Month: November 2024

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Г.Ёндонгомбо: Бүх цахилгаан станц, түгээх сүлжээнүүдийг 100 хувь олон нийтийн өмчид шилжүүлэх хэрэгтэй DNN.mn

Эрчим хүчний реформ нийгмийн анхаарлын төвд орсон сэдэв болоод байна. Энэ цаг үед Эрчим хүчний зөвлөх инженер Г.Ёндонгомботой ярилцлаа.

-Эрчим хүчний реформоор сүрхий шуугьж байна. Энэ салбарын шинэчлэлийг яаж явуулах ёстой вэ?

-Хамгийн түрүүнд үнэ тарифаа барьж авахгүй бол энэ салбар цаашид сэхэшгүй байдалд орж өнөөгийнхөөс хэд дахин өндөр үнээр амь орж магадгүй болчихлоо. Үнэ тарифаа нэг цэгцэлж аваад дараагийн арга хэмжээнүүдийг цаг алдалгүй хийх хэрэгтэй. Тэр нь юу гэсэн үг вэ гэвэл төрийн өмчийг олон нийтийн болгох ажлыг яаралтай хийх ёстой. Салбарыг мэддэггүй хүмүүс байгалийн монополийг хувьчилж болохгүй гэж л байдаг. Үнэндээ цахилгаан станц, түгээх сүлжээ бол монополь биш ээ. Ганц монополь хэсэг бол дамжуулах сүлжээ юм. Яагаад гэвэл улсын хэмжээнд нэг л байдаг. Тиймээс ч дамжуулах сүлжээг хувьчлахгүй байх ҮАБЗ-ийн зөвлөмж бий. Тийм учраас бүх цахилгаан станц, түгээх сүлжээнүүдийг 100 хувь олон нийтийн өмчид шилжүүлэх хэрэгтэй. Харин Диспетчерийн үндэсний төвийг төрийн оролцоотой байлгаж болох талтай. Гэхдээ хэдэн хувийг төрд үлдээх, бас хэдий хүртэл вэ гэдгийг бодох л учиртай.

Яагаад гэвэл салбарыг нийтэд нь хамгийн бага зардлаар ажиллуулах буюу эдийн засгийн диспетчерийн зохицуулалтыг энэ компани хариуцдаг учиртай. Өөрөөр хэлбэл, хэрэглэгчид очиж байгаа цахилгааныг байж болох хамгийн бага үнээр хүргэх зохицуулалтыг хангах үүрэгтэй байгууллага болж хувирах ёстой. Гэхдээ төр энэ байгууллагад хөрөнгө оруулалт хийхгүй бол хувьчилсан нь дээр.

-“ДЦС”-ууд хүнд байдалд орсон учраас цахилгаан, дулааны үнийг нэмэхээс өөр замгүй гэж төр засгаас тайлбарлаж байгаа. Харин зарим судлаачид “Одоо үнэ нэмэх тохиромжтой цаг нь биш” гэж байна. Эрчим хүчний салбарын өнөөгийн нөхцөл байдлын яг бодит байдлыг үнэнээр нь хэлж өгөөч?

-Үнэ нэмэх өөр тохиромжтой цаг хайх боломж үлдээгүй. Тийм цаг үе байсан уу гэвэл байсан. Одоо дууссан. Өнөөгийн эрчмийн салбарын нөхцөл байдлыг цөөн үгээр илэрхийлбэл хөгжлийн тушаа, үндэсний аюулгүй байдал, тусгаар тогтнолын гамшиг гэчихвэл нэг их зөрөхгүй болов уу.

-Хэдэн жилийн өмнө “ДЦС-III”-т 100 гаруй сая ам.долларын хөрөнгө оруулалт хийнэ гээд Оросын талаас санхүүжилт авсан тухай улс төрийн хүрээнийхэн жиргэж байна. Тэр үед энэхүү хөрөнгөөр засвар үйлчилгээ, тоног төхөөрөмжийн шинэчлэл хийгдээгүй юм уу?

-Би тэрийг мэдэхгүй. Азийн хөгжлийн банкны хөнгөлөлттэй зээлээр 1990-ээд оны сүүлчээр хэдэн зуухаа бага сага янзалж авсан. Дараа нь Хятадын зээлээр 50 МВт чадал нэмсэн. Өөр юм хийснийг мэдэхгүй байна. Харин тулгамдсан асуудлууд бол маш их. Хэдэн инженерүүд нь болгоод л явдаг. Одоо цөхөрч байгаа байх аа.

-“Эрчим хүчний реформ хийх нэрийдлээр үнэ нэмчихлээ. Цаашид энэ реформоо үргэлжлүүлж гүйцээхгүй байх вий” гэж ард түмэн болгоомжилж байна. Засгийн газраас зарласан бодлого шийдвэрүүдийн талаар та ямар байр суурь, итгэл үнэмшилтэй байна вэ?

-Одоо төлөвлөж байгаа нь ерөнхийдөө таалагдсан. Улс төр саатуулчихгүй бол болох байх. Улс төр гэж гадаад, дотоод бүх хүчин зүйлийг хэлж байна. Монголд хэрэгжих байсан бүх төслүүд бүтэлгүй болж байсан нь улс төрийн нөлөөг давж чадаагүйнх.

-Мэдээж танай салбарынхан эрчим хүчний үнэ чөлөөлөх ёстой гэж дуу нэгтэй хэлнэ. Тэгвэл чөлөөт зах зээл, өрсөлдөөн байхгүй энэ салбарт үнэ чөлөөлөх нь хамгийн түрүүнд барьж авах ажил биш. Ямар ч үр дүнгүй гэх тайлбарууд хөвөрч байна. Эдийн засаг инфляциа дийлэхгүй гэх болгоомж байх шиг. Эх лээд цахилгаан станцуудаа олон болговол эрчим хүчний системийн өрсөлдөх чадвар нэмэгдэх юм биш үү. Тэр цагт эрчим хүчний үнийг чөлөөлснөөр зах зээлийнхээ зарчмаар салбар аяндаа хөгжинө гэж харах хэсэг байна. Монгол Улсын эрчим хүчний зөвлөх инженерийн хувьд энэ тал дээр та юу хэлэх вэ?

-Хэн цахилгаан станцуудыг олон болгох юм бэ. Үнэндээ төр хийж чадахгүй. Хөрөнгө оруулагч сонирхохгүй. Тэгэхээр ингэж аяндаа хөгжихийг хүлээвэл аяндаа харанхуйлахыг л харна даа. Ингэхэд манай салбарынхан үнэ чөлөөл гэж нэг ч дуугараагүй шүү. Өртгөө нөхдөг болъё гэж л олон жил мөрөөдсөн, хэлсэн тэр нь бүтээгүй. Дэлхий дээр цахилгаан, дулааны үнэ чөлөөлсөн туршлага байхгүй дээ. Харин төрийн зохицуулалт бол бидний үлгэр жишээ болгодог өндөр хөгжилтэй бүх оронд бий.

-Америкчууд “Танай эрчим хүчийг шийдээд өгье” гэж удаа дараа мэдэгдсэн. Бас Европын холбооны зүгээс “Танай Засгийн газар саналаа тавибал бидэнд эрчим хүчний чиглэлээр дэмжих төсөв бий” гэлээ. Эрчим хүчний салбарт хөрөнгө оруулалт татах иймэрхүү боломжуудыг яагаад төр засаг ашиглахгүй байна вэ?

-Энд улс төрийн нөлөөллөөс өөр ямар ч тайлбар байхгүй. Энэ нөлөөллийг сөрөн туулах чадвар бидэнд алга.

-Манай улсын эрчим хүчний чадлын есөн хувьд нь сэргээгдэх эрчим хүч нийлүүлдэг хэрнээ орлогын 35 хувийг авдаг юм билээ. Энэ мөнгө томоохон биз нес эрхлэгчдийн халаасыг дүүргэж байна гэх хардлага дагуулдаг. Сэргээгдэх эрчим хүчний ойрын ирээдүй ямар байна вэ?

-Энд хөрөнгө оруулагчдын буруу байхгүй. Гэрээний нөгөө тал болох төр асуудлаа дутуу харсных. Хөнжлийнхөө хэрээр хөлөө жийх гэж үг бий. Сэргээгдэх эрчмийн нөөцийг илүү ашиглахын тулд зохицуулах чадлыг бий болгох хэрэгтэй байсан. Гэтэл тийм зорилготой төслүүд, тухайлбал Эг, Шүрэн гээд усан цахилгаан станцын төслүүд яваагүй, явах эсэх нь тодорхойгүй. Монгол Улс сэргээгдэх эрчмийн асар их нөөцтэй. Цаашид эрчимтэй хөгжүүлэх хэрэгтэй. Үүний тулд манай төвийн эрчим хүчний системтэй ижил чадлын батерейн станц барих концепцийг би яриад байгаа. Богино бодолтонгууд ойлгодоггүй, бүр шоолдог гээч. Гээд яахав ухаарах цаг нь ирнэ ээ.

-УИХ-аар Цөмийн энергийн тухай хууль орж ирлээ. Ураны төслийг явуулс наар манай улс атомын станцтай болох суурь тавигдана гэж байгаа. Гол нь улс төрийн шийдэл хэрэгтэй байх. Харин салбарын эрдэмтний хувьд атомын станцтай болсны эерэг болон сөрөг талыг нь та яаж харж байгаа вэ?

-Ураны төсөл Атомын цахилгаан станц барих асуудалтай нэг их холбоод байх зүйл биш. Ураны баяжмал экспортолдог болвол сайн л биз. Харин атомын цахилгаан станцын хувьд шинжлэх ухаан, технологийн дэвшлийг жаахан хүлээх, бас хэнтэй хамтрахаа бодох хэрэгтэй. Атомын цахилгаан станц бол уурын зуухны оронд цөмийн реактор байдгаас бусад нь байдаг л дулааны цахилгаан станц шүү дээ. Миний хувьд Японы өндөр температуртай хийн хөргөлттэй реакторыг боломжийн гэж хардаг. Цахилгаан ба устөрөгчийг зэрэг болон аль нэгийг нь дагнаад үйлдвэрлэх боломжтой болохоор тэр юм.

М.Мөнхцэцэг

Categories
мэдээ эдийн-засаг

Өнгөрсөн сард 1.9 тонн үнэт металл худалдан авчээ DNN.mn

Монголбанк 2024 оны аравдугаар сард 1,902.5 кг үнэт металл худалдан авч, оны эхнээс өссөн дүнгээр 14.1 тонн үнэт металл худалдан аваад байна. Энэ нь өмнөх оны мөн үетэй харьцуулбал 0.6 хувиар буурсан үзүүлэлт аж.

Оны эхнээс өссөн дүнгээр Дархан-Уул аймаг дахь Монголбанкны хэлтэс 670.9 кг, Баянхонгор аймаг дахь Монголбанкны хэлтэс 1,085.7 кг үнэт металл тус тус худалдан авсан байна. Монголбанкны үнэт металл худалдан авах үнийг дэлхийн зах зээл дээрх үнээр тогтоодог. 2024 оны 10 дугаар сард алт худалдаж авах дундаж үнэ 292,856.04 төгрөг байв

Categories
мэдээ нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл эдийн-засаг

Д.Уламбаяр: Олон улсын харилцаанд туйлшрах хандлага эрчимжиж, хуваагдмал байдал газар авч байна DNN.mn

Олон улсад өрнөж буй анхаарал татсан үйл явдлуудын талаар Хүмүүнлэгийн Их сургуулийн профессор, шинжлэх ухааны доктор Д.Уламбаяртай ярилцлаа.

-Өнөө жил дэлхийн олон орон сонгуулиа хийлээ. Эдгээр сонгуулийн бодит үр дүнгээр дэлхийн геополитик болоод олон улсын харилцааны өнөөгийн системийг судлаачийн хувьд та хэрхэн харж байна вэ?

-Энэ жилийн сонгуулийн үеэр либерал үзлийн нэр хүнд унаж байна хэмээн сурталчилж, үүнтэй уялдан хэт зүүн төв, хэт баруун төвийн үзэл газар авч, хэт даяаршлын эсрэг үндсэрхэх үзэл, популизм эрчимжиж байгааг бид харж байна. Гүрж, Молдавын сонгуулийн үр дүн Оросын нөлөөн дор томоохон сорилттой тулгарлаа. Европын Холбооны орнуудад хэт баруун төвийн үндсэрхэх үзэл хөрсжиж байна. Үүнийг Австри, Нидерланд, Болгарын парламентын сонгуулийн үр дүн харуулсан.

Дэлхий нийт авлигын эсрэг улс төрийн зоригтой алхмууд хийж байгаа нь сонгуулийн үр дүнгүүдээс харагдаж байна уу. Ингэхэд авлигатай тэмцэх хамгийн үр дүнтэй арга юу байна вэ?

-Болгарын сонгуулийн үр дүнгээр дэлхий нийт авлигаас ангид ертөнцийг байгуулах боломжтой болохгүй нь мэдээж. ОХУ гэхэд л 2023 оны хоёрдугаар сард дунд шатны төрийн албан хаагчдын хөрөнгө орлогын мэдүүлгийг ил болгох шийдвэрийг хүчингүй болгосон байдаг. Гэтэл Хятад БНСУ, Сингапур авлигатай идэвхтэй тэмцсээр л байна. Авлигатай тэмцэх хамгийн үр дүнтэй арга бол бүх салбарыг дижиталчлах явдал болов уу.

