улстөрч хамгийн хэрэгтэй.
Энхбаярын БАТШУГАР
Аавын эрх жаал хэмээн ард түмэндээ өхөөрдүүлж буй Э.Батшугар МАН-аас УИХ-д нэр дэвших гэж байна. 1987 онд төрсөн бөгөөд санхүүч, эдийн засагч мэргэжилтэй. АНУ -ын Калифорни мужийн ахлах сургуулийг дүүргээд Массачусетс мужийн Уолтхэм дэх Бэнтлигийн их сургуульд санхүүч, эдийн засагч мэргэжлээр суралцан амжилттай төгссөн. Ажлын гараагаа АНУ-аас эхлүүлж, “Жи Пи Морган” /JP Morgan/ хөрөнгө оруулалтын банкинд гурван жил ажилласан гэдэг. Дараа нь Монголбанкны дэд ерөнхийлөгчөөр ажиллаж байсан. Э.Батшугар Сонгинохайрханд нэр дэвшиж байгаа явдал аавынх нь хүч нөмөр гэж шууд харагдаж байгаа.
МАН Н.Энхбаяртай нэгдсэнийхээ төлөөсөнд хүүг нь нөхөн сонгуульд оролцуулж байна гэх олны яриа оргүй биш юм. Э.Батшугар бол Монголын ард түмэнд Н.Энхбаяр гэж харагддаг. Эцэг Н.Энхбаярынх нь хувьд Монголын хамгийн өндөр албан тушаалуудыг хашиж байсан хүн. Хэдий тийм боловч экс Ерөнхийлөгч маань өөрийнхөө залгамж халааг хүүдээ өвлүүлж, улс төрд шургуулж байна. Аав нь байгаа цагт Э.Батшугар хэзээ ч өөрийнхөө толгойгоор асуудалд хандах нь юу л бол гэсэн эргэлзээг нийгэмд суулгасан хүн юм.
Логийн ЦОГ
Дэлхийн Монголчууд намаас Л.Цогийг нэр дэвшүүлжээ. Тэрбээр ЗХУ-д дэд боловсрол эзэмшсэн, хуульч мэргэжилтэй. Социализмын үед Улсын Прокурорын газарт хэлтсийн прокурор, хэлтсийн даргаар ажиллаж байсан. Хуучин цагт МАХН буюу одоогийн МАН-ын төв хорооны дэргэдэх намын хянан шалгах хороонд байцаагч, Улсын Бага Хурлын Хууль зүйн байнгын хорооны дарга, УИХ-ын Тамгын газрын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга, Засгийн газрын гишүүн, Хууль зүйн сайдын албыг хашиж байв. Мөн 2012-2016 онд УИХ-ын гишүүнээр сонгогдож, МАХН-МҮАН-ын “Шударга ёс” эвслээс УИХ-ын дэд даргаар сонгогдон ажиллаж байв. Гэхдээ мань эрийг нам нам дамжсан, улс төрийн тогтворгүй нэгэн гэж экс намынх нь нөхөд ярих юм билээ.
Шагдарсүрэнгийн ГАНТУЛГА
“Төрийг цэвэрлэхийн тулд 200 хүний толгойг авах ёстой” гэж хэлж байсан олон улсын тоймч Ш.Гантулгыг Иргэний зориг-Ногоон нам Сонгинохайрханы нөхөн сонгуульд сойжээ. Тэрбээр Эрхүү хотын Полтехникийн их сургуулийг геологич, геохимич мэргэжлээр дүүргэсэн нэгэн юм байна. Ажлын туршлагын хувьд “Ийгл” болон “ТВ-9” телевизэд олон улсын тоймчоор ажиллаж байв. УИХ-ын 2020 оны сонгуульд мөн л Сонгинохайрхан дүүргээс нэр дэвшихдээ чамгүй санал авч байсан.
Тухайн үед түүнтэй нэг тойрогт адилхан Гантулга гэдэг нэртэй хүн нэр дэвшиж байсанд ихэд бухимдаж, захиалгаар саналыг нь хуваах гэж орж ирлээ хэмээж байв. Харин энэ удаагийн нөхөн сонгуульд мөн л түүнтэй ижил нэртэй Ц.Гантулга гэдэг хүн Шударга Иргэдийн Нэгдсэн Эвсэл намаас хүч үзэх юм билээ.
