Зам тээврийн дэд сайд Х.Ержантай ярилцлаа.
-Пүрэв
гаригийн Засгийн газрын хуралдаанаар танай яамны Төрийн нарийн бичгийн дарга Б.Батзаяаг
үүрэгт ажлаас нь чөлөөлж Ё.Манлайбаярыг томилохоор болсон байна. Яг ямар шалтгаанаар
ажлаас нь түдгэлзүүлэх болов?
-Төрийн нарийн бичгийн даргыг томилох, чөлөөлөх асуудлыг Засгийн
газраас шийдвэрлэдэг. Тэр бүрэн эрхийнхээ хүрээнд Төрийн нарийн бичгийн дарга Б.Батзаяаг
үүрэгт ажлаас нь чөлөөлж Ё.Манлайбаярыг томилсон.
-Б.Батзаяа
даргатай та уулзаж ярилцав уу. Өөрөө ямар байр суурьтай байх юм?
-Б.Батзаяа дарга Сэлэнгэ рүү томилолтоор явчихсан байсан тул уулзаж
амжаагүй.
-Энэ
онд ямар аймгуудыг нийслэлтэй хатуу хучилттай замаар холбох вэ. Ажлын явц ямар байгаа
бол?
-Шинэчлэлийн Засгийн газрын томоохон зорилтуудын нэг болох бүх аймгуудыг
нийслэлтэй хатуу хучилттай замаар холбох зорилт нэлээд амжилттай явж байна. Өнгөрөгч
онд дөрвөн аймгийг Улаанбаатартай холбосон бол өнөө жил Дорнод, Өмнөговь, Сүхбаатар,
Хөвсгөл гэсэн дөрвөн аймгийг хатуу хучилттай замаар холбохоор ажиллаж байгаа. Зам
тээврийн яамны зүгээс ажлын хэсэг гарган тодорхой хуваарийн дагуу уг дөрвөн аймаг
мөн бусад бүтээн байгуулалт явагдаж буй аймгуудаар сайд, дэд сайд, Төрийн нарийн
бичгийн дарга нараар ахлуулсан ажлын хэсэг томилогдож ажлын явц байдалтай танилцлаа. Түүний дараа Засгийн газрын ээлжит
хуралдааныг Булган аймгийн Хутаг-Өндөр суманд зохион байгуулсан. Яагаад уг газрыг
сонгох болсон гэхээр Хөвсгөл аймгийг холбох гол зам Хутаг-Өндөр сумыг дайран өнгөрдөг.
Тиймээс Булган аймагт тавигдаж буй зам Хөвсгөл аймагт тавигдаж буй замын явцыг Засгийн
газрын гишүүд газар дээр нь үзээд ажлын явцыг эрчимжүүлэх, замын чанарт хяналт тавих
талаар хэлэлцсэн. Уг замыг энэ онд дуусгахыг манай яаманд үүрэг болгосон. Энэ үеэр
тухайн гүйцэтгэгч компанийн удирдлагууд, тухайн сумын иргэд оролцсон. Гэрээний дагуу хугацаандаа ажлаа хүлээлгэж өгөх компани байхад
хугацаандаа багтахааргүй байгаа зарим компаниудын ажлыг эрчимжүүлэхээр болсон.
Хутаг-Өндөр сум нь “Шинэ сумын шинэчлэл” төсөлд багтсан сум байгаа
юм. Тиймээс орон нутагт Засгийн газрын хуралдааны үеэр иргэдийн саналыг авах, шийдвэр
тогтоомжуудыг танилцуулсан үр дүнтэй хурал болж өнгөрсөн. Хөвсгөл аймгийг нийслэлтэй
холбох 253 км замын барилгын ажил 68 хувьтай ид явагдаж байна. Үүнээс 79 км замыг
Эйч Кей Ви компани дуусган ашиглалтад өгөхөөр болсон. 29 км замыг үндэсний Пигдевелопмент
компани хийж дууссан. Одоо заслын ажил хийгдэж байгаа юм. Улсын комисс хараахан
хүлээж аваагүй байна. Дорнод аймгийн 289 км замын ажил 79 хувьтай байгаа. Уг зам
дээр Насны зам компани 143 км зам тавихаар хариуцсан ч ажлын явц удааширч энэ жил
ашиглалтад орох боломжгүй байсан тул Засгийн газрын шийдвэрээр гүйцэтгэгч компанийг
сольсон.