-Орос Украины дайны явцыг хэрхэн ажиглаж байна вэ. Д.Трамп “Хэрэв би сонгогдвол Орос, Украины дайныг нэг өдрийн дотор л дуусгана” хэмээн байнга мэдэгдээд байгаа…

-Энэ нь утгын хувьд Украины зүүн дөрвөн муж Донецк, Луганск, Запорожье, Херсоныг ОХУ-д нэгтгэснийг олон улсын эрх зүйн хувьд хүлээн зөвшөөрөх тухай асуудал болж байна. Үүнийг Украин, Өрнөдийн гүрнүүд, түүгээр зогсохгүй НҮБ үл зөвшөөрнө. Кремль Орос, Украины дайныг өөрсдийн ерөнхийлөгчийн сонгуулийн сурталчилгаанд ашиглахгүй байхыг сануулаад тийм боломж байхгүй болохыг Дмитрий Песков мэдэгдэж байсан. Дональд Трамп сонгогдвол дэлхийн өнөөгийн нөхцөл байдал орвонгоороо эргэдэггүй юм аа гэхэд ямар ч байсан том өөрчлөлт гарах магадлал бий. Холбоотнуудын харилцаа ч энд хамаарна. Украины зүүн дөрвөн мужийг ОХУ-д нэгтгэснийг хүлээн зөвшөөрөх нь олон улсын эрх зүйд маш буруу “precedent” тогтоож, энэ нь цаашдаа ноцтой үр дагавар гарах магадлалтай.

Трампын Тамгын газрын дарга асан Жон Келли түүний Адольф Гитлер шиг генералуудыг хүсч байсан тухай хэлснийг CBS дамжуулсны дараа өнгөрсөн лхагва гаригт К.Харрис Трампыг “фашист” хэмээн мэдэгдсэн байна. Эцсийн бүлэгт хэнийг сонгохыг америкчуудын мэргэн сонголт л шийднэ. Хэн сонгогдохоос үл хамаараад Монгол Америкийн “гурвдагч хөрш”-ийн стратегийн түншлэл амжилттай хөгжих нь дамжиггүй.

-Саяхан БРИКС-ийн орнуудын дээд түвшний уулзалт ОХУ-ын Казань хотноо боллоо. Энэ байгууллагын зорилго, төлөвшил, уулзалтын онцлог, үр дүнгийн талаар сонирхуулахгүй юу?

-ОХУ-ын Казань хотноо БРИКС-ийн дээд түвшний XVI уулзалт “Дэлхий нийтийн шударга хөгжил, аюулгүй байдлын төлөө олон талт үзлийг бэхжүүлэх нь” уриан дор зохион байгуулагдлаа. Орос, Хятадын удирдлага БРИКС-ийг олон туйлт дэлхийн шинэ дэг журмыг бүрдүүлж буй бүтцийн нэг гэж үздэг. Шинжээчид өмнө нь Бразил, ӨАБНУ-ын эдийн засаг, төсөв болон төлбөрийн тэнцлийн алдагдал, гадаад өр, зээлийн хүндрэлтэй тулгарч, ОХУ өрнөдийн эдийн засгийн хоригт орж, Хятадын эдийн засгийн өсөлт удааширч эхэлснээр БРИКС-ийн үүрэг, жин нөлөө бүдгэрч байна гэж үзэж байсан. 2023 оны наймдугаар сард ӨАБНУ-ын Йоханнесбург хотноо зохиогдсон 15 дахь удаагийн дээд түвшний уулзалтад ОХУ-ын ерөнхийлөгч В.Путин Олон улсын эрүүгийн шүүхийн шийдвэрийн улмаас оролцох боломжгүй болсон. Уг уулзалт Аргентин, АНЭУ, Египет, Иран, Саудын Араб, Этиоп зэрэг орнуудыг 2024 оны нэгдүгээр сарын 1-нээс тус байгууллагын гишүүн болгох шийдвэрийг гаргасан. Харин 2023 оны арваннэгдүгээр сард Аргентинд явагдсан ерөнхийлөгчийн сонгуулиар либеритари үзэлт Хавьер Милей ялснаар тус улс коммунистуудтай эвсэхгүй гэж албан ёсоор мэдэгдэж БРИКС-д нэгдээгүй. Саудын Араб БРИКС-ийн гишүүнчлэлийг хүлээн зөвшөөрсөн гэж мэдээлж байсан ч дэлгэрэнгүй тайлбар өгөлгүй албан ёсоор элсэх асуудлаа хойшлуулаад байна.

Goldman Sachs-ын нэртэй эдийн засагч Жим О’Нил 2001 оны эхээр ДНБ нь хурдацтай хөгжиж буй БРИК хэмээх бүлэг орнууд дэлхийн эдийн засагт хүч түрэн орж ирж буй тухай судалгаагаа танилцуулцсан нь БРИКС-ийн үндэс болсон нь маргаангүй. Гэтэл хайпер-инфляцитай, өндөр гадаад өр төлбөртэй, зүүн төвийн чиглэлтэй Аргентин, өрнөдийн эдийн засгийн хоригт буй Иран болон Африкийн хамгийн буурай хөгжилтэй, Legatum Prosperity төвийн 2023 оны индексээр 167 орноос 153-т эрэмбэлэгдэж байсан Этиоп улсыг БРИКС-т гишүүнээр элсүүлэх шийдвэр гаргасан. Энэ нь тус бүлэг эдийн засгийн биш, улс төр, үзэл суртлын шинжтэй байгууллага болж буйг харуулсан. Энэ сарын дундуур Дэлхийн банк хамгийн ядуу буурай 26 орныг нэрлэхэд Этиоп нэгдүгээрт эрэмбэлэгдсэн байна лээ.

БРИКС-2024 ОХУ Украинд бүрэн хэмжээний цэрэг дайны ажиллагааг эхлүүлнээс хойш гурав дахь жилийн нүүрийг үзэж буй үед болж байгаагаараа онцлогтой байсан бөгөөд тиймдээ ч В.Путин энэ удаагийн уулзалтыг ОХУ Өрнөдийн шахалтад ганцаардаагүй гэдгийг харуулахыг ихэд хичээсэн гэж шинжээчид тэмдэглэж байна. Тийм байдал ч тодорхой харагдсан. ОХУ БРИКС-ийг Өрнөдийн эсрэг илүү хатуу чиг шугамтай клуб болгох хүсэлтэй байгаа ч АНУ-тай нягт холбоотой Энэтхэг, Бразил зэрэг гишүүн орнууд үүнийг хүлээн зөвшөөрөхгүй юм.

Дээд түвшний уулзалт 134 зүйл бүхий “Дэлхий нийтийн хөгжил, аюулгүй байдлын төлөө олон талт үзлийг бэхжүүлэх нь” уриатай Казанийн Тунхаглал гаргасан. Түүнд геополитик, аюулгүй байдлын асуудлаас Өмнөдийн хөгжил, НҮБ-ын Аюулгүй Зөвлөл, Бреттон Вүүдсийн институцийн шинэчлэл, уур амьсгалын өөрчлөлт, экологийн асуудлаас дижитал эдийн засаг, кибер аюулгүй байдал, хиймэл оюуны сорилт, хууль бус нэг талын албадлагын арга хэмжээ, тэр дундаа хууль бус хориг арга хэмжээг шүүмжилж, Шинэ хөгжлийн банкийг бэхжүүлэх, ам.долларын дарамтыг бууруулах хүртэл өргөн хүрээтэй асуудлууд тусгагджээ. Тунхаглалд 2024 оны дөрөвдүгээр сард Дамаск дахь Ираны Дипломат төлөөлөгчийн газар руу халдсан нь 1961 оны Дипломат харилцааны тухай Венийн конвенцэд заасан дипломат газрын халдашгүй дархан байдлын үндсэн зарчмыг зөрчсөн үйлдэл болохыг буруушааж олон улсын терроризм, Гаити, Афганистан, Өмнөд Судан, Ойрхи Дорнодын нөхцөл байдлыг тэмдэглэжээ. Гэвч Украины асуудлын талаар бараг юу ч дурдсангүй.

НҮБ-ын Ерөнхий Ассамблейн 79 дүгээр чуулганы үеэр зохиогдсон Ирээдүйн асуудлаарх дээд түвшний уулзалтаар батлагдсан “Ирээдүйн төлөөх Пакт”-ын талаар юу ч дурдаагүй нь БРИКС-ийн дийлэнх гишүүд эсрэг болон түдгэлзсэн санал өгсөнтэй холбоотой болов уу.

Ирээдүйн асуудлаарх дээд түвшний уулзалтаар “Ирээдүйн төлөөх Пакт” үндсэн баримт бичиг, “Дэлхий нийтийн дижитал Компакт”, “Ирээдүй хойч үеийн асуудлаарх Тунхаглал” хэмээх хоёр хавсралтыг хэлэлцэн санал хураахад НҮБ-ын гишүүн 143 улс дэмжиж санал өгсөн улсуудын нэг нь Монгол Улс юм. Харамсалтай нь Беларусь, Иран, Никарагуа, ОХУ, Сири, Хойд Солонгос, Судан зэрэг долоон улс эсрэг санал, Хятад, Казакистан, Лаос, Сауды Араб зэрэг 15 улс түдгэлзсэн санал өгч, харин Азербайжан, Венесуэл, Вьетнам Киргизистан, Тажикистан, Туркменистан, Узбекстан, Серб, цэргийн эргэлт хийсэн Мали, Нижер, Буркина Фасо зэрэг 27 улс санал хураалтад оролцоогүй ажлаа тасалсан. Дурдсан баримт бичгүүд нь аль нэгэн улсын эсрэг чиглээгүй, харин нийт хүн төрөлхтний ирээдүйн хөгжлийн хувь заяатай холбоотой тулгамдсан асуудлуудын шийдэл, боломжуудын тухай байсан юм.

Казанийн уулзалтаар БРИКС Куба, Шри-Ланка, Турк, Вьетнам, Беларусь зэрэг орнуудаар эгнээгээ өргөжүүлэх хүлээлт байсан ч тийм зүйл болсонгүй.

-Энэ уулзалтад Монгол Улсын Ерөнхийлөгч оролцож буй тухай мэдээлэл цацагдсан шүү дээ?

-Нэгдүгээрт, Монгол Улс БРИКС-ийн гишүүн биш. Хоёрдугаарт, Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн гадаад арга хэмжээний мэдээлэл https://predi­dent.mn албан ёсны цахим сайтад нь гардаг. Тиймээс БРИКС-ийн уулзалтад оролцохоор явсан талаар ямар нэгэн албан ёсны мэдээлэл гараагүй. Гуравдугаарт, БРИКС-2024 албан ёсны цахим хуудас https://brics-russia 2024.ru/en/-т гадаад улс орнуудын төлөөлөгчдийн дунд Монгол Улс, тэр дундаа Ерөнхийлөгчийн нэр байхгүй байна.

Тиймээс дээрх мэдээлэл нь буруу ташаа болж таарна.

-Олон туйлт дэлхийн дэг журам, олон талт үзлийг бэхжүүлэх тухай ОХУ, БНХАУ-ын удирдагчид их ярих боллоо?

-Социализм нуран унаснаас хойш 1990-ээд онд АНУ дэлхий дээр жолоодогчийн үүрэг гүйцэтгэх тухай үзэл санаа бодлогын шинж чанартай болж байгаад Хятад, Орос, лалын ертөнц ихээхэн эгдүүцэн дургүйцэж, дээрхийг ганцаараа жанжлах гэсэн эрмэлзэл гэж хурцаар шүүмжилж байсан юм.

Хүйтэн дайнд ялалт байгуулсандаа эрэмшсэн АНУ, түүний холбоотнууд дэлхий дахинд хүний эрх, эрх чөлөө, ардчилал, чөлөөт зах зээлийн эдийн засгийн харилцааг түгээн дэлгэрүүлэх, сэргээн баталгаажуулах тухай бүх чиглэлд зааж сургаж байсан нь үнэн юм. 2001 оны есдүгээр сарын 11-ний үйл явдлын дараа АНУ-ын тэргүүлэх оройлолтой олон улсын харилцааны нэг туйлт дэг журам төгсгөл болох үе шат эхэлж, 2008-2009 оны дэлхийн санхүү-эдийн засгийн хямралаар цаашид үргэлжилсэн тухай судлаачид тэмдэглэж эхэлсэн.

Харин ийнхүү дурдаж байгаа нь хүйтэн дайны дараа үүсэн бүрэлдэж буй олон туйлт бүтцийн үүргийг бодитой үнэлэх үндсэн дээр дэлхийд зохистой шинэ дэг журам тогтоох хэрэгт АНУ зонхилох үүрэг гүйцэтгэх чадавхтайг үгүйсгэж байгаа хэрэг биш гэдгийг тэмдэглэх хэрэгтэй.

Тийнхүү Олон туйлт дэлхийн шинэ дэг журмын үзэл санаа анхлан 1997 оны дөрөвдүгээр 23-нд Москвад Орос, Хятадын удирдагч Борис Ельцин, Жян Зэминь нарын гарын үсэг зурсан “Олон туйлт ертөнц, олон улсын шинэ дэг журмыг цогцлоон байгуулах тухай” Орос-Хятадын Хамтарсан Тунхаглалд тусгалаа олсон юм.

