Япон улсаас Монгол Улсад суугаа Онц бөгөөд бүрэн эрхт Элчин сайд М.Такаокатай ярилцлаа.
-Монгол Японы хооронд найрамдалт харилцаа тогтоосны 45 жилийн ой энэ онд тохиолоо. Таны хувьд Элчин сайдаар томилогдож ирэнгүүт тэмдэглэлт ойг зохион байгуулах их ажил угтсан байх?
-Миний бие өнгөрсөн оны арванхоёрдугаар сард Монгол Улсад Элчин сайдаар томилогдож ирсэн. Үүнээс сар гаруйн хугацааны дараагаас Япон Монголын хооронд дипломат харилцаа тогтоосны 45 жилийн ойн үйл явдлууд албан ёсоор эхэлсэн байгаа. Энэхүү тэмдэглэлт ойн жилд нэлээд арга хэмжээ зохион байгууллаа. Олон ч хүн гар бие оролцож тусалж дэмжсэнд туйлын их баяртай байна.
Мягмар гаригт Гадаад харилцааны яаман дээр Монгол Японы харилцааны талаар симпозиум зохион байгуулагдсан.
Үүнд Засгийн газрын хэрэг эрхлэх газрын дарга Т.Занданшатар, Япон Монголын харилцаанд ихээхэн хувь нэмэр оруулсан Ерөнхий сайд асан Д.Содном, Монгол Улсаас Япон улсад Элчин сайдаар олон жил ажиллаад нутагтаа буцаж ирээд байгаа С.Хүрэлбаатар нарын хүндэт зочид оролцлоо. Манай хоёр улсын харилцаа энэ мэтчилэн олон хүмүүсийн дэмжлэг хүчин чармайлтын үр дүнд хөгжсөн. Үүнийг өчигдрийн симпозиумд оролцоод илүү их мэдэрч, ойлголоо. Ойн хүрээнд зохион байгуулсан арга хэмжээний тухайд олон зүйлийг ярьж таарах байх. Миний хувьд сэтгэлд үлдсэн нь гуравдугаар сард болсон загварын шоу байлаа. Мөн нэрт балетчин Алтанхуяг Японы Комаки балетийнхантай хамтраад Монгол Улсад тоглолт хийсэн.
-Хоёр орны улс төрийн харилцаа сайн байгаа. Өнөө жилийн тухайд японоос нэлээд хэдэн төлөөлөгч айлчлан ирлээ. Энэ нь 45 жилийн ойн хүрээнд өрнөсөн үйл явдал байв уу?
-Өнгөрсөн гуравдугаар сард УИХ-ын дарга М.Энхболд Япон улсад албан ёсны айлчлал хийж Ерөнхий сайд Ш.Абэтэй уулзалт хийсэн. Энэ үеэр таван жилийн хугацаанд хэрэгжих “Монгол, Японы Стратегийн түншлэлийн дунд хугацааны хөтөлбөр”-ийг баталсан. Дунд хугацааны хөтөлбөрт 2021 он хүртэлх хоёр орны улс төр, аюулгүй байдал, эдийн засаг, соёл, ард иргэдийн харилцаа болон хүний нөөцийг бэлтгэх зэрэг олон салбарт хэрэгжүүлэх хамтын ажиллагааны тодорхой заалтуудыг тусгасан юм. Олон улсын талбар дахь хамтын ажиллагаанаас эхлээд Япон, Монгол идэвхтэй харилцан хамтын ажиллагаагаа нэмэгдүүлж улам бүр харилцан ашигтай “Стратегийн түншлэл”-ийг бий болгохоор зорьж байна. Мөн хоёр улсын тэмдэглэлт ойн арга хэмжээний нэг чухал үйл явдал бол Ш.Абэ Ерөнхий сайдын бие төлөөлөгч Мотоо Хаяаши долдугаар сард Монгол Улсад айлчлал хийж Ерөнхийлөгч Х.Баттулгын тангараг өргөх ёслолд оролцохын хамт түүнд бараалхав. Үүнээс гадна долдугаар сард Япон Улсын парламентын Төлөөлөгчдийн танхимын дарга Тадамори Оошима, есдүгээр сард Япон улсын Парламентын Төлөөлөгчдийн танхим дахь Япон, Монголын найрамдлын бүлгийн дарга Мотоо Хаяаши тэргүүтэй Төлөөлөгчдийн танхимын гишүүд Монгол Улсад айлчиллаа. Ойн хүрээнд хоёр орны улс төрийн харилцаа ийм өндөр төвшинд идэвхтэй байгаа.
