ӨДРИЙН СОНИНЫ АРХИВААС……..
Дэлхийн хошой аварга, олимпийн мөнгөн медальт, Монгол Улсын хөдөлмөрийн баатар, Зууны манлай бөх Зэвэгийн Ойдовтой уулзаж ярилцлаа.
-Өнгөрсөн жил та яагаад олимпод яваагүй юм бэ?
-Уул нь МҮОХ, “Голомт” банк хамтарч олимпийн медальтай тамирчдыг олимп үзүүлэх ажлыг зохион байгуулсан юм. Ингээд явах юм болтол зохион байгуулагчийн зүгээс “Танайхан явахаа больсон. Дамдин гуай та хоёр л явах юм шиг байна” гэв. Тэгтэл Равдангийн Даваадалай “Бидний томилолт тав хоногийн хугацаатай юм байна. Хоёр хоногт нь ирж очоод таарна. Гурав хоног урьдчилсан барилдаан харснаас яваагүй нь дээр биз” гэж хэллээ. Иймэрхүү учир шалтгаанаас болоод л олимп үзэж чадаагүй.
-Гэхдээ танд хувиараа очоод үзчихье гэсэн бодол төрсөнгүй юү?
-Олон удаа олимпийн тэнгэр дор зогсч байсан хүн шүү дээ, би. 2008 оны олимпийн өмнө надад хоёр л зүйл бодогдож байв. Нэгд, олон жил хүлээсэн олимпийн аварга төрөөсэй, хоёрт, манай чө- лөөтийнхөн сайн барилдаасай гэж. Чөлөөтийн тамирчид маань медальд хүрч, санасан хэмжээнд хүртэл барилдаж чадахгүй болов уу гэсэн бодол надад тухайн үед төрж байсан. Одоо энэ талаар яриад яахав.
-Дасгалжуулагчийн ажлаа хэдэн оноос больсон бэ. Одоо юу хийж байна?
-Би чинь Багшийн дээд сургуулийн оюутан байхаасаа л дасгалжуулагчийн ажил эрхэлж байсан. 1994-1996 онд Улсын шигшээ багийн ахлах дасгалжуулагчаар ажиллаж байв. Тухайн үед цаг хүнд хэцүү байлаа. Тамирчид маань амьдрал ахуйгаа бодож, барилдахаасаа наймаа арилжаанд явахыг бодно. Гэхдээ байдал ийм байна гээд бид гар хумхиж суугаагүй. Сайхан сэтгэлт хүмүүсийн ач буянаар тив, дэлхийн тэмцээн уралдаанд оролцож, үе үеийн шилдэг тамирчдынхаа буухиаг үргэлжлүүлэн галыг нь унтраалгүй авч явсан. Харин амжилт гаргах тал дээр бол боломж тун бага. Учир нь тамирчид маань мөнгө бодсоор байгаад бэлтгэл сургуулилт, торгон ир нь байхгүй болно. 2006 онд хоёр гар дээр юм гарч гар хатаад Багшийн сургуулиасаа гарсан. Үндсэн багш дасгалжуулагчийн ажлаасаа хөндийрсөн гэсэн үг. Гэрт зүгээр суугаад яахав гээд хотоос жаахан зайдуу Цагааннугын хүүхдийн зусланг ажиллуулдаг юм. Өвлийн улиралд гэртээ амарчихдаг.
-Таны жинд сүүлийн үед аль улсын бөхчүүд манлайлж байгаа бол. Тэдний онцлогийн тухай ярихгүй юу?
-ЗХУ, Болгар, Иран, Турк, Япон, Америкийн бөхчүүд мундаг байсан. Сүүлд Кубын бөхчүүд муугүй болоод ирсэн. Одоо тэднийг бүр барахаа байлаа. Анзаараад байх нь ээ, газар газрын бөхчүүд л сайжирч байна. Үүнд тухайн улс орны нөлөө их байна уу даа гэж бодогддог юм. Тамирчдаа сайн бэлтгэхийн зэрэгцээ спортын шинжлэх ухааныг сайн нэвтрүүлж чадаж байна. Мөн даяарчлалын эрин үе гээд тамирчид маань аль нэгэн улсын нэр дээрээс барилдах юм уу, бүр иргэн нь болох үзэгдэл хэвшмэл болжээ. Ардчилсан Солонгос, Өмнөд Солонгосын бага жингийн бөхчүүд гойд сайн байна уу даа гэж ажиглагдах юм.
-Ер нь таны залуугийн барилдаан, арга техник одоо хоцрогдож байна уу, эсвэл…?
