Монголд 19 дэх жилдээ зураг авч байгаа Японы гэрэл зурагчин Тецуро Шимизү монголчуудын амьдрал, аж байдлыг харуулсан гэрэл зургаараа 2012 онд “Өөрчлөлт”, 2015 онд “Шинэ аялал” фото альбомоо гаргажээ. Японы гэрэл зургийн ертөнцөд Монголын гэрэл зургаар танигдаж, Монголын гэрэл зургийн томоохон төлөөлөл шиг үнэлэгддэг түүний хоёр альбом бүхэлдээ манай хөдөөгийн аж амьдрал, нүүдэлчдийн өвөрмөц ёс заншил, ховор ан амьтны зургаас бүтсэн байна. Эхний альбомд гэрэл зурагчны 15 жилийн аяллын 253 зураг байх агаад эндээс Тецуро Шимизүг хотод биш тал нутгаар явж гэрэл зураг авдаг нэгэн болохыг харуулна. Энэхүү альбомд гэрэл зурагчин “Би 1997 оны зун буюу Ардчилсан хувьсгалаас хэдхэн жилийн дараа анх Монголд очсон. Энэ үед гудамжаар зөрөх автомашины тоо цөөхөн байсан бөгөөд Улаанбаатар хотын булан бүрт социалист үеийн ул мөр нэлээдгүй ажиглагддаг байв. Хотын яг зүрхэнд орших Улсын их дэлгүүрт бараа ч үгүй, үйлчлүүлэгчид ч үгүй хоосон лангуунууд их байлаа. Тэр дэлгүүрээс би “командирский” гэдэг танк тулаан, төрийн далбаа дүрсэлсэн цэргийн цагийг өөртөө дурсгал болгон худалдаж авсан нь одоо ч надад бий. Хэдийгээр өнөөгийн хөгжил олон сайхан зүйлийг авчирч байгаа ч монголчууд үнэт зүйлсээ бага багаар алдсаар байна” гэх мөрүүдийг тэмдэглэжээ. Ингээд түүнтэй хийсэн ярилцлагыг хүргэе.
-Таны 19 жилийн ажил Монголтой холбогдож байна. Яагаад өөрийнхөө амьдралын бараг нэг үеийг Монголын тухай гэрэл зурагт зориулахаар шийдсэн юм бол?
-1997 онд Монгол-Японы хооронд дипломат харилцаа тогтсоны 25 жилийн ойгоор миний багш Тoshinobu Takeuchi Улаанбаатарт гэрэл зургийн үзэсгэлэн гаргасан. Энэ үед би багшийнхаа туслахаар анх удаа Монголд ирсэн. Багшийн танил гэрэл зурагчид, ховор ан амьтны зураг авдаг хүмүүсээс шилүүсний тухай сонсоод дахин ирж энэ ховор амьтны зургийг авна даа гэж бодоод буцсан. Дараа жил нь ирээд ирвэсийнхээ зургийг авахаар говь руу анх удаа явсан. Тэгээд ирвэсээ олж, зураг аваад очиход багш миний хальсыг үзээд “Чи юу ч авч чадаагүй байна” гэж голж билээ. Би маш их хичээгээд гайгүй зураг авлаа гэж бодсон юм. Их холоос авсан ирвэс гэрэл зурагт тун жижигхэн буусан байсан. Тэгээд дахин очиж сайн зураг авна. За за, ирвэс, ховор амьтны зураг ийм хэцүү юм чинь хүмүүсийн зураг, Монголын амьдралын зураг авъя. Монголын тухай нэлээн ойлголттой болъё. Хүмүүст ч Монголын тухай зургаа үзүүлье. Ирвэсийн зургаа дараа сайхан авна гэж бодоод Монголоор тойрч эхэлсэн.
-Таны хальсанд хотын амьдрал, нийслэлийн өөрчлөлт биш дандаа хөдөө орон нутгийн амьдрал буусан байдаг. Очих газраа өөрөө товлож байсан уу?
