Month: September 2023

 

Нийслэлийн онцгой байдлын газрын харьяа ХУД-ийн гал унтраах 30 дугаар ангийн жолооч, ахлагч Х.Баттулга галд автсан гэрээс гурван хүнийг аварч эсэн мэнд гаргаж, тусламж үзүүлжээ. Галд автсан байшинд тухайн айлын эзэгтэй зургаан настай хүү болон 11 настай охины хамт байсан гэнэ. Аврагч Х.Баттулгатай ярилцлаа.

-Та галд автсан байшингаас гурван хүний амийг аварчээ. Тухайн айл галд автсаныг яаж мэдэв?

-Энэ сарын 17-ны ням гаригт ажлаасаа буугаад гэртээ ирэхэд 21:00 цаг болж байлаа. Галаа түлээд сууж байтал нүргэлсэн чанга дуу гарах нь сонсогддог юм. Том машины дугуй буудаж байгаа юм уу гэмээр чанга чимээ гарсан. Гайхаад гүйгээд гартал хажуу айлаас улаан гал дүрэлзэж байдаг юм даа. Байшингаас жаахан хүүхдийн хашхирах чимээ сонсоод л шууд гүйж ороод өргөөд гаргасан. Ингээд шууд гал командад дуудлага өгөөд буцаж ороод ээж болон эгчийг нь гаргаж авсан. Яаралтай арга хэмжээ авахгүй бол гал газар авч нөхцөл байдал яаж ч эргэж мэдэхээр байлаа.

-Гэрт орохдоо өөрийн аюулгүй байдлаа хэрхэн хангав?

-Ажлын бус амралтын цаг учраас надад багаж хэрэгсэл байгаагүй л дээ. Аюулгүй байдлаа хангах боломж надад байсангүй. Гал дүрэлзсэн байшингаас жаахан хүүхдийн хашхирах дууг сонсоод л шууд ухасхийсэн. Гүйгээд ороход утаа харанхуйлаад хаана юу байгаа нь мэдэгдэхгүй, амьсгалж ч болохгүй нөхцөл байдал хүнд байлаа. Гэрт таг харанхуй байсан учраас хүүхдийн чимээгээр нь барагцаалж байгаад л байршлыг нь олсон. Хурдхан шиг л гаргаад дуудлага өгөөд эргэж ороод ээж, охин хоёрыг гаргаад сая нэг тайвширсан. Гал гарах үед байшинд хүү, охин хоёр ээжийн хамт байсан. Тухайн үед унтахаар амарч байсан юм билээ. Байшингаас гаргахад хүү, охин хоёр хувцасгүй байсан. Надад хамгаалалтын хувцас хэрэглэл байгаагүй учраас 20 хэдэн жил хуримтлуулсан туршлагадаа найдахаас өөр арга байгаагүй.

-Тухайн айлын эзэгтэй бие давхар байсан гэв үү?

-Тийм. Энгийн л залуу гэр бүлийн төлөөлөл байсан. Эхнэр нь тулгар биетэй. Ихэр хүүхэд тээж буй байсан буянтай эмэгтэй. Амаржих хугацаа нь ч ойртчихсон байсан юм билээ. Байшинд байсан хүмүүсийн аюулгүй байдлыг хангасны дараа тухайн гэрийн эзэгтэй надад “Таван хүний халуун амийг аварлаа” гэж хэлээд талархал илэрхийлж байсан. Тухайн үедээ сайн ойлгоогүй л дээ. Сүүлд ихэр хүүхэд тээж байсныг нь мэдсэн. Залуу гэр бүлийг галын аюулаас хамгаалж, эсэн мэнд гаргаж чадсандаа сэтгэл дүүрэн сайхан байна. Онцгойн бид чинь түмэн олныхоо урмын үгээр тэтгэгдэж, илүү эрч хүчтэй ажилладаг хүмүүс л дээ.

-Тухайн айлын байшин галд бүрэн автсан уу?

