-АМИНЫ ОРО Н СУУЦЫГ ИПОТЕКИ ЙН ЗУРГААН ХУВИЙН ЗЭЭЛЭЭР АВАХ БОЛОМЖТОЙ БОЛЛОО-
Аравдугаар сараас эхэлж ипотекийн жилийн зургаан хувийн хүүтэй орон сууцны зээл олгож эхэлж байгаа талаар зарласан. Энэ асуудлаар Барилга, хот байгуулалтын яамны Бодлого төлөвлөлтийн газрын дарга Ц.Баярбаттай ярилцлаа.
-Ипотекийн зургаан хувийн зээлийг банкууд олгож эхэлсэн талаар хэд хоногийн өмнө БХХ-ын сайд мэдээлсэн. Яг хэзээнээс олгож эхэлсэн гэсэн үг вэ?
-Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөр 2020-2024 оны оны үйл ажиллагааны хөтөлбөрт ипотекийн зээлийг 4-6 хувь болгож нийгмийн даатгал төлдөг иргэдийг орон сууцжуулах бодлого хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхээр заагдсан. Үүнтэй холбогдуулаад Засгийн газраас Монголбанктай хамтраад ипотекийн хүүг зургаан хувь болгож шинэ зээлийг гаргаж байна. Одоо УИХ-ын 2020 оны төсвийн тухай хуулийг хэлэлцэж байна. Энэ үеэр Барилга хот байгуулалтын сайд зургаан хувийн зээлийг олгож эхэлсэн гэдгийг анх зарлаж мэдэгдсэн. Иргэдэд арилжааны банкуудаар дамжуулаад ипотекийн зургаан хувийн зээлийг энэ аравдугаар сараас эхэлж олгож эхэллээ.
-Хөрөнгийн эх үүсвэрийг хэрхэн шийдсэн бэ?
-Монголбанкнаас холбогдох зээлийн журам, арилжааны банкуудтай холбогдох зээлийн ерөнхий гэрээнүүдээ хийсэн. Ипотекийн зургаан хувийн зээлийн хөрөнгийн эх үүсвэрийг Монголбанк, арилжааны банкууд хамтарч гаргаж байна. Эх үүсвэрийн 60 хувийг Монголбанк, 40 хувийг арилжааны банкууд гаргаж байгаа. Яг одоогоор Монголбанк эхний ээлжинд 58 тэрбум төгрөгийн эх үүсвэрийг банкууд руу олгож байна. Энэ бол эхний ээлжийн санхүүжилт. Дараа нь үргэлжлээд эх үүсвэрийн санхүүжилт олгогдоно. Арилжааны банкууд мөн 30 гаруй тэрбум төгрөгийн эх үүсвэрийг гаргана. Нийтдээ 90 орчим тэрбум төгрөгийн санхүүжилт хийгдэж байна.
-Ямар иргэд энэ зээлд хамрагдах нөхцөлийг хангаж байгаа вэ. Ипотекийн зургаан хувийн зээл олгож эхлэхтэй холбоотойгоор зээлийн ерөнхий журамд өөрчлөлт орсон уу?
-Ипотекийн зургаан хувийн орон сууцны зээл олгож эхэлнэ гэдэг нь Засгийн газраас бага дунд орлоготой иргэд рүүгээ чиглэсэн ийм ажлын нэг хэсэг юм. Найман хувьтай зээл авч байгаа үетэй харьцуулж үзэх юм бол, найман хувийн зээлийн шалгуурт иргэний орлогын доод талын түвшин 1.1 сая төгрөг гэж заадаг байсан. Одоо зургаан хувь болж буурснаар иргэдийн орлогын доод түвшин 900.000 төгрөг рүү орж ирж байна.
Монголбанкны ерөнхийлөгчийн баталсан ипотекийн зээлийн 2016 оны журамд заасны дагуу зээлээ олгоно. Энэ журамд өрхийн татварын өмнөх орлогын 45 хувиас хэтрэхгүй байна гэдэг шалгуур байдаг. Тэр нь 1.1 сая төгрөг байдаг бол одоо 900.000 төгрөг рүү орж байна. Найман хувийн хүүтэй дунджаар 68 сая төгрөгийн зээл авсан иргэн сард 500.000 төгрөг төлдөг байсан бол зургаан хувийн зээл гарч эхэлснээр 68 сая төгрөгийн зээл авсан хүн сард 400.000 төгрөг төлнө гэсэн үг. Иргэд дээр ирж байгаа зээлийн дарамт буурах ийм ач холбогдолтой.
Мөн ипотекийн зээл хэрэгжиж эхлэхдээ амины орон сууц, нийтийн орон сууц гэсэн хоёр зориулалтын зээл олгож байсан. гэхдээ амины орон сууцны зориулалттай зээлийг 21 аймгийн хэмжээнд олгодог байсан. Цаашдаа нийслэл, 21 аймаг гээд улсын хэмжээнд амины орон сууцны зээл авах боломжтой болж байна. Мөн хуучин болон шинээр ашиглалтад орсон орон сууцыг зээлэнд хамруулахаар байгаа. Гэхдээ инженерийн шугам сүлжээнд холбогдсон байх гэх мэт шалгуур үзүүлэлтүүд хангасан байх шаардлагатай.
-Урьдчилгаа 30 хувь өгөх журам хэвээрээ мөрдөгдөх үү. Зээлийн хугацаанд өөрчлөлт орсон уу?
