Германы орчин үеийн романч Бернхард Шлинкийн “Уншигч” хэмээх энэхүү роман 1995 онд гарсан даруйдаа бестселлер болоод гучин есөн хэлнээ хөрвүүлэгдэж, Европ, Америкийн утга зохиолын нэр хүндтэй шагналуудыг авсан бүтээл билээ. Профессорын гэр бүлээс гаралтай 15 настай хөвгүүн, нас бие гүйцсэн эмэгтэй хоёрын дунд гэнэт дүрэлзсэн хайр дурлал, мөнөөх эмэгтэй хотоос гэнэт алга болсноор тасарна. Найман жилийн дараа хуулийн ангийн төгсөх курсийн оюутан залуу, нацистын гэмт хэрэгтнүүдийг шүүх хурал дээр эмэгтэйчүүдийн хорих лагерийн харгалзагч асан хүмүүсийн дотор мөнөөх эмэгтэйгээ олж харна. Шлинк зохиолч гэхээсээ илүүтэй хуульч шиг бичсэн нь сонирхолтой. Бүсгүй хүний эрхэмсэг бардам, цэвэр ариун хэр нь нууцлаг тийм нэг зан чанар, хүйтэн дайны ширүүн салхи, шоронгийн бүгчим өрөөнд ч гундаагүй тийм нэг гоо үзэсгэлэн бүгдийг Ханнагаас олж харж болно. Баатрууд нь сэтгэл хөдлөлөө хазаарлаж, товч бөгөөд тодорхой хүүрнэнэ. “Монсудар” хэвлэлийн газраас эрхлэн гаргасан 221 нүүртэй энэ романд зохиолч нилээд хэдэн сэдэв хөндөж. Гурван хэсгээс бүрдэх энэхүү зохиолд гол баатар бүлэг бүртээ нэгэн асуултад хариу эрнэ.
Өөрөөсөө эгчмэд Ханнатай бие сэтгэлийн холбоо үүсгэсэн нь анхаарал татахуйц бөгөөд Михаэль үүнээсээ үргэлж ичингүйрнэ. Насны зөрүүтэй хоёрын зовлон ямархан хэцүү билээ. Энэ мэт явдал нь залуу хүмүүний амьдралд сүрхий нөлөөлөхгүй ч үзэл бодлыг нь өөрчилж болох талтай. Өрөөл нэгний нүднээс далдуур уулзаж учрахдаа биесээ жаргаах ч олны нүдэн дээр, трамвай дотор Михаэль гэрэвшиж эмзэглэнэ. Хөндлөнгийн нэгэнд Ханна, Михаэль хоёрын харьцаа хайр сэтгэл гэхээсээ илүүтэй хайр сэтгэлд туршлагажих гэсэн балчир хөвүүний оролдлого мэт харагдана.
Бичиг үсэг тайлагдаагүй Ханнад Михаэльтай байх туйлын сайхан байлаа. Учир нь Михаэль түүний “Уншигч” нь юм. Гомерын “Илиада”-гаас эхлээд “Дайн ба Энх”, Чеховын зоxиолууд гээд түүнд таалагдах болов уу гэсэн ном бүрийг чанга дуугаар уншиж өгсний хариуд жаалхүү биеийн жаргал эдэлнэ. Ном уншуулж байхдаа бүсгүй баярлаж, үзэн ядаж, догдолж, дуу хураах бүрт нь түүнийгээ хайрлаж, өхөөрдөх Михаэльд энэ бүх сайхан зүйл дуусашгүй мэт. Гэтэл нэг өдөр Ханна түүнийг орхин одно. Хаашаа явснаа, яагаад орхисноо хэлсэнгүй. Олон жилийн дараа шүүхийн танхимд түүнийгээ олж харах хүртлээ мартаж чадсангүй. Хүнтэй суусан авч Ханнагаас мэдэрдэг байсан тэр мэдрэмжийг, тэр үнэрийг, тэр бардам занг хайсаар, эцэст нь гэрлэлтээ цуцалдаг.