-Галын аюул гэдэг аймшигтай л даа. Амьдрахын төлөө хөдөлмөрлөж яваа залуухан гэр бүлийн байшин галд автахыг харах амар биш л байлаа. Тухайн байшинд гарсан гал нэлээд газрыг авсан. Гэрт байсан зүйлс бүхэлдээ галд авсан. Дунд ангийн охин, бага ангийн хүү хоёр өмсөх хувцасгүй л хоцорч байна. Галын аюул хэнд ч хэний ч өмнө тулгарч болно. Галд өртсөн залуу гэр бүлийн төлөөлөлд ард түмэн минь тусламжийн гараа сунгахыг хувийн зүгээс уриалах байна. Хоёр ихэр хүүхэд тээж яваа эмэгтэй сар хүрэхгүй хугацааны дараа амаржих юм билээ. Ийм хариуцлагатай чухал үед дээрх нөхцөл байдал үүссэн. Үүнийг уншигчид маань ойлгож хөдөлмөрч, залуу гэр бүлд туслах байх аа гэж гэж найдаж байна. Монголчууд бид чинь бие биедээ халуун сэтгэлээр тусалдаг гайхамшигтай шинж чанартай хүмүүс шүү дээ.

-Та онцгой байдлын албаны босгоор хэзээ алхаж байв?

-Би 2000 онд Онцгой байдлын албанд гал сөнөөгчөөр ажилд орж байлаа. Ингээд зургаан жил алба хаагаад мэргэжил дээшлүүлж, хажуугаар нь ажиллахаар хилийн чанадыг зорьсон. Гадаадад тодорхой хугацаанд хөдөлмөрлөж, боловсролоо дээшлүүлээд буцаад ХУД-ийн гал унтраах 30 дугаар ангид жолоочоор ажиллаж байна.

-Та ямар ямар аврах ажиллагаанд үүрэг гүйцэтгэж байв?

-Гал, ус, зуд, осол аваар гээд бүх л гамшгийн үед онцгойн алба хаагчид л зогсдог л доо. Зам тээврийн ослын үед ч шаардлагатай бол онцгойн залуус л бэлэн жагсдаг. Бид ийм тангараг өргөсөн улс. Миний тухайд гол төлөв галын шугамд үүрэг гүйцэтгэж ажилладаг. Том хэмжээний түймрүүдийн олонхид нь үүрэг гүйцэтгэж ажилласан болов уу. Хээрийн түймэрт бол хэд хоногоор ч үүрэг гүйцэтгэсэн удаа бий. Тэр бүрийн ард гарч байж л гүнзгий амьсгаа авдаг юм даа. Онцгойн алба хаагчид авхаалж самбаатайн хажуугаар бусдын төлөө гэсэн чин сэтгэлтэй хүмүүс байдаг. Тийм халуун сэтгэлтэй улс л бусдын амь нас, эрүүл мэнд, эд хөрөнгийн манаанд зогсдог юм. Бусдын хөрөнгийг хамгаалахаар дүрэлзсэн галын өөдөөс ордог хүмүүс бол онцгойн алба хаагчид.

-Аврагчийн нэг өдөр хэрхэн өнгөрдөг вэ?

-Бусадтай л ижил гэж хэлж болно доо. Ажлын өдөр бол дуудлагад гарч ажиллана. Бусад үед бол гэр бүлдээ цаг гаргана. Гэхдээ бид утсаа унтраах эрхгүй, хариуцлагатай улс. Шөнө амарч байхад ажилдаа дуудагдах нь хэвийн үзэгдэл. Утсаа унтраагаад хариуцлагаас бултах аврагч гэж байхгүй.

-Таны бахархал юу вэ?

