– Яамны үнэлгээний хороонуудад орж ажиллах хүнгүй боллоо –
3ам ,тээврийн хөгжлийн яамны Төрийн нарийн бичгийн дарга С.Батболдтой ярилцлаа.
– Дарханы замын бүтээн байгуулалтыг эхлүүлснээс хойш гурван жил боллоо. Харамсалтай нь одоо болтол ашиглалтад оруулж чадаагүй байна. Тус замын ажлын явц ямар шатанд явж байна вэ?
– Дарханы замын бүтээн байгуулалт дээр хоёр төсөл хэрэгжиж байгаа. Нэгдүгээрт, Азийн хөгжлийн банкны төсөл буюу хуучин замын их засварын ажил 2019 онд эхэлсэн. Тус ажлыг хоёр жилийн дотор гүйцэтгэж хүлээлгэж өгөх үүрэг хүлээж байсан. Энэ хугацаанд амжиж ашиглалтад ороогүй шалтгаан нь бэлтгэл ажил хангагдаагүй байсан, цар тахлын нөхцөл байдлаас үүдэн удааширсан.
Азийн хөгжлийн банкны хэрэгжүүлж байгаа төслийг богино хугацаанд дуусгахын тулд 205 км замыг таван хэсэг болгож хуваасан. Үүнээс гурав нь үндсэн хучилтын ажлаа дуусгачихсан, ажлын гүйцэтгэл 93-95 хувьтай явж байна. Тус ажлын гэрээ долдугаар сарын 30-наас дуусгавар болно.
Үлдсэн хоёр багц дээр нь БНХАУ-ын нэг компани орсон. Тухайн компанийн ажлын гүйцэтгэл хангалтгүй байсан учраас гэрээг нь цуцалж, дараагийн гүйцэтгэгчийг 2021 оны есдүгээр сард Дарханы замын бүтээн байгуулалт руу оруулж, 2023 оны аравдугаар сард ажлаа дуусгаж, хүлээлгэж өгөх гэрээ байгуулсан.
– Гэрээний хугацаа дуусгавар болж, ажлын гүйцэтгэл нь 90 гаруй хувьтай яваа замын чанарт ямар баталгаа өгөх вэ. Дарханы зам үерийн усанд урсчихлаа, сарлагийн өрөмнөөс ч нимгэн зам тавилаа гэх шүүмжлэл цахим орчинд хөвөрсөн шүү дээ?
– Стандарт, технологийн дагуу Дарханы зам баригдаж байгаа эсэх дээр олон улсын компани хяналт тавьж байгаа.
Дарханы зам, тэр дундаа Азийн хөгжлийн банкны санхүүжилтээр баригдаж байгаа зам таван см-ийн зузаан хучилттай байгаа бөгөөд үүнийг дахин таван см-ээр нэмж, нийт 10 см-ийн зузаантай болгох юм.
Харин Европын сэргээн босголтын банкны санхүүжилтээр хийж байгаа замын хучилт шууд 10 см-ийн зузаантай тавигдаж байгаа.
Саяхан орсон аадар борооны улмаас СХД-ийн 21 дүгээр хорооны нутаг дэвсгэр болох 61-ийн гарам орчимд үеэр буусан. Тус зам дээр ажил ид өрнөж байгаа.
Олон улсын төсөл даатгалтай байдаг учир үерт урссан хэсгийг дахин засварлана. Тус замын бүтээн байгуулалтыг эцсийн байдлаар хүлээж авахдаа бид бүгд чанар, стандартын дагуу шалгаж хүлээж авна
– Дарханы замын бүтээн байгуулалтад оролцож байгаа компаниудыг тендерт шалгаруулахдаа шударга бусаар сонгосон гэх хардлага байдаг. Яг ямар процессын дагуу сонгон шалгаруулалт явуулдаг вэ?
– Дарханы замын бүтээн байгуулалтад оролцох компаниудыг манай яамнаас шалгаруулсан нь үнэн. ЗТХЯ-ны Төрийн нарийн бичгийн даргын тушаалаар Үнэлгээний түр хороог байгуулдаг.
Өөрөөр хэлбэл, миний тушаалаар Үнэлгээний түр хороо байгуулаад, бүх дүрэм журам, тендер шалгаруулах процесс олон улсын банкны дүрэм журмаар буюу өндөр шалгуурын дор явдаг.
Үнэлгээний түр хорооны хяналтаас гадна Азийн хөгжлийн банк, Европын банкнаас худалдан авалтын зөвлөх тавьж өгдөг. Тус зөвлөх тендерт шалгарсан компани ямар үзүүлэлт, шалгуураар шалгарч байгаад давхар хяналт тавьдаг.
