МУСТА, Хөгжмийн зохиолч Б.Пүрэвсүрэнтэй ярилцлаа.
-Сүүлийн үеийн уран бүтээлийн сонин хачинаас яриагаа эхэлье. Ямар уран бүтээл дээр ажиллаж байна вэ?
-2013 онд “Цэнхэр тэнгэрийн орон” дуунаас хойш нутгийн тухай дуунуудыг их олон гаргажээ.
Хэнтий аймгийн морин спорт холбооны санаачилгаар Төрийн шагналт, СГЗ Ш.Гүрбазартай хамтран “Сэцэн ханы хүлгүүд” гээд дуугаа энэ зун бүтээлээ. Мөн Л.Банзрагчтай “Ижий хайлан” дуун дээр ажиллаж байна. Ер нь долоо хоногтоо эсвэл сардаа 3-4 дуу гаргаж байгаа. Дуучдынхаа хоолой, онцлогт тохирсон уран бүтээл төрүүлэхийг хичээдэг. Мөн орон нутгийн ойд зориулсан аймаг сумдын дуу ихэвчлэн бүтээж байна даа. Одоогоор Сэлэнгэ, Завханы тухай уран бүтээл дээр ажиллаж байна. Өмнө нь бүрэн хэмжээний долоон тоглолт хийж байсан. Тухайн үедээ үзэгчид дүүрэн сайхан л тоглолт болж байлаа. Хөгжмийн зохиолчийн тоглолт тийм өргөн цар хүрээтэй болно гэдэг ховор шүү.
-Таны багадаа хөгжимд татагдсан түүх сонирхолтой юм билээ?
-Манай нагац Соёлын төвийн эрхлэгчээр ажилладаг байлаа. Ээж маань хөгжимчин. Бага байхад зарим нэг айлын хойморт “Баян хуур” хөгжим, даралтат хөгжим өлгөөтэй байдаг байсан. Түүнийг нь харахаар л өөрийн гэсэн хөгжимгүй надад их л чамин, гоё харагдаад, очиж тогломоор санагддаг байв. Өглөө эрт үхрээ гаргачихаад ямар ч зорилгогүй айлын үүдэнд очиж сууна даа. Гол зорилго нь нөгөө л нэг айлын хойморт байгаа хөгжим…(инээв). Тэгээд л олон удаа очсоны үр дүнд хөгжмийг гуйж аваад нилээд хол очиж ямар ч хамаагүй ая тоглоно. Сүүлдээ айлдаа очихоор шууд л “Баяан хөгжим”-өө аваад өгдөг байсансан. Тэр үед сонирхлоороо олон хөгжим тоглодог байсны дүнд одоо төрөл бүрийн баяан хөгжим тоглож чаддаг болсон доо. Сонирхолтой, түүндээ дурлаж байсан учраас л үстэй дээлтэй хүйтэн амбаарт хөгжмөө тоглож байлаа. Тийм л хоббитой хүүхэд байсан. Ер нь урлагт авьяас байхаас гадна түүндээ дурлах ёстой юм билээ.
-“Босоо хийморьтой эр хүн” дуу тухайн үед нилээд “од” болсон байх..?
-ШУТИС-ийн урлагийн зааланд бүтэж байсан дуу. Дараа нь 2010 онд анхны тоглолтоо “Босоо хийморьтой эр хүн” нэртэйгээр Бөхийн өргөөнд хийж байлаа. Гурван цомог гаргаад цомог гэдэг зүйлийг жагсаалтаасаа гарч буйг мэдэрсэн. Одоо ч 20 гаруй дуутай 15 цомог гаргахад бэлэн болчихсон л байна. “Босоо хийморьтой эр хүн”, “Санахгүй л гэсэн юм аа”, “Манай адуу” гээд дуунууд маань ар араасаа хит болж байсан. Тухайн үед Монголын радиогоос дууны уралдаан зарладаг байсан юм. Тэгэхэд л эхний гурван байрт миний дуунууд жагсдаг байлаа(инээв).
-Технологийн ангийн хүүхэд урлагт гүн дурлаж дээ?
-Би чинь инженер мэргэжилтэй. Багаасаа урлагт сонирхолтой болж өссөн. Инженерийн сургуулийн оюутан тэр үедээ урлагт гүн дурлаж, сургуулиа бараг л урлагийн сургууль болгохоо дөхсөн. Анхны урлагийн наадмыг нь зохион байгуулсан.
Манай сургуулийн захирал багш н.Энхжаргал оюутан надад цахилгаан хөгжим урдаас захиалж авч өгсөн юм. Ер нь ШУТИС-д ороход урлаг гэдэг мэдрэхүй байдаггүй. Хөгжим дуугарсан танхим болгон руу гүйгээд очдог. Манай багш анх удаа хөгжимчин инженер төгслөө гээд тайзан дээрээс хэлж байлаа. Гол нь нийтийн дууны өнгө аяс, хандлага, аялгуу хүнд зөв хүрээсэй. Хүн бүр дуулах дуу хийх хэрэгтэй. Одоо ч нийгэм өөр болж. Зарим дуунууд шүүлтүүргүй, үг нь алдаатай хүний чих, сонорыг мялаах дуу гарахгүй байна.