-Хоцрогдоогүй, улам ч үгүйлэгдэж байна гэж боддог. Дэлхийн бөхийн мэргэжилтн үүд ингэж хэлэх байх аа. Яагаад ийм итгэлтэй байна вэ гэхээр миний барилдааны арга техник монгол үндэсний бөхтэй салшгүй холбоотой. Манай үндэсний бөх дутагдах юмгүй олон сайхан шинж чанарыг өөртөө агуулсан. Байр талбай гэж тусгайлсан дэвжээгүй, жин харгалзахгүй, мөн цаг байхгүй. Манайхны тактик гэж яриад байгаа өрс өлдөгчтэйгээ яаж барилдвал дээр болохыг үндэсний бө- хөөр барилдаж байгаа хүн мэдэрдэг. Дээр нь хариуцлага маш өндөртэй. Өвдөг, тохой болон толгой газар шүргэх төдийд унасанд тооцдог. Дахиж барилдана гэсэн ойлголт байхгүй.
-Та үндэсний бөхөөр барилдаж байв уу?
-Ганцхан удаа л барилдсан. 1970 онд хот руу орж ирэхийнхээ өмнө сумынхаа наадамд зодоглотол түрүүлдэг юм. Тэгэхээр би чинь сумын заан цолтой бөх байгаа биз.
-Залуу бөхчүүдийнхээ болоод дасгалжуулагчдын талаар юу хэлэх вэ?
-Бэлтгэл сургуулилт, зорьж яваа зүйлдээ үнэн лагчид мэддэггүйгээ мэддэг болчихвол тун сайн сан. -Чөлөөт бөх олимпоос хасагдах гээд байна уу даа. Чөлөөт, сонгомол хоёрын аль нэгийг нь үлдээнэ гэсэн яриа гараад байгаа? -Ийм яриа сүүлийн үед гарсныг сонсоогүй юм байна. Харин хэдэн жилийн өмнө гарч байсан. Яагаад ийм яриа гарав гэхээр чөлөөт бөхийн арга техник дэлхий нийтээрээ муудаж байна гэж үзсэнтэй холбоотой. Юунаас болоод муудав гэдгийг аваад үзвэл, барилдааныг улам их эрчимтэй, уран болгох зорилгоор барилдааны хугацааг богиносгочихсон юм. Энэ нь алдаа болохгүй юу. Ямар ч хоёр бөхчүүд гарсан даруйдаа шав шав хийтэл мэх хийхгүй. Хэн нэгнийхээ барилдааны арга техникийн мэдэх гэж ёс юм шиг 10, 20 минут тулж зогсдог. Мөн торгодог байснаа болиулсан. Энэ бас л алдаа болсон. Шүүгч торгож чадахгүй болохоор тамирчид хасагдана гэж айхаа байчихна. Түлхэлцэж, нэг үгээр хэлбэл аргацааж байлаа. Тэгсэн хэдий боловч сонгомол барилдаанаар огт барилдаж чаддаггүй. Яагаад болохгүй байгаа юм бол гэж барилдаандаа дүгнэлт хийнэ. Хөл л оролцохгүй болохоос манай чөлөөт бөхтэй ойролцоо гэж бодож байсан чинь биш юм билээ. Тун нарийн юм байна гэдгийг барилдаж үзээд л мэдэрсэн.
-Таны төрсөн дүү Дүвчин дэлхийн нэртэй бөхч үүдийн нэг. Та хоёр эхээс хэдүүлээ вэ?
-Долуулаа.
-Та хоёроос өөр спортын зам мөр хөөсөн хүмүүс байна уу?
-Бараг л гэр бүлээрээ спортын хүмүүс дээ. Манай том ах Содномдорж аймгийн заан цолтой бөх. Улсад огт барилдаж байгаагүй. Сумандаа бол олон түрүүлсэн. Ахыг У.Мижиддорж арслан “Хэрвээ улсын наадамд барилдсан бол амаргүй “боорцог” байх байсан” гэдэг. Эгч Аюур зургадугаар ангидаа гүйлтээр улсын аваргаас мөнгө, хүртэл медаль хүртээд буцаж байсан их хурдан хүн. Одоо нутагтаа амьдарч байна. Сонирхолтой нь таван аймгийн бүсийн гүйлтийн уралдаанд жирэмсэн байхдаа түрүүлээд улсад очиж оролцох боломжгүйгээр хасагдаж байсан түүхтэй. Дүвчинг Дэлхийн аваргын мөнгөн медальт, дэлхийн цомын аварга, Монгол Улсын гавьяат тамирчин, уран барилдаанч улсын заан цолтой бөх гэдгийг уншигч олон мэдэх байх. Дүвчингийн яг доод талын дүү Минжмаа Хархорин сумын сургуулийн долдугаар ангийн сурагч байхдаа тэш үүрийн улсын аваргаас дөрвөн хүрэл медаль авчирч байсан. Мөн отгон дүү Бямбас үрэн хөнгөн атлетикийн олон улсын хэмжээний мастер.
-Аав тань бөх барилддаг байсан болов уу?
