Монгол дахь Амеркийн Худалдааны Танхимын Бодлого хариуцсан захирал Г.Жавхлантөгстэй ярилцлаа.
-Амеркийн худалдааны танхим 2022 онд Монгол Улсад ямар ажлуудыг хийж хэрэгжүүлэв. Энэ жилийн ахиц дүгнэлтээсээ эхлээд ярих уу?
-Монгол дахь Амеркийн худалдааны танхим энэ онд маш идэвхтэй үйл ажиллагаагаа явуулсан. Ялангуяа хууль эрх зүй, бодлогын шинэчлэлийн асуудлаар зорьж ажилласан. Манай танхим сар болгон бодлогын асуудлуудаар зорилтот уулзалтуудыг зохион байгуулдаг. Оны эхээр бид бодлогын хувьд баримтлах тэргүүлэх чиглэлүүд буюу зорилтуудаа гаргадаг. АмЧам Монголын Өсөлтөд хүргэх Замын зураг 2022 нь энэ жилийн турш манай бодлогын бүх үйл ажиллагааг чиглүүлсэн бөгөөд сар бүрийн уулзалтын сэдэв болон илтгэгчид энэхүү замын зурагт тусгагдсан гурван үндсэн зорилттой нягт уялдаатай байв.Энэхүү гурван зорилтын эхнийх нь хувийн хэвшилд тулгуурласан эдийн засгийн сэргэлт болон өсөлтийг дэмжих байсан.Хоёрдугаарт, АНУ болон Монгол улсын хоёр талын худалдаа, хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлэх, бүс нутгийн харилцаа холбоо, түншлэлийг бэхжүүлэх, Гуравдугаарт, манайх гишүүддээ үйлчилдэг байгууллагын хувьд гишүүдийнхээ ашиг сонирхолд нийцсэн дэмжлэг үзүүлэх, тэдний брэндийг сурталчлан таниулах, тулгарч буй асуудал, бэрхшээлүүдийг шийдвэрлэх гэсэн чиглэлээр ажилласан. -Энэхүү олон үйл ажиллагаануудаас онцлоод дурдах ажлууд нь юу байна вэ?
-Нэгдүгээр сарынхаа уулзалтаар бид Монголбанкны ерөнхийлөгч Б.Лхагвасүрэн, Монголын банкны холбооны гүйцэтгэх захирал Л.Амар нартай гадаад вальютын нөөцийн хомсдол, төлбөрийн тэнцлийг яаж хэрхэн шийдвэрлэх, хувийн хэвшлийн зүгээс ямар оролцоо байх вэ гэдэг асуудлуудыг хөндөж ярьсан. Хоёрдугаар сарын уулзалтаараа сангийн дэд сайд С.Мөнгөнчимэгтэй “Шинэ сэргэлтийн бодлого”-ын талаар ярилцсан. Мөн АНУ-аас Монгол Улс руу шууд нислэг үйлдэх асуудлаар АНУ-ын элчин сайдын яамтай хэлэлцүүлэг өрнүүлсэн. Түүнийг бид анх 2018 онд зохион байгуулсан. Энэ онд дахин зохион байгууллаа. Цар тахлын улмаас нислэгийн аюулгүй байдлын ажилчдын сургалт нь хойшилсон нөхцөл байдалтай байгаа ч гэсэн АНУ, Монгол Улсын хоорон дахь худалдаа эдийн засгийн асуудлыг өргөжүүлэх гол нөхцөл нь шууд нислэгтэй болох ажил байгаа. Энэхүү хэлэлцүүлгийн үр дүнд хоёр улсын хооронд агаарын тээврийн хэлэлцээр эхэлчихсэн. Түүнчлэн сая 10 сард Ерөнхий сайд АНУ-Монгол Улсын хооронд агаарын тээврийн гэрээ хэлэлцээрт гарын үсгийг зурах эрхийг Зам тээврийн хөгжлийн сайд С.Бямбацогт сайдад өгсөн. Иймэрхүү бодьтой үр дүн гарсан байна. Түүнчлэн бид 2022 оны зургадугаар сарын 21-23-ны өдрүүдэд гадаад болон дотоодын хөрөнгө оруулагчид, Монгол дах АНУ-ын ЭСЯ-тай хамтран Doorknock 2022 айлчлалыг амжилттай зохион байгуулж, төлөөлөгчид Монгол Улсын Засгийн газрын төлөөлөл, төрийн дээд байгууллагуудтай уулзаж санал солилцлоо.АмЧам Монголын төлөөлөгчид Doorknock 2022 уулзалтын үеэр УИХ-ын дарга Г.