-Гүйцэтгэгч
компанийг хэрхэн сольсон бэ?
-Гүйцэтгэгч компанийг Зам тээврийн яамнаас шалгаруулж Хөгжлийн банк
руу материалыг явуулсан. Хөгжлийн банк гүйцэтгэгчийг баталгаажуулж байна. Сүхбаатар
аймгийг холбох зам нь 178 км бөгөөд хоёр гүйцэтгэгч компани ажлаа явуулж байгаа.
Аравдугаар сарын 30 гэхэд ашиглалтад оруулахаар болсон бөгөөд ажлын явц 46 хувьтай
байна. Өмнөговийн 296 км замын ажил нэлээд урагштай байгаа юм. Сайд өөрөө очиж ажлын
явцтай танилцсан. Эдгээрээс гадна Завхан, Говь-Алтай болон баруун гурван аймгийг
холбох замын ажил хэвийн явагдаж байна. Завханд 200 гаруй км зам, Говь-Алтай аймагт
128 км замын ажил явж байгаа бол үүнээс гадна 250 км замыг Эдийн засгийн хөгжлийн
яамны концессийн гэрээгээр барина. Ховд, Баян-Өлгий, Увс аймгуудыг нийслэлтэй холбох
замын ажил төлөвлөгөөний дагуу хийгдэж байгаа. Энэ мэтчилэн бүх аймагт бүтээн байгуулалтын
ажил явагдсаар байна даа.
-Замын
чанарын асуудал хэр байгаа вэ. Дорноговийн зам дээр гэхэд хоёр см хүрэхгүй зузаан
хучилт хийгдсэн зам эвдэрч осол гарч байгаа талаар мэдээлэл гарч байна. Улсын мөнгийг
ингэж үрж болохгүй байх аа?
-Замын чанар дээр асуудал бийг нуугаад байх юм алга. Чанарын асуудал
хоёр талтай. Замын хучилтын стандарт нь таван см байдаг. Үүнээс зузаан зам тавина
гэхээр нэг км зам тавих өртөг нь нэмэгдчихдэг. Энэ тухай асуудлыг манай яамнаас
Эдийн засгийн хөгжлийн яаманд тавьж байсан. Замын стандартыг өөрчлөх гэхээр өртөг
нэмэгдэх тул үүнийг одоогоор өөрчлөх боломж байхгүй гэсэн хариу өгсөн. Таван см-ын
зузаантай хатуу хучилттай замыг чанартай тавьж болно. Стандартын дагуу тавьж байгаа
олон ч компани бий. Замын компаниуд технологийн горимыг барихгүй байгаагаас чанаргүй
зам баригдаж байна. Гэрээний дагуу хэрэв тухайн зам эвдэрсэн тохиолдолд гүйцэтгэгч
компани өөрсдийн хөрөнгөөр дахин засч байгаа. Хөгжлийн банкны санхжүүжилтээр хийгдэж
буй замууд гурван жилийн баталгаатай байдаг. Замаа хүлээлгэж өгсөн ч гэсэн гурван
жилийн хугацаанд тэр замынхаа арчилгаа, засварыг хийдэг гэсэн үг. Таны асуусан уг
зам Дорноговь аймагт гарсан байсан. Уг замыг зам тавьсан компани нь өөрийн хөрөнгөөр
засч хэвийн байдалд оруулж байгаа. Түүнчлэн манай оронд 10-аас дээш жил болчихсон
2000 орчим км хатуу хучилттай хуучин зам бий. Дархан, Өвөрхангай чиглэлийн хуучин
замууд гэх мэтчилэн шинэчлэл хийх замууд байгаа юм. Санхүүгээс болж нэлээд хугацаа
авсан уг замууд буюу Дархан, Төв, Өвөрхангай чиглэлийн замуудыг шинэчлэх хөрөнгийг
наадмын өмнөхөн шийдээд байна. Тухайн чиглэлийг хариуцаж байгаа АЗЗА төрийн өмчит
компаниудтай гэрээ байгуулан зам засварын ажил эхэлсэн.
