“МОРЬ ХАРАХ” зуур “ГАЙТАВЫН ЖАРГАЛ” эдлэхүй

БААБАР ИНГЭЖ ХЭЛЭВ

Хүн амьдралынхаа туршид дунджаар 1.5-2 жилийг жорлонд өнгөрөөдөг гэнэ. Ялангуяа тав тухтай жорлон буй болсноос хойш хүмүүс тэнд тухлан сууж ном уншин цаг нөхцөөх нь бүр илүү болжээ. Жорлон бол ном уншихад нэн тохиромжтой газар гэдэгтэй ихэнх хүн санал нэгдэх байх. Харин үүнийгээ хүлээн зөвшөөрөхөөс жаахан нэрэлхдэг биз.

Жорлонг англичууд “амрах өрөө”, францчууд “бодлогошрох өрөө”, хятадууд “хажуугийн байрлал” гэж өргөмжлөх аж. Бидний одоо “нойл нойл” гээд байх болсон нь Английн армид дарга нарт зориулсан жорлон тусдаа учир Officers Only гэснийг товчлоод давхар “ОО” үсэг (00 биш) тавин хаягладгаас үүдэлтэй гэнээ. Бидэнд ч “Гайтавын жаргал” гэж үг бий. Алдарт найрагч Гайтав гуайгаас “Ертөнцийн хамгийн жаргалтай мөч юу вэ?” гэж асуухад “Өндөрхөн довон дээр салхи дагуу харан суугаад хүндрэх. Араас зөөлөн салхи илбээд л, хамаг бие тавирч амраад л…” гэсэн гэнэлээ гэх ам дамжсан ярианаас энэ нэршил үүсэлтэй гэдэг.

Жорлон гэдэг үгийг сүүлийн үед цээрлэн “нойл”, ариун цэврийн өрөө”, “бие засах газар” гэх мэтээр эерүүлэх болж. Уг нь бие засах газар гэдэг маань жорлон гэсэн үгийн тайлбар юм л даа. Цээрлээд байх үг ч биш л дээ. Бөгс гэдэг үгийг цээрлэж байна гээд “өгзөг” гэж орлуулах болж. Өгзөг бол бөгс биш, хонгоны товгор хэсгийг ингэж нэрэлдэг. Бөгс ч тийм цээрлэмээр муухай үг биш, оочирын бөгс, бөгс мөнгө, уралдааны бөгс, цээж болон бөгс мөнгө (урьдчилгаа, үлдэгдэл) гэх мэт сүүлд нь, хойно нь, ард нь гэсэн утгаар ч өргөн хэрэглэдэг.

Жорлон гэдэг үг хаанаас хэзээ орж ирсэн нь мэдэгддэггүй. Өргөн уудам талд ганц нэгээрээ салангад суух нүүдэлчдэд тухайлсан жорлон хэрэггүй байж. Ер нь хотжил дагасан хэрэгцээ. Тавиад оны сүүлчээр Соёлын довтолгооны их хөдөлгөөнөөр хот байтугай талын малчин айлыг ч тусгайлсан жорлонтой болохыг дээрээс зааварлан албадсан юм. Ингээд хөдөөний айлууд гэрээсээ холгүй нүх ухаж, дөрвөн шон босгоод таараар тойруулж халх хийх болжээ. Түдэв гуайн “Нүүдэл суудал” романд ийм бие засах газар хөдөө нутагт хэрхэн үүссэнийг, ардууд түүнээс хэрхэн цэрвэж байсныг их хөөрхөн өгүүлсэн байдаг.

Магадгүй, энэ үеэс жорлон гэх үг өргөн хэрэглэгдэх болсон байх. Даам мэтийн зарим хөлөгт тоглоомд энэ үг байсан. Энэ нь тухайн даам бүх талаасаа бүслэгдэн нүүдэлгүй болохыг “жорлон болох” гэнэ. Мөнөөх таараар бүх талаасаа бүслэгдсэн нүхийг дүйцүүлэн ингэж нэрлэсэн байж болох. Таамаглал шүү.

