1990-ээд онд Монголд тайван замаар ардчилсан хувьсал гарч Ази төдийгүй барууныхны анхаарлыг татаж чадсан. Ардчилал дараагийн 10-аад жилдээ бадарсан шиг бадарч 2000 он гартал Монгол Улс ардчилсан орон шиг байлаа. Сонгоё гэсэн хүмүүсээ сонгуулиараа гаргаад ирдэг, хүн бүр гадаад паспорттой болж гадагшаа дотогшоо явж, хүн болгон шахуу хувиараа юм хийнэ гээд ХЭАА, хоршоо байгуулж, компанитай болж, нэг хэсэг төрд ажиллах хүн олдохоо байж билээ. Бизнес нь амжилттай яваа хүмүүс гадаад, барууны түншүүдтэй болж, хөрөнгө оруулалтыг хүчтэй татаж монголчууд ардчиллын үрийг амсаж арваад жил болсоон. Гэтэл нэг мэдсэн чинь сүүлийн 20 жилд нь ямар ч ардчилалгүй болчихож.

Яагаад ардчилалгүй болчихов гэдгийн нэгдүгээрх том шалтгаан бол гадаадын хөрөнгө оруулалтыг зогсоосон, хөрөнгө оруулагчдыг хөөж гаргасанд байгаа юм. “…тийм, …ийм юмаа хамгаалах холбоо” гэсэн худал эх оронч шошготой өчнөөн ТББ байгуулж, барууны хөрөнгө оруулагчдын эсрэг зогсоодог байлаа. Эсвэл БНХАУ-ын эсрэг ямар ч хамаагүй юм зохиож дайсагналцуулдаг байв. Гэвч тэдгээр жагсагч, ТББ-ууд яагаад ч юм ОХУ-ын эсрэг ганц нь ч жагсаагүй юм даг. Сүүлийн 20 жилд ардчиллын бүхий л элемент, эд, ширхэг бүрийг хааж, боох хууль дүрэм журмуудыг тоо томшгүй ихээр гаргасан. Жагсаж цуглахдаа хүртэл зөвшөөрөл авахаас эхлүүлж, гадаадын хөрөнгө оруулалтыг эрс эсэргүүцсэн элдэв хууль баталж, өөрсдийн тэжээвэр ТББ-уудаа гадаадын хөрөнгө оруулагчдын эсрэг турхирах зэргээр ардчилсан нийгэмд байж боломгүй ичгэвтэр хяналт, ёс бус шаардлагыг тогтоож эхэлсэн. Ардчиллын эсрэг энэ мэт бусармаг ажиллагааг МАН-ыг хэлэлтгүй АН бүр ч ихээр явуулж байсан шүү. 10-17 хувь болж өсч байсан эдийн засаг гэнэт зогсчихсон. 2012 онд Монгол Улсын эдийн засгийн өсөлт 17 хувьд хүрэхэд ард түмний амь амьжиргаа дээшилж, монголчууд зовхи нь ямар их өөдөө, амьдрах итгэл дүүрэн байлаа. Тэгтэл гадаадын хөрөнгө оруулалтыг дэмжсэн хууль баталсан С.Баяр Ерөнхий сайдын суудлаа хаяад АНУ руу зугтаж байлаа, Дубайн гэрээг хөдөлгөсөн Ч.Сайханбилэг одоо ч Монголдоо ирж чадахгүй байна. Цахилгаан станцуудын ажил бүгд зогсчихсон. Төмөр замын ажлаа ч өргөн, нарийн цариг ярьж гацаасан. Том бүтээн байгуулалтын энэ мэт ажлуудыг АН нь ч тэр, МАН нь ч тэр зогсоосон гэдэг нь үнэн. Ийнхүү гацаж, зогссон Монгол Улс улам л зожигорч, олон улсын тавцангаас хойш сууж, ухраад байсан. Баруунаас нүүр буруулж, наймаа хийдэг ганц Хятадаасаа хөндийрөөд байлаа. Гэтэл нөгөө талд Монгол дахь Оросын нөлөө улам бүр томорсоор, нэмэгдсээр иржээ. Станцуудын зогсолт, төмөр замын гацалт энэ бүгд бол зүгээр нэг тохиолдол биш шүү. Бүгд ардаа бодлоготой явж ирж. Ардчилал ингэж л Монголд байхгүй болжээ. Сүүлийн үеийн баривчилгаануудыг хар. Эрдэнэт үйлдвэрийг Оросоос салгаж ирсэн хүнийг шоронд хийлээ, Таван толгойг хөдөлгөх гэсэн хүнээ шоронд хийх зэргээр Монголын эдийн засаг, тусгаар тогтнолын төлөө явсан болгоныг айлгаж, харлуулж, гутааж, доромжлоод байна. Энэ бүхний эцэст яав, ардчилал зогсож, Оросын нөлөөнд орчихсон байна шүү дээ. Цаагуураа ийм нарийн холбоо, сэжмээр явж ирсэн харийн бодлогыг харахаар олон жилийн турш аядуу хийж ирсэн болохоор нь бид мэдээгүйд л хамаг учир байна.

