Month: January 2022

Categories
мэдээ нийгэм

Д.Цогтбаатар: Төрийн өмчит нэг ч компани нэмж байгуулахгүй байх бодлогын өөрчлөлт хийх санаачилга гаргаж байна

С.Бямбацогт: Хөгжлийн бодлого, зураглалаа шинэчлэн тодорхойлох цаг болсон

УИХ-ын ээлжит бус чуулганы хуралдаанаар 2022 оны төсвийн тухай хуульд тодотгол хийж, өндөр настны тэтгэврийг нэмэх асуудлыг хэлэлцэж байгаа билээ.

Өнгөрөгч Баасан гарагийн хуралдаанаар уг асуудлыг хэлэлцэж эхэлсэн бөгөөд нэгдүгээр сарын 31-нд хэлэлцэж батлах ёстойг УИХ-ын дарга анхааруулсан.

Уг асуудлыг хэлэлцэх үеэр УИХ-ын гишүүн Д.Цогтбаатар төрийн өмчит компани нэмж байгуулахгүй байх санал гаргав.

Тэрбээр “Тэтгэвэр нэмэгдүүлэх асуудлыг дэмжиж байгаа. Манайх зүүн төвийн үзэл баримтлалтай намын хувьд ийм санаачилга гаргаад явах нь зөв.

Гэхдээ хэдэн зүйл хэлмээр байна. Нийгмийн баримжаатай бодлогыг цаашид үргэлжлүүлээд явахын тулд эдийн засгийн өсөлт, бодит баялгийн үйлдвэрлэл, баялгийн хуримтлал хэрэгтэй.

Баялгийн, эдийн засгийн өсөлт байхгүй байхад нийгмийн халамжийг нэмэгдүүлэх боломжгүй юм.

Эдийн засгийн өсөлтийг хангах тал дээр бид бодлогын зүйл хийх хэрэгтэй байна. Ингэхийн тулд ДБН-нд хувийн хэвшлийн эзлэх байр суурийг ганхуулахгүй баталгаажуулж, өсөх ёстой. Ерөнхий сайдад хандаж хэлэхэд өнөөдөр ДНБ-нд төрийн өмчийн салбарын эзлэх хувь хэмжээ хэд болсон бэ. ДНБ-нд эзлэх төрийн өмчийн компанийн хувь хэмжээ харьцангуй их болсон. Энэ нь Монголын эдийн засаг хувийн салбарт суурилсан чөлөөт эдийн засаг биш болсныг харуулж байна.

Энэ бодлого цаашаа үргэлжилбэл хулгай, дээрэм зогсохгүй. Хулгайч нарын гарыг тайрсан ч арын эгнээний хулгай нь гарч ирнэ.

1990-ээд оны сүүлээр нийт аж ахуй нэгжийн 80-аад хувийг хувьчилсан. Түүнийгээ ДНБ-ий 80 хувийг хувийг хувийн сектор эзэлж байна гэж гэнэн бодож явсан. Тэр үеэс маш их зүйл өөрчлөгдөж, төрийн өмчит компаниуд дийлэнх хувийг эзлэх болсон.

Тиймээс төрийн нэг ч компани нэмж байгуулахгүй байх бодлогын өөрчлөлт хийх санаачилга гаргаж байна” гэсэн юм.

Categories
мэдээ нийгэм

Төөрсөн иргэд малчин айлд очсон байжээ

Ховдын аймгийн цагдаа нар нэгнийхээ...

Өвөрхангай аймгийн төвөөс Өмнөговь аймгийн Даланзадгад сумын чиглэлд зорчиж явсан “Корола” маркийн суудлын машинтай, хоёр зорчигчтой иргэн И Мандал-Овоо сумаас 17:00 цагийн үед гараад сураггүй болсон тухай дуудлагыг нэгдүгээр сарын 30-ны 02:30 цагт ОБЕГ-т өгчээ.

Тус аймгийн Онцгой байдлын газрын Эрэн хайх аврах салбарын алба хаагчид, сумын Засаг даргын Тамгын газрын ажилтнууд 04:00 цагт гарч, тус сумын баруун зүүн чиглэлд эрэн хайх ажиллагааг зохион байгуулсан байна.

Төөрсөн иргэд аймгийн төвөөс зүүн хойд зүгт 75 км, Мандал-Овоо сумын төвөөс баруун урд зүгт 75 км-т Булган сумын Дал багийн Загийн-Ишин гэдэг газарт малчин О-гийнд эсэн мэнд очсон байна. Энэ мэдээллийг төөрсөн иргэний эгч, аймгийн Онцгой байдлын газарт утсаар мэдэгдсэн тул эрэн хайх ажиллагааг зогсоосон хэмээн ОБЕГ-аас мэдээлэв.

Categories
мэдээ улс-төр

Б.Энхмандах: Улстөрчид мөнгөний эрх мэдлээсээ татгалзсан эрх зүйн шинэчлэлт, зохицуулалтыг яаралтай хийх хэрэгтэй

МАН-ын Нарийн бичгийн дарга асан, Онц бөгөөд Бүрэн эрхт элчин, доктор Балдангийн Энхмандахтай ярилцлаа.

– ҮҮНИЙГ ШИЙДЭЖ ЧАДВАЛ ШУДАРГА ЁС ТОГТЛОО Л ГЭСЭН ҮГ –

-Сар шинийн босгон дээр тантай ярилцаж байна. Улиран одож буй жил таны хувьд болон улс орны хувьд ямархуу жил болж өнгөрөв. Мэдээж цар тахал гээд хүндхэн он цаг нэгээр дуусч байна шүү дээ?

-Сар шинийн баяр ойртож, хүн бүр, айл өрх төдийгүй байгууллага, хамт олон, улс орны хэмжээнд үхэр жилийнхээ ажил үйлсийг дүгнэн цэгнэж байгаа байх. Миний хувьд олонхын жишгээр халдвар “хүртсэн” ч хурдан эдгэрч, гэр бүлээрээ энх мэнд, үр хүүхдүүдийн маань эрдэм номын болон эрхэлсэн ажлууд амжилттай сайхан жил улирч байна. Үхэр жилд төр, засаг маань хоёулаа шинэ тутам бүрэлдсэн нь улс орны хувьд хамгийн онцлох үйл явдал болов. Үндсэн хуулийн шинэ нэмэлт, өөрчлөлтийн дагуу Ерөнхийлөгчөө зургаан жилийн хугацаагаар сонгож, Монголын ууган улс төрийн нам болон Ардын хувьсгалын 100 жилийн ой, Монгол Улсын ардчилсан Үндсэн хуулийн 30 жилийн ой тохиож, эрх баригч МАН-ын шинэ дарга Монгол Улсын Ерөнхий сайдаар томилогдлоо. Энэ бүхнээс үндэслэн үхэр жил Монголын улс төрийн амьдралд томоохон өөрчлөлтийг авчирсан жил боллоо гэж хэлж болно.

-Та Ардчилсан хувьсгал эхэлсэн он жилүүдэд одоогийн МАН-ыг МАХН нэртэй байхад нарийн бичгийн даргаар ажиллаж байсан хүн. Тухайн үеийн улс төрийн нөхцөл байдал болон нийгэм эдийн засгийн байдал бас ч амаргүй байсан гэдэг…

-Цаг үе бүхэн улс төрийн намуудын өмнө өөр өөрийн онцлогтой зорилт, бодлогын шийдлийг тулган тавьж байдаг. 1990-ээд он бол улс орон маань чөлөөт зах зээл, ардчилалд шилжсэн шилжилтийн эхлэл, өрнөлтийн он жилүүд байж, хүндрэл бэрхшээлийг туулж байсан цаг. МАН-ын улс төрийн амьдрал ч мөн буцалж, шинэчлэлт, өөрчлөлт өрнөж байв. МАН-ын түүхийн нэгэн сонирхолтой үед Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Б.Даш-Ёндонгийн удирдлагад Нарийн бичгийн даргаар ажиллах завшаан тохиосон. Энэ цаг үед “МАХН” гэдэг бол хуучны байгууллага, “хөгшчүүдийн нам” гэдэг ойлголт түгээмэл байсан учир ардчилалтай дөнгөж танилцаж эхэлсэн залуу үеийнхний дунд МАХН-аас зай барьсан хандлага ноёлж байлаа. Иймээс намын өмнө тулгарч байсан нэг том сорилт бол намын гишүүдийн эгнээг залуужуулах, дэмжигчдийн хүрээг залуучуудаар өргөжүүлэх явдал байв. Тиймээс залуучуудын хүсэл сонирхол, эрх ашиг, тэдний нас биений онцлогт тохирч, нийцсэн улс төр, сурталчилгааны ажлыг зохион байгуулах нь бидний цаг үеийн тулгамдсан зорилт байлаа шүү дээ. Нарийн бичгийн даргын хувиар МАН-ын төлөвшил, хөгжилд оруулсан өөр нэг өчүүхэн хувь нэмэр бол онол, үзэл суртал, сэтгэлгээний эрэл хайгуулд оролцож байсан явдал. Марксизм-ленинизмийн ангич, намч байр сууринаас бүр мөсөн татгалзаж, үндэсний ардчилсан үзлийг дэвшүүлэн гаргаж тавьсан нь Монголын нийгмийн ардчилсан өөрчлөлтийг сөргөлдөөн, хүчирхийлэлийн аргаар бус, тайван замаар шийдвэрлэх улс төрийн таатай нөхцөлийг бүрдүүлж чадсанд хөгжлийн энэ шатан дахь МАН-ын үзэл баримтлалын шинэчлэлтийн түүхэн онцлог оршиж байсан. Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Б.Даш-Ёндон “Төв ёсны үзэл”-ийг боловсруулж гарч ирсэн нь 1990-ээд оны Монголын улс төрийн нөхцөл байдал нэн ээдрээ, түвэгтэй болж эхэлсэнтэй шууд холбоотой гэж би боддог. Тэрээр Монголын нийгэм үзэл баримтлалын хуваагдалд орсон “хоёр туйлт энэ нөхцөлд аль аль талыг туйлшралд хүргэж үл болно” гэсэн оюун дүгнэлтэд хүрч, хоёр туйлшралын дундуур монголчууд бид бие биенээ ойлгох учиртай хэмээн эргэцүүлж “Төв ёсны үзэл”-ээ гаргаж тавьсан юм. Ээдрээ түвэгтэй нөхцөлд улс төрийн ууган намын үзэл баримтлалыг шинэчилж, онолын сэтгэлгээг хөгжүүлж, “Төв ёсны үзэл”-ийн дагуу арга, билгийн тогтолцоогоор үндэсний үзэл болон ардчилсан үзэл хоорондын улс төрийн шүтэн барилдлагааг хангаж чадсанаараа учирч болох хүчирхийллийн эрсдэлээс Монголын нийгмийг сэргийлж, нийгмийн нэгдлийг хангаж чадсан. Энэ бол мартаж болохгүй түүх.

-Их сонирхолтой түүх байна…

-Монголын улс төр, нийгмийн онолын сэтгэлгээний тод төлөөлөгч Б.Даш-Ёндонгийн удирдлага дор ажиллаж, шүүмжлэл, дайралтуудыг сөрөн “Төв ёсны үзэл”-ийг сурталчилж, намын гишүүд төдийгүй, нийт иргэд, сонгогчдод ухуулан таниулах ажлыг гардан хэрэгжүүлж байснаараа би хэзээ ч ичиж, зовдоггүй. Харин ч бахархаж явдаг.

-Голлох улс төрийн хүчний гал тогоог хариуцан ажиллаж байсан хүний хувьд өнөөгийн улс төрийн намууд болон нийгэм, эдийн засгийн хөгжлийн онцлог байдлын талаар ярихгүй юу?