-Манай аав хөдөөний эгэл жирийн малчин хүн. Архангай аймгийн Лүн сумынх. Ийм нэртэй сум байж байгаад татан буугдсан. Тэгээд манайх Өвөрхангайн Хархорины харьяат болсон хэрэг. Улсын наадмыг Цэргийн наадам нэртэйгээр 1921-1924 он хүртэлх хугацаанд хийж байжээ. Тухайн үеийн наадам долоон өдөр болж байсан гэдэг. Бөхийн аманд гарахаар бүртгүүлсэн нэг цэрэг байхг үй болохоор оронд нь аавыг гарч барилд гэсэн үүрэг өгч. Тэгтэл аав гарч барилдаад учраа бөхөө давчихаж. Ингэж явсаар тав давчихжээ. Бө- хийн хууль дүрмээр бол улсын начин цолны болзол хангасан байгаа юм.
-Цэргээс халагдаж ирээд нутагтаа барилддаг байв уу?
-Аав ганцхан удаа барилдсан нь тэр юм билээ. Харин тав давснаасаа болж зэмлэл хүртсэн гэж ярихыг нь сонссон. -Яагаад тэр вэ? -“Жагсаал уясан” гэж загнуулсан байгаа юм. Учир нь цэргүүдийг жагсаалаар авчирч барилдуулаад унахаар нь буцааж командлаад өөр ажилд явуудаг байж. Тэгтэл нэг цэрэг нь унаж өгдөггүй. Жагсаалын даргынхаа бухимдлыг барахгүй юу.
-Та Дүвчин заанд нарийн чанд мэхний хувилбаруудыг нь зааж өгсөн үү?
-Өөрийн төрсөн дүү болохоор мэддэг чаддаг бүхнээ л зааж өгөхийг бодно. Бусад хүмүүс Дүвчинг надтай их адилхан л гэдэг. Зааж буй мэхний хувилбаруудаас сайн сурч байгаа шиг харагддаг. Заримыг нь ч ерөөсөө сурдагг үй. Тухайн үед яагаад сурахгүй байна гэж гайхдаг байсан. Харин дасгалжуулагч болчихоод хүүхдүүдээ харж суухад хүн бүхэн адил бишийг ойлгосон. Дүвчинд этэх мэхийг өөрөө ч зааж байсан. П.Дагвасүрэн болон Ө.Чүлтэмс үрэн арслан нараар ч заалгуулж байсан. Төстэйвтэр болохоос яг ижил сурдагг үй юм билээ. Толгой уургалах, өлгийлдөх мэхүүдийг олон заасан. Ойролцоо хийж байгаа юм шиг хэрнээ бас л өөр. Би ахын хувьд бус хувь хүнийхээ хувьд дүүгээ дэлхийн нэртэй бөх гэдгийг бардам хэлнэ. Надаас хамаагүй хол илүү төрсөн гэж Х.Намшир багшаас аваад олон л хүн хэлдэг юм.
-Та нутагтаа олон очдог уу?
-Сүүлийн хоёр жил очиж чадсангүй. Түүнээс нутагтаа үргэлж очдог.
-Хэр шүтлэгтэй вэ. Шүтдэг уул ус?
-Уул усаа шүтэлгүй яахав. Хангайн овоо гэж Хархорин сумын хойхно талд ханагар сайхан уул бий. Энэ уулыг жилд 12 удаа тахьдаг байсан гэдэг. Одоо ч ялгаагүй нутгийн олон өвөг дээдсийнхээ уламжлалыг таслалгүй тахиж сүсэглэдэг. Уул усаа шүтэхээс гадна ээж аавынхаа сахиусанд залбирч явдаг.
-Танд бөхөөс өөр сонирхдог зүйл юу байна. Эр хүнийхээ хувьд ан авд сонирхолтой юу?
-Спортоос өөр сонирхдог зүйл ховор доо. Залуудаа хорхог боодог идэх зорилгоор “хулгар шар”-ыг нудардаг л байлаа. Одоо бол тийм зүйл байхгүй. -Дэлхийд нэртэй бөхийн хувьд эмэгтэй хүмүүс барилдаж, хүндийг өргөж, боксоор хичээллэдгийг юу гэж боддог вэ?
-Шуудхан хэлэхэд, буруу гэж боддог. Гоо зүй болоод сэтгэлээсээ хандаасай гэж залуустаа хэлэх байна. Үнэн голоосоо хандахгүй бол багшийн зааж сургаж, хэлж ярьж байгаа бүхэн чихний хажуугаар, нүдний өмнүүр өнгөрөөд байх болохоосоо биш ухаан бодолд буудаггүй юм. Дасгалжуулагчдыг муулах эрх байхгүй. Учир нь арван хуруу тэгш хүн гэж ховор. Гэхдээ дасгалжуулагчид маань “Би ийм хэмжээний л хүн шүү” гэх өөрийнхөө зиндааг ойлгодог байвал сайн.
-Манайхан тэгж ойлгож чадаж байгаа болов уу? Н.ГАНТУЛГА
