УИХ-ын гишүүн Д.Тогтохсүрэнтэй ярилцлаа.
-Төсвийн гурав, дөрөвдүгээр хэлэлцүүлэг өнөөдөр болж байгаа. Гэрэл гэгээтэй зүйлийн талаар яригдаж байна уу?
-Ирэх оны төсвийн эхний хоёр хэлэлцүүлэг болоод дууслаа. Гурав, дөрөвдүгээр хэлэлцүүлгийг энэ долоо хоногт хийгээд дуусах юм. 2017 оны төсвийн тухайд нийт 9.9 хувийн алдагдалтай, 2.5 их наяд төгрөгийн хасах баланстай байгаа. УИХ болон Төсвийн байнгын хорооноос ажлын хэсэг гаргасан. Би энэ ажлын хэсэгт орж ажилласан юм. Бид төсвийн тэнцлийг сайжруулах чиглэлд онцгой анхаарал хандуулан ажиллалаа. Үүний үр дүнд хэд хэдэн томоохон өөрчлөлтийн асуудал яригдсан. Төсвийн тогтворжилтын сан гэж бий. Тэнд 326 тэрбум төгрөг байгаа. Энэ мөнгийг ирэх онд авч ашиглахаар болсон. Мөн ам.долларын ханшийг үнэн бодитойгоор төлөвлөе. Засгийн газраас оруулж ирсэн төсөвт ам.долларын 2250 төгрөг байхаар төлөвлөсөн байсан. Гэвч өнөөдөр бодит байдал дээр 2400 гарчихсан явна. Нэгэнт ийм байгаа учраас валютын ханшийг үнэн бодитоор төсөвт тусгах ёстой. Түүнчлэн нийт зарлага багасгах чиглэлд анхаарал хандуулсан. Энэ хүрээнд төсвийг ерөнхийлөн захирагчдын төсвөөс шууд нэг хувийн таналт хийхээр боллоо. Төсвийн тэнцлийг сайжруулахын тулд ийм арга хэмжээ авахаас өөр арга байсангүй. Түүнчлэн орлого МЯГМАРСҮРЭН
нэмэгдүүлэх чиглэлээр хэд хэдэн арга хэмжээ авахаар болж байна. Өр, зээлд төлж буй хэмжээнд өөрчлөлт оруулах зэргээр нийтэд нь төсвийн тэнцлийг сайжруулахын тулд олон арга хэмжээ авна. Ер нь нэлээн сайжирсан төсөв боллоо гэж харж байгаа. Өмнөх онуудад төсөв ямар байсан бэ гэдгийг иргэд гадарлаж байгаа. Яадаг вэ гэхээр Засгийн газар УИХ-д өргөн барьдаг. УИХ түүн дээр нь баахан хөрөнгө оруулалт нэмээд явуулчихдаг. Харин энэ удаа нэг ч хөрөнгө оруулалт нэмээгүй. Оронд нь хасч байна. Засгийн газраас оруулж ирсэн төсвөөс 70 орчим тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалтыг хассан. Үнэ буюу төсөвт өртөг нэмэгдсэн хөрөнгө оруулалтуудыг хасаад байна. Ер нь УИХ төсвийн асуудалд хариуцлагатай, төсвийн тэнцлийг сайжруулах чиглэлд анхаарсан өөрчлөлтүүд хийж байна. Ямар нэгэн шинэ хөрөнгө оруулалт огт нэмэгдүүлээгүй.
-Засгийн газар 120 гаруй тэрбум төгрөгийн авлагатай гэж байсан. Хаанаас, хэзээ орж ирэх мөнгө вэ?