С.Зоригийн хэрэг хүртэл илрээд л алга болчихдог. Ямар учиртай юм гэхээр өнөө л Орос ахын заавар. Монгол Улсыг сүүлийн 20 жил хойноос удирдаж иржээ гэдгийг Украины дайнаас улбаалж саяхан мэдсэн. Украин руу Орос түрэмгийлэн дайрсан. Украин өөдөөс нь тэмцэж одоо бараг ялж эхэлж, Оросын нэр нөлөө дэлхий дахинаа суларч хүчирхэг гүрэн гэх домог нь замхарч байна. Оросын нэр хүнд, хүч ийнхүү суларч эхлэхээр Монголыг атгасан гар нь хүссэн хүсээгүй суларч байгаа нь бидэнд “Юу болоод өнгөрөв” гэдгийг бодитоор харж, анзаарах сөхөө өглөө. Нээрэн юу болчихов? гэдэг асуулт эрүүл тархитай хүн бүрд төрж байна. Орос дэлхийд ямар ааш гаргадаг юм байна, бидэнд ямар ааш гаргаж ирсэн байна вэ, АН, МАН гэсэн хоёр нам төрийн эрхэнд гарангуутаа л ардчиллын эсрэг хийгээд байсан юмнууд нь явж явж Оросын нөлөөнд хэт автсанаас болсон юм биш биз дээ гэж харагдаж байна. Оросууд Украин руу довтолно гэдгээ бараг 10, 20 жилийн өмнөөс бэлтгэж, дайны найдвартай ард тал, бамбай болгох гэж Монголыг эрхшээлдээ байлгаж байжээ. Том гүрэн нэг жижиг улсад асар хүчтэй нөлөөлдөг ч юм байна гэдгийг бид мэдэрлээ. Манай эрх баригчид бүхий л үйл явдалд дольгонож хойшоо гүйж очиж тал засаад байгаагаас нь үүнийг илүү мэдэрч байна.

