Философийн ухааны доктор, профессор Б.Батчулуунтай товч ярилцлаа.
-Сүүлийн үед улстөрчдийн хэлж байгаа үг нийгмийн шүүмжлэлд өртөх боллоо. Улстөрчид өөрсдийгөө иргэдийн тоонд оруулдаггүй, тусгай дээгүүр төрөлхтөн гэж үздэг болохоор энэ нь Д.Сарангэрэл сайдаар илэрч байна уу?
-Өөрийгөө дээгүүр тавьсны илрэл нь санамсаргүй байдлаар өөрийн эрхгүй гарч байгаагийн жишээ энэ л дээ. Амьдрал нь доройтлоо, ядуу, ажилгүй байлаа гээд хүний эрх нь багасчихдаг юм биш. УИХ-ын гишүүн, эсвэл сайд дарга боллоо гээд хүний эрх нь ихэсчихдэг ч юм биш. Либертари үзэлээр бол констант зүйл. Албан тушаалд очиж мөнгөтэй болчихоор хүний эрх дээгүүр тавигддаг, ажилгүй мөнгө төгрөггүй болчихоор хүний эрх доогуур орчихдог зүйл биш. Тэр дундаа ардчилсан нийгэмд. Хүний эрх л бол хүний эрх.
Нөгөө талаас улстөрчид хоёр нүүртэй байдгийн жишээ энэ. Сонгуулийн үеэр ямар ч хүний санал адилхан байдаг биз дээ. Сайд алба хашдаг хүний санал жин дараад олон болчихдоггүй. Гудамжинд байгаа хүний санал оргүй хоосон байдаггүй. Сайдын ч бай, иргэний ч бай өгсөн санал нэг л саналаар тоологддог. Тиймээс сонгуулийн үеэр улстөрчид иргэдийг оройд гартал магтдаг. Төр засагт байсан урдах хүмүүс муу ажилласнаас болж иргэдийн амьдрал ийм байна гэж ярьдаг хүмүүс парламентын гишүүн болчихоороо ул хишиг, ул хүмүүс, ул давхарга гэсэн хэллэгтэй болчихдог. Хүний тэр дундаа улстөрч хүний үг хэл, бодол санаа, үйл хэрэг гурав нэгдмэл байх ёстой. Гэтэл улстөрчид телевизийн дуранг харахаараа, сурвалжлагчийн асуултад хариулахаараа нэг өөр юм ярина. Олны нүднээс далдуур байхдаа борчуул, доод хэсгийнхэн гэсэн үг хэлгээр ярьдаг гэдгийн илрэл боллоо. Илэрч байгаа нь л Д.Сарангэрэл болохоос биш улстөрчид гэнэдээд өөрийн эрхгүй үнэн төрхөө харуулдаг.
-НӨАТ-ын буцаан олголтоор амьдардаг айл маш олон байдаг, замын түгжрэлд буяны хөсөг нөлөөлдөг гэх зэргээр улстөрчид бодит байдалтай тасарчихсан, уялдаагүй зүйл ярих нь ихэссэн..?
-Тийм тийм. Жишээлбэл, Г.Занданшатар спикер санамсаргүй байдлаар нэг удаа үнэн төрхөө харуулсан. Утаа униарын асуудалтай холбоотой асуудал ярьж баайхад “коксожсон нүүрс орж ирээгүй. Энэ өвөл нэг бол хөлдөж үхэх юм байна. Үгүй бол угаартаж үхэх юм байна л даа” гээд нэг нь хэлчихсэн чинь Г.Занданшатар учиргүй инээсэн. Энэ нь их муухай харагдаж байгаа юм. Улстөрчид амьдралаас хол байдаг нь үг хэллэг, үйлдлээр нь харагддаг л даа. Улстөрчид үнэхээр жирийн иргэдийн амьдралыг мэддэггүй нэг жишээ татъя. Сонгуулийн үеэр тэтгэврийн зээлийг тэглэе гэсэн. Улстөрчид ярихдаа ахмадууд хоолоо хоногоор худалдаж авч байна. Гурил, ургамлын тосыг граммлаж, төмсөө ширхгээр, талхыг таллаж авч байна гээд яриад байгаа юм. Үнэндээ яг тэтгэврийнхээ мөнгөөр амьдардаг хүмүүс хэзээ ч тэтгэврийн зээл авахгүй байхгүй юу. Учир нь тэтгэврийн зээл авчихвал сарынх нь орлого байхгүй болно. Тэр үед юугаа идэх юм бэ, яах юм бэ. Бололцоотой ахмадууд л тэтгэврийн зээл авдаг. Тэтгэврээ зээлж хэдэн сарын мөнгөө бөөнөөр нь авч хүүхдэдээ хөргөгч ч юм уу, машин авч өгдөг гэдгийг ерөөсөө мэдэхгүй байгаа учраас тийм зүйл яриад байгаа юм. Амьдралаас ерөөсөө л тасарчихсан хүмүүс гэдэг нь энэ мэтээр үг хэллэгээр нь байнга илэрч байдаг.
“1984”, “Амьтны ферм” зохиолуудыг бичсэн Жорж Оруэлл улс төрчийн үг яриа гэдэг бол жирийн хүний хэл ярианаас шал өөр зүйл байдаг. Зарим тохиолдолд урвуугаар нь ойлгох ч шаардлагатай болдог. Тэр тусмаа сонгуулийн үеэр. Голгүй газар гүүр барьж өгнө гэж ярьдаг гэж хэлсэн байдаг. Ер нь төрд гарсан улстөрчид тэс өөр амьдралтай байна шүү дээ. Тэр хүний логик нь, бодол санаа, сэтгэл, амьдралын хэв маяг нь шал өөр. Тэр хүрээндээ сэтгээд амьдралд нийцэхгүй шийдвэр гаргаад эхэлдэг. Амьдралд нийцүүлсэн хууль гаргана гэж мэддэггүй. Дандаа лоббигоор хууль баталдаг гэдэг нь илрээд байгаа юм.
Жишээлбэл, өвөлдөө хасах -30 градус хүрдэг Улаанбаатарт Хотын дарга Д.Сумъяабазар усан зам барина гэж ярьсан. Яахав, дүрд нь итгээд зундаа усан замаар зорчлоо гэхэд өвөл чарган тээвэр гэдэг зүйлийг бий болгох уу. Амьдралаас тасарчихсан болохоор энэ мэтээр хөрсөн дээрээ буухгүй зүйл яриад байгаа юм.
-Ер нь улстөрчийн үг хэл үйлдэл ямар байх ёстой байдаг юм бэ?
-Бид ардчилсан нийгэмд амьдарч байна. Тиймээс ардчилсан улсын төрд ажиллаж байгаа л бол хүний эрх, эрх чөлөөний үүднээс хандах учиртай. Ер нь хүний үзэл бодол үгэнд нь бус үйл хэрэгт нь итгэх ёстой гэж либертариуд үздэг.
