Мэдээллийн сайтуудын ассоциацийн тэргүүн Б.Оюунгэрэлтэй ярилцлаа.
-Хууль зүйн байнгын хороогоор Эрүүгийн хуулийн төслийг хэлэлцэх үеэр УИХ-ын гишүүн Ц.Гарамжав “Хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл болон сошиал сүлжээгээр хүнийг гүтгэх явдал ихэслээ. Хуулийн хатуу хариуцлага хүлээлгэ” гэж хэлээд зогсохгүй сэтгүүлчдийг худалдагдсан гэлээ. Энэ тал дээр та ямар бодолтой байна вэ?
-“Сүүлийн үед манай улсын нийгэмд хүний нэр төрийг гутаах, доромжлох, гүтгэх олон нийтийн хэвлэл мэдээллийг ашиглах, ялангуяа цахим хжэлбэрийг маш өргөнөөр ашиглаж байна. Мөн хэвлэл мэдээллийн байгууллага, сэтгүүлчид маань мөнгө төгрөгтэй холбоотой асуудалд холбогдсон, захиалгаар иймэрхүү үйлдлийг их хийдэг боллоо. Манай нийгэмд сайн хүн гэж байхаа болилоо. Ах зах, ёс гэж мэдэхээ байлаа. Ямар нэг хүнийг хүндэтгэж, үлгэрлэхгүй боллоо. Ажил хийсэн ч тэр хүн гүтгэгдэж доромжлогдож байдаг, хийгээгүй байсан ч мөн адил гүтгэгдэж, доромжлогддог хүнлэг бус асуудал хавтгайрсан. Ёс суртахуунгүй асуудал газар авлаа. Заримдаа хэт харгис хэрцгий, бүдүүлэг, танхай шинж чанартай ийм зүйлүүд орж ирж байна. Сүүлийн үед энэ нь хүний сэтгэл санааны эрхийг дэндүү хохироож байна” гэж Ц.Гарамжав гишүүн ярьсныг хүмүүс мэдэж байгаа.
Нэгдүгээрт, хууль санаачлагчид болон хууль батлагчдад хэлэхэд контент үйлдвэрлэгч коммент бичигч хоёр ялгаатай гэдгийг ойлгоосой гэж хүсч байна.
Хоёрдугаарт, өөрсдийн хийсэн, ярьсан буруу зөрүү үйлдлийн бүх буруугаа хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүд болон сэтгүүлчид рүү нялзаадаг байдлаа зогсоож өөрсдөө ёс зүйтэй байгаасай гэж бодож байна.
Гуравдугаарт, манай нийгэмд маш олон сайн хүн байгаа. Харин тэрийг олж харах нүд эрх мэдэлтнүүдэд алга байна уу гэж харж байна.
Дөрөвдүгээрт, ажил хийж байгаа олон мянган хүн байгаа. Тэд хийснийхээ төлөө магтуулах гэхээсээ илүүтэй хийсэн ажилдаа урамшаад амьдрал ахуйгаа аваад явж байгаа. Харин ам ажил нь зөрдөг, зөвхөн амаараа ажил хийдэг хүмүүсийн талаар шүүмжилж бичих нь хэвлэл мэдээллийн байгууллага болон сэтгүүлчдийн үндсэн үүрэг гэдгийг сануулмаар байна.
-Улстөрчид юм л болбол сэтгүүлчдийн амыг таглана гэдэг болжээ. Бидний эрхэд дэндүү халдаад байгаа юм биш үү. Сэтгүүлчид эрхээ хамгаалж чадаж байна уу?