-Нийгмийн үнэт зүйлс алдагдаж, эдийн засаг, нийгэм, улс төрийн хагарал, зөрчил хурцдаж, сошиал мэдээллийн эмх замбраагүй ертөнцөд хүмүүс төөрөлдөж байгаа өнөө цаг үед сэтгэлгээгээ эмхлэн цэгцэлж, үндэсний ухамсар, үнэт зүйлийг сэргээж, монгол хүний үнэлэмж, үнэ цэнийг өсгөж, итгэл үнэмшлийг бий болгож, төлөвшүүлэхэд “Төв ёсны үзэл”-ийн ач холбогдол өнөөдөр ч өндөр хэвээрээ байна.

Нийгэм хараал зүхэл, гүтгэлэг доромжлол, өс хонзон, үзэн ядалт, хов жив, хуурмаг явдал, сувдаг шунахайн сэтгэхүйгээр дүүрсэн өнөөгийн ээдрээт нөхцөлд хүмүүсийн хооронд эд хөрөнгө, ахуй, амьдралын зааг, ялгаа гарсан байгааг, улс төрийн намууд болон эдийн засаг, улс төрийн бүлэглэлүүдийн хоорондын эвлэршгүй зөрчил, ухаангүй өрсөлдөөн, дайсагналыг хүчирхийлэл, дарангуйллын замаар шийдвэрлэхээс зайлсхийхийг, нийгмийн эв нэгдлийг ардчилсан замаар шийдэх аргыг эн тэргүүн улс төрийн намууд эрж хайхсан.

-Төв ёсны үзэл гэхээр их хуучинсаг сонсогдож байна шүү?

-Нэгдлийн гүн ухаан болох “Төв ёсны үзэл” нь улс төрийн нэг намын үзэл суртлын хувьд бус нийгмийн оюун санааны үнэт зүйлийн хувиар өнөө цаг үед нийгмийн хурц зөрчлийг арилгах, монголчуудын эв нэгдлийг хангахад тус дэм болох учиртай.Үеэ өнгөрөөсөн мэт сонсогдож болох хэдий ч үүнийг хэлэхгүй өнгөрмөөргүй байна. Улс төрийн намуудын нэгдмэл ойлголт, хамтаар хүлээн зөвшөөрсөн байр сууриар монголчуудын эв нэгдлийг бий болгох нь Монгол орны хөгжлийн өнөөгийн шатны улс төрийн гол зорилт болж байна гэж ойлгож болно. Улс төрийн энэ зорилтыг хэрэгжүүлж эхлүүлэхэд Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Үндсэн хуулиар хүлээсэн үүргийн дагуу онцгой анхаараасай гэж бодож явдаг.

-Улс төрийн намууд өнөөгийн нөхцөлд хэрхэн ажиллаж байж улс орны хөгжил дэвшлийг хангах юм бэ?

-Ер нь улс төр судлалын шинжлэх ухааны үүднээс улс төрийн намын нийгэмд гүйцэтгэх үүргийг үзэл суртлын, ашиг, сонирхлыг нэгтгэх, улс төрийн удирдагчдыг бэлтгэх, улс төр зохион байгуулалтын, сонгуулийн гэх мэт ангилан авч үздэг. Орчин цагт улс төрийн намуудын эдгээр үүрэгт өөрчлөлт орж байгаа нь гадаад улс орнуудын туршлагаас ажиглагдаж байна. Тухайлбал, намын үзэл суртлын болон ашиг, сонирхлыг нэгтгэх, улс төрийн зохион байгуулалтын үүрэг хумигдаж, энэ үүргийг ашиг, сонирхлын бүлгүүд болон ТББ гүйцэтгэх үзэгдэл нэмэгдэж байна. Харин улс төрийн удирдагчдыг бэлтгэх, төрүүлэн гаргах болон сонгуульд оролцоход улс төрийн намуудын гүйцэтгэх үүрэг өсөн нэмэгдэх хандлагатай болж байна гэж судлаачид бичиж дүгнэж байгаа. Манайд ч гэсэн энэ хандлага сүүлийн үед ажиглагдаж байна. Тухайлбал, намынхаа онол, үзэл суртал, улс төрийн зохион байгуулалтын ажлуудыг судалгааны төв, тинк танк болон намын дэргэдэх олон нийтийн байгууллагуудаар гүйцэтгүүлэх нь хэвийн үзэгдэл болж байна. Ялангуяа улс төрийн намын төлөвшлийг баттай олсон бараг цорын ганц улс төрийн хүчний хувьд өнөөгийн эрх баригч МАН-ын удирдлагын хувьд сонгуульд нэр дэвшигчдийг тодруулах, парламентын үйл ажиллагаанд идэвхтэй оролцох, Засгийн эрхийг амжилттай хэрэгжүүлэхэд илүүтэй анхаарч ажиллах болсон гэж хэлмээр байна.

Харамсалтай нь Монголын улс төрийн тогтолцоо “МАН, АН ба бусад” гэсэн хэлбэрээс “МАН ба бусад” гэсэн олон намын тогтолцооны маш эмзэг хэлбэртэй болж хувирч байна. Иймд АН болон улс төрийн бусад намд төлөвших, боловсрох асуудал чухал зорилт хэвээр байсаар л байна даа.

-Саяхан МАН их хурлаа хийж, “Шинэ сэргэлтийн бодлого” гэдгийг гарган ирлээ. Үүгээрээ ирэх зуун жилд эдийн засгийн тусгаар тогтнолоо олж авна гэж ярьж байна.Үүн шиг тухайн үеийн МАХН-ын бодлого, зорилго юу байв.Түүндээ хүрч чадсан уу?

-XXI зуунд МАН-ын өмнө улс төрийн өргөн далайцтай зорилт зогсож байна. Энэ бол шударга ёс, эрх тэгш байдал жинхэнэ утгаар ноёрхсон чинээлэг дундчуудын нийгмийг цогцлоон байгуулах явдал. МАН үүнийг бүхэлд нь “Шинэ сэргэлтийн бодлого” гэж томьёолон тавьж байна гэж ойлгодог. Үүний тулд авлигыг устгаж, улс төрийн эрх мэдлийг санхүү, мөнгөний эрх мэдлээс тусгаарлах, нийгмийн баялгийн хуваарилалтыг ил тод, тэгш, шударга болгох, хуулийн хэрэгжилтийн ил тод байдлыг хангах зэрэг зайлшгүй алхмуудыг эхлээд авч хэрэгжүүлэх нь чухал. Биднийг ажиллаж байх үе бол өнөөгийнхөөс тэс өөр нөхцөл байдал байсан. Монголын эдийн засаг, нийгмийн шилжилтийн үеийн гүн гүнзгий хямралыг дагаад улс төрийн намын амьдрал ч гэсэн хүндрэл бэрхшээлтэйгээр урагшилж байсан цаг үе. Учирч байсан зарим хүндрэл бэрхшээлийг өнөөдөр яривал зарим хүн “мөн бурж байна” гэж хэлж магадгүй л дээ. Тухайн үед манай намын байгуулсан Засгийн газрын гол зорилт бол эдийн засгийн гүн гүнзгий хямралыг аль болох хурдан хугацаанд, хохирол багатайгаар гэтлэн давах л асуудал байсан. Түүнээс биш өнөөдрийнх шиг их бүтээн байгуулалт, том хөрөнгө оруулалтыг хэрхэн хэрэгжүүлэх вэ гэдэг асуудал байх нөхцөлгүй байлаа. Монголын эдийн засаг өнөөдрийнх шиг 20-30 их наяд төгрөг биш, хэдэн зуухан тэрбум төгрөгт л эргэлдэж байлаа шүү дээ. Гэхдээ П.Жасрай гуайн Засгийн газар тухайн цаг үедээ хямралыг хохирол багатай давж, өнөөгийн эдийн засгийн сэргэлтийн үндсийг тавьж чадсан гэж би боддог.

-Таныг нам улс төрийн ажил хийж байх үед төрийн өндөр албан тушаал хашиж байсан болон одоо хашиж байгаа улс төрчид бүгд л шинэхэн улстөрчид байсан биз. Тухайбал, Н.Энхбаяр, М.Энхболд, У.Хүрэлсүх гээд.Намынхаа ахмад гишүүний хувьд, туршлагатай улстөрчийн хувьд залуу намын гишүүдэд хандаж юуг захиж хэлмээр санагддаг вэ?

-Цаг цагаараа байдаггүй, цахилдаг хөхөөрөө байдаггүй. Улс орон хөгжихийн хэрээр улс төрийн нам төдийгүй хувь хүний өмнө тавигдах үүрэг, зорилт өөрчлөгдөж байдаг нь жам ёсны хэрэг.Тиймээс цаг үе бүхэн тухайн үеийнхээ үүрэг, зорилтыг хэрэгжүүлэх улстөрчийг, удирдагчийг төрүүлдэг.Намын удирдлага ч адилхан. Миний тооцоолсноор МАН-д 1990 оноос хойш удирдлагын зургаа дахь үе идэвхтэй үйл ажиллагаагаа явуулж эхлэж байна. Зургаа дахь үеийнхэн бол XXI зууны Монголын өнөөгийн гажуудсан нийгмийн дүр төрхийг өөрчлөх шинэчлэгчид гэж би ойлгож байгаа. Миний хувьд МАН-ын улстөрч, удирдагчийнх нь хувьд гарыг нь ганзганд, хөлийг нь дөрөөнд хүргэхэд залуучууддаа тус дэм болж явсан нь үнэн. Тэр үеийнхэн Н.Энхбаяр, М.Энхболд, У.Хүрэлсүх нарын намыг удирдаж байсан үе төгсөж, харин тэдний бэлтгэсэн шинэ үеийнхэн удирдлагад гарч ирээд байна шүү дээ.Тэсэхгүй тэдэндээ хааяа хатуухан үг дайж орхидог л юм. Гомддоггүй л юм шиг байна лээ. Тэгэхээр би маш эртний “динозаврын эриний хүн” болж таарч байгаа биз дээ (инээв). Өнөөгийн залуучууд сонсъё гэвэл үгүй гэхгүй ээ. Нөгөө талаас, МАН бол ахмад, дунд, залуу гурван үеийн хэлхээн дээр тогтож ирсэн улс төрийн хүчин гэдгийг ямагт санаж явах учиртай. Бага хурал, Удирдах зөвлөлөө бүрэлдүүлэхдээ үе тэнгийнхэн, найз нөхөд гэхээсээ илүүтэй эрдэм мэдлэгийг, туршлагыг харах зарчмыг эн тэргүүн анхаарч, хэрэгжүүлмээр санагддаг. Монголын улс төрийн нөлөө бүхий хүчин болох АН маань удирдлагын үе солигдох үйл явцын тал дээр нэг л учраа олохгүй, өрсөлдөгчөөсөө хоцроод яваад байна. Үүнээсээ болоод парламентын дотор болон гадна хүчтэй сөрөг хүчин үгүйлэгдэж, нийгмийн ерөнхий төлөвшилд ч хохиролтой байсаар байна шүү дээ.

-Та сөрөг хүчний талаар ярилаа. Өнөөдөрхөн баатар байсан хүн маргааш нь шоронд байх жишээ их л байна. Тэр дундаа улстөрчид…

-Улс төр тоглоом биш. “Улс төрөөр чи оролдохгүй бол улс төр чамаар оролдоно” гэдэг үг ч бий. Тиймээс зөвхөн Монголд биш, дэлхий дээр хаана ч улс төр гэдэг бол хамгийн “бохир” мэргэжил байдаг. Улстөрч гэдэг эрх мэдэл, мөнгөнд хамгийн ойр “мэргэжил” учраас эдгээрийг зааглах асуудал ардчиллын хамгийн эмзэг бөгөөд нарийн асуудлын нэг байсаар ирсэн. Үүнийг шийдэж чадвал шударга ёс тогтлоо л гэсэн үг.