Оросын нөлөөнд орсон байжээ гэдгээ мэдсэн, Оросын чанга атгааснаас суларч гарч ирж байгаагаа анзаарсан үйл явдал бол Хэлмэгдэгсдийн өдөр байлаа. Анх хэлмэгдэгсдийн өдрийг тэмдэглэж байснаас ч илүү сошиалд бужигнацгаалаа. Хэлмэгдэгсдийн өдөр өнөө жил айхавтар ширүүн, нийгэм сэрж байгаа маягтай болж өнгөрсөн нь харанхуйд ассан гэрэл шүү. Хэлмэгдэгсдийн өдрөөр монголчууд “Оросын нөлөөнөөс ангижирна гэж хувьсгал хийж олж авсан ардчилал маань байхгүй болчихсон байна” гэдгийг анзаарч ярилцлаа. Цахилгаан станц, газрын тосны үйлдвэр, зам тээвэр, төмөр замын сүлжээ гээд Монгол Улсын тусгаар улс болох баталгааг илтгэх юм бүхэн, хөгжлийн тулгуур болсон дэд бүтэцтэй холбоотой бүтээн байгуулалт болгонд Оросын оролцоо байжээ гэдгийг монголчууд хожуу ч гэсэн ойлгож авч ярилцаж, үзэл бодлоо солилцоцгоосноос нь үзвэл ардчилал маань унтран алдаад сэргэх нь үү дээ гэсэн найдвар өгөв. Хэлмэгдэгсдийн өдөр Ерөнхийлөгч Хэлмэгдэгсдийн хөшөөнд цэцэг өргөдөг уламжлалтай. Энэ жил У.Хүрэлсүх Ерөнхийлөгч цэцэг өргөсөнгүй. Дургүйдээ цэцэг өргөөгүй ч биш байх. Урьд өдрүүдэд нь төмөр замын нээлт болж, тэнд өргөн дэлгэр найр цайллага болсон гэж дуулдсан. Тийм болохоор эрүүл мэндийн байдлаасаа болоод цэцэг өргөх ёслолд оролцоогүй байх гэж таамаглаж байна. Түүнээс биш хэлмэгдэгсдийн өдрийг арай ч тоохгүй байна гэж байхгүй л дээ.

АН яагаад сонгуульд удаа дараа ялагдав, энэ нам яагаад сонгуульд ялахгүй байна вэ, АН яагаад хоёр хуваагдав, ардчилал яагаад байхгүй болчихов гэж ард түмэн бүгд орилолдож байна. Энэ бүх эвдрэл, үл ойлголцол, талцлын цаана Оросын нөлөө байсан юм биш үү, цаанаасаа тусгай мэргэжлийн улс орж ирж энэ бүх холион бантанг хийж байсан юм биш биз дээ. Сүүлийн олон удаагийн сонгуульд оросууд нөлөөлсөн юм биш үү гэсэн асуулт зүй ёсоор гарч ирж байна. Оросын нөлөө манайд маш их, бүр тамтаггүй их гэдгийг Орос, Украины дайн эхлэхэд харагдсан. Угтаа Орос нь Оростойгоо дайтаж байхад монголчууд бид нэг нэгнээсээ Оросыг өмөөрч талцах ямар ч шаардлагагүй байхад л хавтгайгаараа орос ах нар минь хэмээн гайхмаар өмөөрч хэрэлдэцгээсэн, хэвлэл мэдээлэл, төр засаг, сошиал сүлжээ тэр чигтээ шүү. Жижиг орон руу том гүрэн хүч түрэмгийлэн дайрна гэдэг буруу үйлдэл гэдгийг хэн ч мэднэ. Гэтэл үүнийг нь мэдэхгүйдээ Оросыг өмөөрч байгаа юм биш л дээ. Цаанаасаа тушаал, заавартайгаар л хөдөлгөж байгаа юм. Хэрвээ Орос Украиныг ялсан бол Монгол руу довтлох нь цаг хугацааны л асуудал байсан. Ямар ч эрүүл хүн үүнийг бодож эргэцүүлнэ.

Ардчилсан хувьсгал 2000 он хүртэл 10 жил бадарчихаад сүүлийн 20 жилд гадны нөлөөгөөр баларч, уугьж уугьчихаад одоо сэргэж эхлэх гэж байгаа юм биш үү гэсэн горьдлого Хэлмэгдэгсдийн өдрөөр буюу геноцид эхэлсэн түүхэн хар бараан өдрийн ойгоор нийгэмд төрлөө. Хэдий бид Оросын нөлөөгөөр ардчиллаа бусниулсан ч оюун санааны түвшиндээ, нийгмийн сэхээлэг хэсэг нь бодит үнэнийг харж дүгнэхтэйгээ л байгаа юм байна.

Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд Х.Нямбаатартай хөрөнгө оруулалтын эрх зүйн байдлын талаар ярилцлаа.