-Загасчны морь усгүй гэдэгтэй адил сэтгүүлчид өөрсдийн асуудалтай холбоотой зүйлүүд дээр нэгдэж дуугарч, хамтарч ажиллаж чадахгүй байна гэж харж байна. Бараг л сонгууль бүрийн өмнө ямар нэг хууль, дүрэм, журам гаргаж хэвлэл мэдээллийн байгууллагууд болон сэтгүүлчдийн амыг үдэх гэсэн, айлгах гэсэн үйлдлүүд гардаг нь хэвийн үзэгдэл шахуу л болсон. Энэ удаад ч гэсэн удахгүй Ерөнхийлөгчийн сонгууль дөхөж байгаатай холбоотой өөрсдөдөө ашигтай хэвлэл мэдээлэлд халтай хуулийн заалт оруулж ирж бүр ухралт хийж Эрүүгийн хуулиар шийтгэдэг болох талаар санал гаргаж байгаа нь харамсалтай. 2015 онд батлагдсан Эрүүгийн хуульд сэтгүүлчдийг барьж хорьдог заалтыг байхгүй болгож эрүүгийн гэм хэрэг биш зөрчилд тооцож тусгаж өгсөн байдаг. Гэтэл одоо эрүүгийн хуулиар шийтгэдэг болгох талаар санал гаргаж байгаа нь үнэхээр ардчилсан чөлөөт нийгэмд амьдарч байгаа бидэнд ухралт болж байна гэж үзэж байна. Хууль гарах гэхээр улстөржүүлж сонгуультай хамаатуулж байна гэж зарим хүмүүс их эмзэг хүлээж авч байх шиг байна лээ. Тэгвэл энэ удаагийн Эрүүгийн хуульд зөвхөн сонгуульд зориулж оруулсан 14.8 гэсэн зүйл заалтаар сэтгүүлчид, хэвлэл мэдээллийн байгууллагуудыг эрүүгийн хуулиар шийтгэдэг болохоор оруулж ирсэн байгаа.
Мөн Зөрчлийн тухай хуулийн төслийн 6.21-д гүтгэх асуудлыг зөрчилд тооцож хуулийн төсөлд оруулж ирсэн. Хүний нэр хүнд, алдар төрийг гутаан доромжилсон мэдээллийг олон нийтэд дэлгэсэн, эсвэл хэвлэл мэдээллийг хэрэгсэл олон нийтийн сүлжээгээр тараасан бол хувь хүнийг хоёр сая, хуулийн этгээдийг 20 сая төгрөгөөр торгох шийтгэл ногдуулахаар оруулж ирсэн байгаа.
Тэгэхээр сэтгүүлчид, хэвлэл мэдээллийн байгууллагууд эрүүгийн хуулиар ч шийтгүүлж, зөрчлийн хуулиар ч шийтгүүлдэг болохоор болж байна гэсэн үг.
-Манай улс бол ардчилсан орон. Гэтэл хэвлэлийн эрх чөлөөнд улстөрчид дураараа халддаг явдал байнга гарах юм. Гадны улс орнуудын жишгээс сонирхуулахгүй юу?
-Ардчилсан нийгмийн тулгуур гурван зарчмын хамгийн чухал нь хүний эрх байдаг. Тэр дундаа, үг хэлэх, хэвлэн нийтлэх, үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх. Хэвлэл мэдээллийг хараат бус байх естой гэж хамгийн их ярьдаг хүмүүс бол улстөрчид.
Гэтэл хамгийн ихээр хараандаа байлгаж хараатаар хөдөлгөж байгаа нь нь мөн л улстөрчид. Улстөрчид өөр өөрсдийн хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэлтэй болж, хэвлэлийн зах зээлийг бараг л бүхэлд нь шахуу хараандаа байлгаж өөрсдийн хүссэнээрээ дуугаргаж байна. Эзэн нь юмаа мэдэж эрэг нь усаа хашдаг хойно улстөрч эзэнтэй хэвлэл эзнийхээ хүслээр л дуугарахаас өөр аргагүй байдалд орсон.