-Монголд зураг авснаас хойш хангай, говийн маш олон газраар явсан. Анх ирж байхад нэртэй гэрэл зурагчин, талийгаач Ц.Батзориг амьд байсан. Ц.Батзориг болон С.Цацралт ахаас хаана очиж зураг авахад сайхан бэ гэдэг талаар зөвлөгөө авч явах чиглэлээ тодорхойлдог байв. Хөдөө малчин айлд очиход манай энд гоё газар бий, тийшээ очих уу гэж асуудаг. Тэднээс сонсоод сайхан газруудаар явж зургаа авч эхэлсэн. Мянга сонсохоор нэг үз гэдэг үг байдаг шүү дээ. Энэ үг миний тархинд хадагдсан. Сонсож байхаар очоод үзнэ гэж зорьдог. Тэнд очоод дараагийн газар руу явах. Тэгээд өвөл очвол сайхан зураг гарах уу, зун нь зүгээр үү, эсвэл намар гоё уу гэх зэргээр төлөвлөлтөө хийдэг. Анх хөдөө явахдаа Оросын пургон машинаар, жолоочтойгоо хоёулхнаа, орчуулагчгүй явдаг байсан. Намайг ирж байхад япон-монгол хэлний харилцан ярианы ном гэж байдаггүй байв. Тэгээд хэрэгцээтэй үгээ өөрөө түүж японоор бичээд, монгол хэл мэддэг япон хүнээр эсвэл япон хэл мэддэг монгол хүнээр орчуулж авдаг байсан. Хэдийгээр би Монголын эгэл жирийн хүмүүсийн амьдралын тухай зургийг хальсандаа буулгадаг ч энэ ажлаа Ц.Батзориг агсны ажлын үргэлжлэл гэж боддог. Талийгаач монгол зурагчдаас монголчуудынхаа амьдралыг хамгийн сайхан харуулах хүн байсан. Намайг Монголын ховор амьтны зураг авна гэж мөрөөдөөд явж байхад Ц.Батзориг өөд болсон. Тэгэхэд Японд байсан над дээр энэ хүний бүх хальс нь ирсэн юм. Энэ зургуудыг угаалгаад сайхан зураг болгоод аваад ирээч гэж хүмүүс захисан. Тэр зургуудыг цэгцэлж байхдаа “Ийм сайн зурагчин бурхан болчихлоо. Энэ ажлыг үргэлжлүүлэхгүй бол болохгүй юм байна” гэж бодсон.
-Траншейны хүүхдүүдийн тухай таны авсан цуврал зураг 2005 онд Японы Гэрэл зургийн холбооны ирээдүйтэй гэрэл зурагчны шагналыг хүртсэн байдаг. Амьрал ч хэцүү, хүүхдүүд ч их байсан даа. Зураг авахдаа хэр их цаг зарцуулсан бэ?
-Тэр үед миний охин мэндэлсэн юм. Нэг удаа охиныхоо зургийг хараад сууж байхад Монголд цөөнгүй таардаг траншейны хүүхдүүд нүдэнд харагдсан. Айлын хүүхдүүд гэртээ тав тухтай байхад энэ хүүхдүүд тийм биш. Хүүхдүүдэд яаж туслах вэ гэж бодохоор надад мөнгө байхгүй. Тийм учраас энэ хүүхдүүдийн амьдралыг зургаараа гаргаж, хүмүүсийн анхааралд оруулж тусалъя гэж бодоод зураг авахаар Монголд дахин ирсэн. 2004 оны есдүгээр сар, 2005 оны нэгдүгээр сард авсан зургууд. Ирээд аппаратгүйгээр, хүүхдүүд хаана ямаршуухан амьдардаг юм бол гэж нэлээд хайсан. Нэг удаа эмнэлгийн хажуугаар явж байхад хэдэн хүүхэд гүйж ирээд “Ах аа, мөнгө байвал өгөөч” гэсэн. Та хэд хаана амьдардаг юм бэ гэсэн чинь энэ хажуугийн траншейнд гэдэг юм байна. Та хэдийн зургийг авч болох уу гэсэн чинь болно гэсэн. Есөн сард бараг зунаараа байсан учраас гадаа авч болсон. Нэгдүгээр сард хүйтэн үед траншейн дотор авсан. Бас өнчин өрөөсөн, асрамжийн газрын хүүхдүүдийн зургийг авсан. Найман настай, 14-15 настай ч хүүхдүүд байсан. Одоо хааяа тэднийг яаж амьдарч байгаа бол гэж би боддог. Сайн л явж байвал болно доо.
-Монгол нутгаар хөндлөн гулд 20 орчим жил аялсан хүнд энэ ард түмний тухай өөрийн гэсэн дүгнэлт байх нь тодорхой. Түүнээсээ хуваалцахгүй юу?
