Month: May 2022

Categories
мэдээ цаг-үе

Энэ сарын 28-ны бямба гаригийг “Автомашингүй өдөр” болгоно DNN.mn

Нийслэлийн Засаг даргын захирамжаар 2022 оны тавдугаар сарын 28-ны бямба гарагийг “Автомашингүй өдөр” болгохоор шийдвэрлэлээ. Мөн эл өдөр “Улаанбаатар марафон-2022” олон улсын гүйлтийн тэмцээнийг хамтатган зохион байгуулах юм.

ХЭВТЭЭ ЧИГЛЭЛИЙН ГОЛ ЗАМУУДЫН ХӨДӨЛГӨӨНИЙГ ХЯЗГААРЛАНА

“Автомашингүй өдөр”-өөр нийслэлийн хэвтээ чиглэлийн гол зам болох Энхтайваны өргөн чөлөө болон хотын төвийн Их тойруугийн замууд, гудамжаар тодотговол, Сөүлийн болон Бээжин, Анкара, Сүхбаатар, Их сургууль, Элчин, Хөх тэнгэр, Партизан, Олимп, Самбуугийн гудамжны авто замын хөдөлгөөнийг хязгаарлах юм байна. Тодруулбал, Зүүн 4 замаас Баруун 4 зам хүртэл, мөн Гэсэр сүмээс Зоос гоёл хүртэл, Хүнсний дөрөвдүгээр дэлгүүрээс Хятадын Элчин сайдын яам хүртэл, тэндээс Сансарын туннел хүртэлх замын хөдөлгөөнийг хаана. Тэрхүү замаар “Улаанбаатар марафон-2022” олон улсын гүйлт болох юм.

“Автомашингүй өдөр”-ийг зохион байгуулахтай холбоотойгоор нийтийн тээврийн 30 гаруй чиглэлд өөрчлөлт ордог. Одоогоор чиглэлийн өөрчлөлт хараахан батлагдаагүй байна. Мөн өдөр Сүхбаатарын талбайд Европын холбооны улсуудын өдөрлөг, үзэсгэлэн яармагийг зохион байгуулна.

“УЛААНБААТАР МАРАФОН-2022”-Д ОРОЛЦОГЧДЫГ ТАВДУГААР САРЫН 20-Н ХҮРТЭЛ БҮРТГЭНЭ

Цар тахлын улмаас хоёр жил өнжсөн “Улаанбаатар марафон-2022” олон улсын гүйлт нь Монгол Улсад гүйлтийн спортыг хөгжүүлэх, гүйлтээр хичээллэгч, сонирхогч иргэдийн тоог нэмэгдүүлэх, өсвөр, залуу үеийнхэнд өөрийн дотоод нөөц боломжийг нээж, зорилгодоо хүрэх тэсвэр хатуужил, бие бялдрын болон оюун санааны өв тэгш хүмүүжлийг төлөвшүүлэх зорилготой. 2014 оноос эхэлсэн марафон гүйлтэд оролцогчдын тоо жилээс жилд өсөн нэмэгдсээр иржээ. 2014 онд 16.839, 2015 онд 18.085, 2016 онд 25.000, 2017, 2018 онд 30.000, 2019 онд 32.000 гаруй иргэн оролцжээ. Гүйлтэд нийслэлийн иргэдээс гадна хөдөө, орон нутаг, Монгол Улсад ажиллаж, амьдарч байгаа гадаадын иргэд, хөрш зэргэлдээ орны гүйлт сонирхогчид болон олон улс, тив, дэлхийд танигдсан нэртэй тамирчид ч оролцдог онцлогтой. Энэ жилийн хувьд 21 км, 095 м-ийн зайг 18-34, 35-54, 55-аас дээш нас, 5 км-ийн зайг 12-17 нас, 18-аас дээш насны эрүүл мэндийн гүйлт гэсэн ангилалтай болгон өөрчилжээ.

Олон улсын гүйлтийн тэмцээнийг угтан Нийслэлийн Засаг даргын нэрэмжит “Улаанбаатар марафонд нэгдэцгээе” цомыг нийслэл, дүүргийн хэмжээнд 60 хоногийн хугацаатай аялуулж байна. “Улаанбаатар Марафон-2022” олон улсын гүйлтийн онлайн бүртгэлийг www.marathon.ulaanbaatar.mn сайтаар болон нийслэл, дүүргийн Биеийн тамир, спортын хороодоос томилогдсон мэргэжилтнүүд хариуцан явуулж буй. Тэмцээний бүртгэл тавдугаар сарын 20-н хүртэл үргэлжилнэ.

НИЙСЛЭЛИЙН СУРГАЛТ, СУДАЛГАА, ОЛОН НИЙТТЭЙ ХАРИЛЦАХ ГАЗАР

Categories
мэдээ нийгэм

ЭМЯ: Ковидын 61 тохиолдол бүртгэгдэв DNN.mn

Улсын хэмжээнд өнгөрсөн хоногт хийсэн шинжилгээгээр коронавируст халдварын 61 тохиолдол шинээр бүртгэгджээ.

Шинээр бүртгэгдсэн халдварын тохиолдлын 52 нь Улаанбаатар хотод, 11 нь орон нутагт батлагдсан байна. Ингэснээр манай улсад бүртгэгдсэн коронавируст халдварын тохиолдлын тоо 922 574 болжээ. Мөн хугацаанд уг өвчнөөр нэг хүн нас баржээ. Одоогоор манай улсад коронавируст халдварын улмаас нийт 2112 хүн эндээд байна.

Categories
мэдээ нийгэм

Монголын 3х3 шигшээ баг Ази тивийн аваргад шууд оролцох эрхээ авлаа DNN.mn

Олон Улсын сагсан бөмбөгийн холбоо (FIBA)-оос Ази тивийн аварга шалгаруулах тэмцээнийг тав дахь удаагаа энэ оны зургаадугаар сарын 6-10-ны хооронд зохионо.

Сингапурт болох тэмцээнд нийт 53 (Эрэгтэй 30, эмэгтэй 23) улсын шигшээ баг оролцох бөгөөд 2019 онд 40 баг оролцож байсан дээд амжилтыг шинэчилжээ.

Эмэгтэйчүүдийн ангиллын долоон баг шууд оролцох эрхээ авсан дунд зохион байгуулагч Сингапур, өмнөх аварга Австрали болон чансааг тэргүүлэгч Монгол, Хятад, Япон, Тайвань, Шри Ланка улсын багууд багтаж байна. Харин бусад 16 баг нь урьдчилсан шатны таван хэсэгт хуваагдаж тоглоно.

Харин эрэгтэйчүүдийн ангилалд ердөө гурван баг Ази тивийн аваргад оролцох эрхээ шууд авсан дунд зохион байгуулагч Сингапур, өмнөх аварга Австрали, дэлхийн чансааг тэргүүлэгч Монгол улсын шигшээ баг багтаж байна.

Үлдсэн 27 баг нь 9 хэсэгт хуваагдаж 9 эрхийн төлөө тоглох учиртай.

Categories
арын-нүүр булангууд мэдээ

СОНИНЫ АРЫН НҮҮР: Шинэ үеийнхэнд хандах цөөхөн үг DNN.mn

Сүүлийн үед “шинэ үеийнхэн үнэхээр супер, бүхнийг чадна, хамгаас илүү соёлтой, тэд л эх орны ирээдүйг сонгодог утгаар нь авч явах болно” гэх зэрэг хандлага газар авсан, энэ талаар ч дээр дооргүй ярьдаг болсон. Мэдээж нэг талаараа бол гарцаагүй үнэн. Энэ улс орны ирээдүй залуу хойч үеийнхэн гэдэг нь тодорхой. Гэсэн хэдий ч нөгөө талдаа үнэхээр шинэ үеийнхэн гэх ангилалд багтагсдын зарим нь шинэ нийгмийг бүтээх нь битгий хэл онцгүй сэтгэгдэл төрүүлж байгааг бичмээр санагдлаа.

