Өнгөрсөн долоо хоногт “Зөв амьдрах ухаан” ТББ-ын тэргүүн Г.Загдаа төрийн албан хаагчийг хэл амаар доромжилж, ёс бус үг хэллэгээр дайрсан бичлэг нийгмийн сүлжээнд тарсан. Бид Г.Загдаад доромжлуулсан төрийн албан хаагч, Нийслэлийн Гэр бүл, хүүхэд залуучуудын хөгжлийн газрын даргын үүргийг түр орлон гүйцэтгэгч Н.Мандуултай ярилцлаа.
-“Зөв амьдрах ухаан” ТББ-ын тэргүүн Г.Загдаа танд ямар шаардлагыг тавьсан юм бэ?
-Би энд ажиллаж эхэлснээсээ хойш “Зөв амьдрах ухаан” ТББ-тай хамтран ажиллаж байна. Манай өмнөх удирдлагууд ч энэ хүнтэй хамтарч ажиллаж байсан. “Зөв амьдрах ухаан” ТББ-д архины хамааралтай насанд хүрсэн 65 хүн байгаа. Тэд нарыг архинаас нь хол байлгаж, ажилтай, орлоготой болгож амьдралыг нь сайжруулах тал дээр тус байгууллага ажиллаж байгаа. Сайн, муу ямар ч аргаар тэдэнд архи уулгахгүй байлгаад л байна. Манай байгууллага энэ ажлыг нь дэмжиж, холбогдох төслүүдийг удаа дараа хэрэгжүүлээд явж байгаа. Өнгөрсөн жил гэхэд “Зөв амьдрах ухаан” ТББ-тай хамтран хоёр төслийг амжилттай хэрэгжүүлсэн. Энэ онд дахин нэг төслийг эхлүүлээд явж байна. Бид тухайн байгууллагыг дэмжиж, арга зүйгээр нь хангаж, төсөв мөнгийг нь гаргах байдлаар хамтран ажилладаг. Гэрээнийхээ дагуу тус байгууллага архины хамааралтай иргэдийг архинаас гаргах үүргийг хариуцна.
-Тус ТББ-д хэдэн хүүхэд байгаа вэ?
-“Зөв амьдрах ухаан” ТББ-д 62 хүүхэд бий. Энэ 62 хүүхдээс 55 нь тэнд амьдарч байгаа 65 хүний хүүхэд. Бид нар тэдгээр хүүхдүүдтэй холбоотой ямар нэг зүйлийг ярихгүй байгаа. Нэгэнт эцэг, эхтэйгээ байгаа хүүхэд хэний хашаанд байх нь хүний эрхийн асуудал. Бид нарын амьдрал тийм ч тэгш сайхан биш байгаа шүү дээ. Насанд хүрсэн хүн, Монгол Улсын үндсэн хуульд заасны дагуу хаана амьдрах нь тэр хүний эрхийн асуудал. Харин эцэг эх нь тэр төвд байхгүй долоон хүүхдийн асуудал бий. Тэдгээр хүүхдүүдийн асуудлыг хуулийн дагуу шийдэхээр бид ажиллаж байгаа. Энэ процесс дунд л Г.Загдаа гуай бид хоёрын дунд маргаан гарсан юм.
-Тэдгээр долоон хүүхэд яагаад “Зөв амьдрах ухаан” д байгаа юм бэ. Уг нь хуулиараа асрамжийн газар байх ёстой юм биш үү?