-Бусдын төлөө халуун сэтгэлээр ажилладаг миний мэргэжил. Байгалийн давагдашгүй гамшгийн өмнө бусдын эрүүл мэнд, эд хөрөнгийг хамгаалж бэлэн жагсдаг мөрдэс нэгт нөхөд минь миний бахархал. Иргэд маань бидний ажил мэргэжлийг ойлгож, хүндэтгэлтэй ханддагт нь баярладаг юм. Бид чинь робот биш. Ачаалал авна. Дүрэмт хувцастайгаа харьж явахад таарсан хэн нэгэн талархал илэрхийлж, хүндлэл үзүүлэхэд л ажлын ачаалал алга болчих шиг санагддаг. Бид ийм зүйлээс урам зориг авч, цаашид илүү эрч хүчтэй ажилладаг юм.

О.ДАШНЯМ

 

Хавдар судлалын үндэсний төвийн ерөнхий захирал Н.Эрдэнэхүүтэй ярилцлаа.

-“Хавдрын тулгамдсан асуудал” зөвлөгөөн энэ өдрүүдэд үргэлжилж байна. Зөвлөгөөнөөр ямар асуудал хөндөж байна вэ?

-Бид шинэ технологи оруулахаар оролдож байна. Энэ маань зөв байна уу, хийж байгаа эмчилгээ маань дангаараа ямар үр дүнтэй байна, хавсарч хийвэл үр дүн гардаг юм гэх мэтчилэн туршлагаасаа хуваалцаж байна.

Мэс засалчид л гэхэд мэс заслын эмээ дангаар нь ярихаа больсон. Мэс заслаа хийхийн хажуугаар ийм хоол хүнс хэрэглэж, тийм асаргаа хийж, ийм хяналт явуулахад амьдрах хугацаа нь ийм байна гэх мэтээр хийж байгаа ажил дээрээ дүгнэлт хийж, хийсэн судалгаануудаа харьцуулж байна. Зөвлөгөөнд Япон, ОХУ, Швейцарь зэрэг улсын эмч нар ирж оролцлоо.

-Тэд ямар туршлага хуваалцаж байх юм.

-Олон улсаас ирсэн зочид Монгол Улсын эмч, мэргэжилтнүүд, эмнэлгийн тусламж үйлчилгээнд үнэлгээ өгөхөөс гадна Монголын эмч, мэргэжилтнүүд тэднээс суралцах боломж нээгдлээ. Өөрөөр хэлбэл, олон улсын эмч, мэргэжилтнүүдийн хийж байгаа хагалгааны үеийн үйл явцыг цахимаар шууд дамжуулж эмч, мэргэжилтнүүддээ харилцан туршлага судлах боломж нөхцөлийг бүрдүүллээ. Түүнчлэн элэг, цөс, нойр булчирхайн хавдрын чиглэлээр орчин үед ямар эм, эмчилгээ, мэс засал, эмнэлгийн ямар шинэ арга барил нэвтрүүлж байгааг судлах, суралцах боломж бүрдэж байна. Тэд төрөл бүрийн л туршлага хэлж байна. Тайваниас ирсэн элэгний эмчийн ярьж байгаагаар хүмүүсээ хооронд нь өндөр эрсдэлтэй, бага эрсдэлтэй гээд хуваадаг гэнэ. Хавдрын хэмжээ нь ийм байгаад биеийн байдал нь ийм байвал эхлээд химийн эмчилгээ хийнэ.