Манай яамнаас томилогдсон Үнэлгээний хороо хэрэв буруу үнэлсэн бол Азийн хөгжлийн банк болоод Европын сэргээн босголтын банкнаас давхар хяналт тавихдаа хүчингүй болгочихдог. Гэтэл дээрх хоёр банкнаас тендерт шалгарсан компаниудын талаарх мэдээллийг нягталж үзээд зөвшөөрөл өгсөн учраас бид сонгон шалгаруулалтдаа итгэлтэй байгаа.
– Шулуухан асуухад, өмнө нь зам барьсан туршлагатай юм уу. Ямар ч ажлын туршлагагүй компанийг цаас хараад л шалгаруулчихсан гэх шүүмжлэл бий?
– Бид Дарханы замын бүтээн байгуулалтад дотоодынхоо аж ахуйн нэгжүүдийг оруулахыг зорьж 30-40 км зам тавих тендер зарласан боловч дотоодын компаниудаас тухайн тендерийн шаардлага хангах хүчин чадалтай компани орж ирээгүй. Тиймээс БНХАУ-ын компаниуд орж ирсэн. Эдгээр компаниудын хийсэн ажлынх нь туршлагыг харгалзан үзэж сонгон шалгаруулдаг. Бүгд хийсэн ажилтай, туршлагатай компаниуд.
Хоёр нь хувийн хэвшлийн компани бол үлдсэн нь БНХАУ-ын төрийн өмчит компани. Зарим иргэд ямар ч туршлагагүй компаниудыг цаас харж байгаад шалгаруулчихсан мэтээр буруу ойлголттой байгаа. Энэ бол олон улсын тендер гэдгийг дахин хэлэхийг хүсэж байна.
Олон улсын тендер олон шат дамжлагаар дамжиж, өндөр шалгаруулалт дор явагддаг. Тиймээс наад захын энэ мэт ойлголтыг зөв ойлгож хүндэтгээсэй хэмээн хүсэж байна.
Аливааг харлуулъя гэвэл түүн шиг амархан зүйл байхгүй. Монголчууд дангаараа шалгаруулж, давхар хяналт тавиагүй бол хардаж болно. Гэтэл давхар давхар шүүлтүүр, хяналтаар орж, шалгаруулсан компаниуд учраас Үнэлгээний хорооныхондоо итгэлтэй байна.
– Та бүхэн энэ талаарх ойлголтоо төр засгийн удирдлагуудад хангалттай өгч чадахгүй байгаа юм уу. Төр засгийн удирдлагууд чинь өөрсдөө цаасан дээрх компани шалгаруулсан гэх ойлголтыг олон нийтэд өгч, холбогдох хүмүүсийг шалгах үүрэг даалгавар өгсөн шүү дээ?
– Таны хэлж байгаа асуудал нэг талаас үнэн. Дарханы замын тендерийг будилаантуулсан, хэн нэгний эрх ашиг хөндөгдсөн гэх мэдээлэл нийгэмд эрчимтэй тархсан нь харамсалтай санагдаж байгаа.
Бодит байдал дээр ажил нь явдгаараа явж л байна.
Нөгөө талаас, бид бусадтай адилхан попрохгүй, өмнөх ажилдаа анхаарал хандуулж байгаа нь олон нийтэд юу ч хийхгүй байгаа мэт сэтгэгдэл төрүүлээд байхыг үгүйсгэхгүй. Дээрээс нь Сүүлдээ манай яамны үнэлгээний хороонуудад орж ажиллах хүнгүй боллоо.
Хууль, дүрэм, журмынх нь хүрээнд асуудалд хандсан ч араасаа байнга хэл ам дагуулдаг учраас түүнд орж ажиллахыг хүсэхгүй байна.
Бичиг баримт боловсруулахаас авхуулаад Дарханы замын тендер алхам тутамдаа гаднын хяналттай явсан учраас би Үнэлгээний хорооныхондоо итгэж байгаа.
Учир нь Монгол Улсын нийт авто замын сүлжээний 14 мянга гаруй нь олон улсын болон улсын чанартай авто зам байдаг. Үүний 50 гаруй хувь нь хатуу хучилттай зам.
Олон улсын болон улсын чанартай нийт авто замын 50 хувь нь Азийн хөгжлийн банкны санхүүжилтээр баригдсан. Тиймээс Азийн хөгжлийн банк уг асуудалд дургүйцэж байгаагаа шууд илэрхийлж байгаа.
– Хил гаалийн нэвтрэлт нэг үеэ бодвол сайжирч өдөрт гарах нүүрс тээврийн тоо нэмэгдсэн гэх таатай мэдээлэл бий. Хил гаальтай холбоотой цаг үеийн мэдээллээр ярилцлагаа үргэлжлүүлэх үү?