ОХУ-ын Украинд эхлүүлсэн бүрэн хэмжээний цэрэг дайны ажиллагааны дараа Нийтээр хүлээн зөвшөөрөгдсөн дүрмээр тоглодог олон улсын дэг журмыг сэргээн цогцлоох асуудлыг Өрнөдийн гүрнүүд бүх шатанд чухалчлан тавьж байна. Олон улсын харилцаанд голлох нөлөө бүхий гүрнүүд, дэлхийн хамтын нийгэмлэг НҮБ-ын хамтын хүчин чармайлтаар дэлхий дахинд илүү аюулгүй зохистой шинэ дэг журмыг төлөвшүүлэх шаардлагатай. Түүнчлэн олон туйлт дэлхийн шинэ дэг журмыг төлөвшүүлэх, олон талт үзлийг бэхжүүлэх гэдэг нь АНУ болон Өрнөдийн оролцоог үгүйсгэж Орос, Хятад хоёр өөрсдийн нөлөөний хүрээг тогтоох тухай асуудал огтоос биш юм. НҮБ, олон улсын эрх зүйн зарчим, хэм хэмжээг зөрчиж, цөмийн зэвсэгт дулдуйдан хүчээр түрий барих, бусдын аюулгүй байдлыг бусниулах замаар өөрийн аюулгүй байдлыг баталгаажуулах оролдлого хийж, ингэснээрээ дэлхийд олон талт үзлийг бэхжүүлэх ямар ч боломж байхгүй.

-Цаашид олон улсын харилцааны чиг хандлага хаашаа явахаар байна вэ. Хоёр туйлт гэхээр дэлхий хоёр хуваагдана гэсэн үг юм уу?

-Эдүгээ олон улсын харилцаанд туйлшрах хандлага эрчимжиж, хуваагдмал байдал газар авч байгааг НҮБ-ын Ерөнхий Ассамблейн чуулгааны санал хураалтын үр дүн, ШХАБ, БРИКС-ийн дээд түвшний уулзалтууд, харуулсаар байна. НҮБ-аас анхааруулсан “дэлхий дахинаа тэлж буй ардчиллын бууралт”-ыг сөрөн зогсоох шаардлага байгааг үгүйсгэж үл болно. Өрсөлдөөнийг хариуцлагатайгаар зохицуулах, цаашид сөргөлдөөн болон даамжрахаас урьдчилан сэргийлэхийн тулд улс гүрнүүд, түүний удирдагчид хүлээх үүрэг хариуцлагаа гүнээ ухамсарлах явдал чухал болсоор байна. Тиймээс болзошгүй аюул, сорилт, өөрчлөлтүүд бэлэн байх, харилцан суралцахуй нэн чухал юм.

-Сүүлийн үед Солонгосын хойгийн аюулгүй байдалд геополитикийн шинэ нөхцөл байдал бүрдэж буй тухай ярьж байна. Энэ нь мэдээж Монгол Улсад хамаатай болов уу?

-Үнэхээр Солонгосын хойгт цоо шинэ нөхцөл буй болж байна. БНСУ-д Монголын бараг 58 мянган иргэд ажиллаж, сурч амьдарч байна. Энэ утгаараа Өмнөд Солонгос нь бараг Монгол Улсын 22 дахь аймаг болсон. Дэлхийн банкны шилжилт хөдөлгөөний газрын 2022 оны эцсийн тайлан мэдээгээр БНСУ-аас Монгол руу жилд дунджаар 300 сая ам.долларын гуйвуулга хийгдэж байгаа нь эргэж төлөгдөхгүй шууд хөрөнгө оруулалт юм. Тиймээс Солонгосын хойгийн аюулгүй байдал Монгол Улсын үндэсний аюулгүй байдлын салшгүй хэсэг болсон гэж шууд утгаар нь хэлж болохоор байна. БНАСАУ-ын удирдагч Ким Жон Ун 2021 оны нэгдүгээр сард хуралдсан СХН-ын VIII их хуралд хэлсэн үгэндээ “Тус улс цөмийн хүчнээ байгуулж дууслаа” хэмээн мэдэгдэж, 2023 оны есдүгээр сард дээрхийг Үндсэн хуулиараа баталгаажуулав. 2023 оны есдүгээр сарын эхээр Умард Солонгосын удирдагч Ким Жон Ун, ОХУ-ын ерөнхийлөгч В.Путин нар Алс Дорнодод уулзаж, энэ үеэр Оросын эрх баригчид Украины дайнд ашиглах зэр зэвсгийг Умард Солонгосоос авах тохиролцоонд хүрсэн байж болзошгүй гэж Өрнөдийн холбоотнууд сэжиглэж эхэлсэн. БНСУ-ын ерөнхийлөгч Юнь Сок-Ёл НҮБ-ын Ерөнхий Ассамблейн 78 дугаар чуулганы Ерөнхий санал шүүмжлэлд үг хэлэхдээ: “Дэлхий дахинд энхтайвныг сахиулагч хэмээн итгэмжлэгдсэн байгууллага болох НҮБ-ын Аюулгүйн Зөвлөлийн байнгын гишүүн улс тусгаар тогтносон өөр улс руу эзлэн түрэмгийлэх дайн өдөөж, НҮБ-ын Аюулгүйн Зөвлөлийн тогтоолыг илт зөрчиж буй дэглэмээс зэр зэвсэг авах нь хачирхалтай үзэгдэл юм. Хэрвээ Оросыг дэмжсэнийхээ хариуд Умард Солонгос бөөнөөр устгах зэвсэглэлийн хүчин чадлаа нэмэгдүүлэхэд шаардлагатай мэдээлэл, технологийг олж авбал үүнийг зөвхөн Украины төдийгүй БНСУ-ын энхтайван, аюулгүй байдалд заналхийлсэн шууд өдөөн хатгалга болно. БНСУ нь холбоотнууд болон түншүүдийн хамт үүнийг зүгээр өнгөрөөхгүй” гэж мэдэгдсэн. Хойд Солонгос Сибириэс үндэстний цөөнхийн дүрд хувиргасан 10.000 гаруй цэргээ Орос, Украины фронтод байлдахаар илгээснийг илчилсэн нь Хятадад таалагдахгүй байна. Москва, Пёньян цэргийн салбарт харилцаагаа гүнзгийрүүлэх нь Солонгосын хойгийг тогтворгүй болгож, бүс нутагт АНУ тэргүүтэй эвслийг идэвхжүүлж болзошгүй хэмээн Хятадын шинжээчид болгоомжилж байна. Орос Хойд Солонгосын цөмийн зэвсгийн хүчин чадлыг сайжруулахад тусалж болзошгүй байгаа нь бүс нутагт зэвсгийн уралдааныг түргэсгэхэд хүргэнэ хэмээн Хятад улс санаа зовж байна гэж Бээжингийн Цинхуа их сургуулийн Олон улсын харилцааны хүрээлэнгийн судлаач Чен Ци мэдэгдсэн байна билээ.

В.Путин ерөнхийлөгчөөр сонгогдсоны дараа удалгүй зургадугаар сард Хойд Солонгост айлчилж, энэ үеэр хоёр орны хооронд “Иж бүрэн стратегийн түншлэлийн Гэрээ”-нд гарын үсэг зурсан. “БРИКС-2024” дээд түвшний уулзалтын дараа хийсэн хэвлэлийн бага хурлын үеэр Америкийн сэтгүүлчийн асуултад хариулсан В.Путины мэдэгдлээс харахад ОХУ, БНАСАУ-ын харилцаа цэргийн холбоотны түвшинд хүрснийг харуулж байна. Орос Хятадын цэргийн тусламжид найдахаас илүү Хойд Солонгосын тусламжид найдаж буй тухай мэдээллүүд ч гарч эхэллээ. Энэ бол ноцтой асуудал болов уу.

-Монгол Улсын гадаад бодлого Төв Азийн чиглэлд идэвхжсэнийг зарим хүмүүс шүүмжилдэг. Та үүнийг хэрхэн харж байна вэ?

-Монгол Улс Зүүн хойд Ази, Төв Азийн солбилцол дээр оршдог. Төв Азийн чиглэл Монгол Улсын гадаад бодлогод мэдэгдэхүйц орхигдож ирснийг хүлээн зөвшөөрөх хэрэгтэй болов уу. Тиймээс гадаад харилцааны шинэ сэргэлт, гадаад бодлогын тэнцвэрийг хадгалах хүрээнд дурдсан чиглэлд дипломат ажиллагаагаа идэвхжүүлснээр гадаад харилцааны орон зайгаа шинээр тэлсэн гэж үзэж болохоор байна. Энэ бол үндэсний аюулгүй байдалтай ч холбоотой асуудал. Бид Төв Азийн гурван улсад ЭСЯ-тай болсон. Энэ жилийн хоёр жишээг тэмдэглэхэд л Монголын бизнесийн байгууллагууд Узбекистан, Туркменистанд томоохон бизнесийн үйл ажиллагаа явуулж буй нь бизнес форумын үеэр тодорхой харагдаж байна лээ. Ялангуяа Монгол Улсын хүнсний аюулгүй байдлыг олон эх сурвалжаар баталгаажуулах чиглэлд Төв Азийн бүс нутаг нэн чухал ач холбогдолтой болж байна. Монгол Улс Төв Азийн орнуудаас анх удаа Казакстантай стратегийн түншлэлийн харилцаа тогтоолоо. Тиймээс дээрх ололтыг буруутгах, эсвэл мушгин гуйвуулах хэрэггүй болов уу.

-Олон улсын эрүүгийн шүүхийн шийдвэрийн талаар мэдээ гарлаа. Та  үүнд ямар  тайлбар өгөх вэ?

-2024 оны аравдугаар сарын 24-нд Хаагийн Олон улсын эрүүгийн шүүхийн Урьдчилсан шатны II танхим Монгол Улс В. Путиныг баривчилж, хүлээлгэн өгөхөд хамтран ажиллаагүй гэж үзэж, Оролцогч орнуудын Ассамблейд асуудлыг шийдвэрлэх шаардлагатай гэж үзжээ. Бүрэн эрх нь хэрэгжиж буй аливаа улсын төрийн тэргүүн нь дипломат халдашгүй статустай байдаг. Монгол Улс Венийн конвенцийн оролцогч тал. Дипломат харилцааны тухай Венийн конвенцийн 29 дүгээр зүйлд  “Дипломат төлөөлөгчийн бие халдашгүй байна. Түүнийг ямар ч хэлбэрээр баривчлах бувюу албадан саатуулж үл болно. Хүлээн авагч улс дипломат төлөөлөгчийг зохих ёсоор хүндэтгэж, түүний бие, эрх чөлөө, нэр төрд аливаа ямарваа байдлаар халдахаас урьдчилан сэргийлэх бүхий л зохистой арга хэмжээг авна” гэж заасан. Олон улсын Эрүүгийн шүүхийн “Ромын Дүрмийн IX бүлгийн дагуу хамтран ажиллах үүрэгтэй”. Гэхдээ Дүрмийн IX бүлгийн 98 дугаар зүйлийн 1-д Дүрэм нь улс орнууд өөр улстай байгуулсан “гэрээний үүргээ зөрчих” тохиолдолд, эсвэл “гуравдагч улсын ​​​​ иргэн, түүний эд хөрөнгийн дипломатын халдашгүй байдлыг зөрчих” тохиолдолд баривчлах үүргээс чөлөөлөгдөж болно” гэжээ. ОУЭШ-ийн хэвлэлийн төлөөлөгч доктор Фади эль-Абдалла өнгөрсөн наймдугаар сарын 31-нд ВВС сувагт өгсөн ярилцлагадаа дээрхийг эш татаж байсныг хэлэх хэрэгтэй болов уу. Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн урилгаар “Найрсаг харилцаа, иж бүрэн стратегийн түншлэлийн Гэрээ”-тэй хөрш орны төрийн тэргүүн албан ёсны айлчлал хийж буй үед түүнийг баривчлахыг шаардаж байгаа нь улс гүрний бүрэн эрхийг давсан ёсзүйгүй үйлдэл байсан. Ийм зүйл дипломатын түүхэнд ч болж байгаагүй. Монголчууд дипломат элчийн халдашгүй байдлыг хүндэтгэн дээдэлж байсныг Папын элч Плано де Карпини, Францын  хааны элч Гильом де Рубрук нарын тэмдэглэлээс сайн мэдэх билээ. Их эзэн богд Чингис хаан журмыг сахиж, найрамдлыг хадгалан орштугай хэмээж Сартуул иргэн буюу Хорезм руу худалдааны элч төлөөлөгчдийг илгээхэд тэднийг баривчлан хөнөөж ёсгүй аашилснаас шалтгаалж дэлхийн түүх орвонгоороо өөрчлөгдсөн байдаг.  Итгэлийг хөсөрдүүлж, дипломат элчийн амийг хөнөөснөөс мэдээг сүүлд сонсоод Хубилай хаан 1274, 1284 онд Японы эсрэг дэлхийн түүхэнд байгаагүй 4 мянган хөлөг онгоц, 100 мянган цэргийн хүчээр цэргийн ажиллагаа явуулсныг бид сайн мэдэх билээ. Хэрэв Хубилай хааны цэрэг арал дээр бууж нэгдсэн цэргийн ажиллагаа явуулсан бол үр дүн нь юу болох байсныг төсөөлөхөд ч бэрх. Энэ бол япон үндэстний орших, эс оршихуйн тухай асуудал байсан.