-Япон Монголын харилцааг шинэ шатанд гаргахын тулд талууд юун дээр анхаарч ажиллах ёстой гэж та бодож байна вэ?
-Манай хоёр орон ардчилсан тогтолцоог эрхэмлэдэг нийтлэг үзэлтэй. Азийн хойд хэсэгт байрладаг, газар зүйн хувьд ойр. Хоёр орны ард түмэн нэн дотно харилцаатай улс юм. Монгол Улс цаашид тогтвортой, бат бөх бодлогыг баримталж ажиллах ёстой. Ингэснээр хоёр улсын харилцаа улам бүр хөгжих үндэс суурь нь бүрэлдэх болно. Одоо улс төр, соёлын салбарын харилцаа идэвхтэй байгаа. Бизнесийн салбарт энэ харилцаа маань улам бүр хөгжөөсэй гэж бодож байна. Монгол Улс бизнесийнхээ салбарт удаан хугацаанд тогтвортой, ил тод, хууль эрх зүйн орчин бүрдүүлж ажиллах юм бол японы аж ахуйн нэгжүүд монголтой хамтарч ажиллах болов уу. Монгол Улсын хөгжилд гадаадын хөрөнгө оруулалт чухал.
Манай хоёр улс бүс нутгийн аюулгүй байдлын тал дээр улам илүү хамтран ажиллах ёстой. Монгол Улс НҮБ болоод олон улсын талбарт өөрийн байр сууриа илэрхийлж идэвхтэй оролцож байгааг бид өндрөөр үнэлж байна. Бүс нутгийн тухайд гэвэл Хойд Солонгосын нөхцөл байдал хурцадмал байдалтай байна. Энэ мэтчилэн Япон, Монгол Улс бүс нутгийн аюулгүй байдлыг авч явах, үүнийг тогтвортой байлгахад цаашид хамтран ажиллах хэрэгтэй гэж бодож байна. Өнгөрсөн наймдугаар сарын сүүлээр Монголд Японы Гадаад хэргийн яам, Батлан хамгаалахын яам, аюулгүй байдлын зөвлөлийн удирдлагууд ирж холбогдох хүмүүстэй уулзсан. Мөн энэ зун “Хааны эрэлд” цэргийн хээрийн сургуульд Японы батлан хамгаалахын салбараас холбогдох албаны хүмүүс ирж оролцсон. Мөн өнөөдрийг хүртэл Японы батлан хамгаалахын сургуулийн захирал Монгол Улсад айлчилсан. Японы батлан хамгаалахын салбарт Монголын зэвсэгт хүчний 50 хүн суралцаж байна. Энэ мэтчилэн олон салбарт бид хамтын ажиллагаагаа улам бүр өргөжүүлэн тэлэх ёстой.
-ОУВС-гийн хөтөлбөрийн хүрээнд Японоос олгох хөнгөлөлттэй зээл хэзээ орж ирэх вэ. Зээлийн эхний шатны гэрээнд хэдхэн хоногийн өмнө талууд гарын үсэг зурсан шүү дээ?
-Монгол Улсын Засгийн газар ОУВС-тай төсвийг шинэчлэн сайжруулж, эдийн засгаа сэргээх зорилгоор хөтөлбөр хэрэгжүүлэхээр тохиролцсоныг манай улсын Засгийн газар өндрөөр үнэлж байна. Монгол Улсын Засгийн газрын шинэчлэлсэн хөтөлбөрийг манай улс дэмжиж, 850 сая ам.долларын хөнгөлөлттэй зээлийг гурван жилийн хугацаанд олгохоор болсон. Энэ бол олон улсын байгууллага, донор орнуудын хүрээнд хамгийн өндөр дүнтэй зээл болж байгаа. Эхний ээлжийн санхүүжилт болох 700 тэрбум төгрөгийг энэ ондоо багтааж Монгол Улсад өгөхөөр хичээн ажиллаж байна. Ингэхдээ Монгол Улсын хуулийн дагуу порцедур нь хангагдсаны дараагаар шилжүүлнэ. Тодруулбал, Засгийн газар болон УИХ-ын чуулганаар асуудлыг хэлэлцэж баталсны дараа шийдэгдэнэ гэсэн үг.
-Мэдээж хөнгөлөлттэй зээлийн зориулалтын үр дүн ямар байхаас хамаарч дараагийн шатны зээл олгогдох байх л даа. Тэгэхээр зээл олгогч талаас хэрхэн хяналт тавьж ажиллах бол?
