Month: March 2022

Categories
мэдээ цаг-үе

Өдөртөө цас орж, цасан шуурга шуурна || DNN.mn

Хур тунадас: Ихэнх нутгаар үүлшинэ. Шөнөдөө баруун аймгуудын нутгийн зарим газар, төвийн аймгуудын нутгийн баруун хойд хэсгээр, өдөртөө төвийн аймгуудын ихэнх нутаг, зүүн аймгуудын нутгийн хойд хэсгээр цас орж, цасан шуурга шуурна. Бусад нутгаар цас орохгүй.

Салхи: Ихэнх нутгаар баруун өмнөөс хойш эргэж секундэд 7-12 метр, шөнөдөө Алтайн салбар уулсаар, өдөртөө говийн бүс нутгаар секундэд 18-20 метр, зарим үед секундэд 24 метр хүрч ширүүсэж, шороон шуурга шуурна.

Агаарын температур: Шөнөдөө Увс нуурын хотгор болон Завхан, Тэс, Байдраг голын хөндийгөөр 24-29 градус, Дархадын хотгор, Монгол-Алтай, Хангай, Хөвсгөлийн уулархаг нутаг, Идэр, Туул, Тэрэлж голын хөндийгөөр 16-21 градус, цас багатай газар болон говийн бүс нутгийн баруун өмнөд хэсгээр 4-9 градус, бусад нутгаар 12-17 градус, өдөртөө Увс нуур болон Дархадын хотгор, Тэс голын хөндийгөөр 15-20 градус, Алтай, Хангай, Хөвсгөлийн уулархаг нутаг, Хүрэнбэлчир орчим, Завхан, Идэр голын хөндийгөөр 9-14 градус хүйтэн, говийн бүс нутгийн өмнөд хэсгээр 3-8 градус дулаан, бусад нутгаар 4 градус хүйтнээс 1 градус дулаан байна.

УЛААНБААТАР ХОТ ОРЧМООР: Үүлшинэ. Шөнөдөө цас орохгүй. Өдөртөө цас орж, зөөлөн цасан шуурга шуурна. Салхи шөнөдөө баруун өмнөөс секундэд 6-11 метр, өдөртөө баруун өмнөөс хойш эргэж зарим үед секундэд 13-15 метр хүрч ширүүснэ. Шөнөдөө Яармаг-Сонгины орчмоор 18-20 градус, бусад хэсгээр 12-14 градус, өдөртөө 2-4 градус хүйтэн байна.

БАГАНУУР ОРЧМООР: Үүлшинэ. Шөнөдөө цас орохгүй. Өдөртөө ялимгүй цас орж, зөөлөн цасан шуурга шуурна. Салхи шөнөдөө баруун өмнөөс секундэд 6-11 метр, өдөртөө баруун өмнөөс хойш эргэж зарим үед секундэд 13-15 метр хүрч ширүүснэ. Шөнөдөө 15-17 градус, өдөртөө 2-4 градус хүйтэн байна.

ТЭРЭЛЖ ОРЧМООР: Үүлшинэ. Шөнөдөө цас орохгүй. Өдөртөө цас орж, зөөлөн цасан шуурга шуурна. Салхи шөнөдөө баруун өмнөөс секундэд 6-11 метр, өдөртөө баруун өмнөөс хойш эргэж зарим үед секундэд 13-15 метр хүрч ширүүснэ. Шөнөдөө 18-20 градус, өдөртөө 2-4 градус хүйтэн байна.

2022 оны 03 дугаар сарын 04-нөөс 03 дугаар сарын 08-ныг хүртэлх цаг агаарын урьдчилсан төлөв:

4-нд төвийн аймгуудын нутгийн зүүн хэсэг, зүүн аймгуудын нутгийн зарим газраар цас орж, цасан шуурга шуурч, 5-нд Монгол-Алтай, Хөвсгөлийн уулархаг нутаг, 6-нд Хэнтийн уулархаг нутгаар ялимгүй цас орно. Салхи 4-5-нд нутгийн зүүн хагаст секундэд 15-17 метр хүрч ширүүсэж, шороон шуурга шуурна. 4-нд нутгийн зүүн хэсгээр хүйтэн байх боловч, 5-наас ихэнх нутгаар өдөртөө дулаарч Увс нуур болон Дархадын хотгор, Завхан, Идэр, Тэс голын хөндийгөөр шөнөдөө 23-28 градус, өдөртөө 10-15 градус, Их нууруудын хотгор болон Алтай, Хангай, Хөвсгөл, Хэнтийн уулархаг нутаг, Хүрэнбэлчир орчим, Эг, Үүр, Туул, Тэрэлж голын хөндийгөөр шөнөдөө 15-20 градус, өдөртөө 1-6 градус, цас багатай газар болон говийн бүс нутгийн баруун өмнөд хэсгээр шөнөдөө 3-8 градус хүйтэн, өдөртөө 5-10 градус дулаан, бусад нутгаар шөнөдөө 8-13 градус, өдөртөө 0-5 градус дулаан байна.

Categories
гадаад мэдээ

Тэрбумтан Элон Маск украинчуудад том тус хүргэв || DNN.mn

Украины Дижитал өөрчлөлтийн сайд Михайл Федоров , “SpaceX” компанийн “Starlink” хиймэл дагуулын интернэт үйлчилгээ ашиглах төхөөрөмж тус улсад ирсэн гэдгийг мэдэгдэв. Михайл Федоров “SpaceX” компанийг үндэслэгч Элон Маскийг тоног төхөөрөмжөөр хангасанд талархал илэрхийлжээ. Украинд болж буй дайнаас үүдэн тус улсын интернэт сүлжээ доголдоод байсан билээ.

Федоров өөрийн твиттер хуудсаар Элон Маскт хандан “Таныг тэнд Ангараг гарагийг “эзлэх” төлөвлөгөө гаргаж байхад энд укрианчууд бид эзлэн түрэмгийлэгчдэд эзлэгдэх гэж байна. Иймээс та эрх чөлөө, тусгаар тогтнол, ардчиллыг дэмжиж өөрийн “Starlink” хиймэл дагуулын системийг бидэнд ашиглуулахыг зөвшөөрөөч” гэж хүссэн юм. Технологийн тэрбумтан Маск өнгөрсөн амралтын өдрүүдээр “Starlink” хиймэл дагуулын интернэт сүлжээний үйлчилгээг ашиглахад Укрианд олон тооны төхөөрөмж хэрэг болно” гэж мэдэгдсэн бөгөөд үүнийгээ ч амжилттай биелүүлсэн байна. Өнөөдөр дэлхийн хамгийн баян хүн болсон Элон Маскийн “Starlink” хиймэл дагуулын интернэт сүлжээ нь хэдэн мянган хиймэл дагуулаас бүтдэг бөгөөд дайсны цэргийн хөдөлгөөнийг байнга ажиглан оновчтой цохилт өгөхөд үнэлж баршгүй дэмжлэг үзүүлэх юм. Харин эсрэгээрээ өөрийн цэргийн холбоог найдвартай хангаж батлан хамгаалах боломжоо эрс нэмэгдүүлэх боломж бүрдэнэ. Үүнийг ганц өгүүлбэрээр тайлбарлавал украинчууд улс орон даяараа маш өндөр хүчин чадалтай камерууд суулгаж бүх зүйлийг харах боломжтой болсон гэсэн үг.