Хэд хоногийн өмнө кинотеатрт очлоо. Попкорн авчих санаатай урт дараалалд зогслоо. Гэтэл зарим залуус болж өгвөл дарааллын урдуур мэдэн будилсан маяг гаргаад дайраад орчих санаатай байх юм. Ичихгүй дайраад орох нь ч олон.

Эвтэйхэн зөрөөд гарчих юман дээр мөрлөж, заавал шүргэж гарч байгаа нь мөнөөх л “Z” үеийнхэн гэгддэг шинэ цагийн залуус. Орой ч гэлтгүй өдрийн цагаар гудамжинд тамхи татангаа шүлсээ хаа сайгүй хаяж, хараалын үгсийг “гамгүй” урсгагсад нь мөн л мөнөөх шинэ үеийнхэн гэж өөрсдийгөө тодорхойлогсод. Бүгдээрээ биш гэдэг нь ойлгомжтой ч дийлэнх нь яг иймэрхүү байна. Өөрсдөөсөө хамаагүй бага дүү нартаа бас “хөөрхөөн” дээрэлхүү аяг гаргачихаж байгаа нь нөгөө хэд л байх юм. Үүнийг лавтай сүүлийн жил гаруй ажигласан юм.

Хэдийгээр гадаа зохион байгуулагддаг элдэв арга хэмжээн дээр хог хаягдлаа замбараагүй хаях нь багассан, наад захын соёлын элементүүд харьцангуй бүрдсэн гээд эерэг хандлагууд бий болсон ч олны дунд байгаа байдал, харилцаа хандлага нь хуучны хулигаанууд шиг залуус мөн ч олон байна. Тэд бусдад үнэхээр муухай харагдаж байгаагаа ойлгохгүй байдаг бололтой. Магадгүй эцэг эх нь нийгмийн харилцаа ийм тийм байдаг гэж хэзээ ч хэлж байгаагүй байх л даа.

Гудамжийг, хотыг чимэглэн алхах залуус иймэрхүү үйлдэл хийж буйд нь ингэж болохгүй ээ гэж сануулаад байвал ч дорхноо гайгүй болох биз гэж итгээд л байгаа даа. Та бүхэн ирээдүйг авч явах нь гарцаагүй үнэн ч хариуцлага гэдэг зүйл мөн адил байгаа шүү дээ.

Categories
мэдээ нийгэм

Хөгжлийн банкны 201 тэрбум төгрөгийн зээл төлөгджээ DNN.mn

Монгол Улсын Хөгжлийн банкны нийт 7 зээлдэгчийн 33 тэрбум төгрөгийн зээл бүрэн төлөгдөж гүйлгээний дансыг хаасан талаар тус банкнаас мэдээллээ.

Энэ оны 1 дүгээр сарын 20-ноос 5 дугаар сарын 10-ны хооронд нийт 201 тэрбум төгрөгийн зээл эргэн төлөгдөж Төрийн сан дахь Монгол Улсын Хөгжлийн банкны төгрөгийн дансанд хийгдээд байна. Зээлийн ангиллаар авч үзвэл:

  • Хэвийн зээлдэгчийн ангилал дахь зээлийн эргэн төлөлт 62,171,489,548 төгрөг,
  • Анхаарал хандуулах ангиллын зээлийн эргэн төлөлт 67,212,854,809 төгрөг,
  • Чанаргүй зээлийн ангиллын зээлийн эргэн төлөлт 38,749,386,189 төгрөг тус тус төлөгдөөд байна.
Categories
гадаад мэдээ

Ерөнхийлөгч Жо Байден “ленд-лийз”-ийг баталгаажуулав DNN.mn

Киевт цэргийн тусламж үзүүлэх явдлыг хялбар болгон Украинд “ленд-лийз” гэрээгээр зэвсэг нийлүүлэх тухай хуульд АНУ-ын ерөнхийлөгч Жо Байден Оросын ялалтын баярыг давхацуулан гарын үсэг зурав. “Украины ардчиллыг хамгаалах 2022 оны хууль” нэртэй уг баримт бичгийг ОХУ Украин руу довтолж эхлэхээс өмнө буюу энэ оны нэгдүгээр сард Конгресст өргөн бариад байсан юм. Харин энэ сарын 3-нд уг хуулийн төслийг АНУ-ын Конгрессын Төлөөлөгчдийн танхим олонхын саналаар (417 нь дэмжин, 10 нь эсэргүүцэж) баталсан ба үүнээс өмнө уг хуулийн төслийг Сенатын танхим батлаад байсан билээ.

Уг хуульд АНУ-ын ерөнхийлөгч “эдгээр орнуудын батлан хамгаалах чадавхыг бэхжүүлэх, энгийн иргэдийг ОХУ-ын болзошгүй халдлага, эсвэл тус улсын зүгээс үргэлжилж буй түрэмгийллээс хамгаалахад туслах зорилгоор Украинд болон ОХУ-ын Укриан руу хийсэн довтолгооны улмаас хохирсон Зүүн Европын бусад улсад батлан хамгаалахын зэвсэг, тоног төхөөрөмжийг зээлээр олгох, түрээслэхийг Засгийн газарт зөвшөөрнө” хэмээн заасан юм.

Энэхүү хууль нь Дэлхийн II дайнд эргэлт гаргах гол нөхцөл болсон, АНУ-аас холбоотнууддаа зэр зэвсэг, цэргийн тоног төхөөрөмж, хоол хүнсийг урьдчилгаа төлбөргүйгээр урт хугацааны зээлээр нийлүүлж байсан ленд-лийзийн тухай хуультай адил хэрэгжих юм. Дэлхийн II дайны үед энэ тусламжийг гол хүлээн авагч нь эхлээд Англи удалгүй Зөвлөлт Холбоот Улс болж байв.

Украины ерөнхийлөгч Владимир Зеленский АНУ болон Жо Байденд уг тусламжийн хөтөлбөрийг дахин сэргээсэнд талархал илэрхийлсэн байна. “Эрх чөлөө, ирээдүйнхээ төлөө хийж буй тэмцэлд Украинд дэмжлэг үзүүлсэнд ерөнхийлөгч Жо Байденд болон Америкийн ард түмэнд баярлалаа. “Ленд-лийз”-ийн тухай хуульд өнөөдөр гарын үсэг зурсан нь түүхэн алхам боллоо. Бид хамтдаа дахин ялна гэдэгт итгэлтэй байна. Бид Украины, мөн Европын ардчиллыг яг 77 жилийн өмнөх шигээ хамгаалах болно” гэж В.Зеленский твиттер хуудсандаа англиар бичжээ.

“Ленд-лийз”-ийн тухай хууль нь ихэвчлэн зэвсгийн худалдаанд гардаг хүнд суртлын үйл явцыг ихээхэн хялбаршуулдаг аж. Энэ тохиолдолд Америк хүссэн зэвсгээ Украин болон Зүүн Европын бусад улсуудад төлбөргүйгээр шууд түрээслэх боломжтой болж байгаа юм. “Энэ хуульгүй байхад цэргийн тоног төхөөрөмжийг түрээслэхдээ Украин улс таван жилийн дотор АНУ-д буцааж өгч, эвдрэл хохирлыг нөхөн төлөх ёстой байсан. Харин уг хууль нь энэ хязгаарлалтыг арилгаж байна” гэж Катоны Институтийн улс төрийн шинжээч Жордан Коэн хэлжээ. Үүнээс гадна, энэ хууль нь Жо Байденыг Украинд чухам ямар төрлийн зэвсгийг яаралтай түрээслэхийг хүсч байгаа талаараа Конгресст заавал үндэслэл гаргах шаардлагагүй болгож байна гэж Коэн нэмж хэлсэн байна.

“Ленд-лийз”-ийн гэрээний тухай хууль нь Москватай хийж буй энхийн хэлэлцээнд Киевийн байр суурийг бэхжүүлэх зорилготой гэж Атлантын зөвлөлийн “For­ward Defense” хөтөлбөрийн шинжлэх ухааны ахлах ажилтан Томас Уоррик үзэж байна. “Энэ нь украинчуудад төдийгүй Путинд түүний эсрэг илүү сайн, олон тооны зэвсэг, сум удахгүй бэлэн болно гэсэн дохио болж байна” гэж Уоррик хэлжээ.