-Энэ хөрөнгө бол засгийн газраас авч хэрэгжүүлж байгаа, төсвийг шинэчлэн сайжруулах хөтөлбөрт ашиглагдана.Тиймээс манайхаас үзүүлж байгаа хөнгөлөлттэй зээлийг Засгийн газар хамгийн үр ашигтайгаар захиран зарцуулаасай гэж найдаж байна. Одоо олгогдох эхний ээлжийн хөрөнгө 2017 оны улсын төсвийн арав хүртэлх хувьтай тэнцэнэ. Монгол Улсын Засгийн газар, ОУВС, Дэлхийн банк, Азийн хөгжлийн банктай бодлогын матрицийг байгуулсан байгаа. Үүнийг Монгол Улсын Засгийн газар хэр чандлан сахиж хэрэгжүүлэх вэ гэдгийг хөндлөнгөөс ажиглаж, дүгнэлт хийж явах болно. Макро эдийн засгийн тухай Монгол Улс төсвийн сахилга батаа чандлан сахиж ажиллах нь чухал. Бодлогын матрицийн дагуу Монголын тусгай татварууд нэмэгдэж байгаа. Татвар нэмэгдсэнээр улсын орлого дээшилнэ. Энэ мэтчилэн төсвийг сайжруулах арга хэмжээнүүдийг хэрхэн авч хэрэгжүүлэхийг бид ажиглаж ажиллах болно. Монгол Улс ОУВС-гийн хөтөлбөрийг урьд нь олон удаа авч байсан. Тиймээс дахиж олон улсын байгууллагаас тусламж авахааргүй энэ хөтөлбөрийг амжилттай хэрэгжүүлээсэй гэж хүсч байна. Сүүлийн үед нүүрс, ашигт малтмалын үнэ дэлхийн зах зээл дээр өсч байгаа. Нүүрсний экспорт нэмэгдсэнтэй холбогдуулан Монголын нөхцөл байдалд эерэг зураглал харагдаж байна. Хэдий ийм байгаа ч ОУВС-гийн хөтөлбөрийг амжилттай хэрэгжүүлэх ёстой. Нөгөө талаар эдийн засгийг сайтар хөгжүүлэх хэрэгтэй. Бид бүхэн үүн дээр анхаарч ажиллах болно. Эдийн засгийг хөгжүүлэхэд ихээхэн хувь нэмэр оруулахын тулд шинэ нисэх буудлыг яаралтай ашиглалтад оруулж, үр ашгийг нь хүртэх ёстой. Тиймээс энэ асуудал даруй шийдэгдээсэй гэж хүсч байна.
-Япон Монголын хооронд чөлөөт худалдааны хэлэлцээр байгуулаад багагүй хугацаа өнгөрч байна. Монголын бараа бүтээгдэхүүн Японы зах зээлд татваргүй гарах боломж бүрдсэн. Гэвч манайхан энэ боломжоо ашиглаж чадахгүй байгаа. Учир нь үйлдвэрлэгчдэд санхүүгийн дэмжлэг шаардлагатай. Тэгж байж Японы зах зээлд чанартай стандартад нийцсэн бүтээгдэхүүн гарах ёстой. Энэ асуудлыг шийдэхэд хоёр улсын хооронд ямар яриа өрнөж байна вэ?
-Япон Монголын эдийн засгийн түншлэлийн хэлэлцээр байгуулагдсан явдлыг өндрөөр үнэлж байна. Монгол Улсын тухайд гэвэл анх удаа Японтой эдийн засгийн түншлэлийн хэлэлцээрийг байгуулсан. Энэ бол манай хоёр орны найрамдлын илрэл гэж харж байна. Сүүлийн үеийн статистикаас хоёр орны худалдааны тоо нэмэгдэж байгааг харлаа. Эдийн засгийн түншлэлийн хэлэлцээрийн үр дүн болов уу.
Эдийн засгийн түншлэлийн хэлэлцээрийн хүрээнд Монголоос Японд экспортлогдох бараа бүтээгдэхүүнийг тодорхой хэмжээнд татвараас чөлөөлөгдөх нөхцөл бүрдсэн. Ингэснээр Монголын аж ахуйн нэгжүүд Японы зах зээлд гарч ажиллах, бараа бүтээгдэхүүнээ гаргах үүд хаалга нээгдсэн. Одоогийн байдлаар ноолуур зөгийн бал зэргийг японы зах зээлд гаргахаар хичээн ажиллаж байна. Японы зах зээл дээр бараа бүтээгдэхүүн гаргахад Монголд үйлдвэрлэж байгаа бүтээгдэхүүний чанар сав баглаа боодол гээд олон зүйл манай улсын чанар стандартад нийцсэн байх шаардлага тавигддаг. Дээрээс нь Японы зах зээл яг ямар бараа бүтээгдэхүүн хүсч байна гэдгийг судалж үзэх шаардлагатай. Эдийн засгийн түншлэлийн хэлэлцээр бол зөвхөн худалдааных биш. Үүнд хөрөнгө оруулалт гээд олон салбар хамрагдаж байгаа.