Занданшатарт бараалхсан бөгөөд Монгол Улсад ГШХО-ыг хэрхэн нэмэгдүүлэх талаар УИХ-ын даргын асуултад Жэймс Лиотта хариулахдаа “Хувийн хэвшлийн хөрөнгө оруулагчдын амжилтын түүх нь Монгол Улсын хувьд хамгийн сайн PR болох тул хувийн хэвшилд тулгуурласан эдийн засгийн хөгжлийг дэмжсэн хууль тогтоомжийн эко тогтолцоог бүрдүүлэх нь чухал ач холбогдолтой” гэж хэлсэн. Уулзалтуудаар хувийн хэвшил, бизнес эрхлэгчдэд тулгамдаж буй асуудлууд, хөрөнгө оруулагчдын итгэлийг сэргээх буюу нэмэгдүүлэх, бизнесиийн орчинг сайжруулах, эдийн засгаа сэргээх, хүнд суртлыг арилгах, эдгээр асуудлыг даван туулахад нэн даруй хийх ажлууд, хууль, эрх зүйн орчны шинэчлэлийн талаар санал солилцсон. Айлчлалын хүрээнд АмЧам Монгол “Эерэг өөрчлөлтийн гурван тулгуур” нэртэй баримт бичгийг танилцуулсан. Өөр нэг онцлох явдал бол манай “Мэдээлэл, харилцаа холбоо ба дижитал эдийн засгийн хороо” 2022 оны зургадугаар сарын 2-3-ны хооронд “Цахим эдийн засгийн хөгжлийг тодорхойлох нь, Вэб 3.0” сэдэвт олон улсын чуулганыг зохион байгуулсан бөгөөд блокчэйн болон дижитал технологиор тэргүүлэгч Polygon, DLA Piper, BCW Group, TOKO зэрэг глобал компаниудын хөрөнгө оруулагчид Монгол улсад анх удаагаа ирж, технологийн дэвшил бизнесийн салбарт хэрхэн өөрчлөлт авчирч буй тэргүүн туршлага, түүнийг оновчтой интеграцичлал хийх, хууль, эрхзүйн орчинг боловсронгуй болгох, технологийн салбарт гадаадын хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлэхийн тулд авч хэрэгжүүлэх алхмууд болон тэдгээрийг хөхүүлэн дэмжих эко-системийг бий болгох тухай сонирхолтой хэлэлцүүлэг өрнүүллээ. Чуулганы үеэр Монголын шилдэг гарааны бизнесүүд төслүүдийн танилцуулга бүхий экспо ажиллаж, олон төрлийн технологийн шийдэл, токенжуулалт, блокчэйн технологийн тухай дэлгэрэнгүй мэдээллийг олон нийтэд, ил тод хэлбэрээр хүргэж чадсан. Мөн бид аравдугаар сарын 18-ний өдөр “Түгжрэлийн эсрэг нийтээрээ” сэдэвт хэлэлцүүлгийг Түгжрэлийг бууруулах үндэсний хороо, Нийслэлийн Засаг даргын тамгын газар (НЗДТГ), Монголын авто дистрибьютерийн ассоциаци (MАДА) -тай хамтран зохион байгууллаа. Миний хувьд “Автомашины түгжрэлтэй холбоотой тулгамдсан асуудлууд, шийдлүүд ба олон улсын сайн жишгүүд” сэдвээр илтгэл толилуулсан бөгөөд НЗДТГ-аас боловсруулсан төвлөрлийг сааруулж, түгжрэлийг бууруулах төлөвлөгөө олон улсын зарим сайн жишгүүд дээр тулгуурласан байгаа боловч одоо гол нь энэхүү төлөвлөгөөг яаралтай хэрэгжүүлж, түгжрэлийг дорвитой бууруулах зоригтой алхмуудыг хийх шаардлагатай байгааг онцолсон.
-Хувийн хэвшлийг дэмжих чиглэлээр ямар ажлууд хийв?
-Бид дөрөвдүгээр сарын уулзалтаа “Хувийн хэвшил тэргүүлсэн эдийн засгийн сэргэлт ба хөгжлийг дэмжих нь” сэдвээр зохион байгууллаа.Хэлэлцүүлэгт оролцогчид бизнес дэх төрийн оролцоо их байгаа нь хувийн хэвшлийн өрсөлдөх чадварт сөргөөр нөлөөлж, хэцүү нөхцөл байдал бий болгож байгаа тул төрийн өмчийн оролцоог хумих шаардлагатай байгааг онцоллоо. Тийм учраас төрийн өмчийн компаниудыг олон нийтэд ил тод болгох, үүнтэй холбоотой маш их авилга хээл хахуулийн асуудал сөхөгдөж байна. Үүнийг шийдвэрлэх шаардлагатай байна.