УИХ-ын гишүүн Д.Сарангэрэл хэлэхдээ үг хэлснийхээ төлөө хариуцлага хүлээдэг салбар Монголын нийгэмд сэтгүүл зүй л байна. Та нар минь буруу ойлгоод байх шиг байна. Би хүн гүтгэхийг, хүний нэр төр гутаахыг огт дэмждэггүй. Яг үнэндээ сэтгүүл зүй, сэтгүүлчид хүнийг гүтгэдэггүй юм. Манай улстөрчид бие биеэ гүтгэдэг, хар бараан материал тараадаг, үндсэлэл нь үүнд л байдаг юм шүү. Үүнийг сэтгүүл зүй рүү шингээх гээд хэрэггүй. Өнөөдөр Монголын сэтгүүл зүй гүтгэж байгаа, хүний нэр төрд халдаж байгаа хүмүүстэйгээ өөрсдөө тэмцье гээд Ёс зүйн зөвлөлөө байгуулчихсан гэж ярьсан байна лээ. Би энэ хүнтэй санал нэг байгаа. Муу л юм бол хойд талын хар овоохой гэдэг шиг буруу бүх муухай зүйлээ хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүд, сэтгүүлчид рүү нялзааж хэвлэлийн салбарын үнэ цэнэ, энд ажиллаж амьдарч байгаа мянга мянган сэтгүүлчийн нэр төрд халдахаа харин багасгаачээ гэж улстөрчдөөс хүсмээр байна. Бид олон улсын жишгээр өөрсдийн салбартаа зохицуулалт хийдэг Ёс зүйн зөвлөлтэй болоод хоёр дахь жилдээ үйл ажиллагаа явуулж байгаа. Хуулиар далайлгаж хэвлэл мэдээллийн байгууллагууд, сэтгүүлчдийг айлгахаасаа илүүтэйгээр өөрсдийн зохицуулалтаараа шийддэг болж байгаа Ёс зүйн зөвлөлийнх нь эрх зүйн орчинг шийдээд өгвөл харин хэвлэл мэдээллийн байгууллагууд, сэтгүүлчид, нэр төрдөө халдуулаад байгаа эрхэм түшээдэд, энгийн иргэдэд хүртэл хэрэгтэй зүйл болох байх гэж бодож байна. Саяхан Германы канцлер Ангела Меркель “Төрийг цэвэршүүлэхэд сошиал ертөнц асар том үүрэг гүйцэтгэж байна. Тиймээс сошиал ертөнцийн мэдээ мэдээллийг улам дэлгэрүүлэх, нийтэд ил болгоход төрөөс онцгойлон анхаарах болно. Сошиал ертөнцийг улстөрчид ад үзэж, элдвээр хаах боохыг санаархаж байна. Энэ оролдлогыг таслан зогсоож, төрөөс бүх талаар дэмжих болно. Сошиал ертөнцийн мэдээллийн хүчээр төрөө бид цэвэршүүлж байна гэж хэлсэн байна лээ. Гэтэл манай улсад эсрэгээрээ сошиал орчинг, хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүд, сэтгүүлчидтэй нь давхар хумихаар хуулийн төсөл оруулж ирж байгаа нь хяналтадаа авах, хааж боох оролдлого юм.
Сошиал орчинд нүүрээ нуусан, нэрээ нуусан, хуурамч хуудсаар дамжуулан хүнийг гүтгэх, доромжлох, буруу зүйлд уруу татах зэрэг муу зүйлүүд байгааг бүгд мэдэж байгаа. Харин нэр нүүрээ ил гаргаад үзэл болдоо илэрхийлж байгаа хүмүүс, төрд данстай, албан ёсоор хуулийн дагуу үйл ажиллагаа явуулж байгаа хэвлэл мэдээллийн байгууллагууд сэтгүүлчдийг хуулиар далайлгаж эрүүгийн хариуцлага, торгууль шийтгэл ногдуулахыг л эсэргүүцэж байгаа юм. Торгож, цагдаж, эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэхээсээ өмнө эхлээд сошиал орчинд соён гэрээрүүлэх, эзэн бие нь мэдэгдэхгүй хуурамч хуудаснуудтай тэмцвэл илүү үр дүнтэй байх л гэж бодож байна.