Г.АМАРСАНАА

Categories
мэдээ нийгэм

Хот болох амбицтай сумын нэг өдөр DNN.mn

Өмнөговь аймгийн Ханбогд сум хотын статустай болох цаг ойртжээ. Ханбогдыг 2040 он хүртэл хөгжүүлэх ерөнхий төлөвлөгөө батлагдсан байна. Мега төсөл хэрэгждэг энэ суманд сайхан амьдрал хайсан залуус Монголын аймаг бүрээс нүүж суурьшжээ. Энэ утгаараа Ханбогдыг Монголын хамгийн интернационал сум гэчихэж болно. Бусад сумдаас ялгарах ийм тод өнгөтэй Ханбогдын нэг өдрийг манай сонин “Өдрийн сурвалжилга” буландаа онцолж байна. Айл бүр нь цэвэр, бохир усны сүлжээнд холбогдох боломжтой цор ганц сум

Орчин үеийн орон сууцны хороолол сүндэрлэж, засмал замаар машин техникүүд сүлжилдсэн, хүний хөл хөдөлгөөн ихтэй том сум юм, Ханбогд. Аймгийн төвийн дайтай тэлсэн энэ сумын суурин хүн амын тоо найман мянга давчихаж. Ханбогдод бүх төрлийн үйлчилгээ байна. Худалдаа үйлчилгээний төв, Улаанбаатарт төвтэй тансаг зэрэглэлийн ресторан, сүм хийд, томоохон эмнэлэг, цэцэрлэг, сургуулиуд гээд бүгд л байна. “Орчин цагийн Монголыг дэлхийн газрын зураг дээр тамгалсан мега төслийн их бүтээн байгуулалт өрнөж байгаа сум гэдэг утгаараа хөгжлөөрөө түүчээлэхээс аргагүй дээ” гэсэн бодол төрж явсныг энэ дашрамд онцолъё. Ханбогд цаг агаарын хувьд хамгийн таатай нутаг аж.

Газар зүйн байршлын хувьд ч урд хилтэй ойр гэх мэт давуу тал олонтой. Энэ утгаараа хот болж хөгжвөл Монголын эдийн засагт том нөлөө үзүүлж чадна гэж учир мэдэх хүмүүс онцолдог.

Ханбогд сумын үе үеийн удирдлагууд сумаа хот болгох том мөрөөдөлтэйгөөр орон нутгийнхаа хөгжлийг харсаар өнөөдрийг хүрсэн нь тэнд өрнүүлсэн бүтээн байгуулалтуудаас тод харагдахаар юм билээ. Дэд бүтцийн ажлуудыг нарийн төлөвлөлттэйгөөр хийж чадсан нь анхаарал татаж байв. Газар доорх инженерийн шугам сүлжээг байгуулснаар айл өрх, албан байгууллагууд цэвэр, бохир усны хоолойд холбогдоод эхэлчихэж.

“Говийн Оюу хөгжлийг дэмжих сан” болон Оюу толгой компанийн хөрөнгө оруулалтаар тус суманд хийгдсэн ажлууд олон аж. Оюу толгой Ханбогдыг холбосон 35 км-ийн хатуу хучилттай засмал зам, цахилгааны шугам сүлжээ, 640 хүүхдийн сургууль, 200 хүүхдийн цэцэрлэг бүхий цогцолбор, Малын эрүүл мэндийн төв гээд жагсаавал цөөнгүй том бүтээн байгуулалт өрнөжээ, Ханбогдод. Азийн хөгжлийн банк, Дэлхийн банк, Оюу толгойтой хамтраад инженерийн шугам сүлжээ, Цэвэр усан хангамжийн төв, Цэвэрлэх байгууламжийг шийдэж өгсөн байна. Ханбогд сум 35 мянган хүн амьдрахад хүрэлцээ бүхий цэвэр ус, цэвэрлэх байгууламжтай болчихож. Товчхондоо Ханбогд айл бүр нь цэвэр, бохир усны сүлжээнд холбогдох боломжтой цор ганц сум болж чаджээ.

Ханбогд сум хот болсноор нийслэл Улаанбаатар руу чиглэсэн их нүүдлийг сааруулах нь тодорхой болжээ. Уул уурхайн том төслийн өгөөж дагасан их нүүдэл өдрөөс өдөрт нэмэгдэж байгааг Ханбогдын хүн амын өсөлтөөс харчихаж болно. Наад захын жишээ гэхэд л сум руу чиглэсэн нүүдлийг дагаад сумын төвд газрын олдоц тааруу болжээ. Оюу толгой төсөл хэрэгжихээс өмнө энэ сум 2000 хүрэхгүй хүн амтай байсан бол өнөөдөр дөрөв дахин нэмэгджээ. Хуучин цагт нутгийн иргэд биенээ анддаггүй байсан бол одоо хот хүрээ газар шиг хөрш айлуудаа ч таньж мэдэхгүй болтлоо өргөжсөн том суурин болж.

Сумын сурагчид Brit­ish school-ийнхний хэрэгжүүлдэг англи хэлний хөтөлбөрөөр хичээллэж эхэлжээ

Төв суурин газраас алс хөдөө нутагт ирж амьдрах иргэд хамгийн түрүүнд эмнэлэг, сургуулийн чанарыг чухалчилдаг. Ханбогд сумын сургуулийн орчинтой танилцахаар нэгдүгээр сургуулийг зорив. Яг л хотын төвийн сургуульд ороод ирсэн мэт сэтгэгдэл төрөв. Энэ сургуульд англи хэлний хичээлийн олон улсын хөтөлбөр хэрэгждэг нь анхаарал татав. Улаанбаатарын өндөр төлбөртэй, гадаадын хөрөнгө оруулалттай сургуулиудын явуулдаг программаар хичээллэж эхэлжээ. Бүр тодруулбал British school of Ulaanbaatar-ийн англи хэлний хөтөлбөрөөр Ханбогдын сурагчид хичээллэж байгаа аж. Англи хэлний багш нарын нэг нь Австралийн Күисландийн их сургуулийг төгссөн Д.Давааням. Тэрбээр “Би 2019 онд Оюу толгойн гадаадын тэтгэлэгт хөтөлбөрт зарлагдахад шалгарч, Австрали улсын Күисландийн их сургуульд хоёр жилийн магистрын хөтөлбөрөө амжилттай дүүргээд ирсэн.

Ханбогд сумын нэгдүгээр сургуульд 2021 оны аравдугаар сарын 1-ний өдрөөс эхлэн ажиллаж байна. 5-10 дугаар ангийн сурагчдад англи хэлний хичээлийг олон улсын хөтөлбөрийн дагуу зааж байгаа. Дэлхийн хэмжээний том уурхайг түшиглээд хөгжиж яваа сум учраас хүүхдүүдийн хувьд давуу тал их бий гэж хардаг. Энэ сумын хүүхдүүд үнэхээр азтай. Оюу толгойгоос зарласан 2019 оны тэтгэлэгт хөтөлбөрт дөрвөн хүн шалгарсан. Бидний гурав нь Ханбогд сумын нэг болон хоёрдугаар сургуульд багшилж байгаа. Нөгөө төгсөгч маань эмнэлгийн удирдлагын чиглэлээр төгссөн болохоор сумын эрүүл мэндийн салбарт мэргэжлээрээ ажилладаг. Бид өндөр хөгжилтэй оронд сурч мэдсэн, тэнд хэрэгждэг хөтөлбөрүүдийг Ханбогд сумын хөрсөнд буулгахын тулд хичээж ажиллаж байгаа. Англи хэлний хичээлээ Жоли Фоликс гээд авиа зүйн системээр явуулдаг. Энэ сургалтын арга зүй нь Улаанбаатар хот дахь өндөр төлбөртэй, олон улсын стандарттай сургуулиудад хэрэгждэг л дээ.