-Нийслэл Улаанбаатар хотод үйл ажиллагаа явуулдаг 17 асрамжийн газар бий. Энэ 17 газарт 27 асрамж, халамжийн төв байдаг. Одоогоор асрамжийн газарт 867 хүүхэд амьдарч байна. “Зөв амьдрах ухаан” ТББ-д байгаа долоон хүүхдийн хоёр нь энэ 27 асрамж, халамжийн төвийн нэг нь болох Бадамлянхуа төвд байх ёстой юм. Одоогоос дөрвөн жилийн өмнө тухайн үеийн Баянзүрх дүүргийн Засаг даргын захирамж гарч Бадамлянхуа төвд энэ хоёр хүүхдийг байлгахаар болсон. Гэтэл одоог хүртэл тэр төв нь хоёр хүүхдийг авч чадахгүй, “Зөв амьдрах ухаан” ТББ-ын тэргүүн Г.Загдаа гуай ч энэ хоёр хүүхдийг өгдөггүй, ийм адармаатай нөхцөл байдал үүссэн. Үлдсэн таван хүүхдийн гурав нь Чингэлтэй дүүргийн иргэн Сандагдоржийн хүүхдүүд. Тэр хүн найман жилийн хугацаанд “Зөв амьдрах ухаан” ТББ дээр хүүхдүүдтэйгээ цуг амьдарч байгаад 2018 онд тус төвөөс гарсан. Одоо нэг компанид хамгаалалтын ажилтнаар ажилладаг. Ажилтай, орлоготой болсон учраас Г.Загдаагаас гурван хүүхдээ авъя гэсэн. Өнөөдөр тэр хүний эцэг байх эрхийг нь шүүх хасаагүй, хязгаарлаагүй байна. Тиймээс тэр хүн гурван хүүхдийн аав нь мөн. Шүүх нь тэгж тогтоогоогүй байхад та бол архичин царайтай хүн байна, хүүхдүүдтэй чинь уулзуулахгүй гэж хэлэх эрх хуулийн дагуу байхгүй шүү дээ. Гэтэл Г.Загдаа гэдэг хүн өгөхгүй, гүрийгээд л байна даа. Ингэж эцэг, эхчүүдийн хүүхэдтэйгээ байх эрхийг боож болохгүй. Үлдсэн хоёр хүүхдийн нэг нь Халиунаа гэж эмэгтэйн хүүхэд. Халиун мөн л Г.Загдаа гуайн төвд байсан. Улмаар явсан. Хэсэг хугацааны дараа хүүхдээ ирж авъя гэдэг зүйл яригдахад юу болсныг олон нийтийн сүлжээгээр та бүхэн харсан байх. Одоог хүртэл авч чадахгүй байгаа. Дараагийн хүүхэд нь Чингэлтэй дүүргийн харьяат 10 настай хүүхэд бий. Энэ хүүхдийг Г.Загдаа гуай Чингэлтэй дүүргээс олж, ТББ дээрээ байлгаж байгаа. Ээжтэй нь бид нар холбогдсон. Ээж нь архины хамааралтай, эрүүл мэндийн асуудалтай байж байгаад одоо бие нь тэнхэрч байна. Бид ээж дээр нь ажиллаж байна. Та хүүхэдтэйгээ амьдрах уу, аль эсвэл асран хамгаалагчийг тогтоох, аль эсвэл асрамжийн төвд өгөх үү гэдэг зүйлийг ярьж байгаа. Энэ бол тийм ч амархан процесс биш.
-Холбогдох хуулиараа хүүхдийг яах ёстой байдаг вэ. Хүмүүс гайхаж байгаа байх?
-Эцэг эхгүй, бүтэн өнчин, харгалзах хүнгүй, хаягдсан, гээгдсэн, хүчирхийллийн золиос болсон хүүхэд байлаа гэхэд иргэнээс 108 утсанд бидэнд дуудлага ирдэг. Ингээд тэр хүүхдэд бид нөхцөл байдлын үнэлгээ хийдэг. Бага дунд гэсэн эрсдэлийн түвшин гарах юм бол ар гэртэй нь ажиллана. Өндөр эрсдэлийн зэрэг тогтоогдох юм бол тухайн хүүхдийг түр хамгаалах байранд байршуулна. Энэ хугацаанд тэр хүүхдэд эрүүл мэндийн болон бусад үйлчилгээг үзүүлдэг. Энэ үед хүүхдийг яах вэ гэдэг асуудлаар хүүхдийн байгууллагынхан ажиллаж байдаг. Тухайн хүүхдэд эцэг эх байгаа юм уу, байвал хаана байгаа юм. Асран хамгаалагчаар тогтоочих хүн бий юү. Тэр хүн нь хүүхдийг авъя гэж зөвшөөрөх үү, үгүй юү гэх мэт олон ажил явагдана. Аав, ээж нь байхгүй бол шууд асрамжийн төвд өгнө гэсэн үг биш л дээ. Магадгүй өвөө, эмээ, ах, эгч нь хүүхдийг өөр дээрээ авъя гэдэг санал тавих юм бол тэр хүн дээр нь ажиллаж, асран хамгаалагч болох боломж байна уу гэдгийг нь тогтооно. Боломжтой бол түр хамгаалах байрнаас хүүхдийг шилжүүлдэг. Асран хамгаалагч олдоогүй тохиолдолд харьяалах дүүргийн Засаг даргадаа хандаж, Засаг дарга нь аль нэг асрамж, халамжийн төв рүү явуулах захирамж гаргана. Энэ захирамжийг бариад манай харьяа дүүргийн хүүхдийн нийгмийн асуудал хариуцсан ажилтан нөгөө хүүхдээ асрамжийн газарт аваачиж өгдөг. Г.Загдаа гуайн төв дээр яг энэ процесс дунд нь гацсан, захирамжийнхаа дагуу очиж чадаагүй хоёр хүүхэд бий гэдгийг дээр дурдсан.