-Монголын хөдөөний хүмүүс сэтгэл татдаг. Анх ирвэсийн зураг авах гэж ирээд говьд очиход зүгээр замд тааралдсан хүн хамт яваад, хоёр, гурван удаа уул тойроод газарчин хийж өгсөн. Тэгэхэд би их гайхсан. Энэ хүн яагаад надад туслаад байгаа юм бол. Би газарчин хийж өгсөн гээд мөнгө өгч чадаагүй. Бэлэг өгөөгүй байхад яагаад тусалж байна вэ гэж бодож билээ. Тэгээд их баярласан. Хөдөөний эрчүүд нэг их юм ярьдаггүй. Харин эмэгтэйчүүд нь өөр. Японд хэн нэгэнд загнуулна гэсэн ойлголтгүй. Монгол эмэгтэйчүүд жинхэнээсээ уурлаад загнадаг. Анх ирээд хөдөө очоод “Жаахан хүүхэд хүртэл хийж чадаж байгаа юмыг чи чадахгүй байхдаа яадаг юм. Чи энэ ажилд тусал л даа” гэж загнуулсан. Өөрийгөө насанд хүрсэн том хүн гэж бодсон ч загнуулсан чинь гоё ч юм шиг. Хөдөө их сайхан. Тэнд очихоор гэртээ очсон юм шиг, нэг гэр бүлийнхэн шиг л сайхан байдаг. Яг тийм байдаг учраас миний зураг зүгээр нэг жуулчин очоод авч чадахгүй, яг монголчуудын амьдралыг гадаад хүний нүдээр харсан тийм зураг болж чаддаг байх.
-Гэрэл зурагчнаас тэр тусмаа гэрэл зургийн аппарат үйлдвэрлэлээр толгой цохидог Японы гэрэл зурагчнаас яг одоо ямар аппарат хэрэглэж байгааг асуухгүй өнгөрч болохгүй. Та аль фирмийн камер барьж байна?
-“Olimpus”-ийн сүүлийн үеийн загварын камер барьдаг. Хөнгөн, авсаархан, авч явахад бас ашиглахад их эвтэй. Камерын хувьд өндөр хурдтай, дүрс чанарын хувьд сайн. Бороо, цастай ямар ч үед зураг авахад дүрсний хувьд бэрхшээлгүй, нэмэлт линз, шүүлтүүртэй. Над шиг хөдөө явдаг хүнд тохирсон эд. Гэрэл зурагчид бол сайн мэднэ.
-Таны хоёр альбомоос Шимизугийн дуранд монголчуудын амьдралын хэв маягт гарсан өөрчлөлтүүд он жилээрээ үлдсэн нь харагддаг. Ийм санаа, шийдлээ яаж олсон бэ?
-Японд 2011 онд цунами болсон. Тэр үед Токиод том цунами орж ирж магадгүй гэцгээж байв. Би бүх хальс, гэрэл зургуудаа гэртээ хадгалж байлаа. Цунами болсон зүүн хойд мужуудад комьпютер хардаас эхлээд бүх юм устсан. Тэгээд Монгол хамгийн аюулгүй, Монголд авсан зураг Монголдоо үлдэх ёстой гэж бодоод Улаанбаатарт “Өөрчлөлт” альбомоо хэвлүүлсэн. Тэнд нэлээн хэдэн жилийн өмнөх зургууд багтсан. Өнөөдрийнх шиг цахим ертөнц, гар утас, хэрэглээний бусад электрон бүтээгдэхүүн зэрэг юмс байхгүй байхад хүмүүс их аз жаргалтай, амьдаръя, зүтгэе гэсэн бодолтой байсныг энэ альбомоос харна. Би 22 настайдаа Монголд ирсэн. Тэр үед би өөрийгөө том болчихсон, хоол хийнэ, гал асаана, бүгдийг чадна гэж бодож байсан ч яг Монголд ирээд чаддаг гэж бодсон бүх юмаа хийж чадахгүй байсан. Тэгэхэд хөдөөний малчин айлын гурван настай хүүхэд өөрөө хувцсаа өмсөөд, бакиалаа тосолж байгааг хараад энэ улсаас сурах юм их байна даа гэж бодож байлаа. Хүмүүс ажлын багаж нь ихсэх тусам юу ч хийж чадахаа больчихдог юм шиг. Орчин үед амьдралын бүх хэрэгцээ нэвтэрсэн байхад хүмүүс их тайван, хүсэх юмгүй болчихсон юм шиг. Түүнийг харуулах гэж хоёр дахь альбомоо гаргасан. Япон жуулчдыг хараад байхад хэлэх ёстой үг юм шиг “Би заавал дараа дахин ирнэ” гэдэг. Тэгээд ирдэггүй. Би ирээд буцахдаа бас “Дараа ирнэ ээ” гэж хэлдэг. Хүмүүс энэ ч ирэхгүй дээ гэж боддог гэсэн. Тэгээд дараа жил нь хүрээд ирэхээр “Хүүе чи хүрээд ирсэн үү” гээд цочдог. Тэгээд бүр сайн найз болдог. Монголын хаа сайгүй ийм найзууд бий. Гаднаас ирсэн зурагчид өөртөө болсон өөртөө хэрэгтэй зургаа аваад явдаг, болчихлоо гэж боддог байх. Би зургаа зураг авахуулсан хүн, тэр айлд хамгийн гоё гэж тооцогдохоор авахыг хичээдэг. Тэр зургуудаа Монголд нь үлдээсэй гэж боддог. Зургаа аль болохоор авчирч өгөхийг хичээдэг. Номоо ч гэсэн Монголд нь үлдээе гэж хийсэн.
