Month: August 2022

Одоогоос арван жилийн өмнө Мексикээс эхэлсэн Fuckup Nights эвентийг өдгөө дэлхийн 90 гаруй орны 300 гаруй хотод сар бүр зохион байгуулдаг. Залуус шар айраг ууж хөгжилдөнгөө амжилтад хүрсэн эрхмүүдийн бүтэлгүйтэл, бүтэлгүйтлээс олсон сургамжийг нь сонсож нэгэн оройг өнгөрүүлдэг энэ сонирхолтой эвентийг Улаанбаатарт 2018 оноос хийж эхэлсэн юм. Fuck­up Nights Ulaanbaatar-ын тавдугаар сарын уулзалтад оролцогчдоос “Михачи” компанийн захирал И.Томоког онцолж байна. Түүний залуустай хуваалцсан бүтэлгүйтлийн түүхийг уншигчдадаа хүргэе. Сонирхуулж хэлэхэд, энэ сард Монгол, Хонконг, Макао, Малайз, Сингапур, Токиогийн залуус оролцсон Fuckup Аsia-г Сингапурт зохион байгуулахаар төлөвлөжээ.

“Михачи” компанийн захирал И.Томоко:

-Би Японы хувийн их сургуульд сурах үедээ Монголын түүх судалдаг багшийн шавь байлаа. Багш маань “Монголд очиж хэл сурч, архивт суухгүйгээр энэ улсын түүхийг ойлгохгүй. Төгсөхөөсөө өмнө нэг жил яваад ир” гэхээр нь 1999 оны намар Улаанбаатарт ирсэн юм. Нэг сонирхолтой зүйл хэлэхэд, намайг анх ирдэг жил Сансарын колонкийн хавьцаа үхэр бэлчиж, төв талбайд морин тэрэг явах нь хэвийн үзэгдэл байсан шүү (инээв). Ирсний дараах эхний хэдэн сар бүх юм шив шинэ. Хөгжилтэй, сонирхолтой өдрүүд өнгөрөв өө. Хэл ойлголцохгүй хэрнээ ангийнхантайгаа диско клуб орно. Би ганцаараа фанта ууж, нөгөөдүүл маань шар айраг захиалаад бүжиглэцгээнэ. Гарахын алдад зөөгч нь надаас тооцоо нэхэхээр нь гайхасхийж байгаад өгдөг боллоо. Найзуудтайгаа дискодох гоё учраас юм бодохгүй төлбөрийг нь даасаар хэдэн сар боллоо. Нэг удаагийн дискодолтын үеэр ариун цэврийн өрөө ортол нэг охин жигтэйхэн муухай хардаг юм. Найрсгаар инээх ёстой гэсэн соёл суучихсан хүн чинь яг тэр дадлаараа инээчихлээ. Гэтэл өнөө охин “Үхсэндээ инээдэг юм” гэж загнадаг байгаа. Анхны хүчтэй шок тэр байсан.

Дараагийн том шок гэвэл монгол хоол. Тэрэлж явав аа, нэг өдөр. Тэр үед Тэрэлжийн зам ямар хэцүү байсныг та нар санаж байгаа байх. Налайх хүртэл дөрвөлжин хавтангууд эгнүүлчихсэн, Налайхаас цаашаа шороон замтай. Тийм хэцүү зам туулаад очтол чулуутай, сонин хоол угтаж байна гээд бод доо (инээв). Чулуутай хоол гэдэг нь хорхог. Над шиг бараг л веган маягаар хооллож амьдарсан хүнд Монголд өнгөрүүлсэн эхний зургаан сарын хооллолт маш хүнд байсан. Амт нь таалагдсан хэр нь л гэдэс ходоод байнга өвдөөстэй. Тэгж байтал өвөл боллоо, байнгын гэдэсний хямралаас болж жингээ алдчихсан нөхөр автобусны буудал орох гэж их юм болно. Тэрхэн зуурт осгочих гээд. Би маш тод санадаг юм, тэр жилийн өвөл их хүйтэн байсныг. Одоо эргээд санах нь ээ тухайн үед монгол хоол идэх гэж өөрийгөө тэгтлээ хүчлэх хэрэггүй байж гэж боддог. Монгол хүн шиг, найзууд шигээ болмоор санагдаад л өөрийгөө хүчлээд байсан шиг байгаа юм (инээв).