2023 намар Өмнөд Африкт зохиогдсон БРИКС-ийн дээд түвшний уулзалтад В.Путин оролцоогүй ч  сэжигтнийг өөрийн нутаг дэвсгэрт баривчлах ёстой ч Өмнөд Африкийн Ерөнхийлөгч Сирил Рамафоса Орос үүнийг дайн зарласан гэж үзнэ гэж анхааруулж байсан.

Итгэлцлийг хөсөрүүлж, нөхөрсөг орныхоо элчийг баривчилсан тохиолдолд, ОХУ зүгээр хараад суух уу. Үүнээс гаргах ноцтой үр дагаврын хариуцлагыг ОУЭШ хариуцах уу гэдэг асуудал гарна шүү дээ. 1993 онд ОХУ-тай найрамдал, хамтын ажиллагааны суурь гэрээг байгуулж, 2019 онд шинэчлэн байгуулсан “Найрсаг харилцаа, иж бүрэн стратегийн түншлэлийн тухай Монгол Улс, ОХУ хоорондын Гэрээ”-нд “Талууд төрөл бүрийн түвшинд тогтмол уулзалт зохион байгуулах, нэн түрүүнд дээд, өндөр түвшний уулзалтын механизмыг ашиглах болон сайжруулах, түүний сацуу нөгөө Талын эсрэг чиглэсэн аливаа үйлдэлд оролцох, эсхүл ийм төрлийн үйлдлийг дэмжихээс түдгэлзэнэ” хэмээн заасан байдаг.

АНУ-ын Цагаан ордон, Төрийн департмент Монгол Улс В.Путиныг баривчлах үүрэгтэй  хэмээн мэдэгдэл гаргасан тухай мэдээ явж байна лаа. Хэвлийн бага хурлын үеэр л сэтгүүлчийн асуултад хувийн байр сууриа илэрхийлж байсныг ташаа тайлбарлаад байна лээ. АНУ ОУЭШ-ийн Дүрмийн оролцогч тал биш учраас Монголыг шүүмжлэх боломжгүй.

Тиймээс ирэх арванхоёрдугаар сард болох Оролцогч орнуудын Ассамблейд Монгол Улс хангалттай тайлбар хийх боломжтой.

Categories
мэдээ улс-төр

Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ Хятадын олон улсын импортын 7 дахь удаагийн экспогийн нээлтэд оролцож, үг хэллээ DNN.mn

Монгол Улсын Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ Хятадын олон улсын импортын 7 дахь удаагийн экспогийн нээлтэд оролцож, үг хэллээ. 

Эрхэм хүндэт Төрийн Зөвлөлийн Ерөнхий сайд Ли Чян, Эрхэм зочид, төлөөлөгчид, хөрөнгө оруулагчид аа, Хатагтай, ноёд оо,

Юуны өмнө Монгол Улсын Засгийн газрын нэрийн өмнөөс олон улсын худалдаа, хамтын ажиллагааны нэр хүндтэй платформ болсон “Хятадын олон улсын импортын Экспо” арга хэмжээг амжилттай зохион байгуулж буй БНХАУ-ын Засгийн газар, Шанхай хотын удирдлагад гүн талархал илэрхийлье.

Энэхүү Экспод Монгол Улс тасралтгүй оролцож ирсэн уламжлалтай бөгөөд “Шинэ эрин үед ирээдүйгээ хамтдаа хуваалцъя” уриан дор болж буй 7 дахь удаагийн арга хэмжээнд Монгол Улс анх удаа Ерөнхий сайдын түвшинд парламентад суудал бүхий улс төрийн бүх намын удирдлага, Улсын Их Хурал, Засгийн газрын гишүүдийн хамт өргөн бүрэлдэхүүнтэй, хувийн хэвшлийн хамгийн олон төлөөлөлтэй оролцож байгаагаараа онцлогтой юм.

Энэ онд Монгол Улс, БНХАУ-ын хооронд дипломат харилцаа тогтоосны 75 жилийн ой тохиож байгаа бөгөөд хоёр улсын худалдааны эргэлт 2023 оны байдлаар17.6 тэрбум ам.долларт хүрснийг онцлон тэмдэглэж байна.

Эрхэм зочид, төлөөлөгчид өө,

Ази, Европын стратегийн уулзвар дээр оршдог Монгол Улсын хувьд энэхүү Экспод идэвхтэй оролцох нь хөрш орон БНХАУ төдийгүй бусад улстай эдийн засгийн харилцаа холбоогоо гүнзгийрүүлэхөргөн боломжийг нээсээр ирсэн билээ.

Монгол Улсын Засгийн газар асар хурдтай хувьсан өөрчлөгдөж буй энэ үед гурван гол шилжилтийг хийж, шинэ эдийн засгийн бүтцийг бүрдүүлэхээр ажиллаж байна.

– Нэгдүгээрт, AI хиймэл оюун ухаанд түшиглэсэн цахим, ухаалаг технологийг хөгжлийн хурдасгуур болгон ашиглах,

– Хоёрдугаарт, Ногоон хөгжлийн шилжилтийг хэрэгжүүлэх,

– Гуравдугаарт, Хүний нөөцийн шилжилтэд анхаарч, ирээдүйн хөгжлөө төлөвлөж байна.

“Алсын хараа-2050” Монгол Улсын урт хугацааны хөгжлийн бодлогын хүрээнд Монгол Улс бүх улс орон, хөрөнгө оруулагчидтай харилцан ашигтай хамтран ажиллахад бэлэн байгаа гэдгээ илэрхийлж байна.

Монгол Улс хөрөнгө оруулагчдыг дэмжсэн эрхзүйн орчин, хамтарсан засаглал бүхий улс төрийн бодлогын тогтвортой байдлыг бүрдүүлсэн бөгөөд уул уурхай, хөдөө аж ахуй, шинэ эрчим хүч, дэд бүтэц, дэвшилтэт технологи, аялал жуулчлал, соёлын бүтээлч үйлдвэрлэл зэрэг тэргүүлэх салбарт идэвхтэй хамтран ажиллахад бэлэн байна.

Монгол Улс дэлхийд дөрөв дэх том зэсийн гүний уурхайг “Рио Тинто” компанитай хамтран ашиглалтад оруулсан бөгөөд энэ нь цахилгаан машины үйлдвэрлэл, ногоон хөгжилд оруулж буй манай улсын томоохон хувь нэмэр юм.

Монгол Улс “Алсын хараа-2050”, “Шинэ сэргэлтийн бодлого” зэрэг урт, дунд хугацааны хөгжлийн бодлогоо БНХАУ-ын “Бүс ба Зам” болон “Даян дэлхийн хөгжлийн санаачилга”-тай харилцан уялдуулж, “Чайна Энержи”, CNPC буюу Хятадын үндэсний газрын тос, байгалийн хийн корпораци зэрэг үндэсний компаниудтай нүүрс болон эрчим хүчний хосолсон шийдэл, усан цахилгаан станц, төмөр замын төслүүдэд идэвхтэй хамтран ажиллаж байна.

Монгол Улсын эдийн засаг цар тахлаас хойш 5-7 хувиар тогтмол өсч, нэг хүнд ногдох Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн жил бүр 1000 ам.доллараар нэмэгдэж байгаа нь бидний хамтын ажиллагааны бодит үр дүн гэж үзэж байна.

Эрхэм хүндэт Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайдууд, хүндэт зочид, хөрөнгө оруулагчид аа,

Монгол Улс бол эртний түүхтэй, мөнх хөх тэнгэр, цэлгэр ногоон талаараа олон улсад алдартай орон билээ.

Манай өвөг дээдсийн сургаальд “Монголын За бол Андгай” хэмээх сайхан үг байдаг. Бид хэлцэл бол хэлцэл, гэрээ бол гэрээ хэмээсэн зарчимд тулгуурлан, хөрөнгө оруулагчдад ээлтэй эрх зүйн орчин, цахим нээлттэй засаглал, харилцан ашигтай хамтын ажиллагааг эрхэмлэсээр ирсэн.

 

Бид Та бүхэнтэй харилцан суралцах, харилцан ашигтай түншлэн ажиллахад бэлэн байгаагаа дахин илэрхийлье.

Монгол Улс жил бүрийн долоодугаар сард Үндэсний их баяр наадмаа тэмдэглэдэг бөгөөд энэхүү баярын өмнө Эдийн засгийн форумыг зохион байгуулдаг уламжлалтай. Та бүхнийг Монгол үндэстний өвөрмөц зан заншил, түүх, нүүдэлчин ахуйтай танилцаж, бизнес, хөрөнгө оруулалтын шинэ боломжийг нээдэг Монголын эдийн засгийн форумд хүрэлцэн ирэхийг урьж байна.

Улс орон бүхэн үзэл бодол, засаглалын зөрүүтэй байдлыг ойлгож, хил хязгаар, нутаг дэвсгэрийн бүрэн бүтэн байдлыг хүндэтгэж, хамтдаа зэрэгцэн хөгжих нь даян дэлхийн энх амгалан, хөрөнгө оруулалтын таатай орчин, хүн төрөлхтний аз жаргалтай амьдралын үндэс билээ.

Эртний худалдааны түүхтэй ШанхайнЭкспод оролцогч улс орнууд, аж ахуйн нэгжүүдэд шинэ боломж, шинэ амжилт, шинэ түншлэлийг хүсэн ерөөе

Categories
мэдээ улс-төр

Эмэгтэй парламентчдын III чуулган боллоо DNN.mn

Улсын Их Хурлын Төрийн байгуулалтын байнгын хороо, Улсын Их Хурал дахь Эмэгтэй гишүүдийн бүлэг хамтран (2024.11.04) “Эмэгтэй парламентчдын чуулган 2024” арга хэмжээг зохион байгууллаа.

Төрийн шийдвэр гаргах түвшинд жендэрийн тэгш байдлыг хангахад чиглэсэн парламент дахь эмэгтэйчүүдийн оролцоо, манлайлал, эв нэгдлийг бэхжүүлэх зорилготой “Эмэгтэй парламентчдын чуулган 2024” арга хэмжээнд Улсын Их Хурлын гишүүд, үе үеийн Улсын Их Хуралд гишүүнээр сонгогдон ажиллаж байсан эмэгтэйчүүд, парламентад суудалтай улс төрийн намуудын төлөөлөл, жендэрийн манлайлагч улс төрчдийн төлөөлөл, аймаг, дүүргийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын эмэгтэй төлөөлөгчид, Монгол Улсад суугаа гадаад орнуудын Дипломат төлөөлөгчдийн газрын тэргүүн, олон улсын байгууллагын төлөөлөл, төрийн болон төрийн бус байгууллага, эмэгтэйчүүдийн манлайллын сүлжээний төлөөлөл оролцсон юм.

Эмэгтэй парламентчдын III чуулганыг Улсын Их Хурлын дарга Д.Амарбаясгалан нээж үг хэллээ. Монгол Улс 100 жилийн өмнө 1924 оны 11 дүгээр сарын 26-ны өдөр Анхдугаар Үндсэн хуулиа батлахдаа “Тус харьяат ард түмэнд угсаа, шашин, эрэгтэй, эмэгтэй хэмээх ялгаваргүй нэгэн адил эрх эдлүүлбээс зохимуй” хэмээн хуульчилснаар эрэгтэй, эмэгтэй иргэдийнхээ сонгох, сонгогдох эрхийг баталгаажуулсан Ази тивийн анхдагч улсуудын нэг болохыг тэрбээр тэмдэглээд  “Монгол Улсын Их Хурлын 2024 оны сонгуульд улс төрийн намууд нийт нэр дэвшигчдийн 30 хувьд эмэгтэйчүүдийн нэрийг дэвшүүлсэн бол, 2028 онд энэ үзүүлэлт 40 хувьд хүрнэ. Үүнийг бид хуульчилж чадсан. Энэхүү үр дүнд хүрэх зам дардан байгаагүй” гэлээ. Цаашид Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийн тухай хуульд хүйсийн эрх тэгш байх нөхцөл, боломжийг бүрэн утгаар нь хангах, цаашдаа орон нутгийн шийдвэр гаргах түвшинд эмэгтэйчүүдийн оролцоог хангахын төлөө зорилт дэвшүүлэн ажиллана. Монгол Улсын Их Хурал идэвхтэй хамтран ажиллаж, манлайлал үзүүлэн ажиллах болно гэв. (бүрэн эхээр)

Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн илгээлтийг Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын дарга Г.Занданшатар танилцууллаа. Улс орнууд жендэрийн эрх тэгш байдлыг хангаж чадвал дэлхийн эдийн засаг 23 хувиар тэлэх боломжтойг ОУВС-ийн судалгаанд дурдсан байдгийг илгээлтэд тэмдэглээд, жендэрийн эрх тэгш байдал, эмэгтэйчүүдийн манлайллыг дэмжих чиглэлээр Монгол Улс бүс нутаг төдийгүй олон улсын түвшинд идэвх санаачилгатай ажилладаг болохыг онцолсон байв. Улс төрийн намын тухай, Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийн тухай хуулийг хэрэгжүүлснээр 2030 онд Монгол Улс Тогтвортой хөгжлийн зорилгууд дахь холбогдох зорилгыг хэрэгжүүлэх боломжтойг тэмдэглээд чуулганы үйл ажиллагаанд амжилт хүссэн.

