Гүйцэтгэх ажиллагаанд гар бие оролцсон Д.Жамъян
Дотоод явдлын яам хязгаарын болон Цэрийн дээд командын тушаалаар хилийн цэргийн гүйцэтгэх тавдугаар хэлтсийн дарга дэд хурандаа Д.Данзан, сургагч И.В.Вычков, төлөөлөгч, ахлах дэслэгч Д.Жамъян нарын дөрвөн офицер, шуурхай албаны тусгай групп болон томилогдож чөлөөлөх дайны фронтын зүг 1945 оны наймдугаар сарын 12-ны өдөр Өмнөд Монголын Шилийн голын чуулганы Баруун Сөнөд хошуунд ажиллахаар эх орны дархан хилийн Замын-Үүдийн чиглэлээр нэвтрэн гарчээ. Энэ тусгай ажиллагааны даалгавар нь тухайн үеийн Өмнөд Монголын удирдагч Дэмчигдонровыг Японы удирдлагуудтай холбоотой гэж үзэж баривчилж ирэх байсныг түүхэнд тэмдэглэсэн байдаг.
Даалгавар гүйцэтгэх Өмнөд Монголын Шилийн голын чуулганы Баруун сөнөд хошууны төвд Японы тагнуулын салбар, Өмнөд Монголын цэргийн анги, салбар байрлаж байжээ. Гурван сарын хугацаанд гүйцэтгэсэн тагнуулын багийн ажил үүргийн талаар ахлах дэслэгч Д.Жамъян дэлгэрэнгүй бичиж үр хүүхдэдээ үлдээсэн байна. Улсын нууцаас гарсан энэхүү 20 орчим хуудас материалыг Д.Жамъяны бага хүү Буянтөгс бидэнд авч ирсэн юм. Тусгай группын гүйцэтгэсэн ажил, тухайн үед Япон болон Хятадын эрхшээлд байсан Өмнөд Монголын нөхцөл байдлын талаар онцолсныг хүргэж байна.
Уг ажиллагаанд гар бие оролцсон Доржийн Жамъян 1919 онд Хөвсгөл аймгийн Цагаан-Үүр сум алдарт гурван аваргын төрөн нутаг Уйлган голын хөвөөнд төржээ. Эцэг эхийн хамт хувийн аж ахуй эрхэлж байгаад 19 настайдаа цэргийн албанд татагдаж Дотоод явдлын яамны цэргийн төв сургуулийг дүүргэжээ. 1941-1951 онуудад Хязгаарын ба Дотоодын цэргийн хэргийг удирдах газрын төлөөлөгчөөр ажиллаж, Дорнодын хязгаарын Тамсаг булаг дахь 27 дугаар отрядаас авахуулаад баруун хязгаар Ховд аймгийн Булган сум дахь 24 дүгээр отрядуудад төлөөлөгч болон даргаар ажиллажээ. Тэрбээр байлдааны медалиар хоёр удаа, Зөвлөлт Монголын “Бид ялав” ба ойн медалиуд болон чекист, онц хилчний тэмдгээр шагнагдаж байсан юм.
ДЭ ВАН ДЭМЧИГДОНРОВ ГЭЖ ХЭН БЭ?
Дэ ван буюу Дэмчигдонров 1902 оны хоёрдугаар сарын 8-ны өдөр Цахар аймгийн Шилийн гол чуулган дарга, Сөнөд Баруун хошууны засаг ноён, жун ван Намжилваанчигийн ганц хүү болон мэндэлсэн гэж түүхэнд тэмдэглэгдсэн байдаг. 1908 онд эцэг Намжилваанчиг өөд болоход зургаан настай Дэмчигдонров угсаа залгамжилжээ. Тэрбээр хоёр хатнаас таван хүү, нэг охинтой хүн юм. 1924 онд 22 настай Жун ван Дэмчигдонров Шилийн гол аймгийн дэд захирагчийн албан тушаалд очсоноор олон хошуу отгийг захирах болж, улмаар аймгийн чуулган дарга болонгуутаа олон газар орноор явж монгол үндэстний сэхээтэн залуучууд,сэхээрсэн ван ноёдтой холбоо тогтоож эхэлсэн байдаг. Монголын удирдлагууд Дэмчигдонровыг тухайн үед Япон болон Хятадын талд ажиллаж байсан гэж үзсэн байдаг ч сүүлд өмнөд болон ар Монголыг нэгтгэхээр ажиллаж байсан нь батлагдсан байдаг билээ.