-Тэгээд үүнийг шийдэж чадсан улс байх юм уу?

-Үүнийг шийдэж чадаж байгаа улс орон дэлхий дээр бас цөөн. Миний олж судалснаар Умардын орнууд буюу Швед, Норвеги, Дани, Финланд, Исланд улсуудад парламент, улс төрийн намын үйл ажиллагааг санхүү, мөнгөний эрх мэдлээс холдуулан тусгаарлах эрх зүйн зохицуулалтыг улс төрийн бүх намынхаа оролцоотой нийтлэг эрх ашгийн тохиролцоогоор шийдэж чадсан байдаг. Ингэж нийгмийн баялгийн хуваарилалтад эрх мэдэлтнүүдийн оролцоог хамгийн бага хэмжээнд барьж чадаж байгаа учраас Умардын орнуудад улстөрчид шоронд орох нь ховор гэж хэлж болно. Норвегийн ерөнхий сайдын албыг найман жил хашсан, НАТО-гийн ерөнхий нарийн бичгийн дарга Енс Столтенберг “Бид баян болохоосоо өмнө шударга ёсыг тогтоосон байлаа” гэж хэлж байсныг би байнга хэлэх дуртай. Харин манайд шударга ёсыг тогтоож амжаагүй учраас улстөрчид нь эрх мэдлээ ашиглан, мөнгө хөрөнгөтэй орооцолдох нь хэвийн үзэгдэл байсаар байна.Төсвийн хуваарилалтаас эхлээд ЖДҮ, ХААДС, НДС, банк гээд манай УИХ-ын гишүүд, улстөрчдийн оролцоогүй асуудал гэж алга болоод байна. Нөгөө талаар энэ байдал нь өөрөө улс төрийн ашиг хонжоо хайж, нэг нь нэгнийгээ гүтгэх, хэлмэгдүүлэх хөрс нь болж байдаг. Ямар сайндаа “Хүн нь байвал хэрэг нь олдоно” гэдэг яриа Монголд газар авсан байхав дээ. Тиймээс улстөрч, эрх мэдэлтнүүдэд итгэх итгэл үндсэндээ алдарчихаад байна. Ямар нэг бүтээн байгуулалт хийлээ гэхэд л хэн яаж идэж байгаа бол гэдэг хардлага сэрдлэг гарч, улмаар хэрэг мөрдлөг, шүүх, шорон дагалддаг болж. Баатар гэснээс Э.Бат-Үүлийн хувьд арван жилийн сурагч, МУИС-ийн оюутан ахуй цагаас нь мэдэх юм. Ямар ч байсан “Намаа бодоод улс орноо худалдах улстөрч биш” гэж би боддог доо. Үнэн мөнийг нь хуулийн байгууллага тогтоох биш.

-Эрх барьсан нам нь нөгөө намынхаа лидерүүдийг ганц нэгээр нь дээл нөмрүүлээд байна уу, эсвэл үнэхээр хэрэг хийсэн учраас үүрэх ёстой ялаа эдлээд байна уу?

-Энд аль нэг намыг буруутгах аргагүй. Улстөрч та мөнгөтэй хэт ойр байгаа учраас ардчилсан нийгэмд таныг хардах эрх хэнд ч байдаг. Байнга хардуулж, шалгуулж зовохгүйн тулд манай улстөрчид, ялангуяа УИХ-ын гишүүд тойргийн дөрвөн тэрбум төгрөгөө төсвөөс хасахаас эхлээд мөнгөний эрх мэдлээсээ бүрмөсөн татгалзсан эрх зүйн шинэчлэлт зохицуулалтыг яаралтай хийх хэрэгтэй. Тиймээс нэг нам нь нөгөө намынхаа хэн нэгийгээ хийгээд байгаа гэхээсээ илүүтэй авлигад өртөх, өртүүлэх нөхцөлийг бий болгоод байгаа шалтгааныг нь тухайлбал, улс төрийн эрх мэдэл, мөнгөний эрх мэдлийг эн тэргүүн тусгаарлах нь шударга ёсонд нийцнэ. Өнөөгийн нийгмийн хамгийн хурц зөрчлийн энэ шалтгааныг арилгаж, жинхэнэ шударга ёсны үндэс болгохуйц эрх зүйн шинэчлэлтийг хийж, улс төрийн эрүүл хандлага бий болгох асуудлыг Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх ч анхааралдаа авах биз.

-Та ер нь Монгол Улсын шүүх, хуулийн байгууллагуудын үйл ажиллагаанд хэр сэтгэл нийцтэй, итгэлтэй явдаг вэ. Тэд үнэхээр хуулийн дагуу ажиллаж байна уу.Эсвэл хэн нэгэн улстөрч, улс төрийн намын захиалгаар ажиллаж байна уу?

Шүүх, хуулийн байгууллагуудын үйл ажиллагааг үнэлж дүгнэдэг хүн нь бий биш л дээ. Шүүхийн хараат бус байдлыг хангах эрх зүйн шинэчлэлт Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтөөр хийгдэж эхэлсэн гэж ойлгож явдаг иргэдийн нэг. Хэрэгжүүлэхэд бас цаг хугацаа шаардагдаж байгаа болов уу. Нийгмийн амьдралын бүхий л салбарт шударга ёс төлөвших Монголын ирээдүйд би итгэдэг. Үүнд эн тэргүүн шүүх, хуулийн байгууллагынхны үүрэг чухал байх нь дамжиггүй.

-Та олон сонгуулийн нүүрийг үзсэн хүн. Ер нь энэ сонгуулийн тогтолцоог дахин харж үзэх ёстой юу. УИХ-ын гишүүн бүх ард түмний элч гэдэг атлаа тухайн сонгогдсон тойрогтоо л ажиллаад байх шиг. Сонгуулийн системээс урган гарч ирж байгаа сөрөг зүйлүүд таныхаар юу байна вэ?

-Судлаач эрдэмтэн хүний хувьд улс төрийн сонгуулийн тогтолцооны талаар чамгүй л ярьж бичиж ирсэн. Намын Нарийн бичгийн дарга байсан үеэсээ эхлээд жижгэрүүлсэн мажоритар буюу 76 тойрогтой сонгуулийн тогтолцооны сул талыг шүүмжилж, сонгуулийн холимог тогтолцоог дэмжиж, намынхаа зарим гишүүдэд шүүмжлүүлж, ахмадууддаа загнуулж ч байлаа. Элчин сайд байхдаа 2011 онд Шведийн сонгуулийн тогтолцооны давуу тал, түүнээс суралцах талаар албан ёсны танилцуулга бэлтгэж, УИХ, Засгийн газар, Сонгуулийн ерөнхий хороо, парламентад суудалтай улс төрийн бүх намуудад хүртэл хүргүүлж байлаа. 2012 оноос хойш сонгууль бүрийн өмнө сонин сэтгүүл, сайтуудад УИХ-ын сонгуулийн тогтолцоог боловсронгуй болгох тухай бичиж, нийтэлж ирлээ. 76 тойрогтой мажоритар тогтолцоо нь харьцангуй жижиг газар нутагтай, цөөн сонгогчидтой манай орны хувьд сонгуулийг мөнгөжүүлж, санал худалдан авах боломжийг нэмэгдүүлдэг. УИХ-ын гишүүд хууль тогтоох ажлаасаа илүүтэй тойргийнхоо сонгогчдод өгсөн амлалтад барьцаалагдаж, төсөвт мөнгө суулгахын төлөө ажиллахад хүргэдэг. Улс төрийн намуудын төлөвшилд сөрөг нөлөө ихтэй зэрэг олон дутагдалтай талыг нэрлэж болно. Ядаж л Цагаан сарын өмнө УИХ-ын гишүүд тойрогтоо “Боов тараалаа”, ”Мөнгө тараалаа” гэсэн мэдээлэл тархаж, “сонгогчдыг хахуульдаж байна” гэх шүүмжлэл тасрахгүй байна шүү дээ.

-Үндсэн хуульд саяхан нэмэлт, өөрчлөлт оруулсан. Одоо дахиад нэмэлт оруулах тухай ярьж байна. Тухайлбал, Засгийн газрын гишүүнээр УИХ-ын гишүүд ажиллах ёстой гэсэн нийгмийн нэг хэсэг хүмүүсийн байр суурь байна. Та Үндсэн хуулийн талаар болон энэ давхар дээлний асуудлаар байр сууриа илэрхийлэхгүй юу?

-Улс төр судлаачийн хувьд Монгол орон парламентын засаглалыг сонгон хөгжөөд 30 жил болж байгаа ч парламентын сонгодог замаас хол явж ирсэн гэж боддог. Тухайлбал, Ерөнхийлөгчийг бүх нийтийн сонгуулиар сонгож ирсэн нь төрийн өндөрлөгүүдийн хоорондын эрх мэдлийн зөрчлийг бий болгож ирсэн. Ерөнхийлөгч асан П.Очирбат, Н.Багабанди, Н.Энхбаяр нар МАН-тайгаа, Ц.Элбэгдорж, Х.Баттулга нар АН-тайгаа яагаад зөрчилдөөд байсан юм бол гэж бодож үзсэн үү.

-Яагаад юм бол…

-Намаас нэр дэвшсэн Ерөнхийлөгч нь эргээд намтайгаа зөрчилдөх явдал ердийн үзэгдэл болсон нь Үндсэн хуулийн асуудал. 2020 онд хийсэн Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтөөр энэ асуудлыг бүрэн шийдэж чадалгүй үлдээсэн. “Ажил хийвэл дуустал, давс хийвэл уустал” гэж монголчууд ярьдаг. Цаашид Ерөнхийлөгчийг парламентаас сонгодог болж байж парламентын сонгодог тогтолцоонд шилжих юм.

-Давхар дээлний асуудлаар таны байр суурь ямар байна вэ?

-Парламентын гишүүн Засгийн газрын гишүүн байх асуудлын тухайд гэвэл, Их Британи, Герман, Франц болон Умардын орнуудад хэвийн үзэгдэл. УИХ-ын 76 гишүүнтэй Монгол орны хувьд эрх мэдэл төвлөрч харагддаг. Тиймээс сайд болох сонирхол хүсэл гишүүн бүрд төрж, нэг сонгуулийн хугацаанд Засгийн газар 2-3 удаа солигдоход хүргэж ирсэн дутагдалтай байсан. Энэ дутагдал Үндсэн хуульд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтөөр ерөнхийдөө шийдвэрлэгдэж эхэлсэн гэж боддог. Цаашид Засгийн газрыг парламентаас бүрэлдүүдэхийн тулд УИХ-ын гишүүдийн тоог нэмэгдүүлэхтэй уялдуулан шийдэх арга замыг Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ илэрхийлсэн байна билээ. Байж болох гаргалгааны нэг. Бодвол Бүх нийтийн санал асуулга явуулж байж шийдэх биз. Гэхдээ УИХ-ын гишүүдийн нэр хүнд ихээхэн унасан энэ үед олон түмэн дэмжих нь юу л бол. Бодолцох л хэрэгтэй.

-Үе үеийн Засгийн газарт давуу болон сул талууд байдаг. Энэ удаагийн Засгийн газрын давуу болон сул талуудыг та хэрхэн харж байна?