-Яагаад тэр хүнээс хүүхдүүдийг авч, хуулийн дагуу шийдэж чадахгүй байгаа юм бэ?
-Бид нар хүүхдийг тэндээс авъя гэж хэд хэдэн удаа очсон. Гэвч өгөөгүй. Тэр байтугай хүний эрх, хууль хяналтын байгууллагынхантай очоод ч авч чадаагүй.
-“Зөв амьдрах ухаан” ТББ ер нь хүүхэд асрах зөвшөөрөлтэй юм уу?
-Энэ ТББ бол хүүхэд хамгааллын тухай хуулийн дагуу, хүүхэд хамгааллын үйлчилгээ үзүүлэх магадлан итгэмжлэл гэдэг зүйлийг авсан. Үүнийг манай дээд байгууллага болох Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг болох Гэр бүл, хүүхэд залуучуудын газар олгосон байгаа.
-Энэ магадлан итгэмжлэл нь ямар эрх дархтай юм бэ?
-Хүүхэд хамгаалах чиглэлийн сургалт, нөлөөллийн ажиллагаа, бусад үйлчилгээг үзүүлэхэд энэ магадлан итгэмжлэл гэдэг зүйл хэрэглэгдэнэ. Энэ нь хүүхдэд үйлчилгээгээ үзүүлчихээд орой нь гэр рүү нь явуулах ёстой юм. Гэтэл “Зөв амьдрах ухаан” ТББ-д хүүхэд 24 цагаар байгаад байдаг. Хүүхдийг 24 цагаар байлгана гэдэг нь холбогдох хуулиараа асрамж, халамжийн газрын хийх ажил. Энэ ТББ-д асрамж, халамжийн газрын зөвшөөрөл байхгүй. Би Г.Загдаа гуайд хэд хэдэн удаа зөвшөөрлөө аваач ээ гэдэг шаардлага, зөвлөгөөг өгсөн. Энэ зөвшөөрлөө авчихвал ямар ч асуудалгүй болно. Гэхдээ зөвшөөрлөө аваагүй учраас хуулийн дагуу биш болчихож байгаа юм. Тиймээс би төрийн албан хаагчийн хувьд хуулийн дагуу бус ямар ч ажлыг боломжгүй гэдгийг хэлэх үүрэгтэй.
-“Зөв амьдрах ухаан” ТББ дээр та бүхэн очиж хууль бус үйл ажиллагаа явуулж байгаа эсэхийг шалгасан уу?
-Бид нар байнга очиж шалгадаг. Гэхдээ ганцаарчилсан уулзалт хийлгэдэггүй. Заавал хамт олны уулзалт хийж, өөрөө байнга байдаг. Энэ ТББ дотор хүнийг хорьдог, цагддаг зүйл байгаа эсэхийг бид нар мэдэхгүй.
-Бичлэг дээр Г.Загдаа гуай нэлээн бухимдаж, ёс бус үг хэллэгээр таныг доромжилж байсан. тэр хүний энэ үйлдлийг тэвчихэд ямар байв?
-Би зарчмын шаардлагаа л тавьсан. Хараа хяналтгүй хүүхдүүдээ бид нар авмаар байна гэдгээ ч хэлсэн. Хуулийн дагуу л бүх зүйл байх ёстой. Гэтэл тэр хүн уурласан. Төрийн албаны хууль, төрийн жинхэнэ албан хаагчийн ёс зүйн дүрмийн дагуу иргэнтэй харьцахад хувийн харилцаа гаргах эрх надад байхгүй. Тэр хүн шаардлагаа тавьж, би тайлбараа хийсэн. Тэгээд зөрүүлээд намайг шаардлагаа тавихад уурласан, намайг доромжилсон. Гэхдээ би тэр хүнд гомдож, гомдолтой байна гэж өргөдөл өгөөд явахгүй. Иргэн хүн шүү дээ. Бид нар төрийн албан хаагч байхгүй юу. Тиймээс бид иргэдийн үгийг сонсож, иргэддээ үйлчлэх ёстой.