-Чанаргүй
зам тавьсан компаниуд өөрсдийн хөрөнгөөр дахин засварлаж байгаа ч эхнээсээ чанартай
зам тавьж болдоггүй юм уу. Ажлаа хариуцлагагүй хийсэн энэ мэт компаниудад ямар арга
хэмжээ авч байна?
-Мэдээж замын чанар дээр гүйцэтгэгч компани хариуцлагаа хүлээнэ.
Мөн хяналт тавьж буй зөвлөх компани хариуцлага хүлээх ёстой. Учир нь эхнээс нь зөвлөх
компаниуд нь технологийн горимын дагуу замаа тавьж байна уу, асфальт, бетоны хольц
нь стандартынхаа дагуу хийгдэж байна уу гэдэг дээр хяналт тавина гээд гэрээн дээрээ
ч заагаад өгчихсөн. 2012 онд Зам тээврийн яам байгуулагдсанаас хойш замын гүйцэтгэгч
компаниудад хариуцлага хүлээлгэдэг болсон. Чанаргүй зам барьж байгаа компаниудын
гэрээг хүчингүй болгож өөр компаниудад өгч эхэлсэн. Эдгээр компаниудын тусгай зөвшөөрлийг
хүчингүй болгох хүртэл арга хэмжээ авах болсон. Эсвэл хар жагсаалтад гүйцэтгэгч
болон зөвлөх компаниудыг оруулан манайтай холбоотой ямар ч тендерт орох эрхийг хязгаарлах
гэх мэтээр хариуцлага тооцон ажиллаж байна.
-Замын
зарим компаниуд Зам тээврийн яам өнөөдөр тендерээ зарлачихаад маргааш шалгаруулна
гэж байна. Компани нь тодорхой болчихож гэсэн хардлагын үгс чулуудаж байгаа харагдсан.
Тендерийг тэгж хурдан зарладаг болсон юм уу?
-Энэ жил тендер зарлагдсан замын төсөл манай яаман дээр байхгүй.
Учир нь Эдийн засгийн хөгжлийн яам концессийн гэрээгээр замуудыг гүйцэтгүүлэх Засгийн
газрын шийдвэр гарсан. Бидний хувьд хүчингүй болгосон замуудыг шууд гэрээгээр шуурхай
байдлаар дараагийн гүйцэтгэгчид олгох байдлаар журмын дагуу Хөгжлийн банк руу материалыг
нь өгүүлсэн. Үүнийг тэгж ярьж байж магадгүй.
-Бид нүүрсээ
бага өртгөөр гадагш нь тээвэрлэхийн тулд төмөр зам зайлшгүй хэрэгтэй байна.
Төмөр замынхаа асуудлыг хэзээ шийдвэрлэх вэ. Бид нүүрснээс л мөнгө харж байгаа шүү
дээ?