-Засгийн газрын нийт авлага 1.9 их наяд төгрөг. Энэ мөнгөний нэг хэсэг нь Засгийн газар нэг халааснаасаа аваад нөгөө рүүгээ хийх зүйл. Засгийн газраас хэрэгжүүлж байсан төсөл хөтөлбөрийн эргэн төлөлтийн мөнгө гэсэн үг. Нийт авлагаас ирэх онд орж ирэх боломжтой нь 120 тэрбум гаруй төгрөг байна гэж тооцоолсон. Аудитын байгууллага 170 тэрбум төгрөг орж ирэх боломжтой гэж үзсэн. Гэхдээ тулгаад нарийн тооцохоор 120 тэрбум төгрөг орж ирэх боломжтой байгаа. Төрийн байгууллага хоорондын, хувийн хэвшлийн компаниудаас дээрх мөнгө орж ирнэ. Орлогын хувьд ирэх жил бүх боломж, бололцоогоо тултал нь шавхсан. Орлогын төлөвлгөө биелэх үү, үгүй юу гэдэг бас их эргэлзээтэй байгаа.
-Орлого нэмэгдүүлэхийн тулд төрийн өмчит компаниудыг хувьчлахаар болсон. Тэндээс хэдий хэрийн хөрөнгө орж ирэх юм бэ?
-Өмч хувьчлалаас орж ирэх орлогыг 50 тэрбум төгрөгөөр нэмэгдүүлж байгаа.
-Өмч хувьчлал хүрээгээ тэлнэ гэсэн үг үү?
-Өмч хувьчлалыг нэмэгдүүлнэ гэсэн үг. Хөрөнгийн бирж, “Оргил” рашаан сувилал, Төрийн банк, “Монголын цахилгаан холбоо”-ны тодорхой хувийг хувьчлахаар байсан. Үүн дээр “Монгол шуудан”, Эрдэнэт-Булганы цахилгаан түгээх сүлжээ нэмэгдэж байгаа. Нэг ёсондоо, төрийн өмчит долоон обьектыг ирэх онд хувьчлахаар болсон. Эдгээр хувьчлалаас нийт 165 тэрбум төгрөг төсөвт орж ирэх ёстой.
-Ам.долларын ханш 2400 гарчихлаа. Энийг зохицуулахгүй юм уу?
-Валютын ханшийг барих асуудал Монголбанк болон Засгийн газрын ажил. Энэ жил ямар ч байсан төсвийн тэнцлийг бодит ханшаар тооцож байгаа. Өмнө нь ам.долларын ханш 2100 төгрөг байх үед 1450 төгрөгөөр тооцож төсвөө төлөвлөдөг байсан. Ирэх жил үүнийгээ больж төлөвлөлтөө бодит байлгая гэж ярьж байна. Нэгэнт валютын ханш ийм өндөр үнэтэй байхад доогуур төлөвлөж болохгүй. Гадаад худалдаанд алдагдал үүсэхээс эхлээд олон сөрөг тал гардаг. Энэ байдлаас гарахын тулд ам.долларын бодит ханшаар төсвөө төлөвлөж байгаа.
-Одоогийн өсөлтийг зогсоох, цаашлаад ханш бууруулах тал дээр ямар арга хэмжээ авах вэ. Төлөвлөж буй ажил бий юү?
-Валютын ханш интервенц хийгээд сайжирдаг зүйл биш. Бид өмнө нь валютын ханшин дээр интервенц л хийдэг байсан. Нийлүүлэлтээ нэмэгдүүлж ханшаа барьдаг байлаа. Одоо бол макро эдийн засгийнхаа бодлогоор төгрөгийн худалдан авах чадварыг сайжруулах ёстой. Валют олдог дөрвөн бүтээгдэхүүний үнэ уначихсан байна. Валютын хэмжээг нэмэгдүүлэх бүтээгдэхүүнд онцгой анхаарал хандуулах хэрэгтэй байгаа юм.
-ОУВС-гийн мэргэжилтнүүд Монголд ажиллаад буцлаа. Ямар дүн шинжилгээ хийсэн юм бол. Манай улс төсөл хөтөлбөрт нь хамрагдах боломжтой юу?