“Starlink” нь олон хиймэл дагуулуудад суурилсан интернэтийн систем бөгөөд “SpaceX”-ийн дэлхийн үйлчилгээний хомсдолтой бүс нутгийн иргэдэд үнэгүй интернэт бий болгох зорилгоор хэрэгжүүлж буй төсөл юм. Энэ нь интернэтийн үйлчилгээ найдваргүй, эсвэл боломжгүй газруудад хамгийн тохиромжтой систем гэсэн үг. Тэрбумтан Илон Маскын “SpaceX” компани нам өндрийн тойрог замд 12.000 ширхэг хиймэл дагуулаас бүрдсэн сүлжээ байгуулж, дэлхийн өнцөг булан бүрт өндөр хурдны интернэт үйлчилгээ үзүүлэхээр ажиллаж байгаа билээ.”Starlink” хэмээн нэрлэж буй энэ төслийн хүрээнд дэлхийн тойрог замд нийт 700 гаруй хиймэл дагуултай болсны дараа анхны туршилтаа явуулсан юм. Энэхүү интернэт холболтын эхний туршилтын үр дүнд үүсээд байгаа сүлжээ нь 100 Mbps хурдтай үйлчилгээ үзүүлж чадаж байгааг “SpaceX” компани албан ёсоор олон нийтэд зарласан. Энэ нь хамгийн хурдтай онлайн тоглоомыг тоглох, хэд хэдэн HD киног зэрэг үзэхэд хангалттай өндөр хурд юм. Үүнээс гадна өнгөрсөн зун “SpaceX” компани эдгээр хиймэл дагуулуудаа хооронд нь “сансрын лазер”-ын технологиор холбож туршсан нь амжилттай болсныг мэдээлсэн. Starlink төслийн хүрээнд одоогоор 2000 орчим хиймэл дагуулыг дэлхийн нам өндрийн тойрог замд байрлуулаад байна. Хэрэглэгч эдгээр хиймэл дагуулуудтай тусгай терминалаар холбогдож, дэлхийн хаанаас ч өндөр хурдны интернэт хэрэглэх боломжтой болоод байгаа юм. Өнгөрсөн нэгдүгээр сарын байдлаар “Starlink” төсөл 145000 орчим хэрэглэгчтэй болсон байна. “Starlink” төсөл хиймэл дагуулуудынхаа тоог нэмэхийн хэрээр дэлхийн бүс нутгуудад үйлчилгээгээ шат дараатай нээх юм. Анх “Starlink” төслийг эхлүүлж байхдаа гигабитээр хэмжигдэх хурдтай үйлчилгээ үзүүлнэ гэж Илон Маск амлаж байв. Тойрог зам дахь хиймэл дагуулуудын тоо 4400-гаас дээш гарсан тохиолдолд ийм хэмжээний хурд үзүүлж чадна гэж компанийн зүгээс тайлбарласан. Газарт байгаа хэрэглэгч уг интернэттэй холбогдохдоо бага оврын тавган антенн ашигладаг юм.

Уг антенныг Илон Маск “савааны үзүүрт бэхэлсэн UFO” шиг зүйл хэмээн дүрслэн ярьж байв. Үүний дараа уг туршилтыг гүйцэтгэсэн “SpaceX”-ийн ажилтнууд антенны зургийг олон нийтэд харуулсан юм. Энэ нь шовгор үзүүргүй л болохоос манай малчдын гэрийн гадаа байгаа тавган антеннтай яг адилхан антенн байсан билээ. Өнөөдөр дэлхийн хүмүүсийн 50% нь интернэтэд холбогдоогүй хэвээр байгаа нь “SpaceX” яагаад ийм сүлжээ бий болгох гээд байгааг бидэнд ойлгуулж байгаа хэрэг. Энэ сүлжээг бүтээхэд 10 тэрбум еврогоос илүү өртөг орох ч “SpaceX” 2030 он гэхэд “Starlink”-ээс жилд 2025 тэрбум евро олох тооцоо гараад байгаа юм. Энэ нь сүлжээгээ үнэгүй, эсвэл үнэгүй шахам ашиглуулж дэлхийн бүх хүнд хүрэх реклам болон бусад дагавар үйлчилгээнээс орлого олно гэсэн үг.

Categories
мэдээ нийгэм

ЭМГЭНЭЛ

Галсанбаатарын Мөнхбаяр
/1979-2022 он/

Бидний хайртай ач, энэрэлт хүү, ачлалт дүү, халамжит ах, хайрт аав Галсанбаатарын Мөнхбаяр 2022 оны гуравдугаар сарын 1-ний өдөр хүнд өвчний улмаас таалал төгсөж, бидэнд нөхөж баршгүй хүнд гарз тохиолоо.

Г.Мөнхбаяр нь 1979 оны тавдугаар сарын 13-ны өдөр Архангай аймгийн Хайрхан суманд Шаарийбуу овогтой Галсанбаатарын ууган хүү болон мэндэлж, 1996 онд Нийслэлийн Чингэлтэй дүүргийн 49 дүгээр дунд сургуулийг төгсөж, 2002 онд Их засаг олон улсын их сургуульд хуульч мэргэжил эзэмшжээ.
Монгол Улсад анх Улсын ерөнхий прокурорын дэргэдэх Мөрдөн байцаах алба байгуулагдахад анхны мөрдөн байцаагчдын нэг болж төрдөө өргөсөн тангаргаа үнэнчээр биелүүлж, түмнийхээ төлөө хоёргүй сэтгэлээр зүтгэж, Монгол Улсын хуулийн салбарт ухамсарт амьдралаа зориулсан юм.

Тэрээр 2003-2013 онд Улсын ерөнхий прокурорын дэргэдэх Мөрдөн байцаах албанд мөрдөн байцаагч, ахлах мөрдөн байцаагч, чиглэлийн ахлах мөрдөн байцаагч, тасгийн дарга, 2013-2018 онд Нийслэлийн прокурорын газарт хяналтын прокурор, Хан-Уул дүүргийн прокурорын газарт хяналтын прокурор, 2019 оноос Монголын өмгөөлөгчдийн холбоонд өмгөөлөгчөөр ажиллаж байлаа.

Төрөөс түүний гавьяа, зүтгэлийг өндрөөр үнэлж Улсын ерөнхий прокурорын дэргэдэх Мөрдөн байцаах албаны 10 жилийн ойн медаль, Монгол Улсад прокурорын байгууллага үүсч хөгжсөний 90 жилийн ойн медаль, 2016 онд Хөдөлмөрийн хүндэт медаль, 2021 онд Төрийн дээд шагнал “Алтан гадас” одонгоор тус тус шагнаж байв.
Өвөөгийн том ач, айлын ууган хүү Г.Мөнхбаяр маань ах дүү, элгэн садан, зон олныхоо сайн сайхны төлөө тусч, энэрэнгүй сэтгэлээ харамгүй зориулсан ачлал энэрэл дүүрэн, өгөөмөр нэгэн байлаа. Улс эх орондоо тэрээр хууль сахиулах байгууллагын үнэнч төлөөлөл, шударга хөвгүүн нь байв.

Мөр зэрэгцсэн нөхдөдөө ноён нуруутай анд, түшиг нь явсан юм.
Хайртай ач хүү, ах, дүү, аав Г.Мөнхбаяр Таны энгийн атлаа эгэлгүй, энэрэнгүй ачлалтай хүн явсныг сэтгэл зүрхэндээ үүрд дурсаж явах болно оо.
Бидэнд тохиолдсон уй гашууг сэтгэл зүрхээрээ хуваалцсан бүх хүнд гүн талархал илэрхийлье.

УМ САЙН АМГАЛАН БОЛТУГАЙ.

Талийгаачийн аав ээж, эмээ, ах эгч, дүү, хүүхдүүд,
төрөл төрөгсөд, анд нөхөд нь

Categories
мэдээ нийгэм

УВС АЙМАГ: 120 толгой бог мал галд өртжээ || DNN.mn

Увс аймгийн Сагил сумын Боршоо хоёрдугаар баг “Боохойн тохой” гэдэг газар /аймгийн төвөөс зүүн хойд зүгт 90 км, сумын төвөөс зүүн зүгт 30 км/-т айлын өвөлжөө шатжээ.

Дуудлагыг энэ сарын 2-ны өдрийн 12:40 цагт хүлээн авсан байна. Аймгийн Онцгой байдлын газрын алба хаагчид 90 км зам туулан очиход, иргэн Д-ийн 10х15 хэмжээтэй өвөлжөө, 120 толгой бог мал шатаж байжээ.