Хими эмчилгээ хийхдээ энэ эмчилгээг дангаар нь хийвэл үр дүн нь ялгаагүй байна. Жишээ нь бай эмчилгээг дархлаа эмчилгээтэй хавсраад хийсний дараа хагалж болохгүй байсан хагалгаа амжилттай болох боломжтой талаар ярьж байна. Чухал нь мэс засал хийх биш. Тухайн мэс засал хийсний дараа хүний биеийн байдал сайжирсан ч тодорхой хугацааны дараа хавдар дахих магадлалтай байдаг. Хавдар дахиулахгүйн тулд мэс засал хийхийн өмнө хими туяа юм уу, дархлаа эмчилгээгээ хийгээд аль нь ямар хүндээ үр дүнтэйг тодорхойлсон судалгаа харуулж байгаа юм. Үүний дараа тайрч болохгүй байсан хавдрууд хэмжээгээрээ жижгэрдэг юм уу, нэг бол тайрч авсны дараа дахин хавдар үүсэх магадлал нь багасч байгаа юм. Хавдар гэдэг тусламж үйлчилгээ өөрөө нэг чиглэлийн тусламж үйлчилгээ биш олон мэргэжилтэн хамтдаа оролцож шийдвэрээ гаргадаг. Энэ шийдвэрийн дагуу явдаг тусламж үйлчилгээ. Нэг хүний асуудлыг нэг хүн шийддэггүй. Олон хүн сууж нэг хүний асуудлыг зөвлөж шийддэг. Зөвхөн эмийн эмчилгээ хийгээд байхаас гадна шийдвэр гаргалтдаа бид юуг анхаарах ёстой вэ. Шийдвэр гаргалтыг ганцаараа хийхэд юу анхаарах вэ гэх мэтчилэн туршлага харж байна.

-Хавдрын нөхцөл байдал ямар байна вэ?

-2021 онд жилд 6000 гаруй иргэн хавдраар өвчилж байсан бол 2022 онд 6882 иргэн хавдраар өвчилсөн дүн мэдээтэй байна. Энэ тоо цаашид 7000 давах магадлалтай байна. Өвчлөлийн тоо нэмэгдэж байна. Өвчлөлийн хэрээр нас баралт нэмэгдсэн эсэхийг аваад үзэхэд багассан байна. 2021 онтой 2022 оны дүн мэдээг харьцуулахад 200 гаруй тохиолдлоор буурсан. Хавдрын тоо өсөхөд Монгол Улсын Засгийн газраас эрт илрүүлэг үзлэг оношилгоонд орон даяар бүх иргэнийг хамруулах ажил зохион байгуулж байгаа нь нөлөөлсөн. Хэдийгээр хавдраар өвдсөн ч гэсэн таваас дээш жил амьдарч байгаа иргэдийн тоо жил бүр хоёр хувиар нэмэгдэж байгаа нь сайн хэрэг. Гэсэн хэдий ч хожуу шатанд илэрч байгаа тохиолдлын тоо буурахгүй байна. Хавдар дотроо ходоодны хорт хавдрын тохиолдол нэмэгдсэн.

-Хавдрын эмчилгээнд шинээр ямар зүйл нэвтрүүлээд байна вэ?

-Шинжлэх ухаан цаг тутам хөгжиж байна. Шинээр нэвтрүүлэх зүйл олон байна л даа. Санхүүгийн асуудалтай холбоотойгоор тэр бүрийг нэвтрүүлж чадахгүй юм. Манайх нэвтэрсэн эмчилгээний араас хөөж яваа улс. Жишээ нь бидний яриад байгаа дархлаа эмчилгээ 1998 онд нэвтэрсэн. Одоо л бид дархлаа эмчилгээг нэвтрүүлэхээр ажиллаж байна. Дархлаа эмчилгээг нэвтрүүлж чадвал хожуу үеийн хавдрууд болон элэгний хавдарт хийж чадахгүй байсан эмийн эмчилгээг хийх боломжтой болно.

Мөн 2019 онд Австри улсын Засгийн газрын тусламжтайгаар туяа эмчилгээний шугаман хурдасгуур аппаратыг манай улсад анх оруулж ирж байсан. Шугаман хурдасгуур хоёр аппаратын тусламжтайгаар орчин үеийн туяа эмчилгээний шинэ цаг үе рүү шилжсэн байдаг. Улмаар гурван хэмжээст конформал туяа эмчилгээ хийж байв. Туяа эмчилгээний чанарыг улам сайжруулж шинэ технологиор нэмж баяжуулаад тухайн аппарат дээр IMRT, VMAT технологийг нэвтрүүлсэн. Ингэснээр өвчтөнийхөө цагийг хэмнэхээс гадна туяа эмчилгээний тунг оновчтой хүргэх ач холбогдолтой болж байгаа юм.