– Макс Жонсонтой би уулзсан. Дээрэмд үүлсэн хэргийг нь нэхэн шалгаж, шийдэж өгнө-

-Гадаадын хөрөнгө оруулалтын тухай хуульд ямар гол зохицуулалт хийгдэж байгаа вэ?

-Дэлхийн 190 гаруй орноос манай улс ДНБ-ний эзлэх хувиар 134-р байрт байна. Манай улсын ДНБ 13, 14 тэрбум ам.доллар байна. АНУ хамгийн их буюу 29 их наяд ам.долларын ДНБ-тэй. Улс шиг улс байя гэвэл бид эдийн засгаа өөд нь татахаас өөр гарцгүй. Эрүүл мэнд, боловсрол, дэд бүтцийн асуудал, хүний хөгжил зэрэг бүх л зүйл ДНБ-тэй холбоотой. ДНБ-ээ өсгөсөн, ДНБ-ээрээ тэргүүлж байгаа орнуудын туршлага нь ердөө л гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтыг татсантай холбоотой. Манай улсын гадаадын хөрөнгө оруулалтын жинг ганцхан компаний (Оюу толгойн төсөл) хөрөнгө оруулалт дарж явж байна. Манай улсад жил бүр оруулж байгаа хөрөнгө оруулалтын хэмжээний дийлэнх хувийг нэг компани дангаараа бүрдүүлж байна. Бидэнд хөрөнгө оруулалт юу юунаас нэн чухал хэрэгтэй байна.

Манай улсын экспортын гурав хүрэхгүй хувийг аж үйлдвэрийн гарц эзэлж байна. Бид үүнийг өөрчилж бүх салбарт хөрөнгө оруулалт татах, таатай хөрс суурийг бэлдэхийн тулд өчигдөр Хөрөнгө оруулалтын тухай хуулийн төслийн танилцуулга хийж хэлэлцүүлэг зохион байгууллаа. Хэлэлцүүлэгт манай улсад хөрөнгө оруулах сонирхолтой улс орнуудын дипломат төлөөлөгчийн газрын тэргүүнүүд, Элчин сайд нарыг, МХАҮТ-ын төлөөллүүд оролцсон.

Ганцхан Хөрөнгө оруулалтын тухай хуулийг шинэчлээд хөрөнгө оруулалт таатай болчихгүй. Тиймээс бид гадны хөрөнгө оруулагчдад тоглоомын дүрмээ тодорхой болгож танилцуулах хэрэгтэй. Өөрөөр хэлбэл, та орж ирвэл ингэж компани байгуулна, ингэж оршин суух эрхээ авна. Танд ийм татварын хөнгөлөлт үзүүлнэ, Төр хувийн хэвшлийн түншлэлийн тухай хуулиар төртэй хамтарч ажиллах ийм шинэ боломжууд бий болж байна. Зарим салбарт хөрөнгө оруулсан тохиолдолд тарифын дэмжлэг танд үзүүлж болно зэргийг тодорхой болгомоор байгаа юм. Жишээлбэл, гадны хөрөнгө оруулагч манайд оршин суух визээ сунгахын тулд Эдийн засаг хөгжлийн яамнаас очиж нэг тодорхойлолт аваад эргээд Гадаадын иргэн, харьяатын газар очдог. Ингэж визээ сунгуулахад заримдаа авлига хүнд суртлын ханштай байдаг ч гэх яриа байдаг. Бид үүнийг байхгүй болгохыг зорьж байна. Хөрөнгө оруулалтын тухай хуулийг дагаж олон хууль хөндөгдөнө. Тухайлбал, Гадаадын иргэний эрх зүйн байдлын хуулиар хөрөнгө оруулагч визээ сунгуулахад олон газраар явах ёсгүй. Гадаадын иргэн, харьяатын газарт тухайн оршин суугчийн 13 оронтой дугаар үүсч байгаа. Тэр дугаараар нь тухайн хүнд цугларсан хувийн мэдээлэл дээр үндэслэж виз суулгалтыг нь хийх зэргээр дүрмийг тодорхой болгож байгаа. Зөвшөөрлийн тухай хуулиар энэ зөвшөөрлийг авсан бол энэхүү хугацаанд дахиж ямар нэгэн зөвшөөрөл сунгахтай холбоотой харилцаа үүсэхгүй. Таны эрхийг хөндсөн тохиолдолд хууль сахиулагчид ингэж таны эрхийг хангана. Та Иргэний хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаагаар ийм процессоор маш хурдан маргаанаа шийдүүлнэ гэх зэргээр.