Тус сумын Засаг даргын Тамгын газрын ажилтнууд, ар гэрийнхэн ажиллан унтраасан. Тус гал түймэрт 120 толгой бог мал өртсөн гэж ОБЕГ-аас мэдээлэв.

Categories
гадаад мэдээ

Камила Валиевад Гавьяат тамирчин цол олгожээ || DNN.mn

Өнөө цагийн уран гулгалтын тод од Камила Валиева допингийн асуудалд холбогдсоны улмаас Бээжингийн олимпын ганцаарчилсан төрөлд түрүүлэх зорилгодоо хүрч чадаагүй.

Асар их сэтгэлийн дарамт, хүнд нөхцөл байдлыг даван туулсаар IV байрт шалгарсан түүнийг эх орондоо очиход ОХУ хүндэтгэн хүлээж авсан юм.

“Бээжин-2022” олимпын наадамд багийн төрөлд түрүүлсэн Валиевад ОХУ-ын Гавьяат тамирчин цол олголоо. Ингэснээр тэрбээр 15 насандаа Гавьяат цолоор энгэрээ мялаав.

Үүний сацуу Бээжингийн олимпоос медаль авсан есөн тамирчин Гавьяат тамирчин болжээ.

Categories
мэдээ цаг-үе

Хэрэглээний бараа, үйлчилгээний үнэ 14.6 хувиар нэмэгджээ || DNN.mn

Хэрэглээний бараа, үйлчилгээний үнэ энэ оны нэгдүгээр сард улсын хэмжээнд өмнөх оны мөн үеийнхээс 14.6, өмнөх сарынхаас 2 хувиар нэмэгдэв.

Ийнхүү өмнөх оны мөн үеийнхээс 14.6 хувиар нэмэгдэхэд хүнсний бараа, ундаа, усны бүлгийн үнэ дүнгээрээ 21.3 (мах, махан бүтээгдэхүүн 23.9 хувь, согтууруулах бус ундааны дэд бүлгийн үнэ 16.9 хувь), согтууруулах ундаа, тамхины бүлгийн үнэ дүнгээрээ 7.8, хувцас, бөс бараа, гутлын бүлгийн үнэ дүнгээрээ 9.6, орон сууц, ус, цахилгаан, хийн болон бусад түлшний бүлгийн үнэ дүнгээрээ 15.8, эм тариа, эмнэлгийн үйлчилгээний бүлгийн үнэ дүнгээрээ 10.6, тээврийн бүлгийн үнэ дүнгээрээ 21.1 хувиар нэмэгдсэн нь нөлөөлжээ.

Харин өмнөх сарынхаас 2 хувиар нэмэгдэхэд хүнсний бараа, ундаа, усны бүлгийн үнэ дүнгээрээ 3.4, согтууруулах ундаа, тамхины бүлгийн үнэ дүнгээрээ 1, хувцас, бөс бараа, гутлын бүлгийн үнэ дүнгээрээ 2.9, орон сууц, ус, цахилгаан, хийн болон бусад түлшний бүлгийн үнэ дүнгээрээ 1.9, эм тариа, эмнэлгийн үйлчилгээний бүлгийн үнэ дүнгээрээ 3.3 хувь өссөн нь голлон нөлөөлсөн байна.

Инфляцын түвшин буюу хэрэглээний бараа, үйлчилгээний үнэ 2019 оны 1 дүгээр сард 7.3 хувь, 2020 оны 1 дүгээр сард 5.6 хувь, 2021 оны 1 дүгээр сард 2.4 хувь гарч байсан бол 2022 оны 1 дүгээр сард 14.6 хувь болж, өмнөх оны мөн үеийнхээс 12.2 нэгж хувиар нэмэгдсэн байна. Инфляцын түвшин буюу хэрэглээний бараа, үйлчилгээний үнэ энэ оны 1 дүгээр сард улсын хэмжээнд 14.6 хувь гарсны 5.9 нэгж хувь буюу 40.1 хувь нь хүнсний бараа, ундаа, усны бүлгийн үнийн өсөлтөөс шалтгаалсныг Үндэсний статистикийн хороо мэдээлэв.

Хэрэглээний бараа, үйлчилгээний сагсанд 373 нэр төрлийн бараа бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ, нийслэлд 344 нэр төрлийн бараа бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний үнийг судалдаг. Нийт 373 нэр төрлийн бараа бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний 200 нь импортын бараа, бүтээгдэхүүн бөгөөд энэ нь нийт жингийн 45.5 хувийг эзэлдэг.

Инфляц энэ оны 1 дүгээр сард 14.6 хувь гарсны 47.3 хувь нь импортын барааны үнийн өсөлтөөс шалтгаалжээ. Импортын барааны үнийн өсөлтийн нөлөөлөл нь өмнөх оны мөн үеийнхээс 1.5 нэгж хувиар нэмэгдсэн байна. Хүнсний барааны бүлгийн үнэ өмнөх оны мөн үеэс 2021 оны 1 дүгээр сард 7.8 хувиар, 2022 оны 1 дүгээр сард 19.5 хувиар өсөж, өсөлтийн хурдац 11.7 нэгж хувиар, хүнсний бус бараа, үйлчилгээний бүлгийн үнэ 2021 оны 1 дүгээр сард өсөлтгүй байсан бол, 2022 оны 1 дүгээр сард 12.3 хувиар, өсөлтийн хурдац 12.3 нэгж хувиар нэмэгджээ.

Улаанбаатар хотод энэ оны 1 дүгээр сард хүнсний бүлгийн үнэ өмнөх оны мөн үеийнхээс 21.3, хүнсний бус бүлгийн үнэ 14.1 хувиар өссөн нь хамгийн их байв. Барааны бүлгийн үнэ нэгдүгээр сард өмнөх оны мөн үеийнхээс 2.7 хувиар, 2022 оны 1 дүгээр сард 16.8 хувиар өсөж, өсөлтийн хурдац 14.1 нэгж хувиар, үйлчилгээний бүлгийн үнэ 2021 оны 1 дүгээр сард 1.4 хувиар, 2022 оны 1 дүгээр сард 7.7 хувиар өсөж, өсөлтийн хурдац 6.3 нэгж хувиар өссөн аж.

Нийслэлд энэ оны 1 дүгээр сард барааны бүлгийн үнэ 19.2, үйлчилгээний бүлгийн үнэ 9.7 хувиар өссөн нь хамгийн өндөр байна. Мах, махан бүтээгдэхүүний үнэ мөн сард өмнөх сарынхаас 4.2 хувиар өсөхөд үхрийн махны үнэ 4.9, хонины махны үнэ 5.9 хувиар, өмнөх оны мөн үеийнхээс 23.9 хувиар өсөхөд үхрийн махны үнэ 23.4, хонины ястай махны үнэ 25.6 хувиар өссөн нь нөлөөлжээ.

Categories
мэдээ цаг-үе

Монгол Улс Украины асуудалд түдгэлзсэн байр суурь илэрхийллээ || DNN.mn

НҮБ-ын Ерөнхий Ассамблейд саяхан ОХУ Украинд халдан довтолсныг нэн даруй зогсоох асуудлаар санал хураалт болж өнгөрлөө. Санал хураалтад Ерөнхий Ассамблейн бүх 193 гишүүн орны төлөөлөгч ирснээс 141 нь дэмжиж, 35 улс түдгэлзлээ. Беларусь, Сири, Хойд Солонгос, Эритрей, ОХУ л эсэргүүцсэн байна. Мөн Гвиней зэрэг 11 улс санал хураалтад оролцохоос татгалзав. Таамаглаж байсанчлан, БНХАУ, Энэтхэг улсууд түдгэлзсэн бол ОХУ-ын холбоотон болох Никарагуа, Куба улсууд дэмжсэн санал өгсөн нь гэнэтийн явдал болсон байна. Өнгөрсөн баасан гаригт Аюулгүйн зөвлөл дээр явагдсан төстэй тогтоолд татгалзсан санал өгч байсан Арабын нэгдсэн Эмират улс энэ удаа дэмжиж санал өгчээ. Монгол Улс түдгэлзсэн байр суурь илэрхийлэв.