Манай нийгэмд улсын болон хувийн сургуулийн хүүхдүүдийн англи хэлний түвшин ялгаатай байдаг шүү дээ. Гол нөлөөлдөг хүчин зүйл нь сургалтын арга зүйтэй шууд холбоотой. Манайхан анхнаасаа уламжлалт арга барилаар буюу “a, b, c, d” гээд үсэг үзээд эхэлдэг. Монгол хэлэнд “А” үсэг “а”-гаараа дуудагддаг. Харин англи хэлэнд үсэг яг дуудлагаараа дуудагддаггүй. Тийм болохоор улсын сургуулийн хүүхдүүд маань анхнаасаа шууд үсэг үзчихээр холбож уншихдаа буруу хэлдэг. Ингээд дуудлагаасаа санаа нь зовоод тэр бүр яриагаа хөгжүүлж чаддаггүй. Тэгээд ч зогсохгүй, өөртөө итгэлгүй болно. Энэ нь цаашдаа ярианы, бичгийн гээд англи хэлний бүх л чадварт нь сөргөөр нөлөөлдөг. Ханбогд сумын хүүхдүүд азтай гэж дээр хэлсний учир нь тавдугаар ангиасаа эхлээд олон улсын стандартад нийцсэн буюу Австрали, Америкт хэрэгждэг системээр суралцаж байгаа юм. Иймд сурагчдын маань ирээдүйд маш олон давуу тал бий болно. Одооны тавдугаар ангийнхан маань их, дээд сургуульд элсэн элсэлтийн ерөнхий шалгалтдаа дээгүүр жагсаж чадна. Өөртөө итгэлтэй англи хэлтэй болно. Оюу толгойд хэлний хувьд гологдохооргүй ажиллах хүч нь болж чадах байх. Зөвхөн Оюу толгойд гэж хязгаарлахгүй, олон улсын тэтгэлэг аваад, гадагшаа сурч, дэлхийн иргэд болоход нь багш хүний хувьд чадах, мэдэх бүхнээ өгнө гэж боддог. Энэ бол миний ажлаасаа авч байгаа хамгийн том сэтгэл ханамж” гэв. Түүнтэй хамт тэтгэлгээр суралцаж төгссөн багш нарын хувьд сургуульд ажиллахын зэрэгцээ англи хэлний ярианы клубийг Ханбогд суманд байгуулжээ. Клубийн шийдлээр дамжуулж сумын сургуулийн 11, 12 дугаар ангийн хүүхдүүдийн англи хэлний ярианы ур чадварыг сайжруулах ажил хийгдэж эхэлсэн гэнэ.

Англи хэлний шинэ хөтөлбөр хэрэгжиж эхэлснээр хүүхдүүдийн сурах хүсэл тэмүүлэл нэмэгдэж, хандлага нь ч өөрчлөгджээ. Өмнө хичээлдээ дургүй, идэвх муутай оролцдог байсан хүүхдүүд англи хэлний хичээл гэхээр нүд нь сэргээд ирдэг болж. Хүүхдүүдийг ширээний ард суулгаж багш самбарын өмнө зогсож заадаг уламжлалт хэлбэрийг халсан энэ хөтөлбөрийн үр дүн маш өндөр байгаа гэж Д.Давааням багш ярив. Ханбогд сумын нэгдүгээр сургуулийн 12 дугаар ангийн сурагчидтай уулзахад бүгд л англи хэлний хичээлдээ дуртай болсноо ам булаалдан ярив. Яриа талаасаа илүү сайжирч байгаа гэж хэлэх хүүхэд олон таарлаа. Тус сургуулийн төгсөх ангийн сурагч А.Намуун “Хичээл энэ улирлаас үнэхээр сонирхолтой байдлаар ордог болсон. Ингээд сонирхолтой болчихоор англи хэлээ сурмаар санагдаад байдаг юм байна” гэж сэтгэгдлээ хуваалцав.

Ц.Алтанбаяр: Сумынхааэмнэлгийг хөгжүүлэх хөрөнгийн эх үүсвэрийг шийдчихсэн

Ханбогд сумын эмнэлэг улсын эмнэлгээс дутахааргүй том юм. Уул уурхайтай сум гэдэг утгаараа хөдөлгөөнт хүн амын тоо оргил үедээ 32 мянгад хүрдэг аж. Тэр утгаараа эмнэлгийн тусламж үйлчилгээ авах иргэд ч олон байдаг аж. Нүүрсний 200 гаруй км замын 140 км нь Ханбогдын нутаг дэвсгэрт багтдаг учраас тээвэрлэлт идэвхжингүүт ослын дуудлага зонхилдог байна. Тэр хэрээр яаралтай тусламж үзүүлэх шаардлагатай болдог гэнэ. Тэр утгаараа эмнэлгийн тоног төхөөрөмж, хэрэгслүүд хангалттай хэмжээнд байх шаардлагатай гэж эмнэлгийнхэн ярьж байв. Энэ чиглэлд нэлээд анхаарч ажиллахаар төлөвлөж байгаа гэж Ханбогдын сумын эрүүл мэндийн төвийн чанарын менежер, эмч Ц.Алтанбаяр ярилаа. Тэрбээр хоёр жилийн өмнө Оюу толгойгоос зарласан гадаадын тэтгэлэгт тэнцэж чадсан дөрвөн хүний нэг юм. Австралид эрүүл мэндийн удирдлагын чиглэлээр суралцаад ирсэн тэрбээр орон нутгийн эмнэлгийг хөгжүүлэхэд анхаарч ажиллаж байгаа юм байна. Ц.Алтанбаяр сүүлийн долоон жил эрүүл мэндийн удирдлагын чиглэлээр ажиллаж байгаа гэнэ.

Хөдөлмөрийн эрүүл мэндийн үйлчилгээг Ханбогдод авчирсан нь сумын эмнэлгийг хөгжүүлэх хөрөнгийн эх үүсвэр болжээ. Энэ тухай Ц.Алтанбаяр “Сумын эрүүл мэндийн төв маань гурван жилийн өмнөөс Оюу толгойн ажилчдад хөдөлмөрийн эрүүл мэндийн үзлэг хийж эхэлсэн. Оюу толгойд ажилд орох хүмүүсийг ажлын байрандаа эрүүл мэндийн хувьд тэнцэхээр байна уу, ажлаа хийж байх явцад орчны нөлөөгөөс эрүүл мэндэд нь ямар нэгэн эрсдэл учирч байна уу гэдгийг байнгын хянаад явдаг.

Оюу толгойн хувьд ажлын байрны онцлогоос хамаараад харилцан адилгүй давтамжтайгаар ажилчдаа эрүүл мэндийн үзлэгт оруулдаг. Ийм үйлчилгээг Улаанбаатар хотод хувийн эмнэлгүүд үзүүлдэг байсан. Бидний хувьд энэ үйлчилгээг сумын эрүүл мэндийн төвд нээх зорилготойгоор ажлаа эхэлсэн. Одоогийн байдлаар бэлтгэл бүрэн хангагдсан. Эрүүл мэндийн үзлэг бол төлбөртэй үйлчилгээ. Тиймээс сумын эмнэлэгт нэмэлт орлогын эх үүсвэр бий болно гэсэн үг. Ханбогдын Эрүүл мэндийн төв маань төсөвт байгууллага. Тэр утгаараа тоног төхөөрөмж авах гэхээр санхүүгийн хувьд бэрхшээлтэй. Харин энэ үйлчилгээний нэмэлт орлого сумын эмнэлгийг хөгжүүлэх хөрөнгө оруулалт болж чадна” гэлээ. Ханбогд сумын эрүүл мэндийн төв нь их эмч, бага эмч нийлээд арав гаруй нарийн мэргэжлийн эмчтэй аж. Сумын эмнэлэг гэхэд тоног төхөөрөмжийн хувьд ч дажгүй түвшинд хүрчээ. Хот болох төлөвлөгөөтэй сум гэдэг утгаараа эмнэлгийн барилгыг томоор төлөвлөж барьжээ. Эмнэлэгт шаардлагатай тоног төхөөрөмжүүдийг Оюу толгой болон, Оюу толгойтой гэрээтэй ажилладаг компаниудын тусламж дэмжлэгээр шийдсэн байна.