Дараагийн шокоо таксинд суугаад мэдэрсэн. Таксины жолооч нар хориодхон настай жаахан охин, тэгээд бүр гадаад хүн суухаар тэгдэг байсан уу элдэв юм шалгаана. Хаанаас ирсэн, хэдэн настай, найз залуутай юу гэх мэт хувийн чанартай өчнөөн асуулт асууна. Утасны дугаар хүртэл асууж цочооно. Эхэндээ сонирхолтой, хэд гурван үг сураад хэрэгтэй ч юм шиг санагддаг байсан ч сүүлдээ олон юм асуудаг жолооч таарах вий гэж айж, стресстдэг боллоо. Нэг өдөр ангийн охидтойгоо таксинд суусан чинь яг ижилхэн зайнд надаас их төлбөр авдгийг нь олоод мэдчихлээ. Тэрүүхэндээ стресстэж гайхаад өнгөрсөн л дөө.

Тэр үед буюу 1999 онд 250 мянган төгрөгийн цалин авдаг хүмүүс супер баянд тооцогддог байлаа. Аав, ээж над руу сард мянган доллар явуулна. Монгол төгрөгт хөрвүүлбэл лав найман зуун мянга орчим байсан санагддаг. Тэгэхээр би чинь суперын супер баян оюутан болж таарч байгаа юм. Манай найзууд өөрсдөө санаачилж хоол идье, бааранд оръё гэчихээд даалгаад байсны цаад учир энэ л дээ. Тэгэхээс аргагүй учраас даалгаад явсан хэрэг. Харин ч тэд над руу “Томоко яагаад том хараад байна аа” гэж гайхаж хардаг байсан байх (инээв). Тухайн үед найзуудад маань ресторан орж хооллох, бааранд орж дискодох мөнгө байгаагүй учраас даалгаж байж л дээ. Түүнээс биш “Мөнгөө хэмнээд Томоког сэгсэрчихье” гэсэн бодол хэнд нь ч байгаагүй.

Гурав дахь шок номноос болсон. Нэг удаа манай ангийн хүүхэд Японоос зорьж авчирсан зузаанаас зузаан “Монгол, япон толь бичиг”-ийг маань ганцхан өдөр хараад өгье гээд авдаг юм. Буцааж өгдөггүй дээ. Яагаад өгөхгүй байгаа юм бол гэж гайхаад өнгөрлөө. Надаас авсан толь бичигээ буцааж өгөхгүй байсан нь бас л цаанаа шалтгаантай. Учир нь тэр үед тэр мэт толь бичиг, элдэв ном сурах бичиг нүдний гэм байсан юм. Сурах бичиг, янз бүрийн ном авчихаад өгдөггүй байсныг нь одоо бол маш сайн ойлгодог. “Номны хулгай бол хулгай биш” гээд цайруулчихдаг байсан үе шүү дээ (инээв).

За тэгж явсаар анхны цагаан сартайгаа золгов оо. Бууз, ууц иднэ гэж сонсоод л айчихсан. Айлаар зочлохгүй гээд шийдчихээд байтал япон хэлний ангийн нэг найз маань “Манайд заавал ирээрэй” гэж байна. Яах ч аргагүй болоод очлоо. Бууз идэхгүй гэсэн чинь өнөө охин “Томоко энийг чамд л зориулж бэлдсэн, идэхгүй бол муухай” гээд японоор загнаж эхэлдэг байгаа. Яг тэр үед таксины, рестораны гээд хамаг гомдол дэлбэрч нулимс цийлэгнүүлээд гараад алхчихлаа. Уг нь найз маань хамаатан садан, гэрийнхэндээ япон хэл сурснаа гайхуулах гэж намайг дуудсан юм билээ л дээ. Ингээд бодохоор хөөрхөн байгаа биз (инээмсэглэв). Би гэдэг хүн тэр үед юун тэгж ухаарах, бөөн гомдол уйлаан болж байгаа юм. Гэртээ ирээд долоо хоног уйллаа. Яагаад монголчууд намайг дарамтлаад байдаг юм бэ, яагаад намайг ойлгодоггүй юм бэ, яагаад би дандаа даах ёстой гэж, яагаад авсан юмыг буцааж өгдөггүй юм бэ, яагаад мах идүүлэх гээд шахдаг юм бэ, яагаад ийм хүйтэн юм бэ, та нар ер нь яах гээд байгаа юм гээд л уйлаад байлаа (инээв). Хүн бүр соёлын шоконд ордог, мэдээж бас хүн бүрт соёлын ялгааг хүлээн зөвшөөрч ойлгох момент ирдэг. Миний хувьд соёлын ялгааг хүлээн зөвшөөрөх моментын эхлэл найзындаа очиж буузаар шахуулсан тэр өдөр байсан.

