– 50 САЯ ХҮРТЭЛХ ОРЛОГОТОЙ КОМПАНИУД ЗААВАЛ НЭГ ХУВИЙН ТАТВАР ТӨЛНӨ. 50 САЯАС ДЭЭШ ОРЛОГОТОЙ НЬ ШАЛГАЛТААР ТОГТООГДВОЛ ОРЛОГЫНХ НЬ АРВАН ХУВЬД ТОРГУУЛЬ НОГДУУЛНА-
Татварын багц хуулийг хаврын ээлжит бус чуулганаар хэлэлцэхээр яаравчилж байгаа билээ. Хэрэв энэ хууль батлагдвал аж ахуйн нэгжүүдэд татварын дарамт учруулна гэсэн шүүмжлэл бий. Энэ талаар арбитрч, санхүүч Г.Хонгортой ярилцлаа.
-Татварын багц хуулийн төслийн гол, гол өөрчлөлтүүд нь юу байна вэ?
-Энэ хуулийн төсөлд нь хэд хэдэн эргэлзээтэй асуудал байгаа. Миний бие дүүргийн ИТХ-ын төлөөлөгч хүн л дээ. Татварын багц хуулийг дүүргийнхээ иргэд, жижиг аж ахуйн нэгжүүдийн эрх ашгийн үүднээс уншиж, судаллаа. Манайх улсын хэмжээний хамгийн том дүүрэг. Олон аж ахуйн нэгж үйл ажиллагаа явуулдаг. Жижиг аж ахуйн нэгжүүдийг хөл дээр нь босгож чадсанаар дүүргийн төсөв халгиж цалгиж байх ёстой. Санхүүгийн хувьд бие даахын тулд татварын орлого өндөр байх хэрэгтэй шүү дээ. Гэтэл татварын багц хуулийн төслийг харахад татварын харилцааг шилэн, ил тод, хөнгөн биш хэлбэр рүү оруулж байна. Энэ бол хөгжил биш, ухралт.
Хууль санаачлагчид “Жижиг, дунд бизнесийг дэмжинэ гэсэн хуулийн үзэл баримтлалтай” гэж танилцуулж байгаа юм. Бодит байдал дээр асуудал өөрөөр харагдаж байна л даа. Аж ахуйн нэгжийн жилийн орлогынх нь хэмжээ 50 саяас доош тохиолдолд нэг хувийн татвар ногдуулна гэж ажлын хэсгийнхэн нь тайлбарлаж байгаа юм. Тэгсэн хэрнээ хуулийнхаа төсөлд энэ тухай огт үгчлэн тусгаагүй байж ингэж яриад байгаа нь ойлгомжгүй. Татварын ерөнхий газрын мэдээлж байгаагаар нийт бүртгэлтэй компанийн 90 гаруй хувь нь “X” тайлан илгээдэг. Үйл ажиллагаа явуулж чадаагүй, орлого олоогүй гээд тайлангаа өгдөг. Одоогийн хуулийн төслийн шинэ зохицуулалтаар бол ийм аж ахуйн нэгжүүд жилд хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээ болон 320 мянган төгрөг төлөхөөр болж байна. Улирал тутамд 80 мянган төгрөгийн татвар төлнө гэсэн үг. Өнөөдөр Монгол Улсын хэмжээнд 192 мянган аж ахуйн нэгж бүртгэлтэй байдаг.
Тэднээс “Х” тайлан тушаадаг нь ойролцоогоор 50-60 мянга гэхээр нэг компани жилд 320 мянган төгрөгийн татвар төлнө. Тэгэхээр сансрын тоо гарахаар байгаа юм.
-Үйл ажиллагаа явуулаагүй байж татвар төлөх хэрэг үү?
-Үйл ажиллагаа явуулаагүй аж ахуйн нэгж орлого олохгүй нь мэдээж шүү дээ. Орлого олоогүй байж татвар төлнө гэдэг чинь цэвэр аж ахуйн нэгжүүдэд татварын дарамт учруулж байна. Энэ бол иргэдийг бизнес хийх хүсэл эрмэлзлийг нь дараад зогсохгүй олон аж ахуйн нэгжүүдийг устгах гэсэн санаархал. Ерөөсөө ийм хуулийн заалт оруулж байгаа нь Үндсэн хуульд харш гэж үзэж байна. Маргааш бизнес эрхэлье гэсэн хүсэл тэмүүлэлтэй иргэн хүн Улсын бүртгэлд нь хууль тогтоомжийн дагуу материалаа бүрдүүлээд компани байгуулсан ч аргагүйн эрхэнд “Х” тайлан тушааж байгаа. Иргэн хүн эрх цаасан дээрх компани эзэмших эрхтэй гэж үзэж байна. Гэтэл тэр эрх чөлөөг нь боомилж байна. Ингэхдээ татварын дарамт учруулж албаар жижиг бизнесүүдийг татан буулгах гэсэн асуудал юм.