Энэхүү санал асуулгын цаад зорилго нь Украинд цэрэг оруулсан ОХУ-ын үйлдлийг буруутгаж, хориг тавих болон бусад шийтгэлийн бусад арга механизмыг хэрэгжүүлэхэд олон улсын дэмжлэгийг авах явдал юм.

Монгол Улс Украины асуудалд түдгэлзсэн байр суурь илэрхийллээ

Categories
мэдээ онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

Б.Ган-Очир: С.Эрдэнэд маргаан гаргахын тулд шалтаг, арга мундахгүй байх. Гагцхүү шүүх шударга шийдвэр гаргах хэрэгтэй || DNN.mn

АН-ын Хэрэг эрхлэх газрын дарга Б.Ган-Очиртой ярилцлаа.

-Ардчилсан намынхан учраа ололцохоо больж, бүх зүйл дээр талцдаг боллоо. Энэ талаар тодруулбал?

-Ардчилсан намын Үндэсний бодлогын хороо гишүүдийн сайн дурын үндсэн дээр, өөрсдийн санаачилгаар энэ сарын 3-нд болох тов гарсан. Ардчилсан намын ҮБХ-нд 21 аймаг, есөн дүүргийн Ардчилсан намын нийт гишүүдээс сонгогдсон 389 гишүүн хамаардаг. ҮБХ хоёр тохиолдолд л хурлаа зарлан хуралдуулдаг. Нэгдүгээрт, намын дарга тус хороог зарлан хуралдуулах, хоёрдугаарт, ҮБХ өөрөө өөрийгөө зарлан хуралдуулдаг. Хэрэв намын дарга буруу шийдвэр гаргавал ҮБХ хурал зарлуулан хуралдуулж болох талаар намын дүрэмд заачихсан байгаа. Одоогоор Ардчилсан намын даргаар яригдаж буй хоёр хүн буюу О.Цогтгэрэл, С.Эрдэнэ нарын хэн нь ч ҮБХ зарлан хуралдуулах эрхгүй болчихоод байгаа юм. Учир нь Улсын дээд шүүхийн гурван удаагийн шийдвэрээр Ардчилсан намыг итгэмжлэлгүйгээр төлөөлөх эрхтэй этгээд буюу намын дарга байхгүй гэх шийдвэр гаргасан. Тухайлбал, Улсын дээд шүүхийн 2021 оны арванхоёрдугаар сарын 20-ны өдрийн 38 дугаар тогтоолд зааснаар нам доторх ямар нэгэн субьект ардчиллын зарчмаар асуудлыг шийдэх ёстой гэж үзсэн. Тэгэхээр АН-ын үндэсний бодлогын хорооны хурлыг батламжилж, асуудлаа шийд гэсэн. Өөрөөр хэлбэл, УДШ-ийн хамгийн сүүлд гаргасан 38 дугаар тогтоолд ҮБХ-ны шийдвэр хүчинтэй байх талаар заасан. Тиймээс Ардчилсан намд үүсээд байгаа олон ээдрээтэй, эргэлзээтэй асуудалд цэг тавьж, гарц гаргалгаа гаргахын тулд ҮБХ хурал хийх зайлшгүй шаардлага тулгарсан.

-Үндэсний бодлогын хорооны нийт гишүүдийн хэдэн хувь нь тус хуралд оролцсон тохиолдолд шийдвэр нь хүчинтэйд тооцогдох боломжтой вэ?

-Үндэсний бодлогын хороо нийт гишүүдийн гуравны нэг нь санал нэгдсэн тохиолдолд сайн дураараа хуралддаг. Мөн нийт гишүүний 50+1 саналаар Намын их хурлаа зарлан хуралдуулах эрхтэй. Одоогийн байдлаар ҮБХ-ны нийт гишүүдийн гуравны хоёр нь ҮБХ-ны хурлыг хуралдуулах нь зүйтэй хэмээн гарын үсгээ зурж энэ сарын 3-ны өдөр зарлахаар шаардлага дээрээ тусгачихсан байна. Ингээд ҮБХ шаардлагадаа тусгаад ҮБХ-г хуралдуулах товоо зарлахад хэн нэг нь түүнийг зохион байгуулах ёстой болно. Энэ үүргийг улс төрийн зөвлөл хүлээдэг.

-Танай намын улс төрийн зөвлөлийн шийдвэрийг С.Эрдэнэ даргатай талынхан хүлээн зөвшөөрөх юм уу. Бас л бөөн маргаан болох вий дээ?

-Ардчилсан намын улс төрийн зөвлөл ямар ч маргаангүй байгууллага. Учир нь 21 аймаг, есөн дүүрэг буюу нийт 30 нэгжээс нэг нэг хүн сонгогдож ажилладаг. Тэгвэл тус улс төрийн зөвлөл хуралдаад гуравдугаар сарын 3-нд ҮБХ хуралдуулах тогтоолоо гаргачихсан. Маргаад байх ямар ч асуудал байхгүй.

-Ямартаа ч ҮБХ-г зарлан хуралдуулах асуудалтай хэн ч маргахгүй, маргах эрхгүй гэж ойлгох нь зөв үү?

-УДШ-ийн тогтоол дээр “Ардчилсан намд үүссэн асуудлыг хэн нэгэн дарга дангаараа шийдэхгүй. Мөн дүрмийн хороо болон дотоод сонгуулийн хороо маргаантай учраас дангаараа шийдэхгүй. Тийм учраас “Та нар олонхоороо шийдвэр гаргах хэрэгтэй. Үүний тулд Улс төрийн намын тухай хуульд заасны дагуу нийт гишүүдийн төлөөллийг хангасан ҮБХ-гоороо асуудлаа шийдүүлэх талаар тусгасан. АН-ын 220 мянган гишүүдийг нэг дор цуглуулах боломжгүй. Тиймээс 220 мянган гишүүнээс сонгогддог, төлөөллийн төв байгууллага буюу ҮБХ-гоороо асуудлаа шийдээд хүрээд ир” гэсэн. Тиймээс УДШ-ийн тогтоолын гол амин чухал хэсэг, бидний төлөөллийн байгууллагыг хүлээж авсан учраас энэ хороогоороо асуудлаа шийдэж, УДШ-д хүргүүлнэ. Бид яарахгүй байна. Гэхдээ цаг хугацаа яваад байна. Тиймээс бид хуульд заасан хугацаанд асуудлаа шийдээд энэ хавартаа амжаад асуудлаа цэгцэлье. Дараа нь сөрөг хүчнийхээ ажилд оръё. Төрд хяналт байж гэмээнэ эрх барьж байгаа Засгийн газрын дархлаа нь сайжирна. Тэд өдөр бүр шахаж шаардуулж байж бодитой ажил хийнэ. Одоо Ерөнхий сайд, Ерөнхийлөгч ч таг болчихлоо. Нөхцөл байдал ийм л байна.

-Тэгвэл С.Эрдэнэ даргын талаас энэ сарын 5-нд зарласан Ардчилсан намын их хурал ямар учиртай юм бол?

-Бид ҮБХ-ны хурлыг бусниулах санаа агуулж байна хэмээн үзэж, олон нийтэд зөв ойлголт өгөхийг л хүсч байгаа юм. “Үнэн гутлаа өмсөж байхад, худал уул давж байдаг” гэх үг бий. Тэгэхээр нэг тал нь худлаа яриад, Ардчилсан намыг бүх шатны сонгуульд ялагдал хүлээлгэчихээд, намын даргын дүрд тоглочихоод гүрийгээд байдаг. С.Эрдэнэ дарга Ардчилсан намын Их хурлыг гуравдугаар сарын 5-нд зарласан нь хууль бус, дүрмийн бус гэдгийг л хэлж, анхааруулж байгаа юм. Уг хурлыг 14 хоногийн өмнө зарлах ёстой. С.Эрдэнийн зарлаж байгаа энэ хурал нь дүрмийн бус гэдэг нь дээд шүүхээр тогтоогдсон. Улсын дээд шүүх хэнийг ч АН-ын дарга гэж үзэхгүй байна. Улстөрчид биш жирийн иргэд хүртэл тамгагүй, даргагүй нам гэдгийг мэдэж байгаа.