-Яаж шийдвэрлэх вэ?
-Засгийн газар тодорхой хугацаанд төрийн өмчит зарим компаниудыг хувьчилах, олон нийтийн болгох бодитой төлөвлөгөөг гаргаж ажиллах шаардлагатай байна гэдгийг бид аль хоёрдугаар сард гаргаж тавьж байсан.
-Сүүлийн үед анхаарал хандуулахаас аргагүй нэгэн үйл явдал талбай дээр болж буй жагсаал шүү дээ. Та бүхний зүгээс үүнийг хэрхэн харж байна вэ?
-Бидний хувьд ард иргэдийнхээ нэгэн адил үнэхээр бухимдаж, бас УИХ, Засгийн газраас энэхүү нүүрсний хулгайтай холбоотой этгээдүүдтэй бүрэн хариуцлага тооцохыг шаардаж байна. Төрийн өмчит аж ахуйн нэгж гэдэг нэрийн цаана хяналт сул, ямар их авилга хээл хахууль явагддаг, ямар их хэмжээний хууль бус ажиллагаа явагддаг вэ гэдгийг харж болж байна шүү дээ. Тиймээс бид үүнийг эртнээс сануулаад хэлээд, тодорхой төлөвлөгөө гаргаж энэ үйл ажиллагааг хэрэгжүүлээрэй гэж хэлж байсан. Үүний үндсэн дээр өнөөдөр Тавантолгойг олон нийтийнх болгох IPO гаргах гэх мэт ажлууд хийгдээд явж байна. Цаашид аль болох хувийн хэвшлээ дэмжсэн эдийн засгийн тогтолцоог л бүрдүүлж чадах юм бол манай эдийн засаг хурдан сэргэж, тогворжих боломж бүрдэн хөгжинө гэж ойлгох хэрэгтэй. Тэгэхгүйгээр бүх зүйл төрөөс хамааралтай, төр өөрөө бүх зүйлд оролцоотой, төр нэг талдаа зохицуулагч, нөгөө талдаа өрсөлдөгчийн үүрэг гүйцэтгээд байдаг. Хувийн хэвшилтэйгээ төр нь өрсөлдөөд байхаар яаж хувийн хэвшил нь хөгжих вэ. Яаж ч өрсөлдсөн төр өөрийн компаниуддаа давуу эрх олгоод байдаг. Хамгийн сүүлийн жишээг харахад банкуудын IPO дээрээс шууд харагдаж байгаа. Хамгийн эхэнд өгсөн банкуудын IPОбиш Төрийн банкны IPO эхэлж гарсан шүү дээ. Авлига хээл хахуулийн асуудал ерөөсөө л төрийн өмчтэй холбоотой байгаад байна. Тиймээс ирээдүйн нүүрсний г.м. бүх төрлийн хулгайгаас сэргийлэхийн тулд төрийн өмчид компаниудыг олон нийтийн өмчит болгох ажлыг яаравчлах шаардлагатай байна.
–Хууль эрх зүйн орчинд та бүхэн ямар арга хэмжээг авав?
-“Уул уурхайн долоо хоног 2022” чуулганыг дэмжин ажиллаж, “Mine-golia-г хэн үгүй хийсэн бэ” сэдвээр хэлэлцүүлгийг зохион байгуулсан. Манай танхимын тэргүүн асан Жэймс Лиотта Монгол хэрхэн Mine-golia буюу уул уурхайд түшиглэсэн орон болсон, 2011 онд дэлхийн хамгийн өндөр өсөлттэй эдийн засагтай болсон боловч ямар шалтгаануудын улмаас энэ өсөлтөө хадгалж чадалгүй, өнөөгийн байдалд хүрсэн талаар дэлгэрэнгүй танилцуулсан. Үүнээс үндэслээд Хөрөнгө оруулалтын тухай хууль, Ашигт малтмалын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулга, АМНАТ-ийн хууль зэрэг хуулиудыг яаралтай шинэчлэх асуудлуудыг хөндсөн. Эдгээр хуулийн шинэчлэлүүд ирэх хаврын чуулганаар хэлэлцэгдэх байх. Хөрөнгө оруулагчдад ямар ч ээлгүй хуулиас болж монголоос хэчнээн хөрөнгө оруулагчид гарав. Яаралтай эдгээр хуулиудыг шинэчилж, олон улсын жишигт нийцсэн болгох, ингэснээр Монгол улсын бизнес, хөрөнгө оруулалтын орчныг сайжруулах шаардлагатай байна.