-Монгол Улсын эдийн засаг маш хүнд байгаа. Бүлгийн хуралдааны үеэр Монголбанкны ерөнхийлөгч болон Сангийн сайдын мэдээллийг сонссон. Эдийн засгийн хүнд байдлаас гарах нэг гарц бол яах аргагүй ОУВС-гийн хөтөлбөр. Тэдний хөтөлбөрт хамрагдахаас өөр гарцгүй болсон. Хөтөлбөрт хамрагдах эсэхийг Засгийн газар шийдвэрлэнэ. Миний хувьд хөтөлбөрт хамрагдсанаар хоёр эерэг нөлөө гарна гэж тооцоолж байгаа. Нэгдүгээрт, энэ хөтөлбөрт орохоор Японоос эхлээд олон улс орон манай улсад туслахаа илэрхийлсэн. Нэг ёсондоо бид гадны зээл, тусламж авах боломжтой болно гэсэн үг. Ний нуугүй хэлэхэд гаднаас зээл авъя гэхэд олдохгүй байна. Бүр 11 хувийн хүүтэй авъя гээд ч олдохгүй байгаа. Монголын зээлжих зэрэглэл тийм доогуур байна. Тэгэхээр бид “Стэнд бай” хөтөлбөрт заавал орж байж гадаад үнэлэмжээ дээшлүүлэх юм. Монгол Улс эдийн засгийн хүндрэлээс гарах гэж хичээж байгаа юм байна, төсвөө сайжруулах хүсэлтэй орон байна гэдгээ харуулна. Хоёрдугаарт, уг хөтөлбөрт хамрагдсанаар төсөв эрүүлжих нөхцөл бүрдэнэ. Энэ хөтөлбөрт хамрагдсанаар ОУВС-гийн шаардлагаар төсвийн сахилгыг сайжруулна, зардлыг бүр багасгах учиртай. Ер нь төсвөө эрүүлжүүлэх маш том алхам болно гэж үзэж байгаа. Иймд бид хугацаа алдалгүйгээр маш хурдан орох хэрэгтэй.
-“Стэнд бай” хөтөлбөрийг хурдан хэрэгжүүлэхийн тулд манай улсын зүгээс юу хийх ёстой юм бэ?
-ОУВС-гийн мэргэжилтнүүд аравдугаар сарын 24-нөөс арваннэгдүгээр сарын 4 хүртэл манай улсад ажилласан. Тэд манай улсын бүх зүйлийг судлаад шат шатны удирдлагуудтай уулзаад явлаа. Төсөв болон эдийн засагт шинжилгээ хийчихсэн. Одоо очоод хуралдаж байгаа.
-Нөхцөлөө ярилцаж амжсан юм болов уу?
-Нөхцөлөө ярилцсан байна лээ. Нарийн нөхцөлүүдийг Сангийн сайд ярих байх. Одоохондоо ярианы түвшинд байгаа учраас зарим нөхцөл нууцын шинжтэй байж магадгүй. Бидэнд өгсөн мэдээллийн хүрээнд л ярьж байна. Одоо ямар ч байсан бид шийдвэрээ гаргаад амжвал энэ ондоо багтааж “Стэнд бай”-д орчихоосой гэж бодож байна. Тэгж чадвал ирэх оноос арай өөр эдийн засаг биднийг угтах байх.
-Мөнгөний хэмжээ яригдсан болов уу. 1.5 тэрбум, нэг тэрбум, бүр 400 сая ам.доллар гэхчилэн янз бүрээр л яриад байна?
-Мөнгөний хэмжээ Засгийн газрын хэмжээнд ярианы түвшинд явж байна. Яг тохирчихсон зүйл байхгүй. Сангийн сайд илүү мэдээлэлтэй байгаа.
-Эдийн засгийн хямралаас гаргах тусгай хөтөлбөр боловсруулсан. Ямархуу хөтөлбөр орж ирсэн юм бэ?