Эд хөрөнгийнх нь эзэн нь хажууд нь зогсож байхад “Энэ миний хөрөнгө” хэмээн өөр хүн маргалдаад, булаацалдаад байгаа бол түүнийг тайлбарлахаас өөр аргагүй болно биз дээ. Яг л үүнтэй ижил.

-Тэгвэл энэ сарын 3-нд хуралдах ҮБХ-ны хуралдаанаар ямар ямар асуудал хэлэлцэхээр төлөвлөсөн бэ?

-Гурван асуудал хэлэлцэх талаар ҮБХ-ны шаардлагад тусгасан байсан. Нэгдүгээрт, Намын үндсэн дүрмийн хэрэгжилтийн талаар, хоёрдугаарт, Намын даргын сунгаа, бусад хамтын удирдлагатай холбоотой асуудлаар Үндсэн дүрмэндээ өөрчлөлт оруулах, гуравдугаарт, Намын их хурлын товыг зарлах байх. Өөрөөр хэлбэл, ямар нэгэн байдлаар намынхаа дүрмийн асуудал, даргын сунгааны асуудлыг хэлэлцэн шийдвэл, намын их хурлаараа батламжлах учиртай. Дөрөвдүгээрт, цаг үеийн асуудлаар буюу Хөгжлийн банк, Орос болон Украины асуудал, эдийн засгийн хямрал гэх мэт асуудлаар хуралдана. ҮБХ ганцхан өдөр хуралдах учраас нийт ҮБХ-ны гишүүдээ идэвхтэй оролцохыг уриалж байна.

-Хэн хэнийхээ цагийг үрсэн ажил болох вий. С.Эрдэнэ даргын тал та бүхний гаргасан шийдвэрийг хүлээн зөвшөөрөхгүй бол асуудал улам л хүндрэх байх. ҮБХ-ны хуралд оролцох гишүүд хуулийн хүрээнд хүлээн зөвшөөрөгдсөн юм уу. Ямар нэгэн байдлаар маргаан гарах үндэслэл бий юү?

-Маргаан гаргахыг хүсвэл хэнд ч шалтаг мундахгүй. Би С.Эрдэнэ даргыг “Дараа дараагийн алхмуудаа хийж, даргын сунгаа зарлавал дагаж зарлаад, намын их хурал зарлавал намын их хурал зарлаад л… явах байх” гэж бодож байна. Гэхдээ ҮБХ-ны гишүүдийн гарын үсгийг цуглуулж чадахгүй. Учир нь Ардчилсан нам байгуулагдаад 30 жил болоод бие даасан хүчтэй, тулхтай, институци болчихсон нь харагдаж байна. Энэ ҮБХ С.Эрдэнэ даргын үед байгуулагдсан. Мөн Дотоод сонгуулийн хороо, Үндсэн дүрмийн хороо мөн л энэ хүнийг дарга байх үед байгуулагдсан. Гэтэл өнгөрсөн хугацаанд бүх шийдвэр олонхын талд буюу О.Цогтгэрэлийн талд гарсан. Ардчилсан намын нийт гишүүд дэмжигчид, ҮБХ-ны гишүүд аль нь зөв, хэн нь хэн бэ гэдгийг хэдийнэ ялгаад, салгачихсан. Тийм ч учраас ҮБХ-ны гишүүдээс С.Эрдэнэ даргын талд гарын үсэг зурсан хүн байхгүй. Тиймээс С.Эрдэнэ шинээр ҮБХ-г бүрдүүлсэн. УДШ-ийн тогтоол дээр байгаа хүмүүсийн нэрийг хасаад 2020 онд шинэ ҮБХ-г байгуулсан.Тус хороог УДШ хүлээн зөвшөөрөхгүй болохоор өнгөрөгч амралтын өдөр зохион байгуулсан хурлын үеэр “ҮХБ-ны 2020 онд сонгогдсон гишүүд ирээрэй” хэмээн ярьж байна лээ. Энэ бүхнээс харахад С.Эрдэнэ даргын тал дүрмийн бус, хууль бус гэдэг нь мухарлагдсан. Гэхдээ маргаан гаргахын тулд шалтаг, арга мундахгүй байх. Тийм учраас маргаан гаргах л байх. Гагцхүү шүүх шударга шийдвэр л гаргах хэрэгтэй.

-Ардчилсан намынхан нэгдэж нийлж, аль нэг талаа хүлээн зөвшөөрч чадахгүй бол нэгмөсөн хоёр хуваагдчихвал амар юм биш үү?

-Сөрөг хүчин болох Ардчилсан намыг устгах бодлого гадаадаас байна уу. Эсвэл сөрөг хүчний байр суурийг ганхуулж, мөнхийн засаглал тогтоох сонирхол эрх баригчдад байна уу. Яагаад ч юм бүү мэд бүх асуудал шударга бус хайчинд хяргуулж байна. Энгийн ойлголтоор Ардчилсан нам өнгөрсөн хугацаанд бүх шатны сонгуульд ялагдал хүлээсэн. Үр дүн нэгэнт тодорхой байхад тухайн үед намыг удирдаж байсан удирдлагууд хариуцлага хүлээх ёстой. Гэтэл яагаад өнөөдрийг хүртэл асуудал үүсгэж, маргаан дэгдээв. Ерөнхийлөгчийн сонгуульд Ардчилсан намын гишүүдийн саналаар С.Эрдэнэ гэдэг хүн нэр дэвшихээргүй байсан. Гэтэл яагаад дэвшив. Өдий болтол УДШ Ардчилсан намын нийт гишүүдийн олонхынх нь талд шийдвэр гаргах ёстой бол үүнийг яагаад хийхгүй байна. Энэ бүхнээс бид “Шударга ёсыг юу тогтоох вэ, Үндсэн хуулиа хэн хэрэгжүүлэх вэ” гэсэн асуулттай үлдэнэ. Шударга ёс хүлээлтээр, буултаар ирдэггүй, тэмцлээр ирдэг нь харагддаж байна.

-Хоёр хоногийн өмнө Ардчилсан намаас мэдэгдэл гаргасан. Иргэд намынхаа дотоод асуудлыг шийдэж чадахгүй байж, хоёр улсын маргалдаанд оролцох шаардлагагүй хэмээн шүүмжилж байна. Та үүнд ямар тайлбар хэлэх вэ?

-Иргэдээс ирсэн шүүмжлэлүүдийг хүлээн авч, ажилдаа тусгах, олон нийтийн дэмжлэг, итгэлийг хүлээхийн тулд сөрөг хүчин улам сайн ажиллах ёстой. Цөөн хэдэн ах нарын эрх мэдэл, мөнгө, тамгаа булаацалдаж хоорондоо маргалдаад байгаа асуудалд Ардчилсан нам сульдчихсан байгаа нь үнэн. Тэгэхдээ үүний шалтгаан нь зөвхөн ойрын үед өрнөсөн ганц нэгхэн асуудалтай холбоотой гэхээс илүүтэй 30 жилийн идээ бээр нь өнөөдөр гарсан хэрэг. Тэгэхдээ Ардчилсан нам Үндсэн хуульд заасан эвлэлдэн нэгдэх эрхийнхээ дагуу шийдвэр гаргаж, даргаа сонгоод үйл ажиллагаагаа явуулж байгаа. Тийм ч учраас бид олон улсын байгууллагуудтай зохих журмынхаа дагуу хамтран ажиллаж, харилцаад явж байна. Бид үзэл санаагаа хамгаалж, олон улсад дуу хоолойгоо ч хүргэж байгаа. Монгол Улс бол хүний эрхийг дээдэлдэг, ардчилсан улс учраас олон ургальч үзэл санаа гарах тул бид олон улс, дэлхий нийтийн анхаарлын төвд байгаа асуудлаар дуу хоолойгоо хүргэх л болно.