1945 онд гүйцэтгэсэн тусгай үүргийнхээ талаар Д.Жамъян гуай “Бид байлдааны бүрэн зэвсэг хэрэглэлээ авч, ЗИС машинд зориулалтын эд бараа, майхан зэргийг ачиж өөрсдөө сууцгаасан. Хил давж дайсан этгээд Японы колон Өмнөд Монголын нутагт 200 орчим км яваад Дээд командлалын удирдлагын дагуу, Баруун Сөнөд хошууны төв сууринд хүрч майнхнаа босгож түр байрласан юм” гэж тэмдэглэж үлдээжээ. Тухайн үеийн Өмнөд Монголд сүм хийд, хөл нүцгэн, ноорхой хувцастай өвгөн лам нараар дүүрсэн нөхцөл байдал хүнд байжээ. Гүйцэтгэх ажиллагаанд Дотоод явдлын яамны холбооны хэлтсийн мэргэжлийн родиост (холбоочин) ажиллаж группын ажлын явц байдлын талаар өдөр бүр илтгэж, хариу удирдамж авч байнгын харилцаа холбоотой ажиллаж байжээ. Тэд бэлэн байдалд байж, Дэмчигдонровын гэр бүл, төлөл садан болон хошууны төвийн чухал объектуудыг харуул хамгаалалттай болгожээ. Тус группын хамт олон дээд удирдлагаас ирүүлсэн даалгаврыг биелүүлэхдээ хэрэгцээтэй үед амь насаа хайрлахгүй дайсан этгээдүүдтэй зэвсэг хэрэглэж байлдаж байжээ. Боломжтой нөхцөлд уян зөөлөн тактик хэрэглэж баривчлах ба олзолж байсан гэнэ.
ДЭ ВАН ДЭМЧИГДОНРОВЫГ МОНГОЛД ХЭРХЭН
АВЧРАВ?
Дэ Ван Дэмчигдонровын том хүү Ван Дугарсүрэнг “Дээд удирдлагын шийдвэрээр зочлуулах” нэрийдлээр хуурч зөөлөн аргаар олзолж Улаанбаатар хотод авчирчээ. Дугарсүрэнд цэргийн сүр үзүүлэх байдлаар угтаж, хэд хэдэн уулзалтын дараа ярилцаж ойлголцож хэрэгцээтэй мэдээллүүдийг авсан байна. Энэ нь гүйцэтгэх ажиллагаа үргэлжлүүлэхэд хэрэг болжээ. Дугарсүрэнг байр сууриа ашиглан аавтай нь болон түүний шадар этгээдүүдтэй ямар нэгэн байдлаар холбоо тогтоох боломжгүй болгож гэр бүлээс нь тусгаарласан байна. Улмаар Дэ Ван Дэмчигдонровын хатан болон Дугарсүрэнгийн эхнэр хүүхдэд нь “Танай хүү Дугарсүрэн манай Монгол Улсад зочилж очсон. Та нарыг ч хүрэлцэн ирэхийг урилаа” гэж худал зохиомол арга хэрэглэж ойлгуулж, итгэл төрүүлж чаджээ. Улмаар Улаанбаатарт авчирч зориулагдсан байр сууцанд оруулжээ. Дугарсүрэнгийн эхнэр Сэржмядаг, охин Уртнасан, Хатны 19 настай хүү Галсанжигмид нар багшийн сургуульд орцгоожээ. Монголд ирсэн гэр бүл үр хүүхдээ дагаж ирэхээс өөр сонголт Дэв Ван Дэмчигдонровт үлдээгүй байна. Тэрбээр сүүлд араас нь Улаанбаатар ирсэн байдаг. Дэмчигдонров, Дугарсүрэн нарын орд, харш эд хогшил, 10 гаруй мянган толгой мал зэргийг нутагт нь үлдээжээ.
Тухайн үеийн дайсан Японд эзлэгдсэн Өмнөд Монголын нутагт гурван сар орчим ажиллагаа явуулахад Д.Жамъян тэргүүн шугамд гар бие оролцсон байна. Тус ажлын групп Японы түрэмгийлэн эзлэгчдийн гар хөл гэж үзэж байсан Дэмчигдонровын ар гэр ам бүлийн 20 гаруй хүн, Монголын эсрэг тагнуул хийж байсан 20 орчим иргэн, генерал Дамдинсүрэн, Өлзий-Очир тэргүүтэй урвагч 100 гаруй цэргийг олзолж авчирсан байна.
Тагнуулч хүний байгуулсан гавьяа бусад аврагч, цагдаагийн албан хаагч нар шиг ч үнэлэгдэлгүй үлддэг. Гүйцэтгэсэн ажил, байгуулсан гавьяа нь нүднээс далд хөшигний ард байдаг болохоор тэр л дээ. Гүйцэтгэсэн ажиллагаа нь улсын нууцаас гарсан тохиолдолд гүйцэтгэсэн ажиллагаанд оролцсон дайчдыг алдаршуулж, шагнаж баймаар. Эх орон тусгаар тогтнолын төлөө өөрийн амь насаар дэнчин тавьж дайсны газар нутагт эрэлхэгээр гүйцэтгэх ажиллагаа явуулсан улс шүү дээ.
О.ДАШ