Гадаадын хөрөнгө оруулалтын тухай хуулиас гадна иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх процессоо бүрэн шийдвэрлэхээр ажиллаж байна. Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх ажиллагаагаар өнөөдөр нэг хэрэг 3.6 жил үргэлжлээд байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл, хохирсон хүн шүүхийн зардлаа төлөөд шүүхээр маргаанаа шийдүүлэхээр 3.6 жил явж байна. Дараа нь шийдвэр гүйцэтгэлийн ажиллагаа гээд дахиад явна. Манай орчин цагийн эрх зүйн түүхэнд нэг хүн маргаанаа шийдүүлэх гэж 16 жил болсон кейс бий шүү дээ. Ийм процесстой байхад гадны хөрөнгө оруулагчид яаж итгэж орж ирж, эрхээ хэзээ хамгаалуулна гэж бодож хөрөнгө оруулалт хийх вэ. Тиймээс нэгдүгээрт, процессын хуулиа өөрчилмөөр байгаа юм.

Хоёрдугаарт, төлбөрийн чадваргүйдлийн хууль буюу Дампуурлын тухай хууль байна. ОУВС болон бусад манай улсын донор байгууллагууд Дампуурлын тухай хуулийг өөрчил гэсэн шаардлагыг удаа дараа тавьж байна. Танай Дампуурлын тухай хуулийн механизм нь буруу байна. Уг нь төлбөрийн чадваргүйдлийн хууль юм гэдэг. Өөрөөр хэлбэл, төлбөрийн чадваргүйдэлд орохоос урьдчилан сэргийлэх хууль болохоос манайх төгс дампууруулах чиглэлтэй болчихоод байгаа юм. Дахин хөрөнгөжүүлж болно, санхүүгийн түргэн тусламжуудыг үзүүлж дампуурлаас яаж урьдчилан сэргийлэх вэ гэдэг агуулгаар бичиж байгаа. Их хуралд өргөн барихаар төлөвлөж байна.

-Эдгээр хуулиудыг цогцоор нь шинэчилчихвэл гадаадын хөрөнгө оруулалтыг татахад эрх зүйн орчинд ямар нэгэн асуудал үүсэхгүй нь гэж ойлголоо?