-Та бүхэн 2022 онд маш олон ажлыг хийж хэрэгжүүлжээ. Тэгвэл 2023 оны зорилтоосоо товч дурдах уу?
-Түрүүн ярианыхаа эхэнд хэлсэн. Оны эхээр бодлогынхоо гол чиглэлийг тодорхойлдог гэж. 2023 онд бодлогынхоо гол чиглэл буюу өсөлтөд хүргэх замын зураг хэмээх бичиг баримт баталж гаргадаг. Үүгээрээ бид 2022 оныхоо үндсэн чиглэлүүдийг хэвээр нь хадгалъя. Асуудлууд гүйцэд шийдэгдээгүй байна. Цар тахалын дараахь эдийн засгаа сэргээе. Эдийн засаг сэргэх гол үндэс нь хувийн хэвшлээ дэмжиж байж, хувийн хэвшлээ сэргээж байж эдийн засаг сэргэнэ. Хувийн хэшлийн бизнесийн үйл ажиллагаа нь сайжраад тэр чинээгээрээ орлого ашиг нь нэмэгдээд, олон хүн ажиллуулаад, цалин олгоод байвал Засгийн газраас тавьсан тэр олон зорилтуудад хүрнэ. Ажилгүйдлийг бууруулах, халамжаас хөдөлмөрт шилжих, ажлын байр бий болгох гэх мэт тэр олон ажлуудыг төрийн өмчийн газрууд шийдэхгүй юм байна. Төр бүх зүйлд оролцохоор ямар үр дүнд хүрдэгийг бид өнөөдөр бодитоор харж байна. Тиймээс хувийн хэвшлээ дэмжихийн тулд ямар ажлуудыг хийх вэ гэдэг гарц гаргалгааг олж, үйл ажиллагааг явуулах нь зүйтэй. Энэ хүрээнд төр, хувийн хэвшлийн хооронд хэлэлцүүлгүүдийг зохион байгуулах, хуулинд тодорхой нэмэлт өөрчлөлтүүдийг оруулах шаардлагатай. Тухайлбал, Татварын багц хуулинд хөрөнгө оруулагчдыг үргээсэн хэд хэдэн заалтууд бий. Аж ахуйн нэгжийн албан татвар, НӨАТ-тай холбоотой таван үндсэн асуудал бий. Тэр дотор жишээ нь, хувьцаа шилжүүлсний татвар гэх 20 хувийн татвар ногдуулдаг. Энэ заалтаас болоод маш олон хөрөнгө оруулагчид Монголоос дайжиж байгаа. Бид бусад худалдаа, аж үйлдвэрийн танхимууд болон Монголын Уул Уурхайн Үндэсний Ассоцаци зэрэг байгууллагуудтай хамтран Татварын багц хуулиудад оруулах нэн шаардлагатай өөрчлөлтүүдийн санал, үндэслэл, дүгнэлтүүдийг Сангийн Сайд, Уул Уурхай, Хүнд Үйлдвэрийн Сайд болон УИХ-ын байнгын хороодуудад аравдугаар сарын 13-ны өдөр хүргүүлсэн. УИХ, Засгийн газрын зүгээс татварын багц хуулиудад эдгээр өөрчлөлтүүдийг яаралтай тусгаснаар Монгол улсын бизнес, хөрөнгө оруулалтын орчин сайжирч, ГШХО нэмэгдэнэ гэж АмЧам Монголын зүгээс үзэж байгаа бөгөөд энэ тал дээр бүхий л байдлаар хамтран ажиллахад бэлэн гэдгийг дахин илэрхийлж байна. Мөн АНУ-Монгол улсын хоорон дахь худалдааг өргөжүүлэх, хөрөнгө оруулалтыг дэмжих, Монгол Улс руу орох валютын урсгалыг нэмэгдүүлэх ямар арга хэмжээ авч болох уу зэрэг дээр дуу хоолойгоо өргөж оролцъё гэж бодож байна. Цар тахлаас болж хойшилсон арга хэмжээнүүдээ, тухайлбал Олон улсын хөрөнгө оруулалтын форумыг ирэх онд зохион байгуулж, гадаадын хөрөнгө оруулагчдад Монгол Улсаа зөвөөр таниулах, бизнесийн төслүүдийг танилцуулахаар төлөвлөж байна.