-Тэгвэл манай улсад сүүлийн үед өрнөсөн Хөгжлийн банкны асуудлаар танай нам байр сууриа дорвитой илэрхийлээгүй шүү дээ. Хөгжлийн банкны асуудал Орос, Украины асуудлаас ч илүү санаа тавих асуудал юм биш үү?

-Хөгжлийн банкны асуудлаар Ардчилсан намаас ажлын хэсэг гарч ажиллаж байгаа. Хаврын чуулган эхлэх үеэр энэ ажлын хэсэг илүү эрчимтэй ажиллаж эхэлнэ. Ардчилсан намын Улс төрийн зөвлөлөөс “Хөгжлийн банкны асуудал бол нэг удаагийн хэвлэлийн хурлаар шийдэгдэх асуудал биш. Энэхүү хулгай, дээрэм, залилангийн хэрэгтэй холбогдолтой асуудлыг бид мөч мөчөөр нь жиргэж, мөр мөрөөр нь орох ёстой” гэсэн байр сууриа тодорхой илэрхийлж, дээрх ажлын хэсгийг байгуулах шийдвэр гаргасан.

Categories
мэдээ цаг-үе

Оросын Батлан хамгаалах яам: Украины 572 цэргийг олзолсон || DNN.mn

ОХУ Украинд цэргийн тусгай ажиллагаа явуулж эхэлснээс хойш 498 цэргээ алджээ. 1597 цэрэг шархтсан бөгөөд Украины 572 цэргийг олзолсон байна. Батлан хамгаалах яам нь энэ талаар мэдээллээ. ОХУ тусгай ажиллагаа эхлүүлсэн хоёрдугаар сарын 24-нөөс хойш хохирлын талаар анх удаа ам нээсэн нь энэ юм.

БХЯ-ны хэвлэлийн төлөөлөгч Игорь Конашенков “Барууны чиг баримжаатай хэвлэлүүдэд гарч буй Оросын хүчнийхэн тоолж баршгүй их хохирол амссан тухай мэдээлэл ташаа” гэсэн байна. Дээрх мэдээлэлтэй холбоотойгоор гарсан “Туршлагагүй цэргүүдийг илгээсэн” гэх шүүмжлэлийг тэрбээр үгүйсгээд “Украины ажиллагаанд цэргийн сургуулийн сурагчид байтугай хугацаат цэргийн албан хаагчид ч оролцоогүй” болохыг онцолжээ. Амь үрэгдэгсдийн ар гэрийнхэнд шаардлагатай бүх тусламж үзүүлж байгаа аж.

Харин Украин улс И.Конашенковын өгсөн мэдээллийг дарсан тоо гэж мэдэгджээ.

Categories
мэдээ нийгэм

Г.Төмөрчулуун: Хөрш орон руугаа довтлох нь олон улсын эрх зүйн бүхий л зарчим, хэм хэмжээг зөрчиж байгаа асуудал || DNN.mn

Ахмад дипломатч, шинжлэх ухааны доктор, профессор, МУЭИС-ийн Олон улс судлал, нийгмийн ухааны эрдмийн сургуулийн захирал Г.Төмөрчулуунтай ярилцлаа.

-Дэлхий дахиныг түгшээсэн Орос, Украины дайны талаар та ямар дүгнэлттэй байна вэ?

-Оросын арми Украин руу ороод долоо хонох гэж байна. Аль, аль талынх нь шалтаг, шалтгааныг нь ойлгох хэрэгтэй. “Муу эр дайнд хөөрнө” гэгчээр нийгмийн сүлжээнд талцаж, мэдэмхийрч, хийрхсэн улс их харагдах юм. 2014 онд Луганск, Донецк гээд хоёр улс Донбассаас салж, тусгаар тогтнолоо зарласан. Украинд нацистууд төрийн эрхэнд гараад ирлээ гэж тэр хоёр үзсэн. Украины шинэ удирдлага байх орос, армен болон өөр үндэстнүүдийг алагчлаад эхэлсэн. 2014 оны Майданы хэрэг явдлыг төрийн эргэлт болсон гэж оросууд үздэг. Яагаад гэвэл, Янукович ерөнхийлөгчийг буулгахын тулд зориуд Америк тэргүүтэй улсууд энэ төрийн эргэлтийг зохион байгуулсан гэдэг л дээ. Тиймээс шинэ удирдлагуудыг хүлээн зөвшөөрдөггүй. Шинээр гарч ирсэн Украины удирдлагууд салан тусгаарласан Донецк, Луганскийг үзэн ядаж, тэдэн рүү их буугаар галлаж, бөмбөг хаясан. Өөрөөр хэлбэл, орос үндэстнийг үзэн ядах үзэл гаргасан. Дэлхийн II дайны үеэр Гитлер еврэй үндэстнүүдийг үзэн ядаж байсантай адилтгаж харсан хэрэг. В.Путин хоёр зорилго тавьсан гэж мэдээлээд байгаа. Нэгдүгээрт, Украин зэвсэггүй болох. Хоёрдугаарт, Украины нацист бодлоготой удирдлагыг өөрчлөх. 2014 оноос хойш тусгаар тогтнолоо зарласан дээрх хоёр улс 14 мянган хүнээ алдсан.

НҮБ-д ОХУ-аас суух байнгын төлөөлөгч хэлэхдээ “Орос хүн амь үрэгдэж, миний ахан дүүсийн эсрэг ингэж байхад бид зүгээр сууж чадахгүй. Надад тийм эрх байхгүй” гэж байна лээ. Тэгвэл В.Путин “Миний хаяанд байгаа хөрш Луганск, Донецкт орос үндэстнүүд голлон амьдардаг. Гэтэл Украины үндэсний хэт даврагсад олон хүнийг буудаж бөмбөгдөж хоморголон хороож байхад би зүгээр сууж чадахгүй. Би ах дүү нараа дэмжих ёстой. Тиймээс цэрэг оруулсан” гэж тайлбарлаж байгаа. 2015 онд Луганск, Донецк хоёрын асуудлыг шийдэхийн тулд Минскийн гэрээ байгуулсан. Тэр хэлэлцээрт Франц, Герман, Украин, Орос дөрвөн улс орсон. Ингээд Украины Засгийн газрыг “Чи энэ хоёр улстайгаа хоорондоо эв зүйгээр зохиц” гэсэн байгаа юм. Гэрээнд тухайн үеийн Украины ерөнхийлөгч Порошинко гарын үсэг зурсан. Гэтэл долоо, найман жил тэрийгээ зөрчсөн байгаа юм. Франц, Герман ч шахсан боловч Украины Засгийн газар гэрээг хэрэгжүүлээгүй.

-Хэрэв Минскийн гэрээ хэрэгжсэн бол өнөөдөр ийм дайны хэмжээнд хүрэхгүй байсан уу?