Уг төхөөрөмжийн тусламжтайгаар асар өндөр энергитэй цацрагийг гаргаж, хүний биеийг нэвтлэн дамжуулах байдлаар цацрагийн эмчилгээг хийх боломж бүрдсэн. Цацраг нь хавдрын бай дээр очиж тусах ёстой. Энэ туссан цацраг маань эсийн түвшинд үйлчлээд хавдрын эд эсийг устгаж үгүй болгодог. Гэхдээ цацраг хүний биеийг нэвтлэх замдаа таарсан эд эс бүхнийг гэмтээдэг байсан. Өөрөөр хэлбэл, хавдар эсхүл эрүүл эрхтэн үү гэдгийг ялгах боломж байгаагүй.

Шинэ нэвтрүүлсэн технологиор хавдрыг бүрэн устгаж эмчлэхдээ туяаны хор нөлөөгүй байх боломжийг олгож байгаа. VMAT эмчилгээний хувьд туяаны цацрагийг илүү гаргахгүй эмчилгээ хийх боломжтой. Эдгээрийг нэвтрүүлснээр туяа эмчилгээний дараагийн дэвшилтийг авчирч байна. Илүү үр дүнтэй, аюулгүй болж байна гэсэн үг. Бид ийм шинэ технологийг нэвтрүүлээд байна. Үүний цаана дэмжсэн санхүүжилт нь бэлэн байх ёстой. Энэ тусламж үйлчилгээг иргэдэд хүргэхэд үүнийг даатгал даахгүй л шинэ технологи нэвтрүүлээд ямар ч үр дүнгүй. Гол анхаарал зүйл нь санхүүжилт.

-Тоног төхөөрөмжийн хүртээмж ямар байна вэ. Зайлшгүй мэс ажилбарт орох хүн хэдэн сар хүлээдэг тохиолдол бий шүү дээ.

-Ямар мэс ажилбарт орохоос шалтгаална. Манайд элэг, ходоодны хавдар тэргүүлдэг. Элэг ходоодны мэс заслын эмчилгээ л урт дараалалтай байдаг. Бусад хавдрууд харьцангуй гайгүй. Бид мэс заслын хүлээлтийг хоёр долоо хоногийн дотор барих зорилготой ажиллаж байна. Зөвхөн элэгний мэс ажилбарт л ингэж барьж чадахгүй байна.

-Та дархлаа эмчилгээг нэвтрүүлэх талаараа онцолж байсан. Энэ талаараа тодруулахгүй юу?

-Монгол Улсад энэ жилээс дархлаа эмчилгээг нэвтрүүлэхээр ажиллаж байна. Ингэснээр Монгол хүнд дархлаа эмчилгээ нэвтрэх боломжтой болно. Дархлаа эмчилгээ гэдэг нь хүний биеийн дархлаа эсүүдийг идэвхжүүлж, тэр эсүүдээр дамжуулан хавдрыг устгах шинэ эмчилгээний технологи гэж ойлгож болно. Энэ эмчилгээ өндөр үнэтэй байсан учраас бид хэрэглэж чаддаггүй байсан юм. Одоо оруулж ирэхээр Эрүүл мэндийн яам олон улсын Швейцарийн компанитай гэрээ байгуулж ажиллаж байгаа. Энэ нь амжилттай болбол Монголд хавдрын эмчилгээнд орж байгаа хүмүүст хэрэглэгдэх боломж бүрдэн, амьдрах хугацаа уртсах боломжтой болох юм.

-Монголчууд эмчилгээний аялал жуулчлалд их мөнгө зарцуулдаг. Энэ их урсгалыг дотоодод үлдээх боломж байна уу?