-Америкийн худалдааны танхимд одоогоор хэдэн гишүүн байгууллага байгаа вэ. Цар тахлын дараа нэлээд олон хувийн хэвшил үүд хаалгаа барьсан тоо баримт бий. Тэдгээр компаниудын үйл ажиллагаа эргэн сэргэх боломж бий юү?
-Одоогоор манайх 75 гишүүн байгууллагатай үйл ажиллагаагаа явуулж байна. Цар тахлын дараа маш хүндрэлтэй байсан. Бид аль болохоор уян хатан хандаж, зарим нэг төлбөр тооцоог хойшлуулах байдлаар ажилласан. Түүний хүрээнд гишүүнчлэлээ хадгалаад, шинэ гишүүд нэмэгдсээр байгаа.Ирэх онд эдийн засаг сэргээд явах юм бол компаниуд маань өргөжинө гэж бодож байгаа. Эдийн засгийн хувьд эхний нэг, хоёрдугаар улиралд бондын эргэн төлөлтөөс хамаараад маш их хэмжээний төлөлт хийгдэх ёстой. Ирэх оны эдийн засгийн нөхцөл байдал таагүй харагдаад байгаа ч бидний хувьд чиглэлүүдээ зөв гаргаад ажиллавал эдийн засаг таатай хэмжээнд сэргэх болов уу гэсэн хүлээлт байгаа. Гэхдээ бодит байдал дээр ямар байхыг одоо хэлэхэд эрт байна.
–Танай гишүүн байгууллага болсноор ямар давуу талуудтай, ямар боломжууд нээгдэх вэ?
-Манай гишүүн болохын тулд монгол компани 3000 ам.доллар, америк компани 4000 ам.долларын гишүүнчлэлийн татвар төлдөг. Гишүүн болсноор сар болгон бидний явуулдаг үйл ажиллагаанд оролцох боломжуудыг нээж өгдөг. Гишүүн болсноор тухайн компани үйл ажиллагаа бүрт тав хүртэлх ажилтнаа үнэгүй оролцуулах боломжтой. Чиглэл бүрээрээ компаниуд өөрсдийн төлөөллөө сонгоод явуулж болно. Мөн бид сар бүр гишүүн байгууллагууддаа зориулж үйл ажиллагаа явуулдаг. Тэрхүү үйл ажиллагаанд оролцоно. Компаниудын гол асуудал нь санхүүжилт, хөрөнгө оруулалтын асуудал байдаг. Түүнтэй холбоотой АНУ-ын Хөгжлийн санхүүжилтийн корпораци буюу DFC, АНУ-ын EXIM банк гэсэн байгууллагуудтай санхүүжилт олгох урт хугацааны бага хүүтэй бизнесийн хөрөнгө оруулах, зээл олгоход нь тусалж зуучилж өгдөг. Гишүүддээ АНУ-ын элчин сайдын яамтай хамтраад төслөө танилцуулах боломжуудыг олгодог. Дээр нь гишүүн байгууллагууддаа өдөр бүр Монгол Улсын эдийн засаг, улс төрийн хувьд юу болж өрнөж байгаа талаар англи хэл дээр мэдээллийг товч тодорхой явуулдаг. Долоо хоног бүр бодлогын асуудлаар хууль эрх зүйн орчинд ямар өөрчлөлт орж байна, цаашдаа ямар асуудлыг хэлэлцэхээр төлөвлөж байгаа мэдээллүүдийг гишүүддээ өгдөг.
Өөрөөр хэлбэл, гишүүдээ сүүлийн үеийн мэдээллээр байнга хангадаг гэсэн үг. Мөн гишүүддээ зориулж хувьчилсан бодлогын өмгөөллийг хийж өгдөг гэх мэтээр манай гишүүн байгууллагууд маш олон хөнгөлөлт, урамшуулал, үйл ажиллагаанд оролцох эрхтэй болдог. Жишээлбэл, энэ арванхоёрдугаар сарын эхээр манай танхим 11 жилийн ойн баяраа тэмдэглэх үеэрээ АмЧам Монголын компанийн нийгмийн хариуцлагын шагнал гардуулах ёслолын арга хэмжээг зохион байгуулж, дөрвөн компанийг хараат бус хөндлөнгийн шүүгчдийн хамтаар шалгаруулж, нийгмийн хариуцлагын хүрээнд хийсэн ажлуудыг нь олон нийтэд таниулсан.