-Монгол Улсын урт хугацааны бодлогын “Алсын хараа-2050” баримт бичиг дээр тулгуурлан чинээлэг дундчуудын нийгмийг байгуулах зорилтоос үүдэлтэйгээр Засгийн газар үйл ажиллагааны бодлогоо энэ удаа нэлээд үндэслэлтэй боловсруулсан санагдсан. Нөгөө талаар Засгийн газрын гишүүдээ парламентын гаднаас аль болох боловсролтой, шинэлэг, зоригтой мэргэжлийн залуу боловсон хүчнийг сонгон дэвшүүлэх замаар бүрэлдүүлэхийг зорьсон санагддаг. Ерөнхий сайдын УИХ-аас хамаарах хамаарлыг багасгаж, төсвийн болон бусад эрх мэдлийг боломжийн хэмжээнд бэхжүүлж чадсан нь Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтөөр хийгдсэн гол ололт. Тиймээс 1990 оноос хойших Ерөнхий сайд нарт байгаагүй давуу тал энэ Засгийн газарт бий болсон. Сул талын хувьд ажлын дадлага туршлага дутагдах, асуудалд хэт түрэгдэх, түүнээсээ болоод Засгийн газрын салбар, мэргэжлийн шийдэл, шийдвэр эргэж буцах байдал ажиглагдаж байгаа. Цаашид үүнийгээ засах хэрэгтэй.

-Та бол дипломат албанд зөвлөх, элчин сайд, улмаар дэд сайдаар ажиллаж байсан хүн. “Монгол Улсын гадаад бодлого алдагдлаа” гэж зарим хүмүүс яриад байгаа. Үүнтэй санал нийлж байна уу. Ер нь гадаад бодлого гэж ямар байх ёстой юм бэ?

-Монголчууд бид бусад улс орнуудтай харилцаж, элч төлөөлөгч томилж ирсэн гадаад харилцааны олон мянган жилийн түүхтэй орон. Өнгөрч буй үхэр жилд Монгол Улсын орчин цагийн гадаад харилцаа үүсч, ГХЯ байгуулагдан хөгжсөний 110 жилийн ойн баяр тохиосон. Монгол Улсын Үндсэн хууль болон “Монгол Улсын гадаад бодлогын үзэл баримтлал”, “Үндэсний аюулгүй байдлын үзэл баримтлал” зэрэг баримт бичгүүдэд тусгагдсан гадаад бодлогын номлолд ямар нэг өөрчлөлт ороогүй, бодлогын ноцтой алдаа гараагүй, Монгол Улсын Алтан аргамж тасраагүй гэж би дипломатч явсан хүний хувьд бодож явдаг. Монгол Улсаа төлөөлөн гадаад орнуудад суух Элчин сайд нар болон дипломат ажилтнуудын зарим нэг тодорхой томилгоотой холбоотойгоор иймэрхүү шүүмжлэл гарч байгааг ойлгож байна. Би ч өөрөө шүүмжилдэг хүмүүсийн нэг. Гэхдээ энэ нь гадаад харилцааны салбарын бодлого бүхэлдээ алдагдсан мэтээр ярих үндэслэл болох учиргүй.

-Нөгөөтэйгүүр бид дотооддоо асуудлаа шийдээд явъя гэхээр аль нэг улсын эрх ашгийг хараад байх шиг. Тухайлбал, Эгийн голын УСЦ-ийг бие даагаад шийдчихэж чадахгүй л байх шиг байна шүү дээ.Оросын талын байр суурийг сонсох л ёстой болохоос дагах ёсгүй гэж ойлгох юм… Бид эрчим хүч, томоохон үйлдвэрүүдийг барьж ашиглалтад оруулж байж л сая нэг улс шиг улс болох юм биш үү?

-Аль нэг улсын эрх ашгийг хараад гэхээсээ илүүтэй бид монголчууд өөрсдөө дотооддоо учраа олох зүйл их байгаа санагддаг. Аливаа алдаа, бүтэлгүйтлийн шалтгааныг эхлээд өөрсдөөсөө хайж сурах хэрэгтэй. Миний хувьд Байгаль орчны дэд сайдаар ажиллаж байхдаа ОХУ болон БНХАУ-тай байгуулсан “Хилийн усны хэлэлцээр”-ийн Монголын талын Даргын албыг хашиж байсны хувьд монголчууд хил дамжин урсан гарч буй гол, мөрний усыг ашиглах нь манай орны дотоодын асуудал гэдгийг мэдэж байна. Тиймээс хоёр улсын болон олон улсын маргаан мэт дэвэргэх шаардлагагүй. Өнөө цагт манайд ч тэр, гадаадад ч тэр байгаль хамгаалах хөдөлгөөн нэрээр үйл ажиллагаа явуулдаг ТББ олширч, тэднийг гадаад, дотоодын давхар ашиг сонирхолтойгоор хөдөлгөх байдал ажиглагдах болсон. Ер нь бол Эгийн голын УЦС-ийн ТЭЗҮ болон байгаль орчинд нөлөөлөх байдлын нарийвчилсан үнэлгээ цөм хийгдсэн гэдэг. Гагцхүү эдгээрийг түншүүддээ зөв ойлгуулж, тулж ажиллах шаарлагатай. Гадаад харилцааны яриа хэлэлцээний механизмыг сайтар ашиглаж, аливаа асуулт, эсэргүүцэлд мэргэжлийн, үндэслэл, гаргалгаа сайтай хариулт өгч чадвал хөрш орнуудтай харилцан ойлголцохгүй асуудал байхгүй гэж боддог.

Categories
мэдээ нийгэм

“Алдаатай цамц нь анхны загвар байсан” гэв

Алдаатай цамц нь анхны загвар байсан гэв

Бээжин-2022 өвлийн олимпод оролцох Монголын баг тамирчид болон Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ нарын албаны хүмүүс өнөөдөр/2021.01.31/ урд хөршийг зорьж байна. Энэ удаагийн олимпод оролцох манай багийн ахлагчаар Олимпийн хорооны гүйцэтгэх зөвлөлийн гишүүн Ц.Сандуй тодорсон. Тэрбээр өчигдөр Биеийн тамир, спортын улсын хорооны дарга Ц.Шаравжамцаас төрийн далбаагаа гардан авсан юм. Энэ үеэр албаны хүмүүс олимпод манай баг тамирчдын өмсөх “Michel&Amazonka”-ийн урласан хувцсаар жигдэрсэн байсан нь хэл ам дагуулсан. Тэгвэл үйлдвэрлэгч компани болон Биеийн тамир, спортын улсын хорооны дарга Ц.Шаравжамц нар дараах мэдэгдлийг гаргажээ.

Ц.Шаравжамц өөрийн цахим хуудаснаа “Уучлаарай. Буруутан хайгаад байгаа бол намайг буруутга. Цамц ирэнгүүт нь анзаарахгүй өмссөн байна лээ. Орой лигийн тоглолтон дээр алдаагүй сүүлийн загвараа авчирч өгсөн. Тэгэхдээ манайх захиалаагүй, манайх хийгээгүй төсвөөс мөнгө гараагүй гэдгийг болгооно уу? Маргааш Бээжин рүү явах хүмүүс бүгд алдаагүй хувцсаа өмсөөд явна. Миний буруу” гэжээ.

Харин үйлдвэрлэгч Michel&Amazonka компани “Монгол Улсын шигшээ багийн өвлийн олимпод өмсөх хувцас хэрэгслүүдийг манай компани хариуцан ажилласан. Уламжлал ёсоор нээлтийн өдөр буюу 2022 оны хоёрдугаар сарын 4-ны өдөр албан ёсны зураг мэдээлэл тайлбарыг өгдөг билээ. Гэвч олон нийтийн сүлжээнд буруу ташаа ойлгогдохоор зураг мэдээллүүд гарч байгаа тул тамирчдын олимпын үеэр өмсөх хувцас хэрэглэлийн зургийг өнөөдөр урьдчилан нийтэлж байна.

Хувцас хэрэглэл нь эцсийн хувилбараар гарах хүртлээ хэд хэдэн удаагийн туршилтын загвар гарч байж батлагддаг. Тухайн сошиал орчинд тархсан зураг дээрх загвар нь анхны загвар байгаа болно. Монгол Улсын шигшээ багийн өмсөх ноосон хослолын эцсийн загвар дээрх “G” үсэг тодорхой болгон зассан харагдаж байгааг хавсаргасан зурагнаас харна уу. Та бүхэнд үл ойлголцол үүсгэсэнд Michel&Amazonka хамт олны зүгээс хүлцэл өчиж байна.

Түүхий эд, материалын дутагдалтай хүнд үед үндэсний үйлдвэрлэлээ дэмжин биднийг сонгон хамтран ажилласан Монголын үндэсний олимпийн хороонд талархал илэрхийлэхийн хамт олимпийн багийн хувцас хэрэгслийг урлах хүндэт үүргийг цаашид хичээнгүйлэн үргэлжлүүлэх болно. Бид хамтдаа дэмжинэ” хэмээн тайлбарлажээ.

272748045_2507836952686028_8452402010657900221_n
272045640_2507836929352697_8289849577624461463_n
272554404_2507837016019355_3209997704282037285_n
272039635_2507836999352690_951110834989716246_n

Манай баг тамирчид маргааш Бээжинг зорин ниснэ. Олимпийн эрхээ аваад буй цанын хоёр тамирчин Б.Ачбадрах, А.Энхтуул нар хоёрдугаар сарын 8-ны өдөр спринт зайд уралдах хуваарьтай. Улмаар хоёрдугаар сарын 10-нд А.Энхтуул эмэгтэйчүүдийн 10 км-т, хоёрдугаар сарын 11-нд Б.Ачбадрах эрэгтэйчүүдийн 15 км-т хурд сорих юм.

Categories
мэдээ нийгэм

Нөлөө бүхий банкууд гадаадын хөрөнгө оруулагчдад нээлттэй

Санхүүгийн боловсрол

Монгол Улсын санхүүгийн салбарт сүүлийн 30 жилд тохиож буй нэг томоохон шинэчлэл, өөрчлөлт нь хөрөнгийн биржид бүртгэлтэй олон нийтийн компани (хувьцаат) болж, хөгжлийн шинэ шатанд гарах.

УИХ-аас 2021 оны нэгдүгээр сард Банкны тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хууль болон уг хуулийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийг баталсан. Үүнд банкууд хуульд заасан хугацааны дотор хувьцаат компанийн хэлбэрт шилжиж, системд нөлөө бүхий банк зөвхөн нээлттэй хувьцаат компанийн хэлбэртэй байх, бусад банкууд нээлттэй, эсхүл хаалттай хувьцаат компанийн хэлбэртэйгээр үйл ажиллагаагаа үргэлжлүүлэх зохицуулалтыг тусгасан билээ.

Мөн банкны хувь эзэмшлийн төвлөрлийг бууруулах зорилгоор аливаа этгээд дангаараа болон холбогдох этгээдийн хамт банкны нийт гаргасан хувьцааны 20-иос хэтрэхгүй хувийг эзэмших зохицуулалттай болж, энэхүү шаардлагыг 2023 оны арванхоёрдугаар сарын 31-ний өдрийн дотор бүх банк хангасан байх шаардлага тавигдсан.

Банкийг албадан татан буулгасан үед хуримтлалтай иргэн болон өрхийн хууль ёсны эрхийг хамгаалах зорилгоор иргэд хадгаламж болон харилцах дансан дахь өөрийн мөнгөн хөрөнгийг төлбөр барагдуулах дарааллын тэргүүн ээлжид авах зохицуулалтыг тусгасан билээ. Мөн бусад нэхэмжлэгчдийн төлбөрийн дарааллыг нарийвчлан зохицуулсан.