-Хавдар бол олон эрхтний өвчлөл. Манайд нойр булчирхай, ходоод, элэг, умайн хүзүү, бүдүүн гэдэсний хавдар зонхилон тохиолддог. Эдгээр хавдрын асуудлуудыг бид тодорхой хэмжээнд шийдэж байна. Гэхдээ бүрэн төгс шийдвэрлэж чадаж байна уу гэвэл үгүй. Тоног төхөөрөмж болон тухайн мэргэжлээр мэргэшсэн мэргэжилтэн дутагдалтай байна. Шинэ технологийг тухай бүрд нь оруулж чадахгүй байгаатай холбоотойгоор орхигдсон тусламж үйлчилгээ бий. Гэхдээ ХСҮТ хавдрын тусламж үйлчилгээг цогцоор нь хийх зорилго тавиад ажиллаж байна. Улмаар манайд хийгддэггүй байсан туяа эмчилгээ болон бусад эмчилгээг нэвтрүүлэхийг зорьж байгаа. Түүний нэг нь тархины хавдрын мэс засал юм. Мөн бөөр шээсний замын хавдар болон цусны хавдрын эмчилгээг хийдэг болсон. Түүнчлэн бай эмчилгээний хүртээмжийг нэмэгдүүлэх дээр гол бодлогоо барьж байна.

-Дотоодод эмчлүүлэх, гадаадад эмчлүүлэх зардал хоорондоо ялгаатай байдаг шиг санагддаг.

-Манайд элэг шилжүүлэн суулгах хагалгааны өртгийг 100 хувь Эрүүл мэндийн даатгалын сангаас төлдөг. Харин гадны улсад энэ төрлийн эмчилгээ нь хамгийн багадаа 33 мянган ам.долларын өртөгтэй. Тиймээс Нэгдүгээр эмнэлэг болон ХСҮТ-д элэг шилжүүлэн суулгах хагалгааг хийдэг болсноор олон хүний санхүүгийн асуудлыг хөнгөвчилж байгаа юм. Эх орондоо, ямар нэг төлбөр төлөхгүйгээр эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ авч байгаа нь монгол хүнд маш том боломж. Энэ том боломжийг бүх чиглэл дээр бий болгох хэрэгтэй.

Монголын хөдөөд малчид хоорондоо, Газар тариалангийн аж ахуйн нэгж болон малчин хоорондын хэрүүл тэсэрч нэгэн рүүгээ буу шагайх нь хэвийн үзэгдэл болжээ. Намар хадлангийн үе, хавар тариалалтын цагаар энэ үзэгдэл гаарч байна. Хадлангаа булаалдсан малчид нэгнийгээ шууд л газар дээр нь буудаад унагадаг болж. Тарвага бууддагтай ижил нэгэн рүүгээ шууд гох дардаг болсон байна. Нэгнийхээ гэдэс гүзээг зэрлэгээр хүү татах нь наад захын үзэгдэл болж. Энэ нь өнөөх л бэлчээрийн маргаантай холбоотой. Тэр бүү хэл тариалангийн компанийн захирлууд малчдыг араас нь бандгар жийпээр элдэж амь насанд нь заналхийлдэг болсон байна. Ийм үзэгдэл Монголын хөдөөд хавтгайрчээ. Энд сүүлийн хэдхэн жишээг л онцолъё.

Хэнтий аймгийн Биндэр болон Дадал сумын зааг нутагт бэлчээрээ булаацалдсан малчид нэгнийгээ буудаж газар дээр нь хөнөөсөн хэрэг есдүгээр сарын эхээр гарсан байна. Алга дарам газрын төлөөх маргаан даамжирч 20 хэдэн жил саахалт явсан дүүгээ суурин дээр нь нам буудсан байна. Иргэн “З” нь хадлангаа авахдаа хөршийнхөө эзэмшлийн гэх аман гэрээтэй газарт техниктэйгээ орсноор маргааны суурь тавигдаж. Хадлангийн талбайгаа харамласан иргэн “Ш” очиж бага хэмжээний маргаан хийгээд буцахаар эргэхдээ л тархиндаа сум зоолгуулаад босч ирээгүй байна. Мотоцикльдоо мордоод хөдөлмөгц нь л гох дарсан байгаа юм. Болсон явдал товчхондоо ийм. Талийгаачийн ард бага насны гурван ч хүүхэд өнчирч хоцров. Харин нутаг усандаа нэр хүндтэй, бэл бэнчинтэй нас тогтсон эр үлдсэн насаа “хар нүхэнд” өнгөрөөх нь.