Ханна түүний амьдралаас гэнэт явсан шигээ гэнэт гарч ирнэ. Бичиг үсэггүй гэдгээ бусдаас нуух бардам сэтгэлээсээ болж бүх ялыг үүрч шоронгийн хаалга татахад шүүх хурлыг дуусан дуустал түүнийг ажиглан ард нь суусан хуульч Михаэль өсвөр насандаа Ханнад ашиглуулж байсан уу гэсэн асуулттай л үлдэнэ. Учир нь шоронгийн харгалзагч байсан Ханна хоригдол бүсгүйчүүдээр ном уншуулдаг байсан тухай шүүх хурлын үеэр яригдав. Михаэль өөрийгөө тэр хоригдол бүсгүйчүүдийн нэгэн адилаар төсөөлж, түүний олон олон “Уншигч”-ийн нэг байсан гэж бодсоор. Гэсэн ч өөрийгөө бас буруутгах шалтгаан гарч ирнэ. Ханнаг бичиг үсэг мэдэхгүй гэдгийг шүүх танхимд суугаа хэн ч мэдсэнгүй. Шүүхийн шийдвэр гарч Ханна шоронд, Михаэль хуучин амьдралдаа эргэн орно. Гэвч Ханнаг бодохгүй өдөр гэж үгүй. Ханнад туслах ганц арга бол түүнд дахин ном уншиж өгөх явдал сэтгээд сонирхолтой байх болов уу гэж ухаарна. Зохиолын хоёрдугаар хэсэгт Ханна харгалзагчаар ажиллаж байсан хуучин нацистын хорих ангийн харгалзагчдыг шүүх агаад Михаэль тусламж хүсээгүй нэгний нууцыг дэлгэн байж, Ханнаг хамгаалж өмгөөлөх нь зөв эсэх тухай эргэцүүлэх ажээ. Аливаа хууль журмыг мэдэхгүй явж, тухайн үеийнхээ хүнлэг бус дүрэм журмыг аргагүйн эрхэнд дагасан гээд хариуцлагаас мултарч болох уу. Ханнагийн бичиг үсэгт тайлагдаагүй байсан нь энэ зохиолын хоёр дахь томоохон сэдэл болдог. Угтаа Ханнаг бичиг үсэгт тайлагдаагүй гэснээр тухайн үеийн Германы бусдыг үл ойшоосон, дээрэнгүй зан байдлыг илэрхийлсэн нь тодорхой.
“Зандалчин хүн ямар нэгэн тушаалаар бусдыг хөнөөдөггүй шүү дээ. Тэр зөвхөн ажлаа л гүйцэтгэж яваа. Өрөөл нэгнийг үзэн ядаж, өс санасандаа ч бус, тэр тусмаа хэн нэгэн замд нь хөндөлслөө гэсэндээ хороох нь үгүй. Зандалчны золиос болсон тэр улс түүний хувьд огтхон ч холбоо хамааралгүй. Амийг нь авлаа ч яалаа, байлаа ч яалаа гэтлээ холбоо хамааралгүй шүү дээ”. Ханна тухайн үеийн дийлэнх германчууд шиг болж буй бүхэнд сэтгэл хөдөлж, зүрх зориг гаргаагүйдээ л буруутай. Үнэндээ тэр үест Ханна шиг хүн зоныг үй олноор хөнөөж, араатан шиг авирлах нь жир үзэгдэл байсан биз ээ. Хүн хийсэн хэрэгтээ хариуцлага хүлээх учиртай нь эл романд хөндсөн гуравдахь том асуудал юм. Ханна хэзээ ч айж эмээж яваагүй бөгөөд үүрэг хариуцлагаа бүрнээ ухамсарладаг эмэгтэй. Өөрийгөө ч элдвээр зөвтгөж өмөөрсөнгүй. Зохиолын төгсгөл эмгэнэлтэй ч гэмээр. Амь үрэгдсэн үй олны өмнө ингэлээ гээд гэмээ цайруулахгүй ч Ханнаг өмгөөлж хэдэн үг хэлэх сэн гэх хүслийг уншигчдад өөрийн эрхгүй төрүүлнэ.
“Миний оронд та нар байсан бол чухам яах байсан бэ” гэх Ханнагийн асуултад хэн ч хариулж чадахгүй нь ойлгомжтой. Михаэль Ханнад хүүхэд байхдаа уншиж өгсөн гэж бодсон олон номыг чанга дуугаар уншиж хуурцагт буулгаад шорон руу илгээдэг боллоо. Хичнээн ном уншсанаа мартахгүйн тулд тэмдэглэл хөтөлж, Ханнад бас ойлгомжтой байх болов уу гэж хуурцагнуудыг дугаарлана. Хийж байгаа зүйлдээ үнэхээр сэтгэл хангалуун байлаа. Гэтэл нэг өдөр Ханнагаас зурвас ирэв. Ханна уншиж бичиж сурчээ. Үүнээс илүү сайхан мэдээ гэж юу байхав. Яг л жаахан хүүхэд шиг үзгээ чанга дараад хичээнгүйлэн бичсэн хэдхэн үгтэй тэр зурвас Михаэлын хичээл зүтгэл талаар болоогүйг батална. Ханнаг шоронгоос гарч, амьдралд хөлөө олоход нь багынх нь хайрт тусалсаар эцэст шарил дээр нь очиж буйгаар роман өндөрлөдөг. Хүн хүнээ хайрлахын гайхалтай жишээ бол орчуулагч Ч.Баатарын дуун хөрвүүлсэн эл роман юм. Энэ романаас сэдэвлэн найруулагч Стивен Дэлдри “Уншигч” киногоо бүтээсэн бөгөөд 2009 оны “Алтан бөмбөрцөг”, “Оскар”-ын шагналыг хүртсэн билээ.
Л.ЦЭНГЭЛ