НҮБ-ын Хөгжлийн хөтөлбөрийн Суурин төлөөлөгч Матилда Димовска хэлсэн үгэндээ “Энэ танхимд цугласан та бүхэн шийдвэр гаргах түвшинд эмэгтэйчүүдийн оролцоог нэмэгдүүлэх чиглэлээр хамтдаа хичээснээр өнөөдрийн үр дүнд хүрсэн гэдгийг тэмдэглэх нь зүйтэй. Өдгөөгөөс 100 жилийн өмнө Монгол Улс Анхдугаар Үндсэн хуулиараа жендэрийн тэгш байдлыг баталгаажуулж байсан бол өнөөдөр 100 жилийн ойг хамгийн олон эмэгтэй гишүүнтэй Улсын Их Хурал болсон түүхэн амжилтаар угтаж байна” гэлээ. Шийдвэр гаргах түвшинд эмэгтэйчүүдийн оролцоог нэмэгдүүлэх нь эрүүл ардчиллыг бэхжүүлэх, тогтвортой хөгжлийг хангах суурь хэмээн онцолсон. Монгол Улсын хувьд энэхүү амжилтаа бэхжүүлж, дараагийн шатанд хүрэхийн тулд шийдвэр гаргах түвшинд өнөөдөр ажиллаж буй, өмнө нь ажиллаж байсан эмэгтэйчүүд дэмжлэгийн тогтолцоо бүрдүүлэн, хувь оролцоотой, үр дүнтэйгээр хамтран ажиллах шаардлагатайг тэмдэглэн хэлсэн.

БНСУ-ын Олон улсын хамтын ажиллагааны байгууллага (КОЙКА)-ын Монгол дахь Суурин төлөөлөгч Жу Хэйн Нан нэг эмэгтэйн идэвх, оролцоо нийгмийн өөрчлөлтийг эхлүүлсэн түүх хуваалцаад, тус байгууллагын Монгол Улс дахь үйл ажиллагааны талаар танилцууллаа. Эмэгтэй улс төрчид нэгдэн хууль тогтоох, шийдвэр гаргах түвшинд олон чиглэлээр санаачилгатай хамтран ажиллаж чадвал нийгэм тэр хэрээр тэгш, хүртээмжтэй болж өөрчлөгддөг гээд энэхүү чуулганаар цаашдын зорилтоо хамтдаа тодорхойлох  боломжтой гэлээ.

“Эмэгтэй парламентчдын чуулган 2024” арга хэмжээний үеэр Монгол Улсын жендэрийн тэгш байдлыг хангах, шийдвэр гаргах түвшинд эмэгтэйчүүдийн оролцоог дэмжих үйлсэд үнэтэй хувь нэмэр оруулсан хүндэт зочдод онцгойлон талархал илэрхийлж, дурсгалын зүйл гардуулсан юм.

Ийнхүү чуулганы үйл ажиллагаа эхэлж, Улсын Их Хурлын дэд дарга, Эмэгтэй парламентчдын зөвлөлийн тэргүүн Х.Булгантуяа “Анхдугаар Үндсэн хууль батлагдсаны 100 жилд эмэгтэй парламентчдын оролцоо, манлайлал” сэдэвт илтгэл танилцуулав.

УИХ-ын 8 удаагийн сонгуульд давхардсан тоогоор нийт 608 хүн сонгогдсоноос 65 буюу 10.7 хувь нь эмэгтэй байсан бол 2024 онд 25.4 хувь болж нэмэгдсэн талаарх тоо баримтыг тэрбээр илтгэлийнхээ эхэнд тэмдэглэлээ. Үргэлжлүүлэн УИХ-ын дэд дарга Х.Булгантуяа 1990 оны 7 дугаар сарын 29-ний өдөр болсон сонгуулийн дүнгээр байгуулагдсан АИХ-ын 430 депутатын 8 нь эмэгтэй байсныг, УИХ-ын бүрэн эрх тус бүрээр эмэгтэй гишүүдийн эзлэх хувь, хууль тогтоох, шийдвэр гаргах түвшний оролцооны талаар илтгэл танилцуулаа. АИХ-ын 430 депутатаас нийт 50 гишүүн Улсын Бага Хуралд сонгогдон ажилласан ба 2 нь эмэгтэй гишүүн байжээ.

1992 онд батлагдсан шинэ Үндсэн хуулиар “Төрийн эрх барих дээд байгууллага нь Улсын Их Хурал байна” гэж заасны дагуу манай улс нэг танхимтай парламентын тогтолцоонд шилжиж, Улсын Их Хурал (УИХ)-ыг сонгох анхдугаар сонгуулийг 2-4 мандат бүхий томсгосон 26 тойрогт явуулж, 76 гишүүний 3 нь эмэгтэй гишүүн байв.

УИХ-ын 1996 оны ээлжит сонгуулийн дүнд 76 гишүүний 8 нь эмэгтэй, эмэгтэй гишүүдийн дүнд эзлэх хувь 10.5 болж өмнөх сонгуулийн дүнгээс 6.6 нэгж хувиар өссөн байна.

УИХ-ын 3 дахь удаагийн ээлжит сонгууль 2000 онд жижиг мажоритар системээр буюу нэг мандат бүхий 76 тойргоос олонхын саналаар гишүүдийг сонгосон. Нийт 76 гишүүний 9 нь эмэгтэй, эмэгтэй гишүүдийн дүнд эзлэх хувь 11.8 болж өмнөх оны сонгуулийн дүнгээс 1.3 нэгж хувиар өссөн гэв. УИХ-ын 2004 оны ээлжит сонгуулийн дүнд 76 гишүүний 5 нь эмэгтэй буюу эмэгтэй гишүүдийн дүнд эзлэх хувь 6.6 болж өмнөх сонгуулийн дүнгээс 5.2 нэгж хувиар буурчээ.

УИХ-ын 2008 оны ээлжит сонгуулийг Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийн тухай шинэчлэн найруулсан хуулийн (2005 онд шинэчлэн найруулсан) дагуу 76 мандаттай, томсгосон 26 тойрогт явагдсан. Сонгуулийн дүнд 76 гишүүний 3 нь эмэгтэй буюу дүнд эзлэх хувь 3.9 болж өмнөх сонгуулийн дүнгээс 2.7 нэгж хувиар буурсан байна.

УИХ-ын 2012 оны ээлжит сонгуулийг хууль эрх зүйн шинэ орчинд сонгуулийн хосолсон тогтолцоогоор анх удаа зохион байгуулсан. Өөрөөр хэлбэл УИХ-ын 76 гишүүний 48-ыг олон мандаттай мажоритар 26 тойргоос, үлдсэн 28-ыг пропорциональ намын жагсаалтаар авсан саналын дүнгээр сонгож, сонгогдсон эмэгтэй гишүүдийн дүнд эзлэх хувь 14.5 болж 11 эмэгтэй гишүүн бүхий бүрэлдэхүүнтэй парламент бүрэн эрхээ хэрэгжүүлжээ.

УИХ-ын 2016 оны долоо дахь удаагийн ээлжит сонгуулийг томсгосон мажоритар буюу жижиг 76 тойргоос шууд сонгосон байна. Уг сонгуулийн дүнд 76 гишүүний 13 нь эмэгтэй, эмэгтэй гишүүдийн дүнд эзлэх хувь 17.1 болж өмнөх сонгуулийн дүнгээс 2.6 нэгж хувиар өссөн бөгөөд өмнөх парламентуудаас хамгийн өндөр үзүүлэлт байв.

УИХ-ын 2020 оны ээлжит сонгуулийг хууль эрх зүйн шинэ орчинд олон мандаттай томсгосон мажоритар хэлбэрээр зохион байгуулсан. Нийт 76 гишүүний 13 нь эмэгтэй буюу дүнд эзлэх хувь 17.1 буюу өмнөх сонгуулийн дүнтэй адил байв.

Эмэгтэй парламентчдын насны хувьд хамгийн залуу нь 32 настайдаа УИХ-ын гишүүнээр сонгогдсон бол хамгийн ахмад нь 58 настайдаа сонгогдож байжээ. Нийт сонгогдсон эмэгтэй гишүүдийн дундаж нас 45 бөгөөд эмэгтэйчүүдийн талаас илүү буюу 36 гишүүд нь 40-49 настайдаа УИХ-ын гишүүнээр сонгогдсон аж.

Хамгийн олон сонгогдсон эмэгтэй гишүүдийг дурдвал, С.Оюун 5 удаа, Т.Ганди, Д.Арвин нар 4 удаа тус тус сонгогдон парламентад ажиллаж байжээ. Харин нийт 65 эмэгтэй гишүүд сонгогдсоныг байршлаар харвал, 35 нь дүүргүүдээс, 25 нь аймгуудаас, 5 нь жагсаалтаар сонгогдож байсан бол хамгийн их давтамжтайгаар сонгогдсон эмэгтэй гишүүд нь Баянзүрх, Сонгинохайрхан дүүргээс 8, Баянгол дүүргээс 5, Завхан аймгаас 7, Хэнтий, Сэлэнгэ аймгуудаас тус тус 4 удаа УИХ-ын гишүүнээр сонгогдсон байна.

2012-2024 оны хооронд УИХ-ын гурван удаагийн сонгуулиар 11-13 эмэгтэй нэр дэвшигч сонгогдож, парламент дахь эмэгтэйчүүдийн эзлэх суудлын тоо 11.5-17.1 хувьд хүрсэн нь ардчилсан сонгуулийн түүхэн дэх хамгийн өндөр үзүүлэлт юм. Энэ хугацаанд 30 эмэгтэй улс төрч /давхардаагүй тоогоор/ УИХ-ын гишүүнээр сонгогдож ажилласан бөгөөд нийтдээ 127 хуулийн төслийг бие дааж болон бусад гишүүдтэй хамтран, мөн эмэгтэй гишүүдийн бүлгээрээ хамтран санаачилжээ. Эмэгтэй гишүүдийн ажилласан, өргөн барьсан хуулийн төслүүдийн талаас илүү хувь нь батлагдсан байна. Сонгуулийн жилээр харьцуулж үзэхэд 2016-2020 онд сонгогдсон эмэгтэй гишүүдийн санаачилсан хуулийн батлагдсан хувь хэмжээ хамгийн өндөр буюу 25 хувь байжээ.

Эмэгтэй гишүүдийн өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүд нь УИХ-ын Нийгмийн бодлогын байнгын хороо, Эдийн засгийн байнгын хороо, Төрийн байгуулалт, Байгаль орчин, хүнс, хөдөө аж ахуйн байнгын хороодод ихэвчлэн хамаарч байв. Тодруулбал, эмэгтэй гишүүд хөдөлмөр, нийгмийн хамгаалал, эмзэг бүлгийн эрх ашиг, эрүүл мэндийн асуудалд илүү их анхаарч буй мэт боловч эдийн засаг, байгаль орчин, хүнс хөдөө аж ахуй, боловсрол, соёл зэрэг олон салбарт өргөн хүрээг хамарсан, хууль эрх зүйн орчныг сайжруулах чиглэлээр ажиллаж байна.

2012-2016 онд УИХ-д сонгогдсон 11 эмэгтэй гишүүн бүлэг байгуулан, бүлгийн даргаар УИХ-ын гишүүн асан Л.Эрдэнэчимэг ажиллаж байсан юм. Тэд гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх, хүүхэд харах үйлчилгээг хуульчлах, эмнэлгийн тусламж үйлчилгээг сайжруулах, байгаль орчны тогтвортой хөгжлийг хангах, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд болон хүүхдийн эрхийг хамгаалах, замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлыг хангах, тосон бумбын нурууг тусгай хамгаалалтад авах чиглэлээр хамтран хуулийн төсөл санаачилж, хуулийн хэрэгжилтийг хангуулах чиглэлээр идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулсан.

2016-2020 онд УИХ-д сонгогдсон 13 эмэгтэй гишүүн бүлэг байгуулан, бүлгийн даргаар УИХ-ын гишүүн асан Д.Оюунхорол ажиллаж байв. Тэд хүүхдийн эрхийг хамгаалах, гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх, боловсрол, эрүүл мэндийн салбарт төрийн үйлчилгээг үзүүлдэг багш, эмч нарын хөдөлмөрийн үнэлгээг бодитой болгох, агаарын бохирдлыг бууруулах, өрхийн эмнэлгүүдийн үйл ажиллагааг дэмжих, хүн амд үзүүлэх эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний хүртээмжийг сайжруулах, эмэгтэйчүүдийн ажлын байрыг нэмэгдүүлэх асуудлуудад анхааран, ахмадын асрамжийн газрын хууль эрх зүйн орчныг боловсронгуй болгох, эмэгтэйчүүдийн улс төрийн оролцоог нэмэгдүүлэх, эмэгтэй гишүүдийн бүлгийн үйл ажиллагааг сурталчлах, дэмжих чиглэлээр ОУБ-уудтай хамтрах зэргээр идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулж ажилласан байна.