Эрт эдүгээгийн соёлын харилцаатай байсан аль ч хэлэнд төстэй нэршилтэй үг хайгаад олсонгүй, дуудлагаас нь харахад ориг монгол үг биш бололтой, тиймээс хөлөгт тоглоомоор дамжиж ирсэн үг болов уу. “Морь харах” гээд нэг үг байна. Энэ нь юу юугүй “би гарч баачихаад ирье” гэж заваартаж байхаар гадаа чөдөртэй морио тайван байгаа эсэхийг нь хараадахъя гэж боловсноор мэдээлж буй хэрэг юм. Энэ үгийг өөрөө цаад утгыг нь ухаж ойлгоогүй хүмүүс гадаадынханд өөрийнхөөрөө тайлбарлаж өгснөөс болоод монголчууд өнөө юугаа “морь” гэж өхөөрддөг юм байна гэж ойлгосон гадаад хүн нэг бус байдаг төдийгүй бусад гадаадуудад сонирхуулан ярьж өхөөрдөн шоолох нь бий.

Бас өтгөн шингэн “мөр харах” гэдгээс үүссэн тухай тайлбар ч байдаг.

“Нойль нойльдоо” ”хажуугийн байрлалаар” ”амран” ”бодлогширч” ”Гайтавын жаргал” эдэлж суух явцад хөнгөн мөртлөө зугаатай, болж өгвөл ”мэдлэгт дусал нэмэр” болохуйц ном зайлшгүй хэрэгтэй болдог. Тав тухтай жорлон буй болсноос хойш энэ талаар зохиолч, сонирхогч, хэвлэлийн газрууд санаа тавьдаг болсоор нэлээд хугацаа өнгөрчээ. Иймээс ч “Жорлонгийн ном” (Toilet book) гэсэн төрөл жаанар ч буй болсон. Зарим нь бүр даваадуулаад, жишээ нь япончууд жорлонгийн цаасан дээр сонирхолтой үйл явдлууд, онигоо, комикс хэвлэн гаргах болжээ.

Монголдоо ийм ном бүтээх санаа эндээс төрөн сонирхолтой явдлуудын цуглуулга хийгээд нэн таашаалтайгаар “морь харах” ном бүтээснээ та бүхэндээ толилуулж байна.

Энэ номд сонирхолтой, хачирхалтай, зарим нь үнэмшихэд бэрх мөртлөө үнэхээр болсон явдал болон мэдүүштэй сонин болгоноос цуглуулан эмхэтгэлээ. Сэдэв болгон нь 1-10 мөрд багтахуйц богино, тусгайлан сэдэвчлэн ангилаагүй болохоор аль тааралдсан хуудаснаас сөхөн уншихад огт төөрч будилахгүй, гарын дор ойр байхыг нь бодож ямар ч, тэрбайтугай модон жорлонд ч хадаасанд өлгөчиж болохуйц оосортойгоор хэвлэлээ.

Мэдээж ийм сонирхолтой фактуудыг цуглуулдаг болохоос зохиодоггүй учир эмхтгэгч маш олон номноос түүвэрлэсэн болно. Уншигчид ямар нэг эргэлзээ төрөх вий гэж болгоомжлох үүднээс, бас давхар нягталж шалгаах боломж олгохын үүднээс гол төлөв монгол хэлээр нэгэнт хэвлэгдсэн номнуудаас эшлэн түүвэрлэсэн болно.

“Соёлын хувьсгал”ын сүүлээр Мао дарга залууст хандан нэг үг хэлжээ. ”Хувьсгал бол маш сайхан зүйл. Гэхдээ хичнээн хувьсгалч байгаад нэг нүх рүү ямар нэг юм хийж нөгөө нүхээр гаргаж байхгүй бол хувьсгал хийх бололцоогүй”.

Хүн ямар ч үзэл бодолтой, юу руу ч тэмүүлдэг, хичнээн ухаантай байгаад амьдралынхаа 2 жилийг жорлонд өнгөрөөж л таарна.

Жирийн нэгэн биологийн процессыг “морь харахын жаргалан” болгон хувиргахад нэмэр болох болов уу хэмээн энэ номыг түүвэрлэн эмхэтгэсэн БААБАР.

2018.09.15