Архангай аймгийн Чулуут суманд энэ оны наймдугаар сард иргэн Л мөн л бэлчээрээ харамлаж хөршийгөө газар дээр нь нам буудсан байна. Нутгийн улсын хэлж байгаагаар хөршийгөө хөнөөсөн буугаа 10 сая төгрөгөөр худалдаж аваад удаагүй байсан гэх.

Сэлэнгэ аймгийн Цагааннуур суманд “Гачуурт” компанийн ерөнхий захирал Л.Чинбат мал туулаа гэх үндэслэлээр малчдыг “ланд 200” маркийн тээврийн хэрэгслээр элдэн хөөж амь насанд нь заналхийлсэн хэрэг 2023 оны зургадугаар сарын 15-нд гарав. Эл хэргийг мөрдөн байцаах ажил үргэлжилж байна.

Хэнтий аймгийн Батноров суманд бэлчээрийн маргаанаас үүдэж нэгнийгээ буудаж хөнөөсөн хэрэг 2022 оны гуравдугаар сард гарч байв.

Хөвсгөл аймагт нэг голд хамтдаа өссөн найзаасаа бог малын бэлчээр харамлаж буудаж алсан хэрэг хоёр жилийн өмнө гарч байв.

Завхан аймгийн Идэр суманд бэлчээрийн асуудлаар хоорондоо маргалдаж нэгнийгээ долоон удаа хутгалж, аманд нь тонгорог эргүүлж яргалсан хэрэг өнгөрсөн хавар гарсан.

Өмнөговь аймгийн Манлай суманд мал услах худгаа харамласан малчин саахалтын залууг буудаж алсан хэрэг 2020 онд гарч байв.

Булган аймгийн Могод суманд иргэн Э-г зөвшөөрөлгүй малаа бэлчээлээ гэх үндэслэлээр сайга маркийн буугаар шүршсэн явдал 2022 оны зургадугаар сард гарч байв. Аз тохиоход хүний аминаас холуур өнгөрсөн байна.

Ил болсон жишээнээс хэдхэнийг нь онцлоход ийм байна. Зарим сумын хэсгийн төлөөлөгчдийн онцолж байгаагаар бол малчид малынх нь бэлчээр рүү зүглэсэн хэний ч тархинд сум зооход бэлэн, буу үүрээд шогшдог болсон гэдгийг онцолж байв. Буу нь сумгүй бол хутга бариад л малын бэлчээрт нь халдсан хэний ч гэдсийг хүү татахад бэлэн явж байдаг болж.

Малчид ийн улангасч бэлчээрээ манадаг болжээ.

Түүнчлэн улстөрч болон компанийн захирлууд, замнал дууссан бөхчүүд мал аж ахуйн салбарт хүч үзэх болж. Тэд хамгийн багадаа л 4000-5000 мянган бод малтай. Үүнийг нь туслах малчид нь хариуцдаг. Тэр олон мал нь нутгийн уугуул иргэдийн хадланг сүйтгэснээр тэдний хооронд асуудал үүснэ. Хөлсний малчдын ард эзэд нь туслахуудаа турхираад сууж байдаг гэх. Ингээд л буу шийдэмдээ тулж нэгнийгээ хөнөөх тохиолдол түгээмэл гарах болж.

Бэлчээрийн хууль эрх зүйн зохицуулалтын талаар хуульч Э.Энхцэцэгээс тодруулга авлаа.