-Нүүрсийг төмөр замаар тээвэрлэж гаргах өртөг нь авто замаар тээвэрлэхээс
хамаагүй бага. Үүнтэй холбоотойгоор төмөр замын бүтээн байгуулалтын ажил явагдаж
байна. Ухаа худаг-Гашуунсухайт чиглэлийн 225 км замын бүтээн байгуулалтын ажил ноднингоос
эхлэн хийгдэж байгаа. Газар шорооны ажил нь 80 хувьтай, гүүр хоолойн ажил 50 хувьтай
явна. Бэрхшээл тулгарч байгаа ч Засгийн газар Хөгжлийн банк удахгүй үүнийг шийдвэрлэх
байх аа. Шинэ төмөр зам төслийн 49 хувьд гадаадын хөрөнгө оруулалтыг татах тал дээр
Монголын төмөр зам компани ажиллаж байгаа. Гадаадын хэд хэдэн компани хөрөнгө оруулахаар
саналаа илэрхийлээд байна. Аль компаниас хичнээн төгрөгийн хөрөнгө оруулалт авах
вэ гэдэг дээр судалгааны ажил хийгдэж эхэлсэн.
Царигийн хувьд Төрөөс төмөр замын талаар баримтлах бодлогын баримт
бичигтэй холбоотой тул УИХ-аар шийдэхээр болсон. Наадмын өмнө УИХ-аар нэг яригдсан
ч түр хойшлогдоод байна. УИХ-аар ойрын үед ярилцан шийдвэрлэх биз дээ. Шинэ төмөр
замыг төлөвлөгөөний дагуу 2016 онд ашиглалтад оруулах зорилттой ажиллаж байна.
-Өргөн,
нарийн царигтай төмөр зам барина гэж байгаад больчихсон. Одоо юу болж байна вэ?
-Өргөн, нарийн царигтай төмөр зам тавья гэсэн шийдвэр гараагүй. Боомтын
гэгдэх 13.5 км замыг нарийн царигаар тавих шийдвэр гараад Гашуун сухайтын төмөр
зам гэдэг төрийн өмчийн компани байгуулсан. 51 хувь нь Монголынх, 49 хувь нь Хятадын
Шинхуа гэдэг компани төмөр зам тавихаар зураг төслөө хийгээд явж байна.
Ухаа худгаас Сайншанд Чойбалсан Хөөт Бичигт чиглэлийн 1600 км замын
ТЭЗҮ, зураг төсөл бэлэн болсон. Японы Ниппон Койяа компани ажлласан байгаа. Ирэх
онд энэ чиглэлийн төмөр замын ажил эхлэхэд бэлэн болсон.
-Манай
оронд аль царигийн төмөр зам нь ашигтай вэ?
-Төмөр замын царигийн асуудал нэг талаасаа улс төр болчихоод нөгөө
талдаа аль нэг царигийн давуу байдлыг ярьдаг маргаан болж байна. Уг асуудлыг бүрэн
эрхийнхээ дагуу УИХ шийдэх ёстой. Их хурлаас гарсан шийдвэрийг Засгийн газар, Зам тээврийн яам хэрэгжүүлэх ёстой.
Үүний хажуугаар манай яам УБТЗ нийгэмлэгийн төмөр замын шинэчлэлийн
ажилд маш их анхаарал хандуулж байгаа. 2013 онд 21.0 сая тн ачаа тээвэрлэсэн бол
2015 онд 34.0 сая тн ачаа тээвэрлэхээр төсөвлөж байна.
Монгол Улсыг дамжин өнгөрөх тээврийн хэмжээг нэмэгдүүлэх, нэвтрүүлэх
чадварыг ихэсгэх талаар хөрш хоёр оронтой тодорхой тохиролцоонд хүрч ажиллаж байна.
Яг өнөөдөр эдгээр асуудлуудаар Зам,Тээврийн сайд А.Гансүх ОХУ-ын Тээврийн сайдтай
Москвад ажил, хэргийн уулзалт хийж байна.
-Замын
бүтээн байгуулалтын ажилд үндэсний компаниуд хэр оролцож байгаа вэ. Гадны компани
чанартай зам тавьдаг ч үндэсний компаниудын эсэргүүцэлтэй их тулгардаг шүү дээ?
