Баянзүрх дүүргийн 69 дүгээр сургуульд 1978 онд элсэн орж байсан Т.Чинчулуун багшийн ангийнхан өнөөдөр нийгмийн бүхий л салбарт түүчээлэн ажиллаж байгаа ажээ. Тэд эзэмшсэн мэргэжилдээ эзэн болохын зэрэгцээ улс эх орныхоо хөгжилд үнэтэй хувь нэмэр оруулах чадварлаг боловсон хүчин бэлтгэхийн төлөө эцэг, эхийнхээ үүргийг нэр төртэй биелүүлж яваа хүмүүс. Социалимзмын үеийн зарчимч, тууштай зан чанарыг өвлөсөн энэ ангийнхан сургуулиа төгссөнөөс хойш өнөөдөр 30 жилийг үджээ. Тэдний хөөр баяртай, инээд цалгисан, гэнэн томоогүй хүүхэд ахуй насны он цагаар аялснаа хуваалцаж байна.
Хуучнаар Найрамдлын раойны Маахуур толгойн орчмын хүүхдүүд нийслэлийн 69 дүгээр сургуульд элсэн суралцдаг байжээ. Кино үйлдвэрийн чанх хойно байрлах энэ сургуульд тэртээ 40 намрын өмнө Т.Чинчулуун багштай 1в ангийнхан бүрэлдсэн байна. Тэдний дурсамжид хамгийн сайхан түүхийг үлдээсэн үйл явдал бол 1981 оны гуравдугаар сард Ж.Гүррагчаа баатар сансарт ниссэн явдал байсан гэж ярьцгаалаа. Тэрбээр намар нь тус сургууль дээр зочилж, сансарт ниссэн сонин сайхнаасаа хүүхдүүдэд хуваалцсан гэнэ. Ж.Гүррагчаа баатарыг ирэх үеэр Найрамдлын районы гудамж талбай цэвэр цэмцгэр, бүх айлын хашааны хаалгыг нэг өнгөөр жигдлэн будаж, хачин их хүндэтгэлтэй угтаж авцгааж байсан тухай тэд яг л өчигдөрхөн болсон үйл явдал шиг тод санан ярив. Эдний үеийнхний ярьдаг нэг сэдэв бол пионер сурагчийн тухай байдаг. Пионер хүн бол тангарагтаа үнэнч, тэрийгээ хууль мэт цээжилнэ. Бас Улс төрийн товчооны томчуудын овог, нэрийг ягштал тогтоодог нь амаргүй байжээ. Бусдаар бол энэ нь хүмүүжил, нөхөрлөлд чухал нөлөөтэй байсан гэж эдний ангийнхан тодотгов. Энэ тухай ангийн онц сурлагатны нэг А.Эрдэнэбаяр ярихдаа “Бид амралтын өдөр бүр субботникт гардаг байлаа. Хэдийгээр сурагч байсан ч гэсэн их хотынхоо тохижилтод гар бие оролцоно. Хавар, намартаа мод тарьж, тэрийгээ усалж, аричилна. Энэ ажилдаа их сэтгэл хангалуун байдаг сан. Жуковоос Найрамдлын район хүртэлх голын талбайд мод тарьж, зүлэгжүүлдэг байв. Социализм бол ингэж бүх нийтээр нь хөдөлгөдөг байсан. Тэр үеийн эх оронч сэтгэхүйгээр хүмүүжсэн болохоор өнөөдөр бид Монгол Улсаа бусдын халдлагаас хамгаалах сэтгэл зүрхтэй байна. Зарим хүмүүс социализм бидэнд юу өгсөн юм бэ гэж шүүмжилдэг. Тэгвэл “Эх орон гэж юу юм”, “Эцэг эхээ хэрхэн хайрлаж, хүндлэн дээдэлэх”, “Эрдэм номд шамдахын амт, амжилт” гээд олон зүйлийг сургаж, хүмүүжүүлсэнд талархдаг” гэв.