Хуульд заасан тодорхойлолт, нэр томъёог тодорхой болгож, банканд авах албадлагын арга хэмжээг хэрэгжүүлэх зохицуулалтыг нарийвчлан тогтоосон. Ингэснээр бодит байдал дээр гарч байсан аливаа хүндрэл бэрхшээл, үл ойлгогдох байдлыг залруулах ач холбогдолтой болжээ.

Банкны тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.2 -т “Банкны системд нөлөө бүхий банк нь нээлттэй хувьцаат компани, бусад банк нь хувьцаат компанийн хэлбэртэй байна” гэж заасны дагуу банкууд хувьцаат компанийн хэлбэрт шилжих IPO гаргах төлөвлөгөөгөө Монголбанканд танилцуулсан. Энэ хүрээнд дээрх шаардлагыг хангаж, нээлттэй хувьцаат компани болох анхны зөвшөөрлийг Монголбанкнаас “Богд банк” ХХК-нд олгосноор тус банк Хөрөнгийн бирж дээр шинээр хувьцаа гарган, олон нийтээс хөрөнгө босгосон билээ.

Банкны тухай хуульд 2018 онд орсон нэмэлт, өөрчлөлтөөр банкны бүтцийн өөрчлөлтийн арга хэмжээг хэрэгжүүлэхэд шаардлагатай нөөц санг урьдчилан (ex-ante) бүрдүүлэх эрх зүйн үндэс тавигдаж, улмаар “Банкны тогтворжуулах сангийн журам”-ыг 2021 онд баталснаар системд нөлөө бүхий банкууд уг сангийн эх үүсвэрийг бүрдүүлж эхэхлсэн. Cангийн үндсэн зорилго нь банканд бүтцийн өөрчлөлт хийх тохиолдолд төрөөс татвар төлөгчдийн мөнгийг зарцуулахгүйгээр банкны системээс хураамж хэлбэрээр бүрдүүлсэн хөрөнгөөр бүтцийн өөрчлөлтийн арга хэмжээг санхүүжүүлж, банкны салбарын тогтвортой байдлыг хангах юм.

Монголбанкны Ерөнхийлөгчийн 2017 оны аравдугаар сарын 30-ны өдрийн А-276 дугаар тушаалаар “Банкны хувь нийлүүлсэн хөрөнгийн доод хэмжээг 2021 оны арванхоёрдугаар сарын 31-ний өдрийн дотор 100 тэрбум төгрөгт хүргэж нэмэгдүүлэх” тухай шийдвэр гарсантай холбогдуулан арилжааны банкууд хувь нийлүүлсэн хөрөнгийн доод хэмжээгээ нэмэгдүүлж, эрсдэл даах чадвар нь сайжирчээ.

Өнгөрсөн 2021 оны банкны салбарын голлох үзүүлэлтүүдийг авч үзвэл актив хөрөнгө 40 их наяд төгрөгт хүрч, зээлийн өсөлт 20 хувь давж, төгрөгийн зээлийн хүү түүхэн доод түвшин 14.5 хувь, хөнгөлттэй хөтөлбөрийн зээлийг оруулж тооцвол 13.8 хувь болж буурсан.

Хэдийгээр цар тахлын хүнд үеийг даван туулж байгаа ч санхүүгийн зуучлал ийнхүү хэвийн үргэлжилж, зах зээл дээрх санхүүжилтийн нөхцөл харьцангуй таатай болж ирж байгаа нь иргэд, аж ахуйн нэгжүүдэд чухал дэмжлэг, эдийн засгийн сэргэлтийг үргэлжлүүлэхэд нэг гол тулгуур, хөшүүрэг болох юм.

Монголбанкны ерөнхийлөгч Б.Лхагвасүрэнгийн хэлснээр, 2022 он банкны салбарт томоохон шинэчлэлийн жил болох нь.

Системийн нөлөө бүхий таван том банк 2022 оны эхний хагас жилд багтаан хөрөнгийн биржээр дамжуулан олон нийтэд хувьцаагаа арилжаалах ёстой. Банкууд хөрөнгийн бирж дээр IPO хийснээр зөвхөн дотоодын гэлтгүй гаднын хөрөнгө оруулагчдад ч банкыг нээлттэй болгож байгаа хэрэг юм.

Гаднаас хөрөнгө татах нь валютын орох урсгалыг нэмэгдүүлэх, олон улсын зах зээл дээр Монгол Улсын нэр хүндийг өсгөх, дотоодын бизнесийн стандартыг сайжруулах, дэлхийн сайн жишгийг нутагшуулах зэрэг олон ач холбогдолтой. Иймд санхүүгийн салбарт бодлого тодорхойлогч, шийдвэр гаргагчдын хувьд гаднын хөрөнгө оруулагчдад нээлттэй байх, хөрөнгө оруулалтын таатай орчныг бүрдүүлэхийг зорьж байгаа аж.

Өнөөдрийн байдлаар манай банкуудад Олон улсын санхүүгийн корпораци, Европын сэргэн босголт, хөгжлийн банк зэрэг гаднын томоохон санхүүгийн байгууллагууд хувь эзэмшилтэй байдаг нь бусад хөрөнгө оруулагчдад эерэг мессэж болсоор иржээ.

Банк олон нийтэд хувьцаагаа арилжаалснаар нэг эзний бус, олон нийтийн хараа хяналтад орно. Энэ нь банкны засаглалыг сайжруулахаас гадна тухайн банкны үнэ цэн бирж дээр арилжаалагдаж буй хувьцааны үнээр тогтдог болно гэсэн үг. Өөрөөр хэлбэл, банк өөрөө өөрийгөө “сайн банк, том банк” гэж үнэлэх бус, энэ үнэлгээг олон улсын жишгээр зах зээл, зах зээл дээрх хувьцааны ханшийн хөдөлгөөн нь тодорхойлох нь.

Системийн таван том банкны хувьд нийтэд хувьцаагаа зэрэг шахуу санал болгож, нийт хувьцааныхаа 5–15 хувийг олон нийтэд гаргах аж. Зохицуулагч байгууллагууд болох Монголбанк, Санхүүгийн зохицуулах хороонд ирүүлсэн бизнес төлөвлөгөөний төсөөллөөр 500–700 тэрбум төгрөгийг хөрөнгө оруулагчдаас төвлөрүүлэх тооцоо хийгджээ. Нэгэнт хөрөнгийн биржээр олон нийтэд нээлттэй санал болгох учир дотоод, гадаадын хөрөнгө оруулагчид болон банкны ажиллагсад гээд бүгдэд ижил нээлттэй байх зарчим үйлчлэх билээ.

Төв банкны ерөнхийлөгчийн мэдээлснээр, зарим банкны ажиллагсад тухайлбал, Хаан банкны ажиллагсад банкандаа зохион байгуулалттайгаар хөрөнгө оруулагч, хувьцаа эзэмшигч болохоор гэрээ хэлцлүүд хийж байгаа аж.

Хаан банкны хувьцаа эзэмшилд өөрчлөлт ороогүй ажээ. Өнөөдрийн байдлаар тус банкны нийт хувьцааны 45.5 хувийг Япон улсын хуулийн этгээд “Савада холдингс” компани, 14.5 хувийг “Эйч Эс Интернейшнл” (Ази) Лимитед, үлдсэн 40 хувийг “Таван богд трейд” ХХК холбогдох этгээдийн хамт эзэмшсэн хэвээр байгаа аж.

Мөн хуулийн зохицуулалтаар заавал нээлттэй байх шаардлагагүй ч жижиг банкууд өөрийн саналаараа нээлттэй болох боломжтой. Энэ хүрээнд Богд банк нийт хувьцааны 30 хүртэлх хувийг олон нийтэд санал болгож 30 тэрбум төгрөгийн хувьцааг амжилттай арилжаалсан.

Энд онцлоход, хуулинд нэг банкны нөлөө бүхий хувь эзэмшигч өөр банкны нөлөө бүхий хувьцаа эзэмшигч байхыг хориглосон заалт орсон. Төв банкны хувьд энэ санаачилгыг дэмжмээр байвч нэгэнт хуулинд орсон энэхүү заалтыг ялгавартай мөрдүүлэх боломжгүй учир бүгдэд тэгш үйлчлэх зарчмаар асуудалд хандаж иржээ. Энэ хүрээнд маш хатуу шаардлага тавьж хангуулж байсны үр дүнд нэг эзэнтэй гэж яригдаж байсан хэд хэдэн банк хоорондоо нэгдэж нийлсэн байна.

Categories
гадаад мэдээ

Омикрон хувилбарыг BA.1, BA.1.1, BA.2, BA.3 гэсэн дөрвөн дэд хувилбартай хэмээн тодорхойлоод байгаатээврийн

Канадад коронавирусийн омикрон хувилбарын BA.2 дэд хувилбараар халдварласан 51 тохиолдол илэрсний дийлэнх нь хилийн чанадаас ирсэн хүмүүс байгаа талаар мэдээлжээ.

Өнгөрсөн оны 11 дүгээр сард анх илэрсэн BA.2 нь халдварлах чадвар өндөр омикрон хувилбарын дэд хувилбар бөгөөд наад зах нь 40 улсад илрээд байна. Канадад бүх хувилбарыг үргэлжлүүлэн судалж байгаа бөгөөд Засгийн газар вакцинжуулалт, нийгмийн эрүүл мэнд, халдвар хамгааллын дэглэмийг “Ковид-19” болон түүний хувилбаруудын тархалтыг бууруулах гол хүчин зүйл гэж үзэж байгаа ажээ. Омикрон хувилбарыг BA.1, BA.1.1, BA.2, BA.3 гэсэн дөрвөн дэд хувилбартай хэмээн тодорхойлоод байгаа юм. Түүнээс BA.2-ыг омикроны анхны хувилбараас илүү “нууцлагдмал” хэмээн үзэж байгаа бөгөөд энэ нь генетикийн зарим шинж чанар нь илрүүлэхэд илүү хүндрэлтэй болгож байгаатай нь холбоотой юм байна.

Зарим газарт BA.2 хурдацтай тархаж буй байдал ажиглагдсан нь мэргэжилтнүүдийн санааг зовоож байна. Судлаачдын мэдээлж байгаагаар BA.2 нь маш олон удаа мутацид орсноос 20 орчим нь вирусийн сөртөнгийн уурагт явагджээ. Дани улсад эхний шатны дүн шинжилгээгээр BA.2 болон анхны омикроноор халдварласны улмаас эмнэлэгт хэвтэн эмчлүүлэгсдийн тоон үзүүлэлтэд ямар нэг ялгаа ажиглагдаагүй байна. Канадын Нийгмийн эрүүл мэндийн агентлагийн мэдээлснээр, BA.2 нь BA.1-тэй олон талаараа ижил төстэй ч халдварлах чадвар, илрэх байдал, дархлаанаас зугтаж болзошгүй мутациудаараа ялгаатай байна. Гэвч одоогоор цуглуулаад байгаа нотолгоонууд нь хоёр дэд хувилбарын ялгааг үнэлэхэд хангалтгүй байгаа тул дотоодын тохиолдлуудыг хянаж, хилийн чанад дахь нөхцөл байдлыг үргэлжлүүлэн судлах болно гэжээ.

Канадад “Ковид-19” халдвар 10410 хүнээс шинээр илэрснээр халдварын нийт тохиолдлын тоо 2971462-т хүрчээ. Цар тахал дэгдсэнээс хойш тус улсад 33134 хүн энэхүү өвчнөөр нас барсан юм.