-Зам тээврийн яамыг тусад нь байгуулсан нь нэлээд ач холбогдолтой.
Зам тээврийн салбарыг эдийн засгийн хамгийн чухал салбарын нэг гэж хараад тусад
нь байгуулсан нь зөв алхам болсон. Бид дэд бүтцээ тавьж чадахгүйгээр уул уурхайн
баялгаа зөөж чадахгүй. Уул уурхайн бүтээгдэхүүний өгөөжийг хүртэхийн тулд дэд бүтэц
тэр дундаа төмөр зам, агаарын зам, авто тээвэр чухал үүрэгтэй. 2012 оны сүүлээр
Ерөнхий сайд манай яаманд ирж бүх замын компанитай уулзалт хийсэн. Тухайн үед замын
бүтээн байгуулалтын тендер хэдэн он дамжчихсан төсөвт өртөг нь нэмэгдсэн байсан.
Тэр үед дийлэнх компани нь гадаадын компани байсан. Ерөнхий сайд “үндэсний компаниудаа
дэмжинэ” гээд 2013, 2014 оны бүтээн байгуулалтад үндэсний компаниуд түлхүү орсон.
Өнөөдөр замын бүтээн байгуулалтад оролцож буй компаниудын 70 орчим хувь нь үндэсний
компани болсон. Үндэсний компаниуд зам барихын хирээр чадавхжиж байгаа. Өмнөх жилүүдтэй
харьцуулахад шал өөр болчихсон. Тиймээс үндэсний компаниудаа дэмжих бодлого барьсаар
байгаа.
-Агаарын
тээврийн чиглэлд шинэ нислэг үйлдээд ахиц гарч байх шиг байна. Агаарын тээврийн
тал дээрх шинэчлэлийн талаар ярихгүй юу?
-Иргэний нисэхийн талаар төрөөс баримтлах бодлогын баримт бичгийг
баталсан. Үүний хүрээнд олон улсын шинэ нислэгийн шугам нээх ажил хийгдэж байгаа.
Бид далайд гарцгүй тул агаарын тээврийн салбарыг тэргүүлэх хэмжээнд авч үзнэ хэмээн
Засгийн газрын хөтөлбөрт ч туссан. МИАТ-д үндэсний гэсэн статус олгон ажиллаж байна.
Саяхан Франц улс, Европын хаб гэгддэг Герман улсын Франкфуртэд шинэ чиглэл нээгдсэн.
Шинэ чиглэл хэдий ч зорчигч олонтой байгаа юм. Азийн чиглэлд есдүгээр сарын 20-ноос
Сингапурын чиглэлд МИАТ компани нислэг үйлдэхэд бэлэн болоод байгаа.
-Авто
тээврийн салбарын талаар ямар ажил хийгдэж байна вэ?
-Автозамын тээвэр манай яамны гол салбарын нэг. Манай улсад авто
тээврийн салбар, авто тээврийн хэрэгсэлтэй харьцдаггүй нэг ч аж ахуйн нэгж, иргэн
байхгүй гэдэгтэй санал нийлэх биз дээ. Иймд энэ салбарыг хууль эрх зүйн хувьд ч
тэр, техник технологийн хувьд ч тэр шинэчлэх цаг аль хэдийн болсон.
Үүний тулд манай яам Төрөөс Автозамын тээврийн талаар баримтлах бодлогын
баримт бичгийг боловсруулан УИХ-ын холбогдох байнгын хороонд оруулсан байгаа. Мөн
Автотээврийн хуулийн шинэчилсэн найруулгыг бэлтгэж бэлэн болгосон. Ирэх 2015 онд
автотээврийн салбарын 90 жилийн ойн болно. Уг ойг угтаж автозамын тээврийн салбарт
ачаа тээвэр, зорчигч тээвэр, улс хоорондын тээврийн нэлээд том шинэчлэл хийхээр
төлөвлөөд ажиллаж байна.
Э.ЭНХБОЛД