Т.Чинчулуун багш тэднийг гуравдугаар анги төгсгөжээ. Залгуулаад орос хэлний багш Р.Сувдаа наймдугаар анги хүртэл нь дааж авсан байна. Анги удирдсан багш нар нь зарчимч, төлөв түвшин, нямбай, чадварлаг байсан болохоор өнөөдөр энэ ангийнхан нийгмийн бүх салбарт хүрч ажиллаж байгаагаараа бахархацгааж сууна лээ. Тухайлбал, эрүүл мэндийн салбарт хэд хэдэн хүн ажилладаг байна. Ц.Үнэнтуяа, Цэнгэлмаа, Даваадамдин, Батцэнгэл, Одсүрэн, Өнөрмандах нарын нэрийг нөхөд нь хуруу даран тоолов. Тэгвэл нийгэм, улс төрийн салбарт хоёр хүн байгаа бөгөөд Мөнхцэцэг, А.Эрдэнэбаяр нар аж. Тэд хөдөө аж ахуйн салбарт амжилттай яваа хүнээр ангийн хөвгүүн П.Ганзоригийг онцлов. Ард түмнээ эх орных нь хөрсөн дээр ургасан эрүүл, үржил шимт бүх төрлийн хүнсний ногоогоор хангахын төлөө зүтгэж яваа нэгэн гэнэ. Тэрээр 60 га талбайд бүх төрлийн хүнсний ногоо тариалдаг аж. Мөн нийслэл хотод гэрэл, цахилгаан түгээж яваа эрчим хүчний салбарынхан ч энэ ангиас төржээ. С.Ганзориг, Н.Баяраа нар эзэмшсэн мэргэжилдээ эзэн болсон чадварлаг хүмүүс гэнэ. Н.Баяраагийн хувьд Чингэлтэй дүүргийн гэрэлтүүлгийг хариуцдаг. Хаана, аль гэрлийн шон унаж, гэмтэж, хагарна тэр бүгдэд хүрч, бүрэн бүтэн болгодог хүн. Энэ мэтчилэн боловсрол, уул уурхай, төмөр замын салбарт эдний ангийнхан зүтгэж яваа гэсэн.
Бага насны дурсамж бүр гэгээхэн байдаг. Хүүхэд болсон хойно нэгнийгээ шоглож, цаашлуулах явдал бишгүй л байж таарна. Гэхдээ тэр бүгдэд нэг нэгэндээ өс санаж, гомдож, туниад байдаггүй нь хамгийн сайхан. Энэ ангийнхан нэгнийгээ их л өхөөрдөж хочилдог байжээ. Жишээлбэл, А.Эрдэнэбаярыг Бамбарууш гэж одоо хүртэл дууддаг гэнэ. Үүнд мань эр огт эмзэглэсэн юмгүй инээд алдахад охид нь “Чи их царайлаг байсан болохоор ингэж дууддаг байсан юм” гээд хөхрөлдөв. Ц.Үнэнтуяа энэ ангид дөрөвдүгээр ангидаа 45 дугаар сургуулиас шилжиж иржээ. Хотын төвийн сургуулийн хүүхэд захын хороололд ирэхэд нь хөвгүүд нууцхан нүд унагадаг байсан бололтой. Даанч тэрийгээ хэн нь ч илэрхийлж зүрхлээгүй байна. Учир нь шинэ охин ариун цэвэр шалгадаг айхавтар зарчимч нэгэн байжээ. Хөвгүүдийн цамцны заханд өлөн хир үзэгдэх юм бол шууд гахай тавина. Тийм болохоор түүнд хэн ойртож чадах билээ. Ц.Үнэнтуяа энэ тухайгаа ярихдаа “Тэр үед сурагчдын хумс хуруу, үс гэзэг, хувцас хунар гээд бүгдийг шалгаж дүгнэдэг байлаа. Хагас сайн өдөр болгон ангийн багш шалгана. Тэр өдөр охид цагаан фарчик, лент зүүж ирэх ёстой. Ганц нэг нь өөр өнгө алаглуулбал надад хариуцлага тооцдог байв. Заримдаа илүү фарчкаа хүртэл цүнхэлж явдаг байлаа шүү дээ” гээд инээв. Тэр үеийн хүүхдүүд эцэг, эх, ахмад хүнээ хүндлэх ухамсар өнөөгийн нийгэмтэй харьцуулашгүй өндөр байсныг тэд тодотгож байлаа. Анги танхимдаа ноцолдож, дэггүйтэх юм бол сарвайтлаа сандал өргөн зогсож шийтгүүлэх тохиолдол цөөнгүй байсан тухай хөвгүүд эргэн дурслаа.