– Цар тахлын улмаас манай улс ч гэлтгүй дэлхийн улс орнуудын эдийн засаг сорилт бэрхшээлтэй тулгарсан. Эндээс нэг зүйлийг олзуурхаж байгаа юм. Өмнө нь бид хил гааль, тээвэр ложистикийн ач холбогдлын талаар ойлгуулахыг нэлээд оролдсон. Гэтэл цар тахал, ковидын үед тээвэр ложистикийн хөгжил ямар чухал гэдгийг улс ором даяараа мэдэрч ойлгосон.
Манай улс БНХАУ-тай нийт 13 боомтоор хиллэж байгаагаас зургаан боомт нь ажиллаж байна. ОХУ-тай 11 боомтоор хиллэдгээс таван боомт нь нээлттэй байна. Гэсэн хэдий ч цаг үетэй холбоотойгоор олон хязгаарлалтад өртөх тохиолдлууд бий.
Гэхдээ
– Өнгөрсөн хугацаанд бид төмөр замын тээврийн ач холбогдлыг сайтар ойлголоо. Энэ жил хэд хэдэн чиглэлийн томор замын бүтээн байгуулалтын ажлыг эхлүүлсэн. Эхнээсээ 10 сард ашиглалтад орох амлалттай байгаа. Энэ талаар мэдээлэл өгөөч?
– Тээврийн салбараас юу хүсэж байна гэхээр ахиухан зүйлийг хямд үнээр, аюул осолгүй, шуурхай нэг газраас нөгөө газарт зөөлгөхийг хүсэж байна. Европын холбоо XXI зууныг төмөр замын зуун гэж нэрлэж байна. Тасралтгүй өсөн нэмэгдэж байгаа хэрэглээг хангах тээврийн гол салбарыг төмөр зам хэмээн үзэж байна.
Бид төрийн уялдаа холбоогүй тээврийн салбараа орхигдуулсны гор гарсан.
Тэгвэл нэг вагонд 53-54 чиргүүлийг хоёр машинист хүргэж байна. Сүүлдээ хүний үйл ажиллагаанаас хамаардаггүй тээврийн шинэ төрлүүд орж ирж байна. Тухайлбал, AGV буюу жолоочгүй цахилгаан соронзон төхөөрөмжөөр удирддаг технологи нэвтрүүлж байна. Одоогоор манай улсад төмөр замын есөн төсөл хэрэгжиж байна.
Манай улсын төмөр зам Гашуунсухайтын боомт хүрч байгаа Гашуун-сухайтаас БНХАУ-ын Ганц модтой холбогдох төсөл хэрэгжиж байна. Нийт долоон км орчим үргэлжлэх төсөл юм.
Манай талаас холбогдох шийдвэрүүд гарчихсан. Дараагийн тосол Тавантолгой-Гашуунсухайт-Зүүнбаян чиглэлийн төмөр камын ажил үндсэндээ дуусчихсан. Энэ оны гуравдугаар сараас зүгшрүүлэх тээвэр хийж байна.
Зүүнбаян-Ханги чиглэлийн төмөр замын тухайд өртөө болон дохиолол холбооны барилгын ажлууд хараахан эхлээгүй байна. Одоогоор далан замын ажил нь 50 гаруй хувтай явж байна. Энэ ондоо дуусгах төлөвлөгөөтэй ажиллаж байна. Зүүнбаян-Ханги чиглэлийн төмөр зам нийт 226.9 км-ийн урттай байх юм.
Ташрамд хэлэхэд,
Түүнчлэн дараагийн төслийн тухайд Завхан аймгийн Арц суурийн боомтоос Шивээ хүрэн боомтоор гарах 1,500 орчим км төмөр замын бүтээм байгуулалтыг концессын гэрээгээр барих юм.
. Монголчууд нэг үеэ бодоход төмөр замаа өөрсдөө барьдаг болчихсон нь үүнээс харагдаж байна
– Өргөн цариг, нарийн царигийн асуудлыг олон жил ярилаа. Дэлхийд оргон цариг ашиглахаас татгалздаг болж байна гэх юм. Дэлхий даяараа төмөр замын ач холбогдлын талаар ярьж байхад манайх ганцаараа оргон царигтайгаа үлдчихэж байгаа юм биш биз дээ?
– Олон улсын стандарт ерөнхийдөө нарийн цариг руугаа явж байна. Гэхдээ өргөн цариг ашигладаг улс орнууд ч байна. Тухайлбал, ОХУ өргөн цариг хэрэглэж байна.
Бид ОХУ-аар дамжих ачаа бараагаа тээвэрлэх учраас шууд нарийн цариг болгох боломж хомс байна. Гэтэл БНХАУ нарийн цариг хэрэглэж байгаа учраас өргөн царигтай тус улс руу нэвтрэх боломжгүй байна. Тиймээс үүн дээр