Ч.Амгалан: Манай суманд ирсэн улсын амьдрал нүдэн дээр цэцэглэхийг харах сайхан байдаг

Ханбогд сум 441 ахмадтай ажээ. Тэд сар бүрийн 10, 20, 30-нд Ахмадын өргөөндөө цугладаг гэнэ. Спортын тэмцээн уралдаан зохион байгуулж, спорт аялал хийхийн зэрэгцээ нийгмийн сайн үйлсэд ч оролцдог юм байна. Ковидоос болж хоёр жилийн хугацаанд нийтийн арга хэмжээ зохиож чадаагүй сумын ахмадууд одооноос нэгдэж цуглана гэсэн яриа хөөрөө үүсгээд эхэлжээ. Ахмадын хороог даргалдаг Ч.Амгалантай уулзахаар залгатал биднийг гэртээ урив.

Шүлэг, зохиол бичих авьяастайн дээр гэрэл зургийн мэдрэмжтэй нэгэн аж. Тэрээр “Ханбогд хайрханыг минь шүтэж, дээдэлж ирсэн хүмүүсийн амьдрал ахуй өсөн дэвжиж, өнгөлөг сайхан явдаг даа. Манай сум үнэхээр хөл хөдөлгөөн ихтэй байгаа биз. Хуучин цагт сумын төвийнхөн маань бие биенээ сайн мэддэг байсан. Харин одоо тэр үе түүх болжээ. 21 аймгаас иргэд ирж суурьшиж байна. Манай хойд руу “Увс хороолол”, “Ховд хороолол” гэж нэрлэсэн хэсэг хүртэл бий. Баруун аймгийнхан нэгнийгээ татаж, дэмжихдээ сүрхий улс юм. Солонгост очсон монголчууд нэгнийгээ татдаг шиг Ханбогдод ирсэн өөр аймгийнхан ах, дүү, танил нөхдөө татна шүү дээ. Манай суманд ирсэн улсын амьдрал ахуй нүдэн дээр цэцэглэхийг харахад сэтгэл өег сайхан байдаг юм. Ханбогд сум маань түүхийн баялаг дурсгалтай нутаг.

Долоон сүм хийдтэй байсан гэхээр эрдэм номд шамдсан хутагт, хувилгаад олон байсныг гэрчлэх байх. Данзанравжаа хутагт баруун хойд зүгт миний амьдарч болох газар байгаа юм байна гээд энд ирсэн гэдэг. Равжаа хутагт Галбын гурван хийдийг байгуулж, хятад барилгачдаар бариулсан түүхтэй. Манай сумаас төрсөн олны танил эрхмүүд цөөнгүй бий. П.Даш генерал байна. Хөдөө аж ахуйн ухааны доктор Ц.Отгон, Р.Цагаанхүү, Н.Банди гуай, хэл бичигийн ухааны доктор Д.Төмөртогоо, Х.Сүглэгмаа, гавьяат малчин Д.Хүүхэнхүү нарын эрдэмтэн судлаачдыг нэрлэж болно. Мөн улсын хэмжээнд сумдын соёлын төвүүдээс Монгол Улсын соёлын гавьяат цолтон тодорсон. Ханбогдын соёлын төвийг олон жил авч явсан И.Нарангэрэл гэж хүн байлаа. Арваад жилийн өмнө бурхан болсон доо. Манай сум чинь гоёо, хармаг зэрэг эмийн чанар жимс, ургамал элбэгтэй. Бас хайлс гээд модлог ургамал байна. Олон жилийн настай энэ ургамал манай сумын нутагт нийтдээ мянга гаруй бий. Дээр үед малын эмч Раднаа гэдэг хүн явган явж нэг бүрчлэн тоолсон гэдэг” хэмээн хууч дэлгэв.

Монголын хотуудын тоог нэгээр нэмэх нь тодорхой болсон Ханбогдын нэг өдрийг сонирхоход ийм өнгө тодорч байна.

Categories
мэдээ нийгэм

“ЕС-145” загварын нисдэг тэргээр 6 иргэнийг ГССҮТ-д хүргэжээ DNN.mn

ОБЕГ-ын дэргэдэх Агаараас эрэн хайх, аврах 111 дүгээр ангийн алба хаагчид “ЕС-145” загварын нисдэг тэргээр энэ сарын 7-ны өдөр Хөвсгөл аймгийн Хатгал тосгонд ажил үүргээ гүйцэтгэж байгаад авто осолд орсон Монголын топ донор Д.Бум-Эрдэнийг агаараар шуурхай тээвэрлэн, Гэмтэл согог судлалын үндэсний төвд хүргэжээ.

Түүнийг аймгийн Нэгдсэн эмнэлэгт яаралтай хүргэж, мэдээгүйжүүлэг эрчимт эмчилгээний тасагт сэхээн амьдруулах тусламжийг цаг алдалгүй үзүүлсэн хэдий ч өвчтөний биеийн байдал хүнд, яаралтай агаараар тээвэрлэх шаардлага гарсан тул аймгийн удирдлагуудаас ирүүлсэн хүсэлтийг шуурхай шийдвэрлэн, УОК-ын даргын шийдвэрээр үнэ төлбөргүй яаралтай тээвэрлэсэн юм.

Агаараас эрэн хайх, аврах 111 дүгээр ангийн алба хаагчид “ЕС-145” загварын нисдэг тэргээр эмнэлгийн тусламжийн нислэг үйлдсэнээс хойш таван удаагийн нислэгээр зургаан иргэнийг тээвэрлэн ГССҮТ-д хүргээд байна гэж Онцгой байдлын ерөнхий газраас мэдээллээ.


Categories
мэдээ нийгэм онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Ажиа гэгээнтний санаачилсан “Ахмадын хөгжлийн ордон” энэ зун нээлтээ хийнэ DNN.mn

Монголчуудын сайн сайхан, эрүүл мэндийн төлөө олон ажил санаачилж, тэр болгон нь бодит ажил хэрэг болдог хүн бол Ажиа гэгээнтэн. Тэрээр өмнө нь цусны хорт хавдартай хүүхдүүдэд зориулж эмнэлэг бариулж байсан бол энэ удаад Хан-Уул дүүрэгт “Ахмадын хөгжлийн ордон”-г босгожээ. Өчигдөр тус ордонг зорьж барилгын ажлын явцтай танилцлаа. Архивын ерөнхий газар, Соёлын өвийн үндэсний төвийн чанх урд, төв зам дагуу уг ордон байрлаж байна. Энэ бямба гаригт мод тарих ёслол болох учир ордны гадаах талбай, мод тарих хэсгийн газар, шороог трактороор тэгшилж байлаа. Харин дотоод заслын ажилчид хоёрдугаар давхраас эхэлж тортой хар замаск татаж дуусгаад цагаан замаскаа эхлүүлж байна. Нэг, хоёрдугаар давхарт зүү, төөнүүр, бариа засал гээд ахмадуудыг эрүүлжүүлж чийрэгжүүлэх физик эмчилгээний өрөө тасалгаанууд байрлах бол гурав, дөрөвдүгээр давхарт хэвтэн эмчлүүлэх тасгууд буюу 30 ортой сувилал ажиллах юм байна. Тавдугаар давхарт ордны захиргаа, ажилчдын оффис байршихаар тус тус төлөвлөжээ. Энд ахмадууд өдрөөр ирж үйлчилгээ, эмчилгээ авч болохын сацуу хэвтэн эмчлүүлж болох юм байна. Мөн заавал эмчилгээ гэхгүй номын санд нь суух, үеийнхэнтэйгээ хөзөр, даалуунаас эхлүүлээд дуртай тоглоомоо тоглох, бариа засал хийлгэх зэргээр цагийг зугаатай өнгөрүүлэх боломжтой ийм ордон юм байна. Барилгын В1 давхарт мини бассейн, усан эмчилгээний тасаг байрлах ажээ. Ордны гадаах талбай хаа ч очиж уужим юм. Мод тарьсны дараа гадаа тохижилтын ажлыг хийх бөгөөд сүүдрэвч, сандал, спортын талбай гээд ахмадуудад алхаж зугаалах боломжийг нь бүрдүүлсэн орчин байгуулах аж. “Дотоод заслын ажил 50 гаруй хувьтай байна. Наадмаар гэхэд барилгын ажлаа бүрэн дуусгах төлөвлөгөөтэй ажиллаж байна. Монголчууд Ажиа гэгээнтнийг мэднэ дээ. Өмнө нь цусны хорт хавдартай хүүхдүүдэд зориулж эмнэлэг бариулж өгсөн. Энэ удаад ахмадуудад зориулж ийм сайхан ажил хийж байна. Ажиа гэгээнтэн наймдугаар сард Монголд морилж, энэ ордны нээлтийг хийх юм гэсэн” гэж ордны барилгын ажлыг гүйцэтгэж буй “Жавхлант тур” барилгын компанийн захирал Ц.Жамьянсүрэн ярилаа.