-Бидэнд хамгийн том тулгамдаж байгаа зүйл нь Иргэний хууль. Иргэний хуулийн одоогийн харилцаа нь хуулийн этгээдийн хооронд үүсч байгаа эдийн болон эдийн бус харилцааг зохицуулдаг ганц том хууль болчихоод байгаа юм. Дэлгүүрт ороод ундаа худалдаж авахад худалдан авах харилцаанд орж байна. Хөрөнгийн бирж дээр очоод хэдэн тэрбумаар үнэлэгдэх гэрээ хийсэн ч Иргэний хуулийн худалдах, худалдан авах гэрээнд хамаарч байна. Яг нэг форматтай. Маргаан шийдвэрлэх процесс нь яг ижил. Тиймээс Иргэний хуулийг төрөлжүүлж зохицуулъя гэж байгаа. Иргэн хоорондын иргэний эрх зүйн харилцааг Иргэний хуулиар, иргэн бизнестэй харилцаж байгаа харилцааг хэрэглэгчийн гэрээний хуулиар зохицуулъя. Бизнесийн хооронд үүсч байгаа харилцааг Арилжааны хуулиар зохицуулъя гэдэг агуулгаар энэхүү хуулиа бэлдэж байна. Жишээлбэл, бид өдөр тутамдаа том бизнестэй харилцаанд ордог болчихлоо. Барьж байгаа утас, гэртээ хэрэглэж байгаа гурвалсан үйлчилгээ, банкны картаар үйлчлүүлж байгаа систем зэрэг нь иргэн бизнес хоорондын харилцаа болж байна. Энэ бол нэг тогтсон хэрэглэгчийн гэрээний загвараар явах ёстой. Тэгж байж том бизнесээс иргэнийг хамгаалах, иргэнээ хохироохгүй байх зохицуулалт үүснэ гэж үзэж байна. Том үнийн дүнтэй хэдэн их наядаар тоологдох худалдах, худалдан авах харилцаа Арилжааны хуулиар зохицуулагдаж, иргэд хоорондын өв залгамжлал, гэрээслэлтэй холбоотой иргэний эрх зүйгээр зохицуулагдах харилцаа Иргэний хуулиар явъя. Тэгэхгүй бол сүүлийн үед үндэсний эрх зүйг, гадны эрх зүйгээр орлуулах эвгүй хандлага их ажиглагдаж байна. Манай томоохон бизнесмэнүүд Сингапурт очоод Сингапурын хуулиар гэрээ хийгээд тэндээ маргаанаа шийдвэрлүүлдэг болчихоод байна. Өөрөөр хэлбэл, манай дотоодын эрх зүй орлуулагдаж байна гэсэн ойлголт гарч ирээд байна. Тиймээс үүнийг өөрчлөхөөр төлөвлөөд явж байна. Ер нь иргэний эрх зүйн шинэчлэл сүүлийн 20 жил яригдаагүй. Бид хийхдээ алдаа гарсан гэж үздэг. Юу гэвэл, Иргэний хуулиа 2002 онд баталчихаад Иргэний хуулийн салбар институтүүд буюу дампуурлын харилцаа, газрын харилцаа, гэр бүлийн, хөдөлмөрийн харилцаануудын хуулиуд салбарлаж батлагдах ёстой хуулиасаа өмнө батлагдсан. Жишээлбэл, Гэр бүлийн хууль, Хөдөлмөрийн хууль 1998 онд батлагдсан. Газрын хууль, Төрийн болон орон нутгийн өмчийн тухай хууль 1997 онд, Дампуурлын хууль 1993 онд батлагдсан. Иргэний хуулийнхаа үндсэн агуулга зарчимдаа нийцүүлж байж бусад салбар хуулиудаа хийх ёстой байсан. Одоо засах гээд явж байна. Тухайлбал, УИХ-д Газрын тухай хуулийг өргөн барихаар төлөвлөөд байна. Иргэний хуульд газар эзэмших эрх, ашиглах эрх, захиран зарцуулах эрх гэдгийг тодорхойлсноос өөр агуулгаар Газрын хууль батлагдсан. Тиймээс хувийн эрх зүйн шинэчлэл буюу Иргэний эрх зүйгээ салбарын шинэчлэлтэй хамт бүхий л бизнес эрх зүйн орчинг таатай болгох, тоглоомын дүрмээ ойлгомжтой болгомоор байгаа юм. Мөн гадны хөрөнгө оруулагчдыг тонон дээрэмддэг хуулийн механизмыг бүрэн байхгүй болгох хэрэгтэй.