За тэгээд гэрээсээ гарахгүй долоо хонолоо. Долоо хоногийн дараа Цолмон багш маань утасдаж гэртээ урилаа. Түүхч хүн л дээ миний багш. Орсон чинь европ хоол, хөнгөн салат, кофе бэлдчихсэн, зөөлөн дуугаар “Томоко гайгүй юу” гэж байна. Тийм сайхан орчныг мэдрээд бас л уйлчихсан. “Яагаад би багшийгаа ийм сайн хүн гэдгийг анзаараагүй юм бэ, найзуудынхаа амьдралыг ойлгохгүй юунд гомдоллоод явсан юм бэ” гэж бодоод уйлж уйлж тайвширснаа мартдаггүй. Өмнө нь “Томоко ба Монгол” гэсэн ялгаа заагийг дотроо үүсгэчихээд стресстээд явснаа тэр өдөр олж харсан юм. Бүх монголчууд миний эсрэг дайрсан зүйл огт байхгүй, тэд бүгд тусдаа өөр өөр оршихуй гэдгийг олж харсан өдөр байсан учраас тэр агшин амьдралын минь том эргэлт болсон. Мэдээж монголчуудад нийтлэг зан бий, гэхдээ сайн хүмүүс олон гэдгийг олж хараагүй явснаа гайхсан. Ингэж л миний нүд нээгдсэн. Өөрийгөө ойлгуулах алхам хийгээгүйгээ олж харсан. “Чи энэ номыг аваад явж болно, гэхдээ долоо хоногийн дараа яг өгөөрэй” гэж хэлэх байснаа, дуртай дургүй зүйлсээ хэлж ойлгуулах байснаа ухаарсан. Хамгийн сайхан нь тэр өдрөөс хойш миний амьдрал цэцэглэсэн.

НӨАТ-ын сугалааны урамшууллын хөтөлбөрийг есдүгээр сараас сэргээхээр болсныг Сангийн яамнаас мэдээлэв. Өнгөрсөн дөрөвдүгээр сараас хойш энэ урамшууллын сугалааг зогсоосноор татварын хувь хэмжээ буурсан байна. Хэвлэлийн бага хурлын үеэр Татварын Ерөнхий Газрын дарга Б.Заяабал ярихдаа “2022 оны дөрөвдүгээр сард НӨАТ-ын урамшууллын сугалааг зогсоохоос өмнө нийт ААН, бизнес эрхэлж байгаа газрууд эцсийн хэрэглээнд өгч байсан баримтын тооны 70 хувийг иргэд авч баталгаажуулалт хийсэн мэдээлэл ирдэг байсан.