-Японы өндөр технологийг Монголд нутагшуулах тал дээр Элчин сайдын зүгээс хэрхэн дэмжиж ажиллах вэ?
-Аливаа техник технологи хөрөнгө оруулалтаар дамжин орж ирдэг. Хөрөнгө оруулах нөхцөлийг Монголын тал өөрсдөө бүрдүүлж бий болгох ёстой. Тэгэхээр Японы засгийн газар иений хөнгөлөлттэй зээл, тусламжаараа дамжуулан өндөр технологийг Монголд нутагшуулахад хувь нэмрээ оруулах болно. Шинэ нисэх онгоцны буудал үүний нэг жишээ юм. Япон маягийн менежментийг Монголд нэвтрүүлбэл эдийн засагт үр өгөөжөө өгөх болно. Мөн саяхан барилгын бүтээцийнхээ үндсэн ажлыг дуусгаад байгаа Япон Монголын сургалтын эмнэлэг байна. Ирэх жил нээлтээ хийх бөгөөд Монголын анхны сургалтын эмнэлэг гэдгээрээ онцлог юм. Үүгээр дамжуулан бид Монгол Улсын эрүүл мэндийн төвшинг сайжруулж, энэ салбарт үнэтэй том хөрөнгө оруулалт хийж байна. Тус эмнэлэгт Японы эрүүл мэндийн салбарт ашиглагддаг тоног төхөөрөмжүүд суурилагдах болно. Мөн Жайкагийн хамтын ажиллагааны төслүүд, менежментийг сайжруулах төслүүд хэрэгжих болно.
Дээрхээс гадна Өмнөговийн Цогтцэций суманд Японы “Софтбанк” Монголын “Ньюком” компанитай хамтран 50 мВт-ын салхины цахилгаан станц байгууллаа. Дархан явах замд монгол японы компани хамтран “Мон наран” нарны цахилгаан станц барьсан. Энэ мэтчилэн хоёр улсын аж ахуйн нэгжүүд бизнесийн салбарт хамтарсан төслийг амжилттай зохион байгуулж, түүхэн бүтээн байгуулалтуудыг үлдээх ёстой.
-Хөшигийн хөндийн нисэх онгоцны буудлын менежментийг нь японы гурван компани авч явах байх аа?
-Хөшигийн хөндийн олон улсын шинэ нисэх онгоцны буудлыг японы хөнгөлөлттэй зээлээр барьсан. Энэ нисэх онгоцны буудлын менежментийг японы гурван компанийн консерциум авч явахаар шийдсэн байгаа. Нисэх буудлын холбогдох асуудлыг шийдэж, түргэн шуурхай ашиглалтад оруулах явдал зайлшгүй хэрэгтэй болчихоод байна. Шинэ нисэх онгоцны буудал ашиглалтад орсноор Монголд ирэх жуулчдын тоо нэмэгдээд зогсохгүй олон салбарт үр ашгаа өгнө.
-Түүхэнд үлдээх бүтээн байгуулалтыг Монгол Улсад цогцлоох нь хоёр улсын харилцааны нэг үр дүн гэж та хэллээ. Манай улс дагуул хот байгуулах тухай ярьж, төсөл загварууд гаргаад ажиллаж байгаа. Японы талаас энэ их бүтээн байгуулалтад оролцох сонирхол бий юу?
-Үүнд хариулт өгөхөд эрт байна. Харин бид бүхэн Улаанбаатар хотын дахин төлөвлөлттэй холбоотойгоор олон төсөл хөтөлбөр дээр хамтран ажиллаж ирсэн туршлагатай. Мөн Улаанбаатар хотын мастер төлөвлөгөөг боловсруулахад хамтран ажилласан. Одоо бүтээн байгуулж байгаа Япон Монголын сургалтын эмнэлгийн төв бол Улаанбаатар хотоос зайдуу газарт сонгогдсон. Нийслэлийн төвлөрөлийг сааруулахад энэ эмнэлэг бага ч гэсэн хувь нэмэр оруулах байх.