Ерөнхий прокурор, тагнуулын даргаар ажиллаж байсан хүмүүс гадны хөрөнгө оруулагчдыг дээрэмдэж гаргаад хар тамга дараад дахиж оруулж ирдэггүй сонгодог жишээ өмнө нь байсан. Энэ бол хэзээ ч байж болохгүй зүйл. Монгол Улсын нэр хүнд гэдэг зүйл юу юунаас чухал. Аливаа улсын нэр хүндээс шалтгаалж эрх зүйн орчин, тогтолцооноос шалтгаалж гадны хөрөнгө оруулалт аяндаа орж ирдэг. Ямар салбар руу солонгорох вэ гэвэл тухайн үеийн эдийн засгийн нэгдсэн үзүүлэлтүүд, праметраас ихээхэн шалтгаална. Мэдээж хэрэг гадны хөрөнгө оруулагчдын хамгийн түрүүнд сонирхдог салбар бол манайд уул уурхай. Хөдөө аж ахуй, газар тариалан, аж үйлдвэр, эрчим хүчний зэрэг олон салбарт гадаадын хөрөнгө оруулалт орж ирэх таатай орчин бий болгох хэрэгтэй. Дахин хэлэхэд, Афкан зэрэг атманууд манайхаас том эдийн засагтай байгаа. Бид 134-т байна гэдэг маш инээдтэй. Тиймээс бид хөрөнгө оруулалтын орчин нөхцөлийг таатай болгож, улс төрийн огцом шийдэл гаргахгүй байж, гадаадын ч тэр, дотоодын ч тэр хөрөнгө оруулагчдыг улс төрийн шийдвэрээр асуудлыг нь боомилдоггүй болгож байж, сошиалд захирагдаж хөрөнгө оруулагчдыг хөөж туудаггүй болж байж цааш хөгжинө.

-Гадаадын хөрөнгө оруулагчдад татварын ямар таатай орчин бий болгохоор энэ хуульд тусгагдаж байгаа бол?

-Тэдэн жил ийм салбарт хөрөнгө оруулсан тохиолдолд татварыг тэдэн хувь хөнгөлнө гэсэн уламжлалт мотивацийг энэ хуульд шингээж байгаа. Оюу толгойн хөрөнгө оруулагчтай гэрээ хийх ажлын хэсгийг би ахалдаг. Эргээд харахад манай татварын орчин, татвар бодох аргачлал, гадны компаниудын татвар тайлагнадаг, боддог аргачлал хооронд зөрүү байна. Жишээлбэл, зэсийн баяжмалд татвар ногдуулдаг аргачлалыг нутагшуулах шаардлага байна. Бүхнийг гадныхны буруу гэж болохгүй байна. Жишээлбэл, зэсийн баяжмал дотор агуулагдаж байгаа хар тугалганаас АМНАТ бодно гээд бид акт тавьчихаж байгаа юм. Гэтэл гадны орнууд яг ийм тохиолдолд хар тугалга зайлуулж өгсний төлөө татвар авдаггүй, бараг дэмжлэг үзүүлдэг шахуу юм байна. Тиймээс бид татвар авах, бодох аргачлал дээрээ дэлхийн стандартууд руу очих шаардлага байна. Татвар тайлагнагч, татвар хүлээж авч байгаа татварын алба хоорондын ойлголтын зөрүүнүүдийг арилгах шаардлага байна.

-Гадны хөрөнгө оруулагчдад виз олголттой холбоотой ямар таатай нөхцөлийг бий болгож байгаа вэ?

-Виз олголт дээр нэг дэвшил гарсан нь Е-визийг нэвтрүүлж эхэлсэн. Хоёрдугаарт, зарим улс орнуудыг визгүй зорчих жагсаалтад оруулсан. Энэ жил БНСУ-ын иргэдийг 30 хоногийн хугацаатай манай улсад зорьчих эрхийг визгүй болгосон. Харилцан адил байх зарчмынхаа хүрээнд ирэх аравдугаар сард би БНСУ руу албан ёсны айлчлал хийхээр төлөвлөж байна. Энэ хүрээнд айлын талд Монгол Улсын иргэдийг харилцан визгүй болгох шаардлагуудаа тавина. Гуравдугаарт, хил орчмын аялал жуулчлалын хүрээнд гадны иргэдийг Монгол Улсад орж ирэхэд 72 цаг визгүй зорчих эрхийг нээж өгч байгаа.