Энэ үеэр Ажиа гэгээнтний “Энэрэл нигүүсэл оюун билгийн төв” ТББ–ын менежер Ч.Батнайрамдалтай ярилцлаа.

-Ордон наймдугаар сард нээгдэх нь?

-Тийм төлөвлөгөөтэй байгаа.

-Үүнээс өмнө Ажиа гэгээнтний санаачилсан Цусны хорт хавдартай хүүхдийн эмнэлэг 2014 онд ашиглалтад орж байсан билүү?

-2012 оны тавдугаар сарын 9-нд шавыг нь тавиад 2014 оны наймдугаар сарын 28-нд тус эмнэлэг ашиглалтад орж байсан.

-Тухайн үед ийм эмнэлгийг ашиглалтад оруулж чадсан нь олон хүний талархлыг хүлээсэн шүү. Улсын хэмжээний хийх юмыг нэг хүн хийчихлээ гэцгээгээд л?

-Тухайн үед Эрүүл мэндийн сайд нь Н.Удвал гуай байсан. Тэр үедээ тийм хэмжээний хөрөнгө оруулалт хийгдэж байгаагүй юм билээ. 6.3 тэрбум төгрөгийн өртөгтэй эмнэлэг. Ганц байшин биш. Доторх тоног төхөөрөмжүүд, мэс заслын өрөө, ариутгалын өрөө, вакум өрөө гээд маш олон өрөөг тохижуулсан. Вакум өрөөний төхөөрөмж нь гаднаас орж ирсэн агаарыг цэвэршүүлдэг, доторх агаарыг шууд гадагшлуулдаггүй, тусгай горимоор ажилладаг. Тэр жижигхэн төхөөрөмж л гэхэд дангаараа 23 сая төгрөг байх жишээний. Өрөө болгон автомат ортой. Нэг бүрийнх нь үнэ сая гаран төгрөгийн үнэтэй гэхээр 50 ортой эмнэлэг. Энэ мэтээр тэр эмнэлэгт хэрэгтэй, хэрэгцээтэй бүхнийг нь тухайн үед зохицуулж байсан.

-Энэ удаад Ажиа гэгээнтэн Хан-Уул дүүрэгт “Ахмадын хөгжлийн ордон”-г бариулж байна. Чухам яагаад ахмадуудад зориулсан ийм ордон бариулж байгаа юм бол. Өөрөө энэ талаар юу гэж ярьдаг вэ?

-2017 оны наймдугаар сард Ажиа гэгээнтэн Батсүмбэр дэх ахмадын асрамжийн газарт очсон юм. Тэнд очсон хүмүүс мэднэ дээ. Тэнд байгаа ахмадуудыг харахад хэцүү шүү дээ. Халамж гэдэг үүднээс тэнд аваачаад хаячихдаг. Үр хүүхэд, харж хандах гэр бүлгүй хүмүүс голдуу байдаг. Тэр бүгдийг хараад гэгээнтэн маань ахмад руу чиглэсэн юм хийе гэж бодсон юм шиг байна лээ.

“Ахмадын хөгжлийн ордон” бол тэр асрамжийн газраас өөр. Өдрөөр очоод үеийнхэнтэйгээ хамт суугаад сайхан тоглоодохъё, эсвэл сайхан бариа хийлгүүлье, сайхан ном уншъя гээд өөрийгөө хөгжүүлж, хөгжилтэй, хөөртэй байлгах боломжийг бүрдүүлэх гэрэлтэй, гэгээтэй газар байхгүй юу. Усан эмчилгээ, физик эмчилгээ гээд настай хүмүүст хэрэгтэй бүхий л үйлчилгээ бий. Дотор нь 30 ортой сувилал ч байгаа.

-Энэ ордонг босгоход Ажиа гэгээнтэн хөрөнгө гаргаж, сүсэгтнүүд ч дэмжсэн бололтой?

-Багш өөрөө голлоод явж байгаа. Бас багшийн шавь нар дэмжиж байгаа.

-Уг нь хөл хорионоос өмнө шавыг нь тавьжээ?

-Хөл хорионоос болоод хоёр жил уягдчихлаа. 2019 оны зургадугаар сард шав тавьсан юм. Хоёр жил барилгын ажил нь таг зогсчихсон.

-Ахмадын асрамжийн газар гэхээс Ахмадын хөгжлийн ордон манайд бараг байхгүй дээ?

-Манайд ийм үйлчилгээ бараг байдаггүй болохоос биш гадны улсуудад иймэрхүү үйлчилгээнүүд зөндөө бий.

-Автобусны буудалтайгаа ч ойр юм?

-Тийм тийм. Автобусны эцсийн буудал. Монголд ийм жишиг юм хиймээр байгаа юм. Гэртээ ганцаараа байдаг, хүүхэд хардаггүй, өдөржингөө гэрийнхнээ хүлээж ганцаараа суудаг ахмадууд байдаг. Тэд маш их ганцаарддаг. Үүнээсээ болж сэтгэл гутралд ордог. Энэ байдлаа хэнтэй яаж хуваалцахаа мэддэггүй, найз нөхөдгүй. Найз нөхөд байлаа ч уулзаж учрах нь ховор. Тийм улсууд энэ ордонд өглөө эрт ирээд өдөржингөө байж байгаад харьж болно. Эсвэл хономоор бол хонож болно. Ирэн очин ч байж болно л доо. Дотроо бүх үйлчилгээ байх учир биеэ сувилуулангаа тоглож хөгжилдөж, агаарт суух боломжтой.

-Энэ бямба гаригт Ахмадын хөгжлийн ордны хашаанд мод тарина гэв үү?

-Д.Сэрдарам гэж сая мод тарьсан хүн бий. Тэр хүн мод тарих ажлыг удирдаж байгаа. Энэ буяны ажилд гар, биеэр ирж оролцох боломж хүн бүрд нээлттэй шүү. Нэг хүн нэг мод суулгахад л тэр чинь том буян. Ер нь хүн өөрийн гар, биеэр оролцсон ажил илүү үнэ цэнэтэй, хожмоо дуурсгалтай.

Categories
мэдээ нийгэм онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Уул уурхайд улсын эрх ашиг дээр үү, сумын эрх ашиг чухал уу? DNN.mn

Уул уурхайн эсрэг тэмцэх нь монголчуудын хувьд гэм биш, зан болоод хэдэн арван өнгөрч байна. Өнөө гэм нь сүүлдээ хууч өвчин шахуу болоод ужгирчихсан гэхэд хэтрүүлэг болохгүй. Уул уурхайн төслүүдийг эсэргүүцдэг дөрвөн бүлэг Монголд бий. Эхний бүлэг нь малчид. Энэ бүлгийнхэн хайгуул, ашиглалт гээд ямар ч шатанд нь уул уурхайг идэвхийлэн эсэргүүцдэг. Гэхдээ малчид тэр аяараа эсэргүүцдэг гэвэл үнэнд нийцэхгүй. Босоо хөх Монгол, байгаль орчны төлөө гэсэн шошготой төрийн бус байгууллагуудын харилцан ашигтай хамтын ажиллагааны хүрээнд уул уурхайтай тэмцэлддэг хэсэг малчин бий. Нөгөө зарим нь бэлчээр усаа гэж, уул уурхайн төслийн талаарх ойлголт дутуугаасаа болж үгээ хэлж байгаа харагддаг. Ер нь орон нутгийн олонх малчин юун уул уурхай гэж улстөржихтэй манатай зав зайгүй аж төрдөг. Хөдөөний малчдын дийлэнх нь малаа дагаж, амьдрал ахуйгаа өөд татахыг илүүд үздэг. Яагаад ихэнх малчин уул уурхайг эсэргүүцэхгүй байна вэ гэдэг асуултын хариу их энгийн. Хэсэг малчдын хэлээд байгаа шиг энэ улс тэр чигтээ уул уурхайнханд ухуулж малтуулаагүй учраас тэр л дээ. Бяцхан харьцуулалт хэлье.