Олон түмэнд хүргэх сайхан дуу хийхийг л зорьж явдаг юм. Инженер мэргэжилтэй учраас инженерийнхээ ажлыг хийгээд явж чадахгүй. Аль хэдийнэ мэргэжлээсээ холдоод 20 гаруй жил болжээ. Тиймээс энэ урлаг руу гэдэг зүйл рүү зорьж, тэмүүлж байгаагийн нэг шалтгаан нь энэ цаг үеийн түүхийг залуучууддаа үлдээх ёстой гэж бодсоных байх. Магадгүй миний дараагийн үе өөр болно. Бид хамгийн сайн сайхан дууг хийж дараагийн үедээ өвлүүлж үлдээнэ.
-Дууны үг, ая зэрэг буусан үе бий юу?
-Дууны үг, ая зэрэг бууж болно. Голын дэргэд суугаад орчноо ажихад үнэхээр тансаг шүлэг байдаг ч болоосой гэж бодогдоно.
Урсгал усны долгио сэтгэлийг минь аваад яваач… гэдэг ч юм уу. Хамгийн гоё зүйл нь хамгийн тансаг шүлгийг хүнд хүрсэн тохиолдолд тэр төгс дуу болж чаддаг. Аялгуу төрнө гэдэг зүйл надад ганц нэгхэн л тохиолдож байсан. Ямарваа нэг зүйлийг харж, мэдэрч байж тэндээс үг ундарч бичнэ.
-Таны дуунуудад адуу, нутгаас илүү хайрын дуун их байдаг юм байна?
-“Зөөлөн бороо”, Л.Болдбаатарын дуулсан “Цэцэг шиг төрсөн бүсгүй”, Б.Оюунбат, Р.Бадралмаа хоёрын “Зүрхний наран”, “Хайрандаа гэрлэе, хоёулаа” гээд хайрын сэдэвтэй маш олон дуу бий. Одоо сэтгэлгээний болоод сэтгэлийн орон зайг хүнд үлдээх ёстой. МУГЖ Н.Төмөрхуяг агсан “Юм бүхнийг дуул” гэдэг байсан. Дээр үеийн сайхан дуунуудыг зохиож байсан ах нар тансаг нэршлийг нь түүгээд авчихсан. Тэгэхээр одоо бидэнд яг юу руу тэмүүлэх вэ гэдэг ачаалал нэмэгдэж байгаа юм. Үүнд өөрсдийгөө сорихоос гадна, хийж бүтээх өнгө аяс, дуу хоолойгоор монголчуудад сэтгэлийн таашаал олгох хэмжээний уран бүтээл хийх ёстой гэж боддог.
-Та өөрөө дууныхаа монтажийг хийдэг үү?
-Хүн чадаж байгаа зүйлээ сайн хийх ёстой. Түүнийгээ улам бүр баяжуулж, сурах нь зөв. Тиймдээ ч би хөгжмөө өөрөө бичиж, клипээ өөрөө монтажилж, хоолой бичнэ гээд бүгдийг л өөрөө хийдэг. Цаашид ч сурах юм их бий. Миний мөрөөдөл хялбархан, өөрийн гэсэн аяз үлдээх.
-Ойрын хугацаанд тоглолт хийх бодол байгаа юу?
-Чадвал 10 тоглолт хийх юмсан л гэж бодож байна. Бид аав, ээж, нутгийн тухай дууг хангалттай цаг хугацаанд хийлээ. Одоо ер нь сэтгэл рүү урссан дуу хийхийг л зорьж байгаа. Тэр цаг нь болсон.
Одоо цаг нь ирлээ гэхээр цаг нь ирж өгөхгүй байгаа юм болов уу.
Миний 2013 оны үед хийгдсэн “Хөх Монголын омголон орших цаг ирлээ
Хөх үүлс нүүгээд л байна
Хөх үрс мэндэлсээр л
Хөх уулс зэрэглээтээд л байна… Хөх монголын амгалан орших цаг ирлээ…
Тэгэхээр амгалан оршиж чадаагүй байна миний Монгол. Өглөө гэрээс гарахад нэг өвөө монголчууд болохгүй байна гэж ярьж байна лээ. Болохгүй нь ч болохгүй байгаа. Болох зүйлийг болгохгүй байна уу. Болохгүй зүйлийг болгохгүй байна уу гэдэг маш том асуудал байна. Ер нь зөвхөн улс төр, урлаг ярьж, зөвхөн амин хувиа хичээж амьдрах ёстой ч юм уу.
2008 оны долдугаар сарын 01-нд сонгуулийн үеэр С.Жавхлан бид хоёр шөнийн үхэр цагт “Мангасууд хэрэггүй” гэдэг дуу хийж байлаа(инээв).