-Засгийн газраас эдийн засгийн хүндрэлийг даван туулах хөтөлбөр өргөн бариад УИХ дээр хэлэлцэж байна. Энэ хөтөлбөрийг одоогийнхоос илүү сайжруулах ёстой гэдэгт гишүүд санал нийлсэн байгаа. Миний хувьд ч гэсэн нэлээн сайн сайжруулах ёстой гэж харж байна. Хөтөлбөрийг хараад байхаар их олон асуудлыг хөндсөн байна лээ. Олон үйлдвэр барихаас эхлээд хэтэрхий олон асуудалд анхаарлаа хандуулсан байгаа. Хөтөлбөр хэрэгжих хугацааг 1.8 жилээр тооцсон.
-Яг юуг нь сайжруулах тухай яригдаж байгаа юм бол?
-Засгийн газар гурван том зүйлд тулгуурлан хөтөлбөрөө боловсруулаасай гэж бодож байгаа. Нэг ёсондоо хүрээгээ хумих хэрэгтэй. Тэгэхгүйгээр бид бүхнийг зэрэг сайжруулж чадахгүй. Нэгдүгээрт, валютын ханшийг яаж тогтворжуулах вэ гэдэг асуудалд маш их анхааралтай ажилламаар байна. Валютын өсөлт төгрөгийг үнэгүйдүүлээд байна. Үүний эсрэг яаралтай арга хэмжээ авах ёстой. Хоёрдугаарт, эдийн засгаа яаж идэвхжүүлэх вэ гэдгийг анхаармаар байна. Бизнесийг хэрхэн дэмжих, аж ахуйн нэгжүүдээ яаж дэмжих вэ гэдгээ хөтөлбөртөө нарийн бөгөөд тодорхой тусгамаар байгаа юм. Бизнесийг дэмжиж эдийн засгаа хөдөлгөхгүйгээр нөхцөл байдлыг сайжруулна гэж огт байхгүй. Гуравдугаарт, ажлын байрыг яаж тогтвортой хадгалах вэ гэдгийг анхаармаар байна. Хүмүүсийн амьжиргааны түвшинг одоогийн байгаагаас яаж бууруулахгүй байх вэ гэдгийг тодорхойлоод түүнд чиглэж ажиллах хэрэгтэй. Энэ гурван асуудал руу чиглэж нэлээн сайн ярих ёстой. Хөтөлбөрийг сайжруулахын тулд Эдийн засгийн байнгын хорооноос ажлын хэсэг гарч ажиллаж байна.
-Уг хөтөлбөрийг гишүүд нэлээн шүүмжилж байх шиг байна. Тааруухан гэж үзсэн болоод ажлын хэсэг гаргасан байх. Казино байгуулах, морин тойруулгын уралдаантай болох гэхчилэн хөтөлбөрийг хэр дэмжиж байгаа вэ?
-Маш олон мөртлөө том, том асуудлыг нэг дор тусгачихсан байна лээ. Тийм учраас тодорхой гурван зүйлд төвлөрч нарийн төлөвлөе гэж яриад байгаа юм. Одоо байнгын хорооноос гарсан ажлын хэсэг нэлээн өөрчлөлт оруулах байх.
-Аж ахуйн нэгжийг дэмжих ёстой гэж хэллээ. Эдийн засаг ийм хүнд байхад заавал дөрвөн салбараар хязгаарлалгүй 1.5 тэрбумаас бага орлоготой бүх байгууллагын татварыг хөнгөлж болохгүй юм уу. Ер нь уг хуулийн төслийг яагаад буцаан татсан юм бэ?
-Засгийн газар хуулийн төслөө буцаагаад татчихсан юм байна лээ. УИХ дээрх төслийг хэлэлцээд салбарыг нь өргөтгөсөн. Өмнө нь үйлдвэрлэлийн дөрвөн салбар орж ирснийг УИХ найм, ес болгоод өргөтгөсөн юм. Энэ хүрээнд Засгийн газар дахин хэлэлцээд эргүүлэн оруулж ирэхээр болсон.