2020-2024 онд УИХ-д сонгогдсон 13 эмэгтэй гишүүн бүлэг байгуулан, бүлгийн даргаар УИХ-ын гишүүн Д.Сарангэрэл сонгогдон ажиллаж байсан. 2020 онд УИХ-ын гишүүн С.Одонтуяа УИХ-ын дэд даргаар сонгогдсон ба Монгол Улсын түүхэнд УИХ-ын чуулганы нэгдсэн хуралдааныг удирдсан анхны эмэгтэй болсон юм. Тэд эмэгтэй гишүүдийн бүлгээрээ хүүхдийн эрхийг хамгаалах, гэр бүл, хүүхэд, эмэгтэйчүүд, залуучуудад чиглэсэн үйл ажиллагааг хэрэгжүүлж, боловсрол, эрүүл мэндийн салбарын хууль эрх зүйн орчин сайжруулахын тулд хамтран ажиллаж байна. Үүнээс гадна 10 гаруй үндсэн чиглэлд /хүүхдийн эрүүл, аюулгүй орчин, сургуулийн орчин, эрчүүдийн эрүүл мэнд, хүний хөгжлийн бодлого, ахмад настнаа асран хамгаалах, эмэгтэйчүүдийн насан туршийн боловсрол, цахим орчинд хүний эрх хамгаалах гэх мэт/ ажиллах тодорхой үйл ажиллагааны хөтөлбөр гаргаж, нэгээс гурван эмэгтэй гишүүн ахлах зохион байгуулалттайгаар ажиллаж байна.

Эмэгтэй улс төрчид УИХ-ын гишүүний бүрэн эрхийнхээ хүрээнд 2012 оноос хойш өөрийн болон эмэгтэй гишүүдийн бүлгийн санаачилгаар улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар 240 орчим төсөл, үйл ажиллагааг хэрэгжүүлсэн байна. Тодруулбал, энэ хүрээнд сургууль, цэцэрлэг, эмнэлгийн хүртээмжийг нэмэгдүүлэх зорилгоор барилга байгууламж шинээр барих, засвар, өргөтгөл хийх, хуучин барилга байшингийн дээврийн засвар, дулаалгын ажил, зам засварын ажлуудын төсөв санхүүжилтийг шийдэж, төсөвт суулгаж, ажил хэрэг болгоход түлхүү анхаарсан. 2012 оноос хойш эмэгтэй гишүүдийн санаачилгаар хэрэгжсэн гурван төсөл тутмын нэг нь хүүхэд, залуучуудын асуудлыг шийдвэрлэхэд зориулагдсан. Үүнээс гадна малчид, тариаланчид, өндөр настан, эмч, багш нар, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд, хүүхдүүдийн амьдрах орчныг сайжруулах, тэдэнд тулгамдаж буй асуудлыг шийдвэрлэхэд чиглэсэн төслүүд байв. Эдгээр төсөл, хөтөлбөрийн гурваны нэг нь иргэдийн ая тухтай амьдрах нөхцөлийг бүрдүүлэхэд зориулсан төдийгүй эрүүл мэндийн үйлчилгээ авах боломжийг нэмэгдүүлэх, төрийн үйлчилгээг хүртээмжтэй болгох, иргэдийн аюулгүй байдлыг хангах зэрэг асуудлыг шийдвэрлэхэд чиглэж байсан.

2012-2023 он хүртэлх хугацаанд УИХ-ын эмэгтэй гишүүд Монгол Улсад тогтвортой хөгжлийн зорилгыг хэрэгжүүлэхэд мэдэгдэхүйц хувь нэмэр оруулав. Жишээлбэл, тогтвортой хөгжлийн тулгуур хүрээ болох эдийн засаг, нийгэм, байгаль орчны тогтвортой хөгжлийг хангах чиглэлээр Ерөнхий боловсролын сургуулийн хоол үйлдвэрлэл, үйлчилгээний тухай, Аж ахуй эрхлэгч эмэгтэйчүүдийн эдийн засаг дахь оролцоог нэмэгдүүлэх тухай, Онцгой албан татварын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах, Хог хаягдлын тухай зэрэг хуулийн төслүүдийг санаачлан, өргөн мэдүүлсэн байна. Эдгээрээс Ерөнхий боловсролын сургуулийн хоол үйлдвэрлэл, үйлчилгээний тухай хууль батлагдсанаар Тогтвортой хөгжлийн зорилгын 4 буюу Чанартай боловсролыг дэмжих зорилгын хүрээнд дэвшүүлсэн суурь дэд бүтцээр хангагдсан сургууль, цэцэрлэгүүдийг нэмэгдүүлж, сурагчдын суралцах орчныг сайжруулах зорилт хангагдах нөхцөл бүрдсэн. 2021-2022 оны хичээлийн жилд 1-5 дугаар ангийн 382 мянган хүүхэд үдийн хоолны үйлчилгээнд хамрагдсан байна. Үүнээс гадна, хэлэлцэх шатандаа явж буй бусад хуулийн төслүүдийн үр нөлөөг үнэлсэн судалгаагаар МУТХҮБ-ын нийгэм, эдийн бусад дэд зорилтуудыг хангах, ахиц үзүүлэхэд ихээхэн хувь нэмэр оруулах юм.

2024 оны УИХ-ын 9 дэх удаагийн сонгууль нь холимог систем буюу 78 гишүүн тойрогт, 48 гишүүн жагсаалтаар, жендерийн квотыг 30 хувиар хуульчлан зохион байгуулагдаж 2 намаас тойргоос 8 эмэгтэй, 5 нам эвслийн жагсаалтаас 24 эмэгтэй нийт 32 эмэгтэй гишүүнтэй болсон нь түүхэн дээд амжилтыг 8 хувиар ахиулж, 25.4 хувьд хүрсэн.

Эмэгтэй гишүүд олон ажил төлөвлөж байгаа бөгөөд олон улсын байгууллагатай хамтран жендэрийн тэгш байдлыг хангах, шийдвэр гаргах түвшин дэх эмэгтэйчүүдийн оролцоог дэмжих төсөл хэрэгжүүлэх юм байна. Иймд үе үеийн УИХ-ын гишүүнээр сонгогдон ажиллаж байсан эмэгтэйчүүдээ энэ үйл ажиллагаа, санаачилгыг нь дэмжин, оролцохыг урив.

Дараа нь Улсын Их Хурлын Тамгын газрын дэргэдэх Парламентын судалгаа, хөгжлийн хүрээлэнгийн Эрдэмтэн нарийн бичгийн дарга Д.Онолт “Шийдвэр гаргах түвшинд эмэгтэйчүүдийн төлөөллийг нэмэгдүүлэх эрх зүйн орчны шинэчлэл” сэдэвт илтгэл танилцууллаа. Монгол Улсын хувьд Улсын Их Хурлын сонгуулийн тухай хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийг баталж, Улс төрийн намын тухай хуульд квотын талаарх зохицуулалтыг тусгасан талаар дэлгэрэнгүй мэдээлэл өгөв.

Шийдвэр гаргах түвшинд эмэгтэйчүүдийн оролцоо бага байх хэрээр нийгэм тэдгээр эмэгтэйчүүдийн үйлдэлд шүүмжлэлтэй ханддаг талаарх судалгааг дурдаад, Монгол Улсын хувьд өнөөдрийн үр дүнгээ бататган, эрх зүйн орчныг илүү сайжруулж, шийдвэр гаргах түвшинд жендэрийн эрх тэгш байдлыг хангах бололцоо байгааг илтгэлийнхээ төгсгөлд тэмдэглэсэн юм.

Чуулганы оролцогчид үргэлжлүүлэн 1924 оноос хойших парламентын түүхэнд эмэгтэйчүүдийн оролцоо, парламентад төлөөллийг хангахад чиглэсэн эрх зүйн шинэчлэлийн үр дүн, шинэчлэлийн талаар хэлэлцэв.

Эмэгтэй парламентчдын III чуулганаас Тогтвортой хөгжлийн V зорилгыг хэрэгжүүлэх зорилгоор  улс төрийн намууд амлалтаа үргэлжлүүлэн биелүүлэхийг уриалж, Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийн тухай хууль дахь ололтыг баталгаажуулж, цаашид сонгуулийн зардлыг бууруулах бодлого баримтлах, Аймаг, нийслэл, сум, дүүргийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын сонгуулийн тухай хуулийг өөрчилж, нэр дэвшигчийн квотыг нэмэгдүүлэх чиглэлд идэвх санаачилгатай ажиллах санаачилга гаргасан. Түүнчлэн улс төрийн намуудад эмэгтэйчүүдийг дэмжин ажиллахыг уриалж, охид эмэгтэйчүүдийн улс төрийн оролцоог нэмэгдүүлэх сургалт, хөгжлийн хөтөлбөрийг парламентын түвшинд нэмэгдүүлэхэд анхаарч ажиллана гэв. Орон нутгийн хөгжлийн бодлогыг тодорхойлоход эмэгтэйчүүдийн оролцоог нэмэгдүүлэх, шийдвэр гаргах үйл ажиллагаа, төсвийн бодлогыг жендэрийн мэдрэмжтэй болгож, эмэгтэйчүүдийн бизнес эрхлэлтийг бодлогын түвшинд дэмжин, эрх зүйн орчныг боловсронгуй болгох санаачилгыг дэвшүүлж буйг танилцуулсан юм.

Энэхүү чуулганыг хааж Улсын Их Хурлын гишүүн, Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны дарга Ж.Бат-Эрдэнэ үг хэлэхдээ, цаашид шийдвэр гаргах түвшинд жендэрийн тэгш байдлыг хангахын ач холбогдлыг дурдаад энэ чиглэлд дэмжин ажиллахаа илэрхийллээ.

“Эмэгтэй парламентчдын чуулган 2024” арга хэмжээний үеэр “Өөрчлөлтийн зүгт” өгөгдөл дүрслэлийн үзэсгэлэн гаргасан юм гэж Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээллийн газраас мэдээллээ.

Categories
улс-төр цаг-үе

Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ: Гурван шилжилтийг “Huawei” компанитай хамтарч хэрэгжүүлэх Ажлын хэсэг байгууллаа DNN.mn

БНХАУ-ын Шанхай хотноо маргааш эхлэх “Хятадын олон улсын импортын VII экспо”-д оролцогчдын сонирхлыг хамгийн ихээр татаж байгаа, дэлхийд технологийн судалгаа, хөгжүүлэлтээр тэргүүлэгч “Huawei” компанийн үйл ажиллагаатай Монгол Улсын Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ танилцлаа. Тус компанийн Тэргүүн гүйцэтгэх захирал Ван Жяньфөн компанийнхаа үйл ажиллагааг танилцуулав.

Монгол Улсын Засгийн газраас “Шинэ сэргэлтийн бодлого”-оо үргэлжлүүлж, технологийн хөгжлийн дагуу гурван шилжилт хийхээр шийдвэрлэсэн. Нэгдүгээрт, хиймэл оюун ухаанд түшиглэсэн цахим, ухаалаг технологийг хөгжлийн хурдасгуур болгох, хоёрдугаарт, ногоон хөгжлийн шилжилт, гуравдугаарт, хүний нөөцийн шилжилт буюу хүний нөөцийг чадавхжуулах, орчин үеийн техник, технологийг ашиглаж бүтээмжийг нэмэгдүүлэхэд анхаарч ажиллана. Эдгээр шилжилтийг хийхэд “Huawei” компанийн шинэ технологийн туршлагуудыг судлах, ухаалаг хотыг бүтээн байгуулах, дижитал эрчим хүч, технологийн салбарын залуу мэргэжилтнүүдийг бэлтгэхэд Монгол Улсын Засгийн газар тус компанитай хамтран ажиллахаар болов.

“Huawei” технологийн компани Монгол Улсад 2006 оноос үйл ажиллагаагаа явуулж эхэлсэн. Олон улсын мэргэжлийн сертификаттай Монгол болон бусад орны нийт 50 гаруй инженер, технологийн мэргэжилтнүүд өндөр хурдны, чанартай, найдвартай сүлжээг Монгол Улсын хот, аймгийн төвүүд, алслагдсан сум, багт нэвтрүүлэхээр ажиллаж байгаа юм. Сүүлийн жилүүдэд сэргээгдэх эрчим хүч, хөдөө, орон нутгийн харилцаа холбооны дэд бүтцийг хөгжүүлэхээр ажиллаж байна. Судалгаa хөгжүүлэлтийн төвүүд нь хиймэл оюун ухаан (AI), үүлэн тооцоолол, их өгөгдөл (big data) зэрэг салбарт төвлөрдөг онцлогтой.

Хамтын ажиллагааг Засгийн газраас дэмжиж ажиллахад бэлэн. Монгол Улс, БНХАУ-ын хамтын ажиллагаа бусад улс оронд үлгэр жишээ болохоор өргөжих ёстой гэдгийг Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ тус компанийн удирдлагуудад илэрхийлэв. Тиймээс хамтын ажиллагааг эрчимжүүлж, 5G систем, уул уурхайн ухаалаг тээвэр, smart traffic, ногоон эрчим хүчний чиглэлээр хоёр талын хамтарсан Ажлын хэсгийг Цахим хөгжил, инновац, харилцаа холбооны сайд Ц.Баатархүүгээр ахлуулж байгууллаа.

“Huawei”  компани нь 170 гаруй улсад мэдээлэл, харилцаа холбоо, технологийн салбарт Cloud AI, ногоон эрчим хүч, цахилгаан машин, ухаалаг утас, өндөр хурдны 5G, 6G сүлжээний технологийг түгээдэг. 2018 онд “Apple”, 2020 онд “Samsung” брэндийг борлуулалтаараа гүйцэж түрүүлж байсан юм.