-Уг нь тэр гэрээг хэрэгжүүлсэн бол ийм дайнд хүрээгүй байх ч юм бил үү. Гэхдээ тэр гэрээг хэрэгжүүлэхгүй байх талаас нь америкчуудын нөлөө их байсан. Тэд Украиныг дэмжсэн. Ер нь АНУ ахнаасаа Украин, Орос хоёрыг хэрэлдүүлэх бодлого барьсан. Уулын орой дээрээс энэ хоёрыг хэрэлдэж, зодолдож байлдахыг нь хараад инээгээд сууж байгаа юм. НАТО ч мөн ялгаагүй. Украиныг Европын холбоонд элсүүлнэ, НАТО-д элсүүлнэ гэсэн амлалт өгсөн. ОХУ нь Үндэсний аюулгүй байдлын үзэл баримтлалдаа НАТО бол оросын нэг номерын дайсан гэж тодотгосон. Тэгэхээр Украин НАТО-д элсвэл хөрш орныхоо нэг номерын дайсан болно. Тэгэхээр НАТО-гийн цэргүүд оросын хамар дор ороод ирнэ гэсэн үг. Орос тийм зүйл хүсэхгүй нь мэдээж. Дайсантайгаа хил залгана гэдэг бол хамгийн аюултай. Ерөөсөө 1991 онд ЗХУ задарч бутарснаас хойш НАТО таван удаа Оросын хил рүү ойртсон байгаа юм. Хамгийн сүүлд Латви, Литва, Стони гурав НАТО-д орчихож байгаа юм. Унгар, Польш, Чех, Словак, Румын, Малдов гээд бүгд НАТО-д элссэн. Өөрөөр хэлбэл, НАТО-гийн цэрэг Оросын хил рүү тулаад ирсэн. Тэгэхээр ОХУ өөрийнхөө аюулгүй байдлыг бодно шүү дээ. Дээрээс нь Луганск, Донецикт оросуудыг хоморголон хядаж байна. Аль ч үндэстэн өөрийнхөө иргэдийг хамгаалдаг л даа. Ялангуяа том улсууд. АНУ гэхэд америк иргэдийн амь насанд аюул учирлаа гэх юм бол цэрэг оруулчихдаг. Франц, Герман, Англи ч ялгаагүй, далимдуулаад цэргээ оруулчихдаг. Яг энэ технологийг оросууд ашиглаж байна.

-Хоёр хөршийг холбосон хийн хоолой манай нутаг дэвсгэр дээгүүр тавигдахаар олон жил яригдсан. Энэ төслийн хүрээнд Шадар сайд С.Амарсайхан “Газфром”-той гэрээ байгуулсан явдлыг та хэрхэн харж байна вэ. Дайн эхлүүлсэн улстай гэрээ хэлэлцээр байгуулсан нь дэлхийд яаж харагдах вэ. Ялангуяа гурав дахь хөршийн орнууд ямар хандлагатай байх бол?

-Энэ бол дайн байлдаантай огт хамаагүй асуудал. Монголын нутгаар хий дамжуулах хоолой барина гэж хэдэн жил дамнан яригдаж байгаа шүү дээ. Дипломат ёсонд манай гурав дахь хөрш дайн байлдаан хийж байгаа Оростой гэрээ хийлээ гэж ярих нь утгагүй. Бид хэдэн жил ярьсан ажлаа явуулж байгаа юм. АНУ, Франц, Англи, Герман гэх мэт гурав дахь хөршид энэ асуудал ямар ч падлий байхгүй. Дипломат ёс гажсан зүйлгүй.

-Украинаас оюутнуудаа татах ажил нэлээд өрнөлөө. Дайн байлдаантай хямралын үед Гадаад харилцааны яам болон гадаад орнуудад суугаа ЭСЯ-ууд хэрхэн ажиллах ёстой байдаг вэ?

-Дайн болж байгаа газар гэдэг хэцүү л дээ. Агаарын болон газрын хилээ хаачихаж байна. Украины Польштой хиллэдэг баруун талын хил нь гарц болж байна л даа. Бидэнд тийшээ шууд очдог автозам, галт тэрэг, шууд нислэг гэж байхүй. Тэгэхээр хөрш орнуудад суугаа ЭСЯ-аас тусламж авна шүү дээ. Польш, Унгар, Словак улсуудад суугаа ЭСЯ консулуудаа түшнэ гэсэн үг. Тэрнээс Гадаад харилцааны сайд тийшээ нисч очоод асуудлыг шийдэх боломжгүй. Орос өөрөө дайн хийж байгаа улс хэцүү. Беларусь бас ялгаагүй. Польшийн хилд ойрхон Манай монгол залуучууд зөв сэтгэж, өөрсдөө санаачилгаараа дайн болоогүй газар руу дөхөөд очлоо. Гадаад харилцааны яаманд бол боломж хомс учраас муу ажиллалаа гэж буруутгах аргагүй. Утсаар л ярина уу гэхээс. Москвад суугаа ЭСЯ-нд ямар ч хамаа байхгүй. Варшавын ЭСЯ Украиныг хамаардаг гэдэг утгаараа их ажлыг нугалах ёстой. Болдог сон бол ЭСЯ-ны бүх ажилтнуудаа хил рүү явуулаад тэнд очсон монголчуудаа тосч аваад явах ёстой л доо. Ер нь хямралтын үеийн дипломат ажиллагаа гэж байх ёстой л доо. Энх тайван үеийнх гэж байна. Хямралын голомтоос монголчуудаа хэрхэн аварч, эрх ашгийг нь хамгаалах ёстой гэдэг дээр манай гадаад яам тааруухан гэдэг нь харагдлаа. Онцгой нөхцөлд ажилладаг дипломат ажиллагаа бол энгийн үеийнхээс хамаагүй өөр. Том гүрнүүд бол хямралын үед ажиллах тусгай төлөвлөгөөтэй байдаг. Манай ЭСЯ ингэж ажиллана гэсэн хөдөлмөрийн хуваарьтай. Гэтэл манайд энэ байдал ерөөсөө харагдахгүй байна. Дайн болж байгаа газарт манай хүүхэд эмэгтэйчүүд гацчихаад байхад Гадаад харилцааны яманд хямралын төлөвлөгөө гэж байна уу. Украинд дайн болох нь ойлгомжтой байсан шүү дээ. Гэнэт нэг өглөө орос дайрчихаагүй. 150 мянган цэрэг Орос Украины хил дээр бөөгнөрчихөөд байна гэж мэдээлээд байхад ЭСЯ, Гадаад харилцааны яам соргог, мэдрэмжтэй ажиллах ёстой байсан. Одоо ниргэсэн хойно нь хашгирлаа гэгч болоод байна.

-Ер нь дайнтай, цар тахалтай үед ард түмэн нь яах вэ. Засгийн газар нь яаж ажиллах ёстой юм бэ?

-Дайн болж байгаа газар хамгийн түрүүнд байшин барилга гэхээсээ илүү ард түмнээ аврах ёстой л доо. Хүний амь нас хохироохгүй байх талаас нь ажиллах нь амин чухал асуудал. Хүний наад захын хэрэгцээ болох бие засах, ариун цэврийн газраас өгсүүлээд дулаан хувцас, хоол ундаар хангах ёстой. Энэ бол засгийн газрын үүрэг. Нэг ч хүнийг тэнэсэн суманд өртүүлэхгүй байхын төлөө ажиллах ёстой. Хоёдугаарт, их хохирол амсахгүйн тулд дайнаа зогсоох талаас нь бодох хэрэгтэй. Иймд нөгөө талынхаа тавьж байгаа шаардлагыг хүлээж авахаас өөр гарцгүй. Дайн цаашид үргэлжлэх юм бол Украин асар их хохирол амсах нь ойлгомжтой болж байна. Хүний амь нас сүйрэхээс өгсүүлээд эд хөрөнгөөр хохирч байна. Украин дахиж арав, хорин жилд хөл дээрээ босохооргүй байдалд орчихлоо. Тэгэхээр ухаантай удирдагч бол нөгөө талынхаа тавьж байгаа шаардлагыг хүлээж авна л даа. Яагаад гэвэл хүч тэнцвэргүй байна. Цөмийн зэвсэгтэй Орос гүрэн 200-гаад мянган цэрэгтэй орж ирж байхад Украин яах юм бэ. Тэдэнд туслах улс үнэндээ алга. Украин анхнаасаа буруу тооцоолсон. Тэр тусгаар хоёр улсыг бөмбөгдөөд зогсохгүй бол НАТО-гийн цэрэг орж ирж надад тусална гэж бодсон хэрэг. Украин НАТО-гийн гишүүн биш учраас туслахгүй нь ойлгомжтой. Ерөнхийлөгч Зеленский бодохдоо НАТО, АНУ бидэнд тусална гэж эндүүрсэн. НАТО орж ирээд бид Оростой байлдаад дийлнэ гэсэн түүний гэнэн бодол бодит амьдрал дээр байхгүй шүү дээ. Харин оросууд өнөө маргаашгүй Киев хотыг эзэлж авах гэж байна. Том гүрний өөдөөс сөрвөл муурын сахлаар оролдсон хулганы үлгэр болно. Том гүрэнтэй эв зүйгээр харьцах нь дипломат арга гэдэг юм. Цэргээр хэзээ ч Украин Оросыг дийлэхгүй.