Categories
мэдээ нийгэм спорт

Чөлөөт бөх, жүдо, үндэсний бөхийн барилдаанд түрүүлсэн тамирчид

Чөлөөт бөх, жүдо, үндэсний бөхийн барилдаанд хэн хэн түрүүлэв?

Монгол болон олон улсад өнгөрөгч амралтын өдрүүдээр жүдо, чөлөөт бөх, үндэсний бөхийн тэмцээн уралдаан болж, аваргуудаа тодрууллаа.

Чөлөөт бөх – Иван Ярыгиний нэрэмжит Гран При

Красноярск хотод болсон уг тэмцээнээс монголын тамирчид медалийн хур буулгалаа. Эмэгтэйчүүдийн 50 кг-ын жинд дэлхийн аваргын хүрэл медальт Д.Отгонжаргал хүрэл медаль хүртэж, медалийн салхийг хагалсан. Тэрбээр хүрэл медалийн төлөө Беларусийн Анастасия Янотоваг цэвэр ялжээ.

Эмэгтэйчүүдийн 55 кг-ын жинд дэлхийн аваргын мөнгөн медальт Э.Сумъяа болон өсвөрийн Азийн аварга Б.Марал нар хүрэл медаль хүртжээ. Э.Сумъяа хүрлийн төлөөх барилдаанд Казахстаны Марина Седневаг 12:0-ээр ялсан бол 19 настай залуу тамирчин Б.Марал ОХУ-ын Анастасия Яндушкинаг цэвэр ялснаар анх удаа насанд хүрэгчдийн ангилалд олон улсын тэмцээнээс анхны медалиа зүүлээ.

Харин эмэгтэйчүүдийн 59 кг-ын жинд дэлхийн аваргын гурван хүрэл медальт Б.Шоовдор хүрэл медаль хүртсэн. Красноярскийн дэвжээнээс тав дахь медаль авсан тэрбээр энэ удаад Юлия Албороваг 4:1-ээр ялжээ. Мөн Азийн аварга З.Болортунгалаг өөрийн жиндээ Мария Кузнецоваг 9:2-оор ялснаар Красноярскийн тэмцээнээс дөрөв дэх медалиа зүүлээ. З.Болортунгалаг тус тэмцээнд өнгөрсөн жил аваргалж, 2018, 2019 онд хүрэл медаль хүртэж байв.

Монголын гурван эмэгтэй тамирчин 53 кг-д алт, мөнгө, хүрэл медаль хүртсэн. Тодруулбал, дэлхийн аваргын хүрэл медальт Б.Болортуяа, Г.Отгонжаргал, Б.Хулан нар бусдыгаа манлайлсан аж. Шигшээ барилдаанд монгол бөхчүүдийн дуэль болж, Б.Болортуяа оноогоор цэвэр (11:0) ялснаар тус тэмцээнд анх удаа түрүүлсэн бол Б.Хулан хүрэл медалийн төлөөх барилдаанд Екатерина Вербинаг цэвэр даржээ.

57 кг-д Х.Болортуяа хүрэл медалийн төлөөх барилдаанд Беларусийн Анна Вагерын цэвэр ялав. Тэгвэл 62 кг-д дэлхийн аваргын алт, мөнгөн медальт, гавьяат тамирчин С.Цэрэнчимэд шөвгийн наймд Азербайжаны Биргул Солтановаг 9:1-ээр, хагас шигшээд ОХУ-ын Алёна Тимофееваг цэвэр, алтан медалийн төлөөх барилдаанд АНУ-ын Мейси Килтиг 11:0 оноогоор цэвэр ялж, аварга боллоо.

Сүүлийн өдөр буюу өчигдөр/2021.01.30/ эмэгтэйчүүдийн 72 кг-д Э.Даваанасан, Д.Цогзолмаа нар хүрэл медалийн эзэд болсон. Э.Даваанасан алтан медалийн төлөөх барилдаанд эзэн орны бөх Ксения Бураковад ялагдсан бол Д. Цогзолмаа хүрэл медалийн төлөөх барилдаанд Беларусийн Анна Маслаковаг цэвэр дарж тус тэмцээнээс анхны медалиа хүртсэн.

Эмэгтэйчүүдийн 76 кг буюу хамгийн хүнд жинд Г.Ариунжаргал, Н.Загардулам нар хүрэл медалийн тавцанд хамтдаа зогсов. Г.Ариунжаргал ОХУ-ыг Мария Силинаг цэвэр, Н.Загардулам Казахстаны Инмара Жанатаеваг 15:4-өөр тус тус ялжээ.

Үндэсний бөх – Аймаг, цэрэг, сумын цолтой, залуу бөхчүүдийн барилдаан

Бөхийн өргөөнд өнгөрөгч Баасан гаригт сар шинийн баярт зориулсан нийтийн монгол шандастны барилдаанд 200 шандастан зодоглосноос Өвөрхангай аймгийн Тарагт сумын харьяат Г.Батмөнх түрүүлж, Завхан аймгийн Тосонцэнгэл сумын харьяат Э.Нандин-Эрдэнэ үзүүрлэн, Өвөрхангай аймгийн Хархорин сумын харьяат М.Түдэвдорж, Өвөрхангай аймгийн Есөнзүйл сумын харьяат Л.Цэдэнсодном нар шөвгөрчээ.

Харин өсвөр бөхийн барилдаанд 48 бөх барилдсанаас Дундговь аймгийн Дэрэн сумын уугуул, “Энжи” клубийн Т.Мөнгөн-Эрдэнэ түрүүлж, Сүхбаатар аймгийн Мөнххаан сумын харьяат Э.Бямбадорж үзүүрлэв. Их шөвөгт Архангайн М.Рэнцэндаржаа шалгарлаа.

Харин Бямба гаригт сар шинийн баярт зориулсан Тарвалин хийдийн нэрэмжит сумын цолтон болон залуу бөхчүүдийн 94 дэх удаагийн ээлжит барилдаан болж, 608 идэр залуу хүчтэнүүд уран мэх, авхаалж самбаа сорин барилдсанаас Архангай аймгийн Тариат сумын харьяат сумын заан С.Майнбаяр 10 даван түрүүлж, Хэнтий аймгийн Баянхутаг сумын харьяат, сумын заан Д.Цэрэнням үзүүрлэлээ. Их шөвгийн гуравт Увс аймгийн Хяргас сумын харьяат, сумын заан Х.Бумбаяр шалгарч, дунд шөвгийн тавд Өвөрхангай аймгийн Сант сумын заан Д.Бат-Эрдэнэ, Увс аймгийн Тэс сумын заан Б.Өсөхбаяр нар үлдэв.

Өчигдөр/2021.01.30/ Дашчойлин хийдийн нэрэмжит, сар шинийн баярт зориулсан аймаг цэргийн цолтой 256 бөхийн барилдаан болсноос цэргийн арслан М.Лхагвагэрэл түрүүлж, аймгийн хурц арслан О.Наранбаатар үзүүрлэжээ. Их шөвөгт аймгийн арслан Ч.Эрдэнэсайхан, цэргийн начин Т.Батсүрэн нар шалгарсан аж.

Жүдо – Португалийн Гран При

Жүдо бөхийн 2022 оны анхны Гран При тэмцээн Португал улсын Альмейда боллоо. Монгол Улсаа төлөөөлөн нийт 19 залуу тамирчин энэхүү тэмцээнд оролцсон юм.

Эрэгтэйчүүдийн -60 кг-д Б.Цогт-Очир өрсөлдөж, эхний даваандаа эзэн орны Родриго Коста Лопесийг нэмэлт цагт, хоёрдугаар тойрогтоо Австралийн Жошуа Катзийг иппон үнэлгээгээр тус тус ялжээ. Харамсалтай нь хэсгийн аваргын төлөө Парисын Их дуулгын аварга Азербайжаны залуу од Балабай Агхаевт ялагдсан ч торгуулийн тойрогт 2021 оны ДАШТ-ий хүрэл медальт Испаний Франческо Гарригосыг вазари үнэлгээгээр, хүрэл медалийн төлөө Европын залуучуудын аварга Италийн Ангело Пантаног нэмэлт цагт буулгаж авч, IJF-ийн дэлхийн цуврал, Гран При ангилалаас анхны медалиа авлаа. Түүнтэй хамт энэ жинд хүч үзсэн Э.Сумъяабазар хэсгийн аваргын төлөө хүрэл медалийн төлөө ялагдсанаар гурав дахь удаагаа IJF-ийн дэлхийн цувралд тавдугаар байр эзэллээ.

Эрэгтэйчүүдийн -73 кг-ын жинд Л.Анхзаяа оролцож, Л.Анхзаяа эхний тойрогтоо Израйлын Сагив Сахарыг, дараа нь тэмцээний чансааг тэргүүлэгч Мартин Хожакыг, хэсгийн аваргын төлөө Францын Жоан-Бенжамен Габаг тус тус дийлсэн. Гэвч хагас шигшээд Узбекистаны Муроджон Юлдошевт ялагдан улмаар хүрэл медалийн Молдавын Петру Пеливаныг ялснаар IJF-ийн дэлхийн цувралаас анхны медалиа хүртлээ. Түүнтэй хамт энэ жинд зодоглосон -66 кг-ын Монгол Улсын аварга Г.Сод-Эрдэнэ хүрэл медалийн төлөө ялагдсанаар тавдугаар байр эзэллээ.

Categories
мэдээ нийгэм

Өрхийн эмнэлэгт сувилагч хүрэлцэхгүй байна

Сувилагч тандаа баярлалаа | Sonin.MN

Эрүүл мэндийн яам, Эрүүл мэндийн хөгжлийн төвийн албан тушаалтнууд нэгдүгээр сарын 28, 29-ний өдрүүдэд нийслэлийн

Баянгол дүүргийн

  • 5-р хорооны Дэшиг-Дун,
  • 17-р хорооны Мөнгөлөггоо
  • 15-р хорооны Усантүрүү,

Сонгинохайрхан дүүргийн

  • 20-р хорооны Жаргал өлзий,
  • 22-р хорооны Одонт манал,
  • 32-р хорооны Жаргал өлзий-2, 3,
  • 20-р хорооны Энхтитэм,

Хан-Уул дүүргийн

  • 4-р хорооны Цэцдо,
  • 5-р хорооны Манал-Үйлс,
  • 6-р хорооны Чандавиа,
  • 9-р хорооны Аяут өрхийн эрүүл мэндийн төвд ажиллажээ.

Өрхийн эрүүл мэндийн төвийн хүний нөөц, дайчлагдан ажиллаж байгаа резидент эмч нарын ирцийн байдалтай танилцаж, үйлчлүүлэгч нартай уулзаж санал хүсэлтийг сонсов. Өрхийн эрүүл мэндийн төвийн хяналтад дунджаар ковидтой 280-330 иргэн байна.

Өрхийн эрүүл мэндийн төвийн үндсэн болон ковидын тусламж үйлчилгээнд резидент эмч нарыг ажиллууж байгаа нь ачааллаас их хуваалцаж буйг өрхийн эмч нар ярьжээ.

Мөн, хүний нөөц дутагдалтай байгаа тул гүйцэд эмчлүүлж чадахгүй ажилдаа орж дархлаа суларч дахин өвдөж байна. Сувилагч их дутагдалтай байгаа тул туслах сувилагч бэлтгэх сургалтыг зохион байгуулах, Эрүүл мэндийн даатгалын санхүүжилтийг хугацаанд нь олгож байх, ковид-19 халдварын эсрэг дархлаажуулалтад иргэд, ялангуяа залуучуудын идэвх сул байна. Иргэд олон нийтэд халдвараас сэргийлэх чиглэлээр сэрэмжлүүлэг мэдээг арай өөр хэлбэрээр өгөхийг өрхийн эмнэлгийнхэн санал болгожээ.