…Нам нам гэж намхан байхыг хэлэв үү
Үгүй ээ. Бид чинь өндөр заяат монголчууд шүү дээ… гээд аялгуу нь их тансаг. Ийм нэг улс төрийн сэдэвтэй дуу байна. Тухайн үедээ л шуугьсан даа.
-Төрөл төрлийн дуу хийж байжээ?
-2008 оны наймдугаар сарын 08-нд ажил дээрээ ирээд хийж байсан “Ахын сэтгэл” гэж дуу байдаг юм. Тэр өглөө олимпийн аваргатай ч болж байсан үе. Дараа нь “Морин хуур” наадам болж, анх удаа оролцоод эхний шатандаа хасагдаж билээ. Тэр намар нь бусад дуу нь хит болоогүй байхад “Ахын сэтгэл” дуу хит болж байсан. Юмны чанар өөр болсных байх л даа.
–Таныг Яармагийнхан Жан Гум гэж хочилдог байсан гэлцдэг. Энэ тухайгаа ярихгүй юу?
-Яармагт гэрлийн байцаагч хийж байх үед телевизороор Дэ Жан Гум гээд олон ангитай кино гардаг байсан юм. Тэр үед манай гэрлийн байцаагч нар надад тийм нэр өгч байв. Би чинь барилдана, дуулна, хөгжим тоглоно, зураг зурна. Хийхгүй зүйл байдаггүй байж. 2000 ажилчин байлаа гэхэд барилдаан, урлагийн наадам зохиогоод 20,30 хүнтэй нэг баг бэлдээд оролцож байхад би ганцаараа дуулаад түрүүлчихэж байгаа юм чинь. Тэгэхээр тэдний хараанд өртөх нь ойлгомжтой биз.
–Та хэр зурдаг вэ?
-Би Увс аймгийнх. Багадаа аймагтаа зургийн үзэсгэлэн гаргаж байсан. Ямартаа ч маш сайн зурах авьяас бий шүү.
–Хөгжим гэдэг хүнийг тайтгаруулах увдистай гэдэг?
-Зовлон жаргалыг хөглөж байдаг хамгийн чухал зүйл нь хөгжим, дуу хуур. Голын эрэг дээр гитараа бариад дуулах чинь ямар сайхан мэдрэмж гээч. Бүх л зүйл дуу хууртай холбоотой байж бидний энерги нөхөгддөг юм. Дуу хуургүйгээр хэзээ ч өөрийгөө төсөөлшгүй. Дуу дуулж байж хүний доторх муу муухай зүйл арилж, дуу дуулж дотоод сэтгэлийн сайхан нь сэргэдэг гэдэг. Хөгжим намайг зөөллөсөн.
-Хөгжмийн зохиолч, дуучин хоёр үнэлэмжийг хэрхэн хардаг вэ?
-Намайг бага байхад зөвхөн хөгжмийн зохиолчийг нэрлэдэг байлаа. Лувсаншаравын хөгжим… гээд л. Яруу найрагч нь байдаггүй. Одоо бол хөгжмийн зохиолч нь ч, яруу найрагч нь ч тэр алга. Дурддаггүй. Нийгэм цаг үе нь өөрөө ямарваа нэгэн зүйлийг хүндэтгэх, хүндэтгэлгүй болгочихоод байгаа юм. Хамгийн түрүүнд яруу найрагч, Хөгжмийн зохиолч гээд дуучны урд мөнхийн зарлагддаг тэр өнцөг өнөөдөр алдагдсан. Зөвхөн өөрийгөө ярьдаг нь дуучдын алдаа гэж хардаг. Тийм ч учраас түүний үнэ цэнийг алдагдуулахгүйн тулд би жил болгон тоглолт хийдэг. Хамгийн үнэ цэнтэй байхын тулд бас нэг өөр ертөнц бий болгохын тулд хичээж ажиллаж байна.
–Хүний сэтгэлийг дуугаар хөглөнө гэдэг аугаа тайтгарал юм даа..?
– Миний амьдрал тэр чигтээ дуунд мөнхлөгдсөөр яваа.
Аавдаа зориулж “Аавдаа зэмлүүлсэн дуу нар сэтгэл баясгаад болохгүй нь ээ
Ахиад ганцхан уулзвал хүү чинь таныгаа тэвэрмээр байна… хэмээн дуу гаргаж байлаа.
Энэ намар “Аав эзгүй намар” гэдэг дуугаа А.Хосбаяртай хамтран гаргахаар ажиллаж байна. Хүний амьдралд ганцхан юм хэрэгтэй. Тэр нь зөв байх, сэтгэлтэй байх. Энэ л зарчмаа өнөөдрийг хүртэл баримталж ирсэн. Сэтгэлээсээ хүнд туслахад хүнээс юу ч унадаггүй юм. Багадаа ТҮЦ-нд зунжингаа ажиллачихаад цалингаа аваагүй. Болдог л юм билээ.
Гэрийн тооныг хүн чанар гэж авч үзвэл хоёр багана нь мөн чанар. Энэ мөн чанарыг сэвтээхгүйн тулд бид их хичээх хэрэгтэй.