-Бэлчээрийн тухай хуулийн эрх зүйн зохицуулалтын талаар танаас тодруулах гэсэн юм. Бэлчээрийн талбай болон хадлангийн талбайд гэрчилгээ олгож байна уу?

-Малчин өрх бүр өвөлжөө, хаваржааны доорх газрыг эзэмших эрхийн гэрчилгээ авна гэж Бэлчээрийн тухай хуульд тодорхой заасан байдаг. Өөрөөр хэлбэл 0.7 га газар олгодогтой яг ижилхэн. Үүнийгээ тухайн сум орон нутгийн удирдлагадаа уламжилж авдаг. Бэлчээрийн тухайд бол аман гэрээтэй л явдаг. Яг энэ хэсэг нь Батынх, тэр хэсэг нь Доржийн малын бэлчээр гэх ялгаа зааг байдаггүй.

-Бэлчээрийн маргаан түгээмэл гарах болжээ. Хадлангаа булаацалдаж нэгнийгээ буудсан тохиолдол гарсан байх юм. Энэ нь ялгаа зааг байхгүйтэй холбоотой юу?

-Олонх кэйс бэлчээрийн маргаанаас л болж гардаг. Хөдөөд бол амьжиргааны их үүсвэр нь мал. Өвс, тэжээл, бэлчээртэй байж л малаа тэжээнэ. Үүнийхээ тулд бэлчээртээ амь шигээ хайртай. Айл өрхүүд хоорондоо энэ тэднийх, тэр эднийх гэх аман гэрээтэй л байдаг. Яг цаасан дээр буусан баримт байхгүй. Ялгаа зааг нь тодорхой биш. Гамнаж байгаа бэлчээрт хэн нэгний мал ороод маргаан гарч янз бүрийн асуудал үүсдэг. Энэ нь даамжраад нэг, нэгнийгээ хөнөөх дээрээ тулсан тохиолдол түгээмэл байна.

-Та ийм хэрэгт ажилласан шүү дээ. Тухайн кэйсийн талаар тодруулж ярих боломжтой юу?

-Олон жилийн турш хамт нутаглаж саахалт явж ирсэн хөршийгөө буудсан хэрэг дээр ажилласан. Сэрэмжлүүлээд хэлэхэд бэлчээрээ харамласнаас л асуудлын суурь тавигдаж дээрх нөхцөл байдалд хүрсэн байгаа юм. Ерөөсөө хадлангийн талбай руу малаа оруулж бэлчээгээд байхад нь л буудчихсан байгаа юм. Хэдэн үеэрээ нутаглаж ирснээрээ энэ манайх гэх явцуу ойлголт нь л үүнд хүргэсэн нь харагддаг.

-Бэлчээрийн тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт хэрэгтэй байна уу. Бэлчээрийг өмчлөх талаар зарим улс хэлдэг шүү дээ.

-Бэлчээр нийтийн өмч гэх ойлголтыг малчдын тархинд суулгах хэрэгтэй. Хувьчлаад өгчихвөл илүү ноцтой үр дагавар гарч болно. Мал тэрний энэний бэлчээр гэж ялгахгүй. Ингэснээр малчид хооронд дайн болж мэднэ. Анхаарах зүйл нь бэлчээрийн талбай бол нийтийн өмч” гэв.

Буу агссан малчид бэлчээртээ халдсан хэний ч тархинд сум зооход бэлэн явж байгааг халуун цэгт нь ажиллаж буй хэсгийн төлөөлөгч залуу хэлж байна. Малчин хоорондын асуудал Үндэсний аюулгүй байдлын хэмжээнд хүрч очсоныг ар араасаа шил шилээ дараад гарсан жигшүүрт хэргүүд харууллаа. Үүнд бодлогоор арга хэмжээ авахгүй бол хэдхэн малчдын хэсэг нь шоронд, нөгөө хэсэг нь шороонд булагдаад дуусах нь.