Шоовдорын ТӨМӨРСҮХ
Эрх Чөлөөг Хэрэгжүүлэгч намын дарга тэрбээр 2008 оны сонгуульд найзынхаа хамт нэр дэвшиж байсан удаатай. Тухайн үед 100 хүрэхгүй санал авсан хэмээн хэвлэлээр бичигдэж байсан ч улс төрийн амьдралаа орхилгүй сүүдрийн парламент байгуулан ажиллаж байсан. Улмаар УИХ-ын 2012 оны сонгуульд Баянгол дүүрэгт нэр дэвшсэн ч олигтой санал аваагүй гэдэг. Тэрбээр 2012 оноос хойш бизнес хийж, үйлдвэр байгуулахаар найман жил зүтгэсэн боловч бүтээгүй тухайгаа саяхан хэвлэлд ярьжээ. Иймд бодлогын өөрчлөлт хийхийн тулд нөхөн сонгуульд нэр дэвшиж байгаа аж. Өөрийгөө хүчтэй өрсөлдөгч хэмээн үзэж буй тэрбээр авлигачдыг цээрлүүлж, шударга ёсыг тогтоох уриатай сонгуульд оролцож байгаа гэнэ. Тэрбээр сонгууль болгоноор олонд танигдсан эрхмүүдийг намаасаа нэр дэвшүүлэх саналыг тавьдаг тухай улстөрчид хоорондоо ярьцгаах юм билээ.
Бадрахын НАЙДАЛАА
Сүүлийн үед улс төрд хүчтэй орж ирсэн эрхмийн нэг бол яах аргагүй Б.Найдалаа. ХҮН-ын даргаар томилогдсоноос хойш улс төрийн карьер нь нэлээд өссөн гэхэд болно. Тэрбээр 2020 онд УИХ болон НИТХ-д хүчээ үзсэн боловч амжилт олоогүй. Энэ удаад УИХ-ын нөхөн сонгуульд Зөв хүн-Электорат” эвслээс нэр дэвшиж байна. Санхүү эдийн засгийн дээд сургуульд онолын багшаар ажиллаж байгаад Японд магистр хамгаалсан тэрбээр бизнесийн салбарт нэлээд туршлага хуримтлуулсан нэгэн юм.
Өөрсдийгөө улс төрийн гуравдагч хүчин болно гэсэн итгэл үнэмшилтэй тус нам бол зүүний үзэл баримтлалтай. Гэхдээ эрх баригчидтай үгсэн тохиролцож, өөрт ашигтай хувилбараар хөдөлдөг хэмээн бусад улс төрийн хүчнүүд харддаг юм билээ. Тухайлбал, 60 тэрбумын схемийг санаачилж, улс төрд хөл тавьсан улс төрийн хүчин ч гэдэг.
Аюурзанын ОТГОНБААТАР
“Үнэн ба Зөв” намын дарга А.Отгонбаатар Сонгинохайрханы нөхөн сонгуульд хүч үзэхээр орж иржээ. Социал демократ үзэл баримтлалтай уг намыг УИХ-ын гишүүн асан Нарантуул захаар овоглодог Ш.Сайхансамбуу байгуулсан гэх яриа ч байдаг. Гэхдээ мань эр тус намын залууст зөвлөдөг тухайгаа нуудаггүй. А.Отгонбаатарын хувьд нийгмийн сүлжээнд нэлээд идэвхтэй нэгэн. Эрх баригчид, улстөрчдийг илүүтэй шүүмжилдгээр нь ч ард түмэн таньдаг болсон.
Сонгинохайрхан дүүргийн 28 дугаар тойргийн нөхөн сонгуульд дээрх эрхмүүдээс гадна Ард түмний олонхын засаглал намаас Д.Чулуунбат, Шударга Иргэдийн Нэгдсэн Эвсэл намаас Ц.Гантулга болон Бие даагчаар Х.Бат-Ялалт нар нэрээ дэвшүүлсэн. Х.Бат-Ялалтын хувьд “Иргэдийн шударга шүүх” ТББ-ын тэргүүн. Иргэдийн дуу хоолой болж нийгэмд дуугардаг хүн.
УИХ гэдэг бол төрийн эрх барих дээд байгууллага. Энд айлын эрх жаал, ард түмний од, ашиг хонжоо хайгч, попчид суугаад байдаг ч юм биш. Улс орны ирээдүй, хөгжлийн бодлогыг тодорхойлохын тулд өндөр боловсролтой, улс төрийн арвин туршлагатай, тулхтай, лидер хүн байх ёстой.