Тэгвэл сугалаа зогссоноор энэ дүн 20 пунктээр буурч, 50 хувь болсон. НӨАТ-ын орлого сүүлийн гурван сард буурч, баримт авах иргэдийн сонирхол ч суларсан байна. Иймд одоо баримт бүртгүүлэлт 50 хувьтай байгаа дээр нь сугалааг сэргээх нь зөв гэж үзсэн. Татварын алба НӨАТ-аас 130 тэрбум төгрөгийн орлого сард олохоор төлөвлөж, гүйцэтгэл 99-100 хувь байсан бол сүүлийн гурван сард орлого тасралтгүй унаж, гүйцэтгэл 95.6 хувьд хүрсэн. НӨАТ-ын татварын хамрагдалт 2015 онд 45 хувьтай байсан бол 2016 онд урамшууллын бодлого буюу иргэдийн оролцоог дэмжиж урамшуулал олгох, хуулийн хяналт тавих боломжийг хангаж эхэлснээр 70 хувьд хүрч өссөн. Сүүлийн гурван сард огцом унах төлөв ажиглагдсан учраас сугалааны үүрэг оролцоо өндөр байжээ гэж дүгнэсэн. И-баримтын системийн шинэчлэлийг хийхдээ иргэдийн төөрөгдлийг арилгаж, ил тод байдлыг шийдэж байгаа. Олон улсын эдийн засаг хамтын ажиллагааны байгууллагын гишүүн 35 орон байдаг. Эдгээр орны НӨАТ-ын орлого ДНБ-ий 10.5 хувь байдаг бол Монгол Улсад 7.1 хувийг эзэлж байна. Өөрөөр хэлбэл, Монгол Улс НАӨТ-аар бусад орноос дарамт багатай нь харагдаж байгаа. Бидний зорилго бол хамрагдалтыг нэмэгдүүлж, хүн бүр хуулиа биелүүлдэг болох. Үүний тулд сугалааг үргэлжлүүлж, иргэдийн хяналтыг сайжруулж, далд эдийн засаг улам хумигдах ач холбогдолтой” гэв.

Төлбөрийн баримт буюу НӨАТ-ын сугалааг сэргээхтэй холбоотой хийгдэж буй шинэчлэлийн талаар Сангийн яамны Татварын бодлогын хэлтсийн дарга Б.Тэлмүүн мэдээлэл өгөв. Тэрбээр “Төлбөрийн баримт дотроо хоёр өөр байгаа. Сард нэг сая орчим баримт И-баримт системд уншуулдаг. Үүний 10 хувьнь НӨАТ-гүй буюу татварын буцаан олголтгүй. Үүнд эмнэлэг, боловсролын байгууллага зэрэг багтдаг. Сард нэг сая баримтаар нэг их наяд төгрөг бүртгэгдэж байдаг. Давхардсан тоогоор 100 орчим их наяд төгрөгийн гүйлгээ И-баримт системд бүртгэгддэг. Тус системийг 2.1 сая иргэн болон бүх компани ашигладаг. Сугалааны тохирлоор 1.6 сая хүн 81 тэрбум төгрөгийн хонжвор авч байсан. Сугалаа нь татварын буцаан олголтгүй буюу нийт бүртгэгдэж байгаа татварын 10 хувийг бүртгүүлэх хөшүүрэг орон зай болж ирсэн” хэмээв.

НӨАТ-ын сугалааны зарчимд дөрвөн аргаар шинэчлэл хийж байгаа юм байна. Өмнө нь бүртгүүлсэн баримтын 40 орчим хувь орхигддог, хаягддаг байсан бол одоо тухайн сард баталгаажуулсан бүх баримт сугалаанд орох аж. Ингэснээр хонжворын магадлал өснө гэж үзжээ. Мөн сугалааны санд их баримт уншуулсан хүний хонжвор өндөр байхаар шийджээ. Орон нутагт НӨАТ-ын баримт өгөх нь ховор. Иймд орон нутаг баримтаа сайн уншуулдаг, иргэд нь нэхдэг байх хувилбар боловсруулсан байна. Өнгөрсөн хугацаанд орон нутагт Орхон, Дархан, Дорнод аймгийн баримт бүртгүүлэлт хамгийн өндөр байжээ. Энэ дагуу нэмэлт урамшууллын хөшүүрэгтэй болгох хувилбар ч яригдаж байгааг Б.Тэлмүүн дарга онцоллоо. Хамгийн чухал нь сугалаа олон нийтэд нээлттэй явагддаг болох нь ээ. Хонжворын тохирол явагдаж байгааг өмнө нь явуулахад үзэлт бага байсан бол 2.1 сая хэрэглэгч гар утсаараа лайв хэлбэрээр үзэх боломжийг бүрдүүлж байгаа гэнэ. Системийн шинэчлэлтэй холбоотой нэмэлт зардал гарахгүй гэдгийг албаны хүмүүс нэмж хэллээ.