-Украин байгалийн баялаг ихтэй. Европын үржил шимтэй хөрсний 75 хувь нь байна. Эдийн засгийн хувьд ямар ач холбогдолтой улс вэ?

-Украин бол талх тариагаараа алдартай. Хуучин зөвлөлтийн үед Украин, Казахстан хоёр бол улаан буудайгаар хангадаг байсан. Дээрээс нь ашигт малтмалын уурхай болсон нутаг. Ялангуяа Донбасс нүүрсний баялагтай. Украины аж үйлдвэрийн нэг төв нь. Зеленский тэндээсээ салж байгаа юм. Өөр баялаг гэхээр юм байхгүй. Нүүрс, ашигт малтмалтай газар нь Донбассын нутаг. Тэгэхээр Украин ихээхэн хохирол амсана. Минскийн гэрээгээр дотоод асуудлаа зохицуулж болох байсан. Үндсэн хуульдаа өөрчлөлт оруулаад тэр хоёрыг автономит гэж зарлаад гэрээ хэлэлцээр дотроо хийгээд шийдчих ёстой байсан юм.

-Орос эдийн засгийн хоригт орлоо. Хөрөнгийн бирж нь хаагдлаа, оросоос газаа авдаг улсууд болино гэж байна. Рубелийн ханш навс уначихлаа. Дайны хор уршиг яаж нөлөөлөх бол?

-Европын холбооны 27 улс бүгдээрээ Оросын эсрэг хориг тавилаа. Оросын иргэдэд виз өгөхгүй гэж байна. Мөн оросын олигархиудын банкины хадгаламжийг царцааж байна. Англид очоод суурьшсан баячуудыг нутгаасаа хөөж гаргана гэж мэдэгдлээ. Энэ бол наад захын асуудал. ОХУ-д болох спортын аливаа арга хэмжээг зохион байгуулахгүй гэж байна. Урлаг, соёлын олон арга хэмжээ 27 улсад тоглогдох байсныг хойшлуулчихлаа. Мэдээж ОХУ-д авсан эдийн засгийн хориг арга хэмжээ хүнд тусна. Гэхдээ ОХУ-ын Холбооны зөвлөлийн дарга Матевинка хэлэхдээ “Бидний эсрэг тавих хориг арга хэмжээг мэдэж байсан. 2014 оноос хойш энэ бэрхшээлийг амссан. Бид өөрөө өөрсдийгөө тэжээх хэмжээний эдийн засгийг бий болгосон. Хичнээн хориг тавиад нэмэргүй. Харин ч бидэнд ашигтай тусна. Яагаад гэвэл импортын бараагаа өөрсдөө үйлдвэрлэж байгаа” гэсэн. Гэхдээ Европын холбоо энэ хориг арга хэмжээг удаан хугацаагаар үргэлжилнэ гээд байгаа. Байнгын ийм дарамтад байна гэлэг бол хичнээн хүчтэй улс байгаад ч давж гарахад амаргүй. Хоёр гурван жилдээ тэсч болно. ОХУ 600 тэрбум ам.долларын нөөцтэй. Энэ нь байгалийн баялаг шиг шавхагдах нь мэдээж. ОХУ-д тавьсан хориг арга хэмжээ удаан хугацаанд сөрөг үр дагавартай.

-В.Путины геополитикийн дайныг эхлүүллээ гэж дэлхий дахин шүүмжилж байна. Судлаач хүний хувьд энэ тал дээр байр сууриа илэрхийлэхгүй юү?

-Геополитик гэж газар зүйг дагасан улс төрийн бодлого. Ерөөсөө Орос гэдэг улс газар зүйн байршлын хувьд хүн болгоны шүлсийг гоожуулсан бүс нутаг. Жишээлбэл, 18 дугаар зуунд шведүүд дотвлоод Оросыг дийлээгүй. 19 дүгээр зуунд францууд довтолсон. 20 дугаар зуунд Гитлер хоёр ч удаа дайтаад бас хүчрээгүй. “Евразийг хэн эзэлнэ. Тэр дэлхийг эзэлнэ” гэсэн геополитикийн онол байдаг. Тэгэхээр европын том гүрнүүдэд Оросыг эзлэх юм бол дэлхийг гартаа оруулчих юм байна гэсэн геополитикийн онол байдаг. Цагаан хааны үеэс ОХУ эргэн тойрондоо жийргэвч улсуудыг бий болгох бодлого явуулсан. Шууд дайсантайгаа хил нийлэхгүй. Ялангуяа Зөвлөлтийн үед ийм байсан. Польш, Чех, Румин, Унгар, Малдов зэрэг орнууд бүгд социалист орнууд байлаа шүү дээ, зөвлөлтийг дагасан. Эд нар нь жийргэвч улс байлаа. Одоо ч гэсэн Украин тийм л үүрэгтэй. Орос руу дайрах биш. Том гүрнээс хамгаалах үүрэгтэй гэж оросууд үздэг. Харин НАТО ороод ирвэл ямар юмны жийргэвч байхав. Тэрийг таслан зогсоож байгаа хэрэг.

-В.Путин хөрш зэргэлдээ орон руугаа халдаж байгаа нь дипломат ёсонд харш үйлдэл. Дээрээс нь энэ бол анхнаасаа Лениний байгуулсан улс гэж түүх ярьж тусгаар улсыг эзэлж байгаа нь дэлхий дахинд муу жишиг тогтоох гэж байгаа юм биш үү?

-Ямар ч шалтгаан байсан хөрш орон руугаа довтлох нь олон улсын эрх зүйн бүхий л зарчим, хэм хэмжээг зөрчиж байгаа асуудал. Дээрээс нь орос бол НҮБ-ын аюулгүйн зөвлөлийн таван гишүүний нэг. Энэ таван гишүүн бол НҮБ-ын дүрмийн дагуу олон улсын энхтайван аюулгүй байдлыг хамгаалах гол үүрэгтэй. Ийм үүрэг хүлээсэн орон хөрш орон руугаа довтлох нь хүний толгойнд орохгүй асуудал. Ямар ч шалтаг шалтгаан гаргаад зөвтгөх аргагүй. Нөгөө талаас ОХУ өөрийнхөө аюулгүй байдлыг хамгаалж байгаа гэдэг нь зөвтгөх шалтгаан. Украин дангаараа ОХУ-д аюул биш. Харин Украин НАТО-гийн гишүүн болоод Европын холбоонд орчихвол Оросын хувьд байх уу, үгүй юү гэдэг асуудал болно. Орос бол түүхийн талаасаа ч аюулгүй байдалдаа тун эмзэг ханддаг. 1954, 1957, 1967 онд Унгар, Чехэд цэрэг оруулж байсан. 1921 онд Монголд цэрэг оруулж ирж байсан. 1939 онд Халхын голын дайн, 1945 онд чөлөөлөх дайнаар хүртэл цэрэг оруулж ирсэн. 1966 онд Хятадын эсрэг Монголд цэрэг оруулж ирж байв. Үнэндээ энэ нь Монголын аюулгүй байдал гэхээсээ илүү ЗХУ-ын аюулгүй байдлыг хамгаалж байсан алхмууд. Монголд хятад юмуу японы цэрэг ороод ирэх нь Эрхүү, Улаан-Үд Сибирийн төмөр зам дайсны гарт орно гэсэн үг. Уралаас нааш оросууд нутгаа алдана. Тэрнээс оросууд монголчуудад дуртай, хайртай гээд ах дүүгийн найрамдалдаа ч биш. Геополитикийн учир шалтгаан байгаа.