Categories
мэдээ нийгэм онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Өтгөсөөн өргөсөн Элжигэний Цагаан сар

Цагаан сар. Дэлхийд ийм элгэмслийн, төрт ёсоо хүний мөн чанартай сүлсэн, бас эх байгаль, нүүдэлчин ахуй, эрчимт тэнгэр огторгуйтайгаа амин хүчээр холбогдсон уламжлалт баяр бий гэж үү. Эрэхүйеэ ховор гэж бодно. Үүндээ би монгол хүмүүн болж төрсөндөө баярладгийн адилаар мадаггүй итгэдэг. Мэдээж хүн бүр л хахир өвлийг давж, урин хавартай золгосны тул, басхүү нэг нас нэмж нахиалсны баяр гэх нь зүй.

Олон төрийн нүүр үзлээ гэдэг шиг олон чиг Цагаан сарын нүүр үзжээ. Эдүгээх хотын Цагаан сараас өмнө аймгийн, сумын, бригадын (багийн), геологийн суурингийн, бүр малчны хотны Цагаан саруудаа тэврэн ёсолсоор ирэв. Эдгээрээс хамгийн сэтгэлд мөрөө үлдээж, оргилоо өргөсөн нь

малчны хотны буюу нүүдэл ахуйн гүн дэх Цагаан сар манлай эрхэм ээ!

Миний үзсэн хамгийн анхны Цагаан сар бол Баян-Өлгий аймгийн Ногооннуур сумын Бахлаг бригадад тохиосон санагдана. Аав Битогтох тус суман дахь Улаан-Уулын геологи хайгуулын экспедицийн жолооч, ээж Зина эмнэлгийн сувилагчаар ажиллана. Шинэ жилээс өөрийг эс мэдэх, казах голдуу сурагчтай нэгдүгээр ангийн хөвгүүн би нэг удаа аавтайгаа дөрвөд айлаар зочиллоо доо. Аавын монгол ахуй, монгол ёс руугаа татагдах тэмүүлэл нь байв уу, эс бөгөөс хүүгээ үндэснийхээ өв уламжлалд ойртуулах гэсэн зорилго байв уу. Одоо санах нь ээ аль аль нь байж дээ. Аав маань ер нь үндэсний үзэлтэй, тухайн үеийн сэхээтнүүдээс ч дээгүүр үнэт зүйлээ дээдэлдэг Элжигэн халхын цөст нэгэн байсан юм. Бяруузана гэдэг айлд аав бид хоёр ЗИЛ-130 машинтай дөрөө мултлав. Тэднийд аав геологийн суурингийн дэлгүүрээс хоёр шил архи, чихэр, еэвэн, торго гээд аар саархан бэлэгтэй очиж байсан санагдана. Ээж бэлтгэн өгдөг байж. Малчны хотонд очих сайхан. Өтөг бууцны үнэр пүнхийгээд л.. Хонь малын майлах дуунд хөрстийн цас ч ханзарч, хүний сэтгэлийн цөн ч түрдэг нь балчир надад Цагаан сартай цуг цээж дүүргэж билээ. Бяруузана гуайн зассан Цагаан сарын тавгийн идээ тун чиг анхаарал татав. Одоогоор гүрмэл гэгддэг боовоор давхарлан тавгийн идээгээ засчээ. Бууз жигнэж, мах чанаад л. Өвчүү тавьсан байсан санагдана. Ааваас асуулаа. “Энэ нөгөө нэгдэлчдийн, малчдын баяр нь болж байгаа юм уу”. Аав хэлж байна. Уг нь Цагаан сар гэдэг юм гээд санаа алдаж билээ. Монгол эрийн тэрхүү санаа алдалтын учир юунд оршин байсныг хожим мэдсэн билээ. Би ааваас “Яагаад Цагаан сар гэдэг байсан юм бэ” хэмээв. Тэр үед би хэдий нэгдүгээр анги ч Д.Нацагдоржийн “Цагаан сар ба хар нулимс”-ыг уншчихсан додигор уншигч байсан л даа.

Аав “Хаврын эхэн сарын эхний өдөр сар үзэгдэхгүй. Харанхуйг цагаан болгох үүднээс цагаан идээгээ дэлгэж, сүүгээ өргөж, харанхуй сарыг цагаан сар болгож байгаа юм” гэж тайлбарласан. Энэ ойлголт анхны “А” үсэг заасан багшийн мөрдлөг шиг сэтгэл оюунд хадагдаж билээ.

Бяруузана гуайн эхнэр (нэрийг нь мартжээ) их сайхан зантай “Ид, уу” гэж урдуур хойгуур бөндгөнөөд л. Надад бууз, хайлсан тос, чанасан мах нь сонь үл хөдөлгөнө. Зассан тавгийн идээн дунд гүрмэл боовны нэгээхэн хэсэг ихэд

шажигнуулан идэх дур асаана. Би ээжийн хайрсан боовноос яльгүй түлэгдсэн улаануудад нь дуртай. Тавган дахь яг тийм хэсгээс нь хэлтлээд л идээд байв. Аав санаа нь зовж хааяа нударна. Хэрэг бишдэв. Дунд хэсгээсээ эмтлүүлсээр Бяруузана гуайн тавгийн боов нурж орхив. Ааваас илүү дөрвөд айлын тэргүүнээс ихэд айж, одоо ч “Цагаан сар ба хар нулимс” ч жинхэнээрээ боллоо доо гэж зүрх түгшин бодов. Аав “Цагаан сарын тавгийн идээний боов нураачих юм” гэж аашлав. Харин Бяруузана ах баяртай байна. “Өнөөдөр тавгийн идээгээ яг хураах гэж байсан юм. Гурав ч хоночихлоо. Одоо сумын төвд дотуур байранд байгаа хүүхдүүд рүүгээ боож явуулна аа” гэж билээ. Гэм зэмээс ийн мултрав. Харин ч надад тэрхүү тавгийн гүрмэл боовноосоо чамгүйг цаасанд боон бэлэг хүртээв. Эгч

Пүрэвсүрэндээ, ганц хоёр найздаа анхны үзсэн Цагаан сарын хосгүй бэлэгтэй буцах болсон бяцхан зүрх огт өөрөөр цохилж байлаа.

Тун саяхан манай Өндөрхангайн сургуулийн захирлаар олон жил ажилласан, гавьяат багш, түүх судлаач Элжигэний бух овгийн Д.Түмэнжаргал багштайгаа би Элжигэн түмний Цагаан сарын тухай хуучилсан юм. Багш өгүүлрүүн:

-Би Хан Хөхүй нутагтаа, Цагаанхайрхан суманд 1940-өөд оны сүүлээр сургуульд орж 1954 онд долдугаар ангиа төгссөн юм. Тэр үед л Цагаан сар тэмдэглэж буйг биеэр үзсэн дээ. Харин 1950-иад оны сүүлчээс эхлэн Цагаан сарыг тэмдэглэхээ больж зөвхөн нэгдлийн гишүүд тэмдэглэдэг Нэгдэлчдийн өдөр болгосон юм. Тухайн үед Намын төв хорооны нарийн бичгийн дарга Төмөр-Очирын өгүүлэл намын “Үнэн” сонинд гарсан даа. “Хотод гэрээ зарж Цагаан сар тэмдэглэж буй тул хориглох хэрэгтэй байна” гэсэн лут шүүмжлэл гарсан хэрэг. Үүнээс хойш 160-1980-аад онуудад би Малчдын баяр хэмээх Цагаан сарын баярт очихоо ч болив. Угаас албан хаагч биднийг очихыг хориглодог, чөлөө ч өгдөггүй байв. Бага ахуйн Цагаан сар үнэхээр сайхан дурсамжтай. Хот айл бүхэн ендэртэй. Өвөлжөөнийхөө ойр орчмын толгой, бага шиг уул, товгор дээр чулуун овоо босгоно. Манай Элжигэн түмний өрх бүр өглөө эрт цай, тавгийн идээгээ бариад ендэрээ гурав тойрно. Идээгээ өргөөд байгаль дэлхий, тэнгэр хангай, лус савдагтаа гурав мөргөнө. Гэртээ ирэнгүүт өндөр настан айлдаа тавгийн идээгээ бариад эхэлж золгоно. Ахмад настнаа хүндэлж, өтгөсөө дээдлэх нь Элжигэн халхчуудын хувьд нэн онцгой. Мэндлэхдээ “Бие амархан, сүрэг мэнд онд тарган оров уу” гэж эхэлнэ. Харин баяд, дөрвөдүүд “Он гарав уу” гэдгээрээ ялгаатай. Харин “Даага далантай, бяруу булчинтай оров уу” гэхчлэн хэлц мэндийг хэлдэггүй байсан. Элжигэн айл Цагаан сараар “таташ”-аа амтархан иднэ. Дайны дараахь үе учир гурил будаа ховордуухан. Тавгийн идээгээ голдуу дугариг боов, мушгиа боовоор засна. Зүгийн идээгээ хүүхдүүдэд хуваана. Үхэр, адууны махыг хянгар, хаюураар том томоор хавтгайлан зүсч чанана. Тогоонд өөх алагласан таташ мах шар тос нь эргэлдээд дүүрэн байдаг сан. Аягалаад хүүхдүүдэд хүртээнэ. Бурхны идээг зочинд хүртээхгүй. Хонины толгой, сүүл, гургалдай, хонготой шаант чөмөг, дал дөрвөн өндөр чанаж бурханд өргөнө. Ууц бараг тавьдаггүй байсан даа. Цагаан сарын шинийн

нэгнээс хойш гурав хоногийн дараа хураахдаа нэг хэрчим гургалдай, нэг ширхэг хавирга, шаант чөмөгтэй хонгоноос нимгэн зүсч, боов сүүлний хэрчим, хайлмагийн хамт дотуур байранд буй хүүхэд бидэнд илгээнэ. Үүний тэсч ядан хүлээдэг сэн”. Багш ийн өгүүллээ.