-Тэгнэ. Урьдчилгаанд ямар нэг өөрчлөлт ороогүй. Ипотекийн зээлийн хамгийн дээд талын хугацаа 360 сар буюу 30 жил байгаа. Тэрнээс наана ч авч болно. Үүнийг иргэд банкуудтай тохирно. Өнгөрсөн оны судалгааг харахад дунджаар 14, 15 жилийн хугацаатай ипотекийн зээлийг иргэд их авсан байдаг юм байна. Худалдан авах нийтийн зориулалттай талбай хэмжээ нь 80 метр квадратаас ихгүй байна гэдэг шалгуур үзүүлэлт нь хэвээрээ явж байна. Мөн Монголбанкнаас арилжааны банкуудад өгсөн чиглэлээр 100 сая төгрөгнөөс ихгүй ийм төгрөгийн зээлийг иргэнд олгоно. Ийм нөхцөл шаардлагуудтай журам явж байна. Нийт зээлийн хөрөнгийн эх үүсвэрийн 25 хувийг орон нутагт, 15 хувийг төрийн үйлчилгээний болон төрийн тусгай албанд олгодог. Энэ журмыг үргэлжлүүлээд мөрдөөд явах юм байна.
-Зургаан хувийн зээл хэсэгхэн хугацаанд хэрэгжээд дуусах магадлалтай учир энэ хугацаанд багтаж зээлээ авах хэрэгтэй гэсэн яриа, таамаглал иргэдийн дунд явж байна. Зургаан хувийн зээл цаашдаа найдвартай байнга үргэлжлэх үү?
-Дэлхий дахинд тархсан “Ковид-19” цар тахлын үед дэлхийн улс орнууд янз бүрийн арга хэмжээ авч хэрэгжүүлж байна. Монгол Улс мөн ковидын хууль баталж гаргасан. Энэ хуулийнхаа дагуу 2020 оныг дуустал ипотекийн зээл зургаан хувиар олгогдоод явна. Энэ жилийн төгсгөл хүртэл 2000 орчим иргэнд ипотекийн зээлийг олгоно гэсэн тооцоотой байна. Найман хувийн ипотекийн зээл дуусаад зургаан хувийн импотекийн шинэ зээл гарч байна. Зургаан хувийг найман хувь руу буцаагаад өсгөнө гэсэн тооцоо байхгүй.
Цаашдаа ч зургаан хувийн зээл олгогдоно. Үүнийг тооцож үзсэн. Барилга хот байгуулалтын яам, Сангийн яам, Монголбанкнаас ажлын хэсгүүд гарч ажилласан тооцоолол юм. Цар тахлын нөхцөл байдал цаашдаа ямар байх вэ гэдгээс шалтгаална. Ямар ч байсан ирэх 2021 онд зургаан хувийн ипотекийн зээл үргэлжлээд явна гэсэн тооцоололтой яваа. Түүнээс гадна Засгийн газрын 2020-2024 оны хөтөлбөр дотор хуримтлалын сан бий болгохоор заасан. Энэ сан нь нийгмийн даатгалын сангийн тогтолцоотой уялдаатай хэрэгжих ажил юм. Засгийн газраас хуримтлалын санг байгуулах ажил хийгдээд явж байна. Энэ санг байгуулах тухай асуудал Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөрт тавигдсанаар ипотекийн зээлийн урьдчилгааг шийдвэрлэх, цаашлаад ипотекийн зээлийн хүүг дахиад буулгах ийм боломжууд бий. Тийм учраас Засгийн газраас тодорхой зорилтуудыг тавиад арга хэмжээнүүдийг аваад явж байна. Тиймээс зургаан хувийн зээл цаашдаа үргэлжлээд явах бүрэн боломжтой.
-Өмнө нь найман хувийн зээл авч байсан иргэд зургаан хувийн зээлд хамрагдах боломжтой юу?
-Найман хувийн ипотекийн зээл дуусч байна гэж ойлгох ёстой. Цаашдаа найман хувь хэрэгжихгүй. Найман хувийн зээл авсан иргэд зээлээ төлөөд үлдэгдэлгүй хаасан тохиолдолд зургаан хувийн зээл авах бүрэн боломжтой. Монголбанкнаас өмнөх ипотекийн зээлээ хаасан иргэдэд болон анх удаа орон сууц худалдан авч байгаа иргэд зургаан хувийн зээлийг шийдвэрлэнэ гэдгээ арилжааны банкуудад мэдэгдээд байгаа.
Ипотекийн зээлийн хувьд авч үзэхэд найдваргүй зээлдэгч маш бага байгаа. Найдваргүй зээлдэгч 2,3 хувьтай, 90 гаруй хувь нь эргэн төлөлт сайн байгаа.
-Зах зээлд бэлэн байгаа болон шинээр ашиглалтад орох хичнээн орон сууц байгаа вэ. Зээл гарахтай холбоотойгоор орон сууц худалдан авах эрэлт ихсэх байх?
-Борлогдоогүй байгаа орон сууцны тоог хараахан гаргаагүй байна. Орон сууцны эрэлт нийлүүлэлтийн тухайд харьцангуй тэнцвэртэй байна гэж харж байна. 2013 онд анх ипотекийн зээлийг гаргах үед гэнэт хүмүүст их зээл олгоод эхлэнгүүт орон сууц авах иргэд огцом өсч, орон суунцы үнэ өссөн ийм зүйл болсон. Тухайн үед орон сууцны зах зээл бага байсан. Эрэлт ихсэнгүүт үнэ өссөн. Одоо эрэлт нийлүүлэлт тэнцвэртэй тогтвортой үе байна. Тиймээс орон сууцны үнэ өсөхгүй гэж харж байна. Тооцооллоор одоо 12 мянган айлын орон сууц шинээр ашиглалтад орохоор байна. 2013 оноос анх ипотекийн зээлийг хэрэгжүүлсэн. Үүнээс хойш 100 гаруй мянган хүн ипотекийн зээлд хамрагдсан байна.