Categories
мэдээ нийгэм цаг-үе

Тээврийн хэрэгслийн дугаарын дуудлага худалдаагаар 21 тэрбум төгрөг төвлөрүүлжээ DNN.mn

Зам тээврийн хөгжлийн сайдын 2020 оны 12 дугаар сарын 18-ны өдрийн А/222 тоот тушаалаар “Автотээврийн хэрэгслийн бүртгэл хөтлөх улсын дугаар олгох журам” батлагдсан.

Тус журмаар иргэдийн сонирхол татахуйц улсын бүртгэлийн дугаарын Үнэ хаялцуулах ажиллагааг Иргэний хуулийн 197 дугаар зүйлийн холбогдох заалтыг үндэслэн цахим хэлбэрээр зохион байгуулж буй. Тээврийн хэрэгслийн улсын дугаарын дуудлага худалдаагаар нийт 11930 дугаар худалдан борлуулж 21 тэрбум төгрөгийг Хүүхдийн төлөөх санд төвлөрүүлжээ.

Categories
мэдээ нийгэм цаг-үе

207 дугаар байрыг тухайн байрны эзэмшигчдийн 91.3 хувийн саналаар буулгахаар болов DNN.mn

Өнгөрсөн нэгдүгээр сард Баянзүрх дүүргийн 26 дугаар хороо, Дүнжингарав худалдааны төвийн урд байрлах 207 дугаар байр хий тээвэрлэж явсан автомашин шатсаны улмаас дэлбэрэлтэд өртсөн.

Тэгвэл аравдугаар сарын 10-ны өдөр барилгын техникийн хяналтын улсын ахлах байцаагчийн дүгнэлт гарч, аравдугаар сарын 25-ны өдрийн Газрын даргын удирдлагын зөвлөлийн хурлаар хэлэлцүүлж, барилгын ашиглалтыг хориглож, холбогдох байгууллагуудад хүргүүлжээ.

Түүнчлэн тухайн байрны эзэмшигчдийн 91.3 хувийн саналаар тус барилгыг буулгаж, дахин барихаар болжээ. Холбогдох журмын дагуу ашиглалтын шаардлага хангахгүй барилгыг улсын байцаагчдын дүгнэлтээр эрх бүхий байгууллагын хориглосон шийдвэрт үндэслэн тусгай зөвшөөрөл бүхий байгууллага буулгаж, дахин барилга барих юм. Тиймээс гүйцэтгэгч шалгарсны дараа 207 дугаар байрыг буулгана.

Энэ талаар НХШГ-ын Барилгын стандарт, аюулгүй байдлын хяналтын хэлтсийн ахлах мэргэжилтэн З.Ганбатаас тодрууллаа. Тэрбээр “Барилгын техникийн хяналтын улсын ахлах байцаагчийн дүгнэлтээр тус 207 дугаар байр нь цаашид ашиглалтын хэвийн нөхцөлийг хангах боломжгүй, зарим давхарт дэлбэрэлтээс үүдэлтэй бетонд хэв гажилт үүссэн, зарим газарт хэтэрхий их шаталт өгснөөс бат бэхийн шинж чанараа алдсан нөхцөл байдал тогтоогдсон. Улмаар тухайн байрны эзэмшигчдийн 91.3 хувийн саналаар тус байрыг буулгах шийдвэрт хүрч, улсын байцаагчдын дүгнэлт гарсан.

Түүнчлэн чиглэл тус бүрийн зургаан байцаагч газар дээр нь дахин гүйцэтгэлийн хяналт шалгалт хийлээ. Гүйцэтгэлийн хяналт шалгалтаар 2024 оны нэгдүгээр сард Хот байгуулалт, барилга, орон сууцжуулалтын яаман дээр байгуулагдсан ажлын хэсгийн дүгнэлт буюу “207 дугаар барилга нь барилгын чанар, аюулгүй байдалд нийцэхгүй, дахин ашиглагдах боломжгүй” гэсэн нөхцөл байдал хэвээр тогтоогдсон. 2024 оны аравдугаар сарын 10-ны өдрийн 02-13-01/172 дугаартай Барилгын техникийн хяналтын улсын ахлах байцаагчийн дүгнэлт гарч, аравдугаар сарын 25-ны өдрийн Газрын даргын удирдлагын зөвлөлийн хурлаар хэлэлцүүлж, барилгын ашиглалтыг хориглосон шийдвэрийг холбогдох байгууллагуудад хүргүүлсэн” гэлээ.

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Э.Ганболд: Түгжрэлийг шийдэх ганц гарц бол давхар зам барих юм DNN.mn

“Батглостер” ХХК-ийн захирал, авто замын мэргэшсэн инженер, мэргэшсэн төсөвчин Э.Ганболдтой ярилцлаа.

-Та авто замын салбарт хэдэн жил ажиллаж байна вэ. Сүүлийн үед салбарын хүний нөөц хэр байна вэ?

-Би авто замын салбарт 30 гаруй жил ажиллаж байна. 1991 онд хуучнаар ЗХУ-ын Эрхүү хотод Политехникийн дээд сургууль төгсөж ирээд ажилласан. Энэ хугацаанд авто замын барилга, зураг төслийн чиглэлээр хувийн байгууллага, яам, нийслэлийн авто замын газар, зураг төслийн хүрээлэн зэрэг газарт ажиллаж байсан. Хуучнаар Авто замын техникумд ч багшилж явлаа.

Зах зээлд ороход манай авто замын салбарын хөгжил сул байсан. Социализмын үед Монголын Их сургуулиудад авто замын инженер бэлддэггүй байсан. Ихэвчлэн Орос, Герман, Унгар зэрэг оронд бэлтгэдэг байсан.

1990-ээд онд манай улс 90 орчим авто замын инженертэй, хүний нөөц дутмаг байсан. Сүүлийн үед авто замын инженер бэлддэг сургууль нэлээд бий боллоо. Гадны оронд ч суралцдаг болсон. Одоо бол манай улс 1000 орчим инженертэй байна гэсэн тооцоо гарсан. Эдгээр хүмүүс бүгд ажиллаж байна уу гэвэл асуудалтай. Манай салбарын ажлын нөхцөл хүнд. Яагаад гэвэл улирлын шинж чанартай, жилийн зургаан сард нь ажилладаг. Үлдсэн сард нь ажилгүй байдаг. Хөдөө гадаа их явна. Тэгэхээр гэр орноосоо хол байдаг. Хэдийгээр тоо нь болж байгаа мэт боловч ажиллаж байгаа хүн нь цөөн байна. Бүтээн байгуулалтын салбарын хувьд бүх зүйл нь инженерүүд дээр л тулгуурладаг. Гэтэл инженерүүд нь дутмаг байвал хөгжихөд хэцүү болно гэсэн үг.

-Нийслэлд амьдарч байгаа хүмүүсийн гол асуудал бол түгжрэл. Яагаад түгжрэлийн асуудлыг өдий хүртэл шийдэж чадахгүй яваад байна вэ?

-АНУ-ын судлаач нарын ийм тооцоо байдаг.Атланта хотын төвийн дүүргийн нэг метр квадратад ногдох авто замын урт нь 16 км байна. Ийм байвал хэвийн байна гэсэн үг. Гэтэл өнөөдөр Улаанбаатар хотын уг үзүүлэлт түүнээс долоо дахин бага буюу нэг метр квадратад 2.2 км авто зам ногдож байгаа юм. Эндээс ямар дүгнэлт гаргаж болох вэ гэвэл, хэрвээ бид автомашин унавал тэндээ тохирсон замтай байх ёстой. Замгүй учраас түгжрэл нь дийлдэхгүй байна. Яаж шийдэх гээд байдаг вэ гэвэл автобусны тоог нэмээд байдаг. Улаанбаатар бол дэлхийн хамгийн хүйтэн хотын нэг. Бид өглөө хүйтэнд зургаа, долоон цагт гэрээсээ гараад автобусанд суугаад явна гэдэг маш хүндрэлтэй. Тийм учраас автобус түгжрэлийг шийдэх асуудал биш. Мөн тусгай замын автобус гэдэг дээр би байнга шүүмжлэлтэй ханддаг. Энэ нь авто замынхаа нэг эгнээг тэр чигт нь чөлөөлөөд уг замаар ганцхан автобус явах ийм санаа. Гэтэл энэ Монгол Улсад хэзээ ч биеллээ олохгүй. Яагаад гэвэл өнөөдөр автобусанд зориулж нэг эгнээ гаргаж өгөх байтугай цагдаа, түргэний тэрэг нь ч сигналиа орилуулаад явах зай алга байна. Энэ бол биелэгдэхгүй. Дүүжин тээвэр гэж бас олон жил ярилаа. Өвөл -20 -30 градусын хүйтэнд, цасан шуурганд шилэн бүхээгт хүн суугаад дүүжлэгдээд явна гээд төсөөл дөө. Тэр бас хэрэгжих үндэсгүй.

-Түгжрэлийг бууруулах өөр ямар арга зам, шийдэл байж болох вэ?

-2012 оноос давхар замын төслийг бид ярьж эхлээд байгаа юм. Миний бурхан болооч найз, зөвлөх инженер Б.Атарбаяр санаачилсан төсөл. Би зураг төслийн багийн ахлагч юм. Манай төслийн багийнхан Улаанбаатар хотын их тойрууг давхарлаж, давхар зам барих оюуны өмчийн гэрчилгээ авсан. Төслийн Техник Эдийн Засгийн Үндэслэл (ТЭЗҮ)-ийг боловсруулсан. Энэ хугацаанд төрийн, 7080 байгууллагаар орж, тодорхой хэмжээний дэмжлэг авч байсан. Зам тээврийн хөгжлийн дөрвөн сайдаас дэмжлэг авч, 2020 онд Засгийн газрын тогтоол гаргуулж байсан. Тухайн үед сонгуулийн жил байсан учраас улс төрийн нөхцөл байдал, хүмүүсийн буруу ойлголт зэрэг янз бүрийн шалтгаанаас болоод хэрэгжээгүй. ХБНГУ, БНХАУ-ын хөрөнгө оруулагчидтай олон жил яриа хөөрөө хийсээр ирлээ. Үндэсний хөрөнгө оруулагчаар “Мон зол” компани ажиллаж байна.Хэрвээ төр засаг зөвшөөрөл өгч ажил эхлэхэд хөрөнгө мөнгөө гаргаж хамтрах дотоод, гадаадын санхүүжүүлэгчид бэлэн байгаа гэж итгэлтэй хэлэх байна.Энэ бол төрөөс нэг ч төгрөг авахгүй, гадаадаас хөрөнгө оруулж, Монголын ААН-үүд бүтээн байгуулалтад оролцон давхар замаа барьж, түүнд хөрөнгө оруулсан компаниуд 20-25 жил ажиллаж ашгаа аваад, Монгол Улсад үнэ төлбөргүй шилжүүлээд гарах ийм төсөл юм.

Манай төсөл нь Улаанбаатар хотын их тойрууд 13 километр давхар авто зам барьж түүнээс цацраг хэлбэрээр таван тийшээ гарсан 49 км зам барих цогцолбор

-Хэрэглэхэд бэлэн төсөл гэж ойлгож болох уу?

-Төр засгийн шийдвэр гаргах түвшний хүмүүс зөвшөөрч, төр хувийн хэвшил хамтраад хийе гэсэн зөвшөөрөл өгвөл саатахгүй ажил хэрэг болно. Төр засаг түгжрэлийг өөр замаар шийдэх гэж оролдсон учраас манай төслийг хойш тавьсан. Жишээ нь, олон автобус авчраад түгжрээгүй болно гэж ярьсан. Тэгтэл одоо гараад харвал вагон шиг олон автобус явж байна. Тэгтэл түгжрэл буураагүй. Манай “Тэнгэрийн тойрог” төслийн багийнхан шинэ Засгийн газар, Улаанбаатар хотын захиргаа, Нийслэлийн удирдлагуудад танилцуулаад явж байна. Төр засаг бол тусгай замын автобус, дүүжин тээвэр, олон уулзвар гэж их ярьсан. Нэг нь ч хэрэгжээгүй. Энэ нь амьдралаар шалгагдсан гэж бодож байна. Хэрэгжих үндэсгүй, хэрэгжээд асуудыг шийдэхгүй гэдэг нь харагдсан. Цорын ганц шийдэл нь давхар замын төсөл болоод байгаа юм. Төслийн гол онцлог нь Улаанбаатар хотын Их тойрууд 13 километр давхар авто зам бариад, дараа нь түүнээс таван тийшээ гарсан цацраг хэлбэрээр нийт 49 км авто зам барих цогцолбор юм. Хүмүүс үүнийг гүүрэн гарцтай хольж хутгадаг. Жишээ нь, Замын цагдаагийн гүүрэн гарцыг бариад түгжрэл буураагүй. Яагаад гэхээр уулзвараар хурдан гарч болж байгаа ч, уулзвар луугаа орох, гарах зам нь байхгүй байдаг. Гадаадын улс орнууд олон түвшний уулзвараар асуудлаа шийдсэн гэж ярьдаг. Тэр уулзвар дээр нь байгаа гүүрэн гарц руу арав гаруй замаар гараад уулзвар өнгөрөхөд дахиад арав, хорин зам руу салж байгаа юм. Хүлээж авч байгаа зам нь их байна гэсэн үг. Манайд бол нэг гудамнаас гараад нэг гудамж руу л орно. Тэгэхээр хоёр үзүүр дээрээ түгжрээд, түгжрэл буурахгүй байна.