-Хүнээ хөгжүүлж чадсан улсууд өнөөдөр дэлхийд эдийн засаг хөгжлөөрөө тэргүүлж байгааг бид бүхэн мэднэ. Дэлхийн II дайны дараа Япон улс чадалтай инженерүүд бэлдэхэд онцгой анхаарсны үр дүнд арал дээр өндөр хөгжилтэй орныг цогцлоож чадсан. Тиймээс энэ туршлагаа монголчуудад түгээж байгаад манай улсын хувьд талархалтай байдаг. Нийтдээ 1000 инженер бэлдэнэ гэж байгаа. Энэ тоог нэмэгдүүлэх боломжтой юу?
-Боловсрол бол маш чухал салбар. Монголоос Японд 2000 гаруй оюутан их, дээд сургууль, судалгааны байгууллага гээд олон салбарт боловсрол эзэмшиж байна. Япон улсад суралцан мэдлэг боловсролоо дээшлүүлээд Монгол Улсдаа эргэн ирж ажиллаж байгаа залуусыг харахад үнэхээр сайхан байдаг. Монгол хүн бол олон талын авьяастай чадварлаг. Японд 1000 инженер бэлтгэх төсөл 2014 оноос эхэлсэн бөгөөд есөн жилийн хугацаанд хэрэгжих юм. Төслийн хүрээнд одоогийн байдлаар 250 орчим оюутан залуус Япон улсад суралцаад байна. Монголын боловсролын салбарт Япон улс өнөөдрийг хүртэл сайн хөрөнгө оруулагч байсаар ирсэн. Өнөөг хүртэл нийт 55 сургуулийг японы буцалтгүй тусламжаар байгуулсан шүү дээ. Өнгөрсөн долоо хоногт Улаанбаатар хотод дөрвөн сургууль барихаар хоёр улсын Засгийн газар хоорондын ноот бичигт гарын үсэг зурсан байгаа. Энэ сургуульд хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдүүд суралцах боломжтой. Байгаль орчинд ээлтэй, аливаа гамшигт тэвэртэй. Монгол Улсад загвар сургууль барихаар болсон байгаа. Мөн 1990 оноос эхэлсэн “Өвсний үндэс” хөтөлбөрийн хүрээнд 500 гаруй төсөл хэрэгжүүллээ. Ихэнх нь боловсролын салбарт чиглэсэн.
-Та Монголд анх удаа томилогдон ажиллаж байгаа хүн. Өөрийнхөө тухай болоод манай улсад ирээд төрсөн сэтгэгдлээ сонирхуулахгүй юу?
-Миний бие их сургуулиа төгсөөд өнөөдрийг хүртэлх хугацаанд дипломатчийн албан ажлыг гүйцэтгэж ирлээ. 2016 оны арванхоёрдугаар сарын 19-ний өдөр Элчин сайдаар томилогдон ирсэн. Хэдхэн өдрийн дараа нэг жил болох гэж байна. Наашаа ирэхээсээ өмнө Монгол орны өвөл маш хүйтэн гэж дуулсан. Тэгээд энэ хүйтнийг мэдрэхээр их сэтгэл хөдөлж ирсэн шүү. Улаанбаатарт ирэнгүүтээ орчин үеийн том хот байсныг хараад их гайхсан. Монгол орны өргөн уудам, хөдөө хээр нутаг, байгалийн сайхан надад үнэхээр таалагдсан. Энэ өргөн уудам нутагтай Монгол Улсын хүн ам улам өсч нэмэгдээсэй гэж хүсч байна.
-Та саяхан Японы эзэн хааны төрсөн өдрийн хүндэтгэлийн хүлээн авалт дээр монгол хэлээр мэндчилгээ дэвшүүлсэн нь халуун дулаан уур амьсгалыг бүрдүүлж чадсан. Ер нь монгол хэл сурахад түвэгтэй байна уу?
-Амаргүй юм билээ (инээв). Арваннэгдүгээр сарын 29-ний өдөр Япон улсын цог жавхлант эзэн хааны мэндэлсэн өдрийн хүндэтгэлийн хүлээн авалтыг зохион байгуулсан юм. Энэ үеэр ирсэн хүндэт зочдодоо монголоор мэндчилгээ дэвшүүлсэн байгаа. Тухайн өдөр би чадлынхаа хэрээр мэндчилгээ дэвшүүлсэн дээ.
Гэрэл зургийг Ц.МЯГМАРСҮРЭН