Гадны хөрөнгө оруулагчид Е-виз мэдүүлээд орж ирээд цаашид хөрөнгө оруулалт хийгдэж урт хугацаанд оршин суух болсон тохиолдолд оршин суух визийг нь хялбаршуулж дардаг болъё гэж байгаа. Гэхдээ гадны хөрөнгө оруулагч нэрийн дор хөрөнгө оруулагч биш хууль бусаар ажиллаж байгаа хүмүүс тэр визээр урт хугацаанд оршин суух оролдлого гарч байна. Би сайд болсноосоо хойш үүнтэй нэлээн тэмцэл хийж байгаа. Тухайлбал, Вьетнам засварын засварчин хөрөнгө оруулагч ангиллаар визээ сунгаж ирсэн. Угтаа тэр иргэн хөдөлмөр эрхэлж байгаа учраас татвараа төлөөд хөдөлмөр эрхлэх ёстой. Хөдөлмөр эрхлэх визний ангилал нь өөр, хөрөнгө оруулагчийнх өөр. Ийм зүйл хийж ирсэн булхай луйвар байна. Нэлээн цэвэрлэсэн.

-Манай Улсын гадны хөрөнгө оруулагчдын нэг болох Борис Жонсоны дүү Макс Жонсонтой уулзсан талаар та ярьсан. Түүний хэрэг хэрхэж байгаа бол?

-Би өнгөрсөн долоо хоногт гэхэд Английн ерөнхий сайд асан Борис Жонсоны төрсөн дүү Макс Жонсонтой амралтын өдрүүдэд уулзаж таныг хохироосон хэргийн талаар мөрдөн шалгах ажлыг шуурхай явуулж байгаа. Шаардлагатай гэж үзвэл хэргийг тусгаарлаж байгаад шийдвэрлэхээр ажиллаж байна. Шийдмэгц таны эд зүйлийг эргүүлж өгнө гээд нэлээн дэлгэрэнгүй ярилцсан. Энэ нь тэр хүнд их таатай сэтгэгдэл төрүүлж байна лээ. Урьд нь хохирсон хүмүүстэй биечилж уулздаггүй байсан юм байна. Англи бол ФАТФ-т ч тэр, олон улсын хамтын ажиллагаанд ихээхэн нөлөөтэй улс. Бид их зөв байх хэрэгтэй. Гадны хөрөнгө оруулагчдаас гадна гадны иргэдийн холбогдсон хэргүүд манайд нэлээн байгаа. Тэдгээрийг аль болох хурдан шийдэх эрх зүйн байдлыг нь дордуулахгүй байх, эрүүл мэндэд нь анхаарах зэрэг олон ажлууд цогцоороо явагдаж байна.

-Оюу толгойн далд уурхайн тэсэлгээ хэзээ тогтвортой хийгдэж, монголчууд хэзээ үр өгөөжийг нь хүртэхээр байна вэ?

-Ерөнхий сайд өнгөрөгч дөрөвдүгээр сард очиж улаар огтлох аргаар далд уурхайн олборлолтыг эхлүүлэх анхны тэсэлгээн дээр кноп дарсан. Элсэн цагийн зарчмаар хүндийн жин нь дарагдаж юүлүүрүүд рүү гоожиж ирнэ. Юүлүүрүүд нь дүүрэхээр хажуу талын канверууд рүү хүдрийн биетээ асгасны дараа бутлуурын цэг рүү аваачаад газар дээр гаргаж ирэх дараалалтай ажиллах юм билээ. Ямартаа ч тэсэлгээ хийгдсэн. Одоо төлөвлөсөн хугацаанаас тодорхой хугацааны өмнө зарим юүлүүрүүд дүүрч эхэлж байна гэсэн сайн мэдээ байна. Ирэх жилийн хоёрдугаар хагас гэхэд тогтвортой олборлолтод тооцогдоно. Ажил хийгдэж байна. Ирэх оны төсөв дээр Оюу толгойгоос орж ирэх татварын төсөөлөл нэмэгдэх байх.