-Улаанбаатар хотын серитэй улсын дугаар олгохгүй гэсэн шийдвэр гарсан. Энэ нь хэр оновчтой шийдвэр вэ?

-Энэ бол “аргаа барсан хүүхэд аавынхаа толгойг маажна” гэдэг шиг аргаа барсан л хэрэг. Үндсэн хуулиар бид өмчтэй байх, тэр өмчөө өөрийн хөдөлмөрөөр олоод захиран зарцуулах эрхтэй шүү дээ. Тэгтэл захиргааны аргаар хөдөөний машин орж ирвэл торгоно, хотын дугаар олгохгүй гэдэг нь түгжрэл гамшгийн хэмжээнд хүрсний нэг үзүүлэлт. Түүнээс хүнийг машин бариулахгүй юмсан, өмч хөрөнгийг нь хашаа, гаражид нь байлгааад байя гэдэг бодолтой хүн байхгүй. Энэ бол аргаа барсан л шийдвэр гэж харж байна.

-Улаанбаатар хотын замын стандарт хэр мөрдөгдөж байна вэ?

-Улаанбаатар хот тодорхой стандартаа хангахын төлөө ажиллаж байгаа гэж бодож байна. Би нийслэлийн зам барилга, зураг төсөл дээр олон жил ажилласан учраас сайн ойлгоод байгаа юм. Явган зам их шүүмжлэлд өртдөг. Түүний стандарт нь сайн мөрдөгдөхгүй олон шалтгаан байна. Гэхдээ гол шалтгаан нь хот төлөвлөлт алдагдсан учраас явган хүний замыг багтаах, стандартын дагуу талбайгаараа хийх боломж нь хумигдсан байна. Хоёрдугаарт, авто замын сангийн санхүүжилтээр засварын ажлыг хийдэг учраас санхүүжилттэй холбоотой. Тийм учраас стандарт алдагдаж байгаа.

-Сүүлд Яармагийн шинэ гүүрийг ашиглалтад оруулсан. Гэсэн ч түгжрэл буурах биш нэмэгдсэн гэж иргэд шүүмжилж байсан?

-Яагаад гэвэл цаана нь гэр хорооллын нарийхан гудамж байгаа, тэнд нь машин багтахгүй учраас тийшээ зорчихгүй байна. Гүүр даваад адилхан түгжирч байгаа учраас бухимдах нь аргагүй. Энэ бол шийдэл биш. Шийдэх гэж оролдсон нэг арга. Гүүр тавиад, уулзвар гараад асуудлыг шийдэхгүй. Уулзвараар нэвтэрсэн хөдөлгөөнийг хүлээж авдаг зам алга.

-Гадны орнууд авто замаа хэрхэн төлөвлөж, шийддэг юм бол?

-Бусад улс орнууд яагаад түгжрэлийн асуудалгүй байна гэвэл эхлээд замаа маш сайн төлөвлөсөн байдаг. Жишээ нь, БНХАУ-ын Эрээн хотын зах руу нэг ч байшин байхгүй газарт авто замын бүхэл бүтэн сүлжээ үүсгэж, маш их зам тавьсан байгааг интернэтээр хүн болгон олоод харж болно. Тэгээд голд нь байшин барина гэсэн үг. Эхлээд замаа тавиад, инженерийн шугам сүлжээгээ татаж аваад дараа нь байшин барилгаа барьдаг. Тэгтэл манай улсад эсрэгээрээ зам тавих газаргүй болтлоо байшин барьчихсан байна. “Газар бол улсын үндэс” гэдэг шиг замын үндэс бол газар. Манайд хот төлөвлөлт буруу явсан учраас одоо засах найдлагагүй болсон. Зам барих газаргүй учраас байгаа зам дээрээ тулгуур тавиад давхар зам барьж байж энэ асуудлыг шийднэ. Улаанбаатар хотын түгжрэлийг шийдэх өөр гарц байхгүй.

Г.Балгармаа

Categories
мэдээ нийгэм нүүр-хуудасны-онцлох онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Томхон жорлон дээр хүртэл тууз хайчилдаг төр, засгийн томчууд нефтийн цооног нээхэд яагаад очсонгүй вэ DNN.mn

Монгол Улсын түүхэнд тодоор тэмдэглэгдэн үлдэх чухал үйл явдал өнгөрсөн сарын сүүлээр болж өнгөрлөө. Тодруулбал, Дорнод аймгийн Матад суман дахь газрын тос олборлох “Матад-ХХ” талбайн “Цэн тогоруу-1” газрын тосны ордын нээлтийг аравдугаар сарын 25-нд хийсэн юм. Гэвч төр засгийн хэмжээнд ч, олон нийтийн анхааралд ч тэр бүр хүрсэнгүй. Хувийн хэвшлийн том төсөл учраас олон нийтэд хүргэх, сошиалд сэвүүлэх зэрэгт дэмий мөнгө үрээд яах вэ гэж үзсэн байх л даа. Аль болохоор зардлаа танах нь бизнесийн байгууллагын хувьд чухал учраас үүнийг ойлгож болно. Харин томоохон жорлонгийн нээлтэд хүртэл батгана аятай шавчихсан, цагаан бээлий, хайчтайгаа зогсож байдаг төр, засгийн томчууд маань огт үзэгдсэнгүй. Тэр бүү хэл энэ талаар ам ч ангайсангүй нь хачирхалтай. Үүнийг л огт ойлгосонгүй. Нэгэнт шат, шатны сонгуулийн үр дүн гарчихсан учраас дараагийн сонгууль болтол энэ мэт зүйлд очих нь төвөг гэж үзсэн ч байж магадгүй л юм.

Орд илэрсэн “Матад-ХХ” талбай нь 10340 км квадрат талбайг хамардаг бөгөөд Дорнод аймгийн Матад сумын нутагт буй Тамсагийн сав газрын баруун урд үзүүрээс Сүхбаатар аймгийн Эрдэнэцагаан сумын нутаг дэвсгэрийг дамнаж оршдог байна. Харин ордыг илрүүлсэн “Петроматад” компани нь Петровис компанийн санаачилгаар 2005 онд байгуулагдсан, Лондонгийн хөрөнгийн биржид бүртгэлтэй, гадаадын хөрөнгө оруулалттай үндэсний компани аж. Түүнчлэн “Петроматад” компани нь үүсгэн байгуулагдсан цагаасаа эхлэн Монгол Улсын газрын тосны хайгуулын салбарт нийт 120 орчим сая ам.доллар зарцуулсан гэж байгаа. Петровис компанийн захирлаар ажиллаж байсан талийгаач Ж.Оюунгэрэл агсан “Петроматад” компанийг 2007 онд байгуулан хайгуулын ажлыг зогсолтгүй хийсээр ирсэн байдаг. Олон жилийн хөдөлмөр, зорилго нь өдгөө биеллээ олж, одоогийн байдлаар туршилтын журмаар өдөртөө 200 баррель газрын тос олборлох төлөвлөгөөтэй ч дотоодын нийт хэрэгцээний 55 хувийг хангана гэсэн том амбицтай юм билээ. Харин манай улсын Засгийн газрын эхлүүлсэн нөгөө Газрын тосны үйлдвэр нь нэмж зээл аваад байхаас ажил урагшлахгүй өдий хүрч байна. Эхлээд Энэтхэг улсын Экзим банкнаас тэрбум гаруй ам.долларын зээл авч эхлүүлсэн ч 2019 онд 236 сая ам.доллар нэмж зээлсэн. Саяхан л гэхэд дахиад 461 сая ам.долларын зээл авах шаардлагатай гэж Засгийн газраас үзээд, МАН-ын бүлэг хэлэлцэн дэмжсэн. Одоо авчихсан байгаа зээл нь 25 жилийн хугацаатай, жил бүр 68 сая ам.доллар төлнө гэж байсан ч Сангийн сайд Б.Жавхлан хугацааг нь 20 жил, төлөлтийг нь 64 сая, 14 сая гэх зэргээр ярих болсон гэдгийг УИХ-ын зарим гишүүд хэлж байгаа. Энэ бүхнээс хувийн хэвшлийн болон төрийн ажлын ялгаа заагийг маш сайн харж болно. Дарга нарт унацгүй учраас энэ том төслийн нээлтэд анхаарал хандуулаагүй байж мэднэ. Түүнээс биш манай үе, үеийн дарга нарт тууз хайчилсан арвин их түүх бий.

УИХ-ын нэгэн эмэгтэй гишүүн үерийн далан дээгүүр тавьсан дөрвөн метр хүрэхгүй гүүр нээж байсан бол Арслантай гүүрэн дээр байгуулж, одоо нэгэнт ажиллахаа больсон “Шээдэг оргилуур”-ыг дарга даамлууд сүртэйхэн эхлүүлж байв. Эрүүл мэндийн сайдаар ажиллаж байсан “Төрийн хатан эх” гэгддэг Д.Сарангэрэл II төрөх эмнэлэгт дөрвөн орыг ёслол төгөлдөр хүлээлгэн өгч байсан бол УИХ-ын дарга асан М.Энхболд, гишүүн асан Ж.Мөнхбат нар “Нэг цонхны үйлчилгээ”-ний байрыг нээж хэл аманд өртөж байлаа. Үүнээс гадна шороон зам, эрүүлжүүлэх байр, худаг, тэр ч бүү хэл жорлон нээж тууз хайчилсан дарга нарын зураг өдгөө ч цахим орчинд бий. Харин улсдаа анх удаа нефтийн цооногтой болсныг дарга нар тоогоогүй нь үүнээсээ ч илүү анхаарал татаж байна. Зүүн бүсээс сонгогдсон 10 гишүүн, харьяа яамны сайд, төрийн гурван өндөрлөг гээд очиж болох хүн уг нь захаас аваад бий. Хувийн хэвшлийнхэн том төслөө амжилттай хэрэгжүүлсэнд уур нь хүрсэн үү. Эс бөгөөс шатахуун, түлшний Оросоос хараат байдлыг үгүй хийснээр өөрсдөд нь ашиггүй байдал бий болгоно гэж тооцсон уу бүү мэд. Нэг бол “Ах нар” нь анхаарал хандуулж, ар өврөөр нь гүйгээд үзээрэй гэж сануулсан ч байж мэдэх юм. МАН-ын угшилтай гишүүд, дарга нарт энэ мэтчилэн олон талын шалтгаан нөхцөл байхыг үгүйсгэхгүй. Ер нь МАН байнга л хувийн хэвшлээ дэмжинэ, татвар бууруулна гэж ярьдаг, ар хударгаар нь энэ бүхнээсээ эсрэг зүйл хийдгийг ард түмэн мэднэ. Өнөөдөр ч гэсэн “Төр-хувийн хэвшлийн түншлэл” гэсэн сайхан зүйл яриад байгаа ч төртэй түншилсэн хувийн хэвшил тийм ч их биш л байна. Дандаа ямар нэгэн байдлаар тэдний хамаарал бүхий хэдхэн компани л тендер авдгийг ч хувийн хэвшлийнхэн хэлдэг. Жижиг, дунд үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх зорилготой агентлаг нь сонгуулийн мөнгө гаргаж өгсөн байж мэдэх гэрээний жагсаалт ил болж, дуулиан тарьж байгаа шүү дээ. Харин хамтарсан Засгийн газарт Ардчилсан нам уг нь орсон биз дээ. Тэд яагаад адилхан таг чиг байхыг сонгов. Засагт хамтарч, найман сайдтай болсны нэг нь Аж үйлдвэр, эрдэс баялгийн яам. Олон жил төрд сонгогдсон туршлагатай улстөрч Ц.Туваанд энэ яамаа хариуцуулсан. Монголын нэг компани Дорнодын талаас газрын тос орд олоод, нефтийн цооногтой болж, өдөрт 200 баррелийг олборлож, улсынхаа хэрэгцээний 55 хувийг хангах нь тийм ч чухалд тооцогддоггүй бололтой.

“Петроматад” компани 8.7 сая баррель буюу 1.1 сая тонн газрын тосны баталгаат нөөцийг 2021 онд бүртгүүлж, ашиглалтын тусгай зөвшөөрлөө энэ ондоо багтаан авсан байдаг. Гэвч орон нутгаас өгөх зөвшөөрөл удсанаас болж, олборлолтоо эхлүүлж чадахгүй байсаар өнөөдрийг хүрсэн гэж байгаа. Тэгэхээр бас л төрийн албаны хүнд суртал, авцаа өгцөө харсан байдал энэ төслийг өдий хэмжээгээр хойшлуулсан байж мэдэх юм. Гэхдээ ямар ч байсан нээлтээ хийчихсэн учраас одоо цаашдаа төр засгаас дэмжиж чаддаггүй юм гэхэд гай болохгүй байх хэрэгтэй. Жорлонгийн нээлтэд тууз хайчилж, жалга довоороо талцан хэрэлдэж, улсын төсвөөс өөртөө таван тэрбум төгрөг авчих санаатай элдэв хор найруулж явахад чинь хувийн компани улсынхаа тал хэрэгцээг хангахаар зүтгэж байгааг ойлгох хэрэгтэй шүү, дарга нар аа.

Т.ДАРХАНХӨВСГӨЛ