-Монголын хөдөө талын өвөл япон хүнийг байтугай хотынхноо ч хашраадаг. Өвлийн хүйтнээс халширдаг уу?
-Өвөл ирж зураг авдаг. Зун бол хэн ч гоё зураг авахаар хэтэрхий гоё. Нэг удаа өвөл ирээд 40 градусын хүйтэнд Хөвсгөл нуурт майханд хоносон. Энэ их сайн мешок, -35 градуст яах ч үгүй гэхээр нь шинэ мешок худалдаж аваад ирсэн байлаа. Тэгээд майханд хоносон. Жолооч машиндаа пирмуск асаагаад унтсан. Шөнө дунд машиныг ямар нэг юм самардаад байх шиг болоход жолооч хаалга онгойлгосон гэсэн. Тэгэхэд би хөлдөж үхэх гээд хаалга тогшсон юм. Манай жолооч хөнжлөө толгой дээгүүрээ нөмрөөд унтчихаж. Тэгээд арай гэж оруулж, гэсгээж дулаацуулсан. Монголын өвөл үнэхээр хүйтэн. Тэгэхэд өвлийн хүйтнийг жинхэнэ мэдсэн. Тэрнээс хойш бэлтгэл сайтай ирдэг болсон доо. Одоо хүйтнийг ажрахаа байсан. Би тэр хүйтэнд үхээгүй, тэгээд хүний амь ч бас бөх юм байна. Миний амь ч их бөх болсон байх гэж бодсон шүү. Түүнээс хойш өвөл Монголд ирэх бүр ч дуртай болсон.
-Хөдөөгийн хүмүүсээс та анзаарсан байх. Уул усаа эзэнтэй, савдагтай гэх мэт хэлэлцдэг. Ямар нэг ер бусын тохиолдолтой таарч байв уу?
-Тийм, монголчуудын энергитэй газар, эзэнтэй уул, ус гэдэг үгэнд би шууд итгэдэг. Япончууд Шинто шашин шүтдэг. Энэ шашинд ч уул ус эзэнтэй гэсэн ойлголт байдаг. Би нэг удаа Японд байгальд зураг авах гэж яваад өглөө эрт зурганд гарах ёстой ч нойр хүрээд жаахан унтах гээд зүүрмэглэхдээ “Хүүе чи чинь унтаад байгаа юм уу” гэж хэн нэг хүн хэлэх шиг болоход сэрсэн. Эхлээд зүүдэлж байна уу даа гэж бодсон ч тэр уулын савдаг, эзэн ч юм уу, бурхны ч юм уу дууг би сонссон. Японд ууланд авирч яваад яг унах гэж байхад модонд гогдогдоод үлдчихдэг ч юм уу ийм юм надад таардаг. Японд ч гэсэн тийм юм болдог, Монголд ч тохиолддог болохоор би айж цочирддоггүй.
-Монголын аж амьдрал талаас зургийг нь авч амжаагүй, үлдсэн сэдэв танд бий юу?
-Анх бодож ирсэн ирвэснийхээ зургийг л аваагүй. Ховд, Баян-Өлгий гээд хөдөөгүүр явахдаа ирвэстэй гэсэн уул болгон руу явдаг. Би тааралдаагүй л байгаа. Авна гэж байнга боддог. Тэр бол миний ажил шүү дээ. Одоо болтол таараагүй болохоор миний энд хийх ажил дуусаагүй ч юм бил үү (инээв).