Монгол Улсын нийт газар нутгийн 75 хувьд хайгуул олборлолтыг хязгаарлаж хориглосон байдаг. Өөрөөр хэлбэл, үлдсэн 25 хувьд нь хайгуул, олборлолтын ажиллагааг явуулж болно гэсэн үг. Одоо энэ 25 хувийн хэчнээн хувьд нь хайгуул, олборлолт хийсэн болон хийх шатандаа яваа вэ гэсэн асуулт тавиад харъя. Товчхондоо 3.7 хувьд нь хайгуул, ашиглалтын лиценз бий. Лиценз олголтыг хориглохоос өмнө буюу 2008 онд зөвшөөрөгдсөн газар нутгийн 40 хувьд нь хайгуул, ашиглалтын лиценз олгосон байсан юм. Өөрөөр хэлбэл, 40 хувь гэсэн хэмжээ өдгөө 3.7 болоод буурчихсан. Ашиглалтын лицензийн хувь нь хэд вэ гээд харахаар бүр бага тоо гарна. Ердөө ганцхан хувьд нь ашиглалтын лиценз авсан байдаг юм.

Нийт газар нутгийн 0.6 хувийг газар тариалангийнхан ашигладаг гэсэн статистикийг энд тодотгож онцолъё. Тэгэхээр үлдсэн газар нутагт нь манай малчид мал хуйгаа бэлчээрлэсэн шигээ аж төрдөг болж таарч байна. Газрын хөрсийг хамгийн их гэмтээдэг, цөлжилтөд шууд утгаараа нөлөөлдөг ямааны тоо толгой сүүлийн жилүүдэд өгссөн графиктай яваа. Бүр тодруулж хэлбэл, ямааны тоо толгой өнгөрсөн жилүүдэд хурдацтай нэмэгдсээр өнөөг хүрсэн. Ингээд харахаар цөлжилтөд, хөрсний элдэв гэмтэлд хамгийн том сөрөг нөлөө үзүүлдэг хэсэг гэж ирээд харвал яалт ч үгүй малчдаа онцлохоос аргагүй. Уул уурхайнхан шиг олборлолт явуулсан газраа нөхөн сэргээдэггүй, тариаланчид шиг ашигласан хөрсөө бордох гэх мэтээр арчилдаггүй, нийт иргэд аж ахуйн нэгж шиг татвар хураамж төлдөггүй малчдын малын хөлд эвдэрч гэмтсэн газар хэчнээн бол. Нөлөөллийг нь яг нарийн тооцвол сэртэсхиймээр тоо гарах байх.

Уул уурхайг идэвхийлэн, зориудаар, зохион байгуулалттайгаар эсэргүүцдэг дараагийн бүлэг бол орон нутгийн удирдлагууд. Хэд хэдэн аймгийн дарга нар “Манай аймаг уул уурхайгүй бүс байх болно, уул уурхайн оронд аялал жуулчлалаа хөгжүүлээд амьдарчихна” гэж мэдэгдэж байв. Уул уурхайгүй амьдарна гэсэн сүржин мэдэгдлийг хамгийн түрүүнд хийсэн аймаг бол Хэнтий. Нүүрс, жонш, алт, газрын тосны дажгүй нөөцтэй энэ аймагт уул уурхай хөгжүүлэхгүй гэж чанга дуугарч, том нөлөө үзүүлсэн улстөрчдийн тод магнай нь дархан аварга Б.Бат-Эрдэнэ. Анх Хэнтийд газрын тосны чиглэлээр хөрөнгө оруулна гээд өрмөө аваад орж ирсэн “Шаман ресурс” лав мань эрийн идэвхтэй оролцоотойгоор Монголоос хөөгдөж байв. За тэгээд алтны олборлолтыг огцом хумигдахад урт нэртэй хууль гаргаж нөлөөлсөн энэ тэр гээд яривал дархан аварга эрхэм гишүүний уул уурхайн салбарт, цаашлаад харвал Монголын хөгжилд тарьсан балаг барагдахгүй. Уул уурхайгүй амьдарна гэж мэдэгдсэн дараагийн аймаг бол Завхан. Завхан аймаг ч биш юм аа, энэ аймгийн дарга ингэж мэдэгдсэн хэрэг. Уул уурхайн нөөцийн хувьд ийм тийм гэж онцлохоор олон ордгүй ч дарга удирдлагууд нь байгаа цөөхнөө ч ашиглуулахгүй хэмээн гүрийдэг гэмтэй. Нүүрсний дажгүй нөөцтэй Хөвсгөл аймгийн удирдлагууд уул уурхайд халтай дарга нарын армид багтана. Завханы дараа “Уул уурхайгүй аймаг болно” гэж дуугарсан удаатай. Геологичдын хэлдгээр юм юмтай аймгийн нэгд тооцогддог газар бол Увс. Уул уурхай хөгжүүлээд дажгүй доллар олох боломж энэ аймагт бий ч мөн л “Уул уурхайгүй амьдарна” гэж том дуугарсаар өнөөг хүрсэн.

Нийтлэлдээ бас нэг тоо шургуулъя. Олон улсад зардаг арван барааны маань ес нь байгалийн баялаг, Монголд эргэлдэж буй дөрвөн төгрөг тутмын нэг нь уул уурхайтай холбоотой, эскпортын орлогын ерэн хувь, төсвийн орлогын дөрөвний нэгийг уул уурхай бүрдүүлдэг. Энэ бол ковидын өмнөх тоо. Ковидоос хойш Монголыг авч яваа, доллар олж ирдэг ганц боломж маань уул уурхай болсон гээд харахаар сая хэлсэн нөлөөлөл өссөн нь тодорхой. Монгол Улс нэгдсэн төсөвтэй. Төсвөөс бүх л аймагт мөнгө хуваарилдаг. Уул уурхайгүй аймаг болно гэж зарлаад уул уурхайн төслүүдийг эсэргүүцдэг Хөвсгөл, Хэнтий, Завхан, Увс аймагт ч уул уурхайгаас орж ирсэн мөнгийг хуваарилдаг гэсэн үг. Энгийнээр хэлбэл, эдгээр аймгийн сургуулийн сурагчид, цэцэрлэгийн бяцханууд, багш, эмч нарын цалинд уул уурхайгаас олсон мөнгийг зарцуулдаг гээд ойлгочихож болно. Энэ аймгуудад өрнөх зам, эрчим хүчний шугамын бүтээн байгуулалт ч төсвөөс, бүр тодруулж хэлбэл, ад үзээд байдаг уул уурхайн орлогоос хийгддэг гэж ирээд яривал уул уурхайн өгөөжийг хүртдэггүй өнцөг булан гэж Монголд үгүй.