Маахуур толгойд мандаж явсан эдний үеийнхний балчир насны дэггүй явдал зөндөө. Өвөлдөө чаргаар гулгаж, зундаа том машины дугуйнд нэгнийгээ хийгээд өнхөрүүлж тоглоно. Маахуур толгойн оройгоос эрчээрээ уруудсан дугуй айлын хашаа цөм мөргөж, дотор нь эргэлдэж явсан хүүхдийн тархи толгой доргиж байсан явдал бишгүй гэнэ. Өвөл болохоор хуучин орон сууцны паарыг чарга болгож дээрээс уруудна. Эсвэл орон сууцны шатны бариул хэсгийн хаймрыг сэмхэн авч гулгахдаа ашигладаг байжээ. Бас эсгий гуталныхаа уланд тэшүүр сайтар бэхэлж уяад гулгаж тоглоно. Юм ховор байсан үе болохоор юмхнаар юм хийж нааддаг байжээ. Харин орос хүүхдүүдийн тоглоом ховрын бараа байв. Тэд өвөл болохоор жинхэнэ чаргаар гулгана. Тэрийг нь гуйхаар харамлах гэж жигтэйхэн. Тэгэнгүүт чарган дээр нь ганц суугаад үзчихийн тулд булаагаад тоглох нь энүүхэнд байж. Нэг гэм нь орос ээжүүдээс зугтаах гэж л нэлээд хурдалдаг байсан тухай хөгжилтэй явдлаа ярилаа. 1980-аад оны дундуур Маахуур толгойн орчим сэлүүхэн, өвс ногоо тэгширсэн, цэнгэг агаартай, сайхан орчинтой байжээ. Тэр хавьдаа 69 дүгээр сургууль хамгийн өндөр барилга нь байсан гэнэ. Кино үйлдвэртэй залгаа шахам болохоор урлагийн мундгуудыг ойроос их хардаг байжээ. Заримдаа тэр луугарууд сурагчдад түүх, танин мэдэхүйн талаар лекц уншдаг байсан аж. Бүр тэдний сургуулийн сурагчид кинонд тоглох явдал ч цөөнгүй байжээ. “Намар нахиалсан мод” киноны зураг авалтад хөвгүүдийг шалгаруулж авахад Н.Баяраа хар хурдаараа зугтсандаа одоо ч харамсдаг тухай аяар өгүүлэв. Учир нь хөвгүүдийн үсийг хусна гэсэн болохоор татгалзаж л дээ. Харин бусад хөвгүүд нь хожим киногоо үзэхээрээ сайхан дурсамжтай байдаг гэлцэв.
Хавар болж, шалгалт шүүлэг эхлэхээр Маахуур толгой болзоотын бор толгой болдог байжээ. Өглөө эртлэн боссон сурагчид тэнд уулзацгааж, хичээлээ уншиж, цээжлэхэд анхаарал нь их төвлөрдөг байсан гэнэ. Бас болоогүй дөрвөлжин дэвтрийн цаасан дээр дөрвөн мөрт холбож, хайрын захиа зөөдөг байсан үеийг тэд жинхэнэ дайраад гарсан. Захиа зөөгчдийн хувьд таалагдсан үгтэй захианых нь нэрийг солиод л нэг нэгэндээ дамжуулдаг байсан сайхан дурсамжуудаа ийн уудалсан юм. Энэ мэтчилэн 60 мөнгөний гөөхий, улаан ус ууж өссөн эдний үеийнхний туулсан он цагийг тоочоод байвал тун сонирхолтой. “Анги удирдаж байсан Т.Чинчулуун, Р.Сувдаа багш нар маань бидэнд хүмүүжлийн дээдийг олгосон болохоор манай ангийнхан нийгэмд сайхан зүйлийг дэлгэрүүлэхэд сэтгэл зүрхээ зориулцгааж байгаа. Жишээлбэл, ангийн маань анд Бамбарууш буюу А.Эрдэнэбаяр “Улсаа аврах ард түмний үндэсний хөдөлгөөн” байгуулж, эх орныхоо төлөө цогтой тэмцэж явна. Бид эх орноо хайрлах школоор хүмүүжсэн улс. Гол нь эцэг, эхийн хүмүүжлээс гадна багшийн хүмүүжил асар их нөлөөтэй байдаг юм байна. Ямар сайндаа манай ангийн охид ангийн багш шигээ намбалаг, зарчимч гэж жигтэйхэн. Манай анги аливаа баяр ёслолоор уулзахдаа заавал хоёр багшийгаа урьдаг. Сурагч насандаа буцаад очсон мэт олон сайхан дурсамжуудаа хувцаалдаг юм” гэж Н.Баяраа ярив. Ер нь эдний ангийнхан эргэх холбоо сайтай хамт олон ажээ. Орчин цагт онлайнаар тогтмол уулзаж, сонин сайхнаа хуваалцдаг юм билээ.