-Уг нь энэ хууль тэгш шударга зарчмыг нэвтрүүлнэ гэж байгаа. Тэр утгаараа далд эдийн засгийг хумихаар татварын орчныг нэлээд чангатгасан хууль гарах юм биш үү?
-Харин ч авлигын орчны эх үүсвэрийг бүрдүүлсэн хууль гарах гэж байна. Жишээлбэл, 50 сая төгрөгөөс доош орлоготой жижиг, дунд аж ахуйн нэгжүүд нэг хувийн татвар төлөхдөө татварын албанд хүсэлт гаргана. Ингээд татварын шалгалтад орж 50 саяын орлоготой гэдгээ баталгаажуулна. Тэгээд татвараа бүрэн зуун хувь төлнө. Энэ шатанд татварын нэмэлт төлбөр торгууль үүсэх эрсдэлтэй. Компани хэрэв 50 сая төгрөгөөс дээш борлуулалтын орлоготой байна гэж үзвэл татварын акт тавигдана. Ингэхээр нэмэлт төлбөр торгууль төлөх болчихоод байгаа юм. 50 сая төгрөгөөс доош орлоготой гэдгээ шалгалтаар нотолсныхоо дараа Сангийн яамны зөвшөөрлөөр татварын буцаалтаа авах юм шиг л зүйл харагдаад байх юм. Сангийн яам төлсөн татварынх нь 90 хувийг буцааж өгөх асуудлыг шийдэх юм байна гэсэн.
-Тэгэхээр акт тавьсан компаниас шууд арван хувийг нь Сангийн яам авчих юм байна. Үүний оронд тухайн компани татварын байцаагчтайгаа тохиролцох нөхцөл үүсч болох нь ээ?
-Тийм. Энэ бол буруу. Жижиг бизнесийг ингэж дарамтанд оруулж болохгүй. Татварын байцаагчтай тохирох ч юм уу, амьдрал дээр янз бүрийн гажуудал гарч болзошгүй. Татварын байцаагч нар аж ахуйн нэгжүүдтэй ханцуйн дотроо наймаалцах үндсийг бүрдүүлээд байгаад л шүүмжлэлтэй хандаж байгаа юм. Татварын багц хуулийн төсөл тэгш шударга зарчмыг хангахгүй байгаа өөр нэг дутагдал бол гадаадын хөрөнгө оруулагч аж ахуйн нэгжийн татварын хувь хэмжээг хөнгөлсөн зохицуулалт байна. Одоо гадаадын компаниуд гадагшаа мөнгөө гаргахдаа 20 хувийн татвар төлдөг. Үүнийг таван хувь болж бууруулахаар төсөлд заажээ.
-Гадаадын хөрөнгө оруулагчдад татварын таатай орчин бүрдүүлэх ёстой гэдэг л дээ?
– Дотоодын “Х” тайлантай аж ахуйн нэгжүүдийнхээ нуруун дээр бөөн дарамт үүрүүлэх гээд байна. Тэгсэн хэрнээ гадаадын компаниудад хөнгөлөлт эдлүүлэх гэж байна шүү дээ. Гэтэл манай дотоодын аж ахуйн нэгжүүд арван хувийн татвар төлж байгаа. Харин гадны компаниуд таван хувийн татвар төлж байгаа нь шударга байдалд хэр нийцэх вэ.
-Татварын багц хуулийн шинэчлэл бол нийгэмд нэлээд хүлээлттэй байгаа. Манай улс ОУВС-гийн хөтөлбөрт нэгдэхдээ төсвийн сахилга бат, хариуцлагыг сайжруулна гэж үүрэг хүлээсэн. Энэ хүрээндээ хуулийн өөрчлөлтөөр татварын орлогыг нэмэгдүүлэх арга хэмжээ авч байна уу?
-Хуулийн төслийг хаврын ээлжит бус чуулганаар батлах гэж яарч байгаа нь 2019 оны төсөвтэй холбоотой. Учир нь энэ оны төсвийг батлахдаа өнөөдрийн хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж байгаа татварын хуулийн хувь хэмжээг мөрдөөгүй.
Харин одоо яригдаж байгаа татварын багц хуулийн төслийн төсөөллөөр баталчихсан. Хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж байгаа хуулиндаа суурилж байж төсвийн тухай хуулийг батлах ёстой. Гэтэл шинэ татварын хуулиараа иргэддээ дарамт учруулж болохгүй. Энэ олон аж ахуйн нэгжүүд татвар төлдөг болно гэдэг чинь татварынхаа бааз суурийг бэхжүүлж байна гэсэн үг шүү дээ. Гэтэл аж ахуйн нэгжүүдээ устгах юм бол татварын баазынхаа эсрэг үйл ажиллагаа болно.