“Улсын төлөө бол аймгийг, аймгийн төлөө бол сумыг золих хэрэгтэй” гэсэн утгатай үгийг саяхан нэг эрхмээс сонссон юм. Шууд сонсоход, хатуу дуулдаж мэдэх ч их хэргийн төлөө бага золиосыг гаргах ёстой гэсэн санаагаар хэллээ дээ гэж бодоод өнгөрсөн л дөө. Одоо бол нийтийн эрх ашгийг бүхний түрүүнд эрэмбэлэх ёстой гэсэн санаагаар хэлжээ гэж бодож сууна. Монгол Улс хөгжихийн тулд мөнгө хэрэгтэй, ойрын арван жилд мөнгө олох ганц боломж нь уул уурхай, уул уурхайг хөгжүүлье гэвэл том төслүүдээ хөдөлгөх ёстой, том төслүүдээ хөдөлгөе гэвэл том төсөл дагасан мөнгө ханхлуулсан популизмаас салах хэрэгтэй гээд харвал уул уурхайг илтэд эсэргүүцдэг аймгуудын удирдлагуудтай хариуцлага тооцох цаг ирчихэж, Ерөнхий сайд аа. Нийтийн эрх ашгийн төлөө нэг, хоёр даргын суудал, цөөн зарим төрийн бус байгууллагын ажиллах эрхтэй ярихаас аргагүй болчихжээ гэж хэлэх гээд байна л даа. “Манайх холбооны биш нэгдсэн улс, Засгийн газраас хэрэгжүүлье гээд шийдсэн уул уурхайн төслүүдийг эсэргүүцвэл суудлаа өг” гэж хэлээд суух зангараг Ерөнхий сайдад байх учиртай. Тэгж байж уул уурхайн төслүүд урагшилж, эдийн засаг тэлэх хөгжих боломж нээгдэнэ. Саяхан болж өнгөрсөн геологи хайгуулын хурлын үеэр орон нутгийн удирдлагууд “Бид уул уурхайн төслийг яаж ч дэмжээд иргэний нийгмийн хөдөлгөөн, цөөн зарим малчдын эсэргүүцлийг дийлж хүчирдэггүй. Засгийн газраас зангараг гаргаж хатуу байр суурьтай яваагаа мэдэгдэх хэрэгтэй.

Яг одоогийн үнэн гэвэл Засгийн газрын байгууллагууд иргэдийн эсэргүүцлээс болгоомжлоод бүх эрсдэлийг орон нутгийн удирдлага болон хайгуулын компаниудад үүрүүлээд таг чиг болчихдог тал бий шүү” гэсэн утгатай үгсийг давтамжтай унагана лээ. Эргэж харахаар л өнцөг. Засгийн газар энэ тал дээр ч ухаалаг, зангарагтай, тууштай байх хэрэгтэй. Уул уурхайг идэвхийлэн эсэргүүцдэг дараагийн бүлэг бол популист улстөрчид ба элдэв гоё нэртэй эх оронч, иргэний нийгмийнхний бүлэглэлүүд. С.Ганбаатар, Ц.Даваасүрэн, Б.Бат-Эрдэнэ гэж ирээд яривал зөвхөн уул уурхай, хөгжилд хэрэгтэй том бүтээн байгуулалтуудыг эсэргүүцсэнийхээ төлөө өндөр суудалд очиж, мөнгөтэй бэлтэй амьдардаг популистуудын арми манай улс төрд бий. Эдэнтэй илтэд хоршиж мөнгөтэй бэлтэй аж төрдөг бүлэглэл бол иргэний нийгмийнхэн болон элдэв эх оронч хөдөлгөөнийхөн. Популизм нь сүүлдээ бүр төгөлдөршөөд уул уурхайг хамтран эсэргүүцэж хамтдаа илүү их мөнгө олдог болсон нь нуух юмгүй ил үнэн.

Уул уурхайг эсэргүүцэж хоолоо олж иддэг дараагийн хоршил бол нинжа ба орон нутгийн удирдлагууд. Нинжа нарыг бичил уурхай эрхлэгч гэсэн гоё тодотгол дор хуульчилсан нь энэ хоршилд таатай суурь болдог нь нууц биш. Орон нутагтай ойр хамтардаг гэдэг утгаар нь бичил уурхай эрхлэгчид буюу нинжа нартай хамтарч уул уурхайн компанийг шахах, дарамтлах гэм аймаг, сумдын удирдлагуудад байдаг нь мөн л ил болсон үнэн. Бичил уурхай эрхлэгчдэд газар зааж өгөх нэрийдлээр уул уурхайн компаниудыг шахдагийг нотолсон хэд хэдэн кейс лав санаанд байна. Уул уурхайн төсөл хэрэгждэг аймгуудад тухайн компаниас авсан татвараас арай ахиуг хуваарилдаг байх гэх мэт гарц шийдэл ярьдаг ч өнөө хүртэл ажил болоогүй яваа. Энэ мэт гарц шийдэл хайж олж хэрэгжүүлэхгүй бол уул уурхайн компанийн лицензтэй талбайг эрх мэдлээр далайлган хурааж авч, бичил уурхайг дэмжих нэрийдлээр нинжа оруулж сүйдэлдэг жишиг ойрын ирээдүйд арилахгүй.

Сая дурдсан бүлэглэлүүд геологи, уул уурхайн төслүүдийг эсэргүүцэж зогсоосон жишээ бүрийг тоочвол овоо урт жагсаалт гарна. Алт, уран, нүүрсний олон төсөл яг ийм шалтгаанаар таг гацаж байв. Шатдаг занар, газрын ховор элемент, газрын тос гэх мэт доллар олох боломжтой шинэ төслүүдийн хайгуулын ажил ч өмнө онцолсон хэсэг бүлэг хүмүүсийн балгаар нам зогсож, гадаадын хөрөнгө оруулагчид олноороо Монголыг орхиж байсан нь тийм ч эртний үйл явдал биш. Шатдаг занар дээр гэхэд Америкийн “Жени ойл” орж ирж өчнөөн хөрөнгө оруулалт хийсэн боловч нутгийн иргэдийн эсэргүүцлээс болж Монголыг орхиж байлаа. Ураны салбарт Канадын “Хан ресурс” хөрөнгө оруулалт хийсэн ч тухайн үеийн засгийн шахаас тэднийг Монголоос гарахад хүргэж байв. “Хан ресурс” сүүлдээ арбитрт хандаж, манай улс гаргасан шийдвэрээсээ буцдаг тогтворгүй засгийнхаа балгаас болж төсвийн мөнгөнөөс өчнөөн долларын торгууль төлөөд “хэрэг”-ийг хааж байсан юм.

Бас нэг зүйлийг онцлоход, эрчим хүчээр хараат байлгах хойд хөршийн сонирхол уран, усан цахилгаан станцын төслүүд дээр их тод илэрдэг. Наад захын жишээ гэхэд л ураны төслүүд хэрэгжих гэхээр олон толгойтой хурга, тугал ярьж эсэргүүцдэг бүлэг хүн бий. Тэд яг одоо амжилттай хэрэгжиж буй ураны ганц төсөл рүүгээ онилчихсон яваа. Нөгөө л олон толгойтой хурга, тугалаа яриад эсэргүүцээд эхэлснийг уншигч та ч анзаарч суугаа байх. Усан цахилгаан станц дээр Эгийн голын станцыг хойд хөршийн илт нөлөөгөөр хэдэн арванаар хойшлуулаад ирсэн кейс бэлхнээ байна. Баруун аймгуудыг эрчим хүчний зовлонгоос гаргах Эрдэнэбүрэнгийн цахилгаан станц дээр ч ижил өнгөтэй эсэргүүцэл хүчтэй байгааг энэ дашрамд зориуд онцолъё.

Эцэст нь онцлох нэг зүйл байна. Өдгөө хайгуулын лиценз олгоод эхэлчихсэн яваа. Гуравдагч хөршийн хөрөнгө оруулагчид оролцох эсэх нь эргэлзээтэй гэх мэт сул тал бий ч хайгуулын лиценз олгоод эхэлж байгаа нь сайн хэрэг. Гэхдээ уул уурхайг эсэргүүцэгч өнөө бүлэглэлүүд хайгуулын төсөл бүр рүү онилж эсэргүүцээд эхлэх өндөр эрсдэлтэй. Хайгуулын төслүүдийг ийм эсэргүүцлээс болж гацаахгүй байх тал дээр зоригтой шийдэл гаргаарай, Ерөнхий сайд аа.

Ц.БИЛИГ