Мөнөөх дөрвөд айл яг л ийн хүүхэд рүүгээ Цагаан сарын идээний дээжээ илгээж байж шүү. Түмээ багш бас ингэж дурссан. “Элжигэн халхчууд маань өндөр настандаа завал бэлэг хүртээнэ. Хүргэж өгнө. Үүнийг тасалдуулна гэж ёстой үгүй. Том нүгэлд унана” гэж өгүүлэв. Их эзэн Чингис хаан Их Монгол Улсыг байгуулсан 1206 оны улаан барс жилээс эхлэн намар тэмдэглэдэг Цагаан сарыг хавар ёслох болсон билээ. Өөрөөр хэлбэл, бүгдийн үүтгэл хаврын баяр буюу төр ёсны баяр болгон шинэ утга агуулга, үнэт зүйлээр баяжуулсан тэмдэглэх болсон нь нүүдэлчдийн эзэнт гүрний эв нэгдлийг хангах дээд баяр, аугаа ёслол болж байлаа. Хүүхдэд бэлэг хүртээх, өндөр настанд хишиг хүртээх өдгөөгийн ёс нь Чингис хааны үеэс эхтэй. Их эзэн хаантан анхны Цагаан сараар 88 гавьяатныг шагнаж байв. 1216 оны Цагаан сараар Чингис хаан 60-120 настнуудад улсын сан хөмрөгөөрс шар алт мянган лан, цагаан мөнгө түмэн лан, зотон даавуу арван түмэн хэсгийг гаргах зарлиг буулгаж байсан нь манжийн эзэгнэлийн өдрүүдэд ч, хожмын Богд хаант Монгол Улсын үед ч, Цагаан сарыг хориглох босон социализмын он жилүүдэд ч арилж баларсангүй. 120-иос дээш настныг олбоос Их өтгөс цол олгож надад бараадуул хэмээн их хаантан зарлиглаж байсны ул мөр Их Монгол Улсын үед Хишигтэн цэргийн үүрэг гүйцэтгэж байсан Элжигэн түмэнд уламжилж иржээ гэж болно. Цагаан сарын шинийн нэгний өглөө монголчууд төрийн тэргүүнийхээ орд өргөөний зүг хандан залбирч, төрийнхөө сүлдэнд мөргөн ёсолдог уламжлалыг Хан Хөхүйн Элжигэн халхчууд яв цав дагадаг байж. Миний буурал аав болох хошуу ноёны дагалдан дууч Төмөр өөрийнхөө хүүдээ буюу миний аавд дурсан ярьж байж. Үүнийг аав маань надад өгүүлсэн нь цээжинд өрөмтөн хоцорчээ. Цаг эргэж, 1988 оноос эхлэн Цагаан сарыг улс орон даяар тэмдэглэн өнгөрүүлэх болсон нь миний дунд сургуулийн дунд үед тохион, сонин гойдоор сэтгэл урлан үлдсэн байх юм. Ялангуяа хөдөөний, малчны өвөлжөөн дэх Цагаан сарын баярыг гүйцэх хөөр баяр хаа билээ. Ах дүүсээ мэдэлцэж, өтгөс буурлаа хүндлэх эрэмбэ ёсыг хадгалсаар ирсэн Цагаан сар чухамдаа хот суурингийн мань мэтэст тун амин мөр болдог авч сүүлийн жилүүдэд Ковидын улмаас маш хурдан сарних болсон нь сэтгэл эмзэглүүлнэ. Ерөөс Цагаан сарын шинийн нэгний өглөө бол монгол хүмүүний сэтгэлийн өрхийг татаж, зүрхний уудмыг нь нээдэг, онгойлгодог. Хорвоогийн сайн мууг нугалсаар шинэ өдөр, онтой золгож буйгаа мэдрэх шиг том таашаал үгүй. Хаврын салхи нь энх амгалангийн элч мэт насны бадгуудыг илбэн мэхэлзэнэ. Хаврын анхны бүүдгэр нар нь харц мялааж, илч нь өтгөсийн гарын алга адил таалж, аманд шар тос мэт амтагддаг. Энэ нь хөдөө буйдын Цагаан сарын өглөө илүүтэй мэдрэгдэнэ. Би монгол хүн гэх бахархлыг дөрөө харшуулж, жолоо сунган, ташуурын тас няс хийх дуутай зэрэгцүүлэн өргөдөг юм. Цагаан сар ийм бахтай. Хан Хөхүйн савдаг битүүний орой айл хотлоор тойрон зочилж, ахас ихэсээ хэрхэн өргөж буйг харж болгоодог гэж үздэг тул элбэг дэлбэг, энх мэнх харагдах ёстой гээд хөгшин залуугүй Цагаан сардаа сайтар бэлддэг сэн.

Ховдын багшийн дээд сургуулийг төгсч ирсний дараахан Өндөрхангай сумандаа дөрөв, таван жил мал маллав. Аав ижийн буяныг арвижуулж, тов хийсэн малтай ч болов. Цагаан сараас Цагаан сарын хооронд мал сүрэг минь маанийн үрэл шиг өссөөр байсан билээ. Сумын аварга малчин ч болов. Тэр үед үеэлүүдтэйгээ цас манарган хатирч Цагаан сар тэмдэглэснээ ер мартдаггүй юм. Бид шинийн гурванд Цагаан сарын золголт хийхээр мордоцгоолоо. Манайх тэр үед Өндөрхангай сумын төвөөс урагш холгүйхэн орших Чигжийн голын Улаантолгой гэдэг газарт өвөлжиж байв. Баруун Хөхүй буюу баруун хярын Дэлгэрхайрханаас манай ангийн анд Мишкагийн Загдрагчаа буюу Загаа ирж аавтай золгоод байв. Нөгөө хоёр нь Уушги Дуурх гэдэг газарт өвөлжиж буй аавын дүү Баавгай ахын дунд хүү Батмөнх, Хандхүү эгчийн Баянмөнх нар. Манайд ирж аавтай золгосон хэрэг. Би шинийн 1, 2-нд хонины хишиг өдрүүдээ гүйцээсэн тул ийн мордож буй хэрэг ээ. Бүгд л өөр өөрийн амин хүлэг морьдоо сойсон байлаа. Юутай сайхан байж вэ. Манайхтай цуг өвөлжиж байсан аймгийн заан Ц.Гонгор ах “Залуу байхад ингээд л жавхалздаг сан. Цагаан сарын үеэр хүнд буруу үг хэлэв. Зөв мэндлээрэй” гэж билээ. Цагаан сараар унах морьдынхоо дэл сүүлийг сайхан тэгшхэн засна. Хурдан хүлэг шиг хусуурдан өнгөлнө. Батмөнх хүрэн зээрд, Баянмөнх халтар, Загаа хээр, би цагаан морио хөлөглөн цас манарган дөрөө харшуулаад хатирч явсан минь юутай сайхан байж вэ.

Цагаан саарал морь

Цантай тарган байдаг

Цал буурал эжийдээ

Цагтаа нэг золгоно л

..Нэгэн жингийн хоргой

Нэхүүлэн болоод тоотой

Нэгхэн хэлсэн үг нь

Зүрхний эхэнд уялгатай..

Надаас олон ардын дуу мэдэх тэдний эрдүүхэн бөгөөд уянгалаг хоолойг түрсээр омруу, цээж нь цантсан морьдынхоо хамраас уур савсуулан, дөрөө харшуулан дуулаад хатирууланхан, давхинхан хурд хуваах шиг аатай жаргал ховор шүү. Ялангуяа Цагаан сарын үеэр шүү дээ. Бид тэр хавийн Шар Дорж, Мянгаалаа, Оохио Дандгиа, эрүү Тэрбиш зэрэг нутгийн арав гаруй буурлуудаар дөрөө мултлан хадаг өргөж, нэрмэлд халамцахын зэрэгцээ даалуу тавьж, хөзөр эргүүлж, бүсгүйчүүдийн сайхныг давхар сонжин Цагаан сарын золгуут буюу айл хэсэлтээ хийчихэж байгаа юм. Бургаст шугуйд ч, уудам хөндий, уулын хавцалд ч бидний адил залуус тааралдан, зөрцгөөн, хөр цаснаа дээлээ шуун барилдаад, “Монголын залуус нүүрэндээ галтай, нүдэндээ цогтой”-г илэрхийлэн эелдгээр тэврэлдэн хоёр тийш Цагаан сарын аянаа үргэлжлүүлнэ. Бас чиг бид хөөрөг барьж, гаанс төхөөрчихсөн дэгжин улс. Ингэж явах зуур бидний нэг хээр барилдаж байгаад гаансаа гээв. Бас нэг нь хөөргөө нэгэн буурлынд мартжээ. Арваад метр орчим газрын цасыг цэвэрлэн гаансаа ч олов. Зориудаар “мартсан” хөөргөө мөнөөх айлаас бид очиж авахдаа хөөрөгний эзэн маань ядарсан нэрийдлээр тэднийд үлдэв. Яагаад гэвэл тэнд цэвэр голшиг элжигэн гэзэгт байсан хэрэг. Манай нутагт хүнтэй суугаагүй бүсгүйг гэзэгт хэмээнэ. Ийм л дурсамжтай Цагаан сар болбоос 1997-1998 оны өвөл юмдаг.

Цагаан сарын Элжигэн ардын айл хэсэх заншлын талаар дээр өгүүлсэн түүх судлаач Д.Түмэнжаргал багш маань мөн өгүүлрүүн.

-Элжигэн халхчуудын Цагаан сарын ёслолд “Шөл уух” гэж байв. Ахмад айл, дотно нөхөд, төрөл садныдаа голдуу эрчүүл нь ирж шөл ууна. Ирэхийг нь хүлээж хонины гуя хадгална. Сайхан өтгөн хар шөл хийж дайлдаг сан. Цагаан сараа хүндэтгэн хот хороогоо цэмцийтэл цэвэрлэн, чулуугаар шугам жирийтэл татчихсан айлд буухад эвгүйхэн мөр гаргах вий гэмээр толигор. Унь, тооно, баганаа хүртэл гялайтал угаасан байхыг хэлэх үү. Хөнжил, үстэй дээл юүгээн салхинд гарган сэргээж, савж орхино. Айлд шөл уух, цай уух үеэрээ даалуу, үйчүүр, бугын хөлөгт тоглоом их тоглоно. Шагай ч харвана. Харин бууз хийх нь ховордуу байж. Дайны дараах үе. Нэгдүгээр таван жилийн төлөвлөгөөг 1948-1953 оны хооронд зарлачихсан. Ноос, тос, сүүний хатуу нормтой байсан болохоор зарим талаар ховор живэрдүүхэн Цагаан сараа тэмдэглэж байв. Эрэгтэйчүүд Цагаан сараараа цагаан нэхий дээлтэй. Харин эмэгтэйчүүд нь л өнгөлөг дээлтэй байсан юм. Бэлгэнд нэг метр сатин, жигүүн, ховор олдох торгыг дөрөв хуваагаад өгдөг, хошуулддаг. Сэмжин ороомог утсыг өнгө өнгөөс нь ороож бэлэглэдэг байлаа. Харин настангууддаа заавал бэлэг өргөнө. Хол нутагладаг бол хүнээр илгээнэ. Элжигэн халхчуудад энэ заншил огтоос тасарч байгаагүй. Түмээ багш ингэж өгүүлэв. Тийм ээ, Элжигэн түмний Цагаан сар ээл хайраар гэрэлтэж, их өтгөсөөн өргөсөөр ирсэн. Одоо ч гэрэлтнэм. Өдгөө би жил бүрийн Цагаан сарын шиний нэгэнд Д.Урианхай гүрү багшдаа мэхийн золгосоор билээ. Билигтэй!

Битогтохын ЦОГНЭМЭХ /МЗЭ, МСНЭ-ийн шагналт зохиолч сэтгүүлч, яруу найрагч/.

2022.01.26

Categories
мэдээ нийгэм

Египет, Сенегалын шигшээ багууд шөвгийн дөрөвт шалгарлаа

Египет, Сенегалын шигшээ багууд шөвгийн дөрөвт шалгарлаа

Африк тивийн хөл бөмбөгийн аварга шалгаруулах 33 дахь удаагийн тэмцээн “Africa Cup of Nations (AFCON)”-ийн шөвгийн наймын сүүлийн тоглолтууд өнгөрсөн шөнө боллоо.

Мохамед Салах тэргүүтэй Египетийн шигшээ баг Мароккотой нэмэлт цаг сунган тоглоход хожлын гоолыг Астон Вилла клубийн Трезеге 100 дахь минутад оруулснаар 2-1 харьцаагаар Египет хожин шөвгийн дөрөв шалгарлаа.

Мароккогийн шигшээ багаас тоглолтын эхний гоолыг Софиан Буфал 6 дахь минутад торгуулийн цохилтоос оруулсан бол Мохамед Салах 53 дахь минутад тэнцүүлсэн.

Харин нөгөө талд Садио Мане тэргүүтэй Сенегалын шигшээ баг Экваторын Гвинейтэй тоглон 3-1 харьцаагаар хожлоо. Сенегалын шигшээ багаас Кристал Палас клубийн Чейку Куяате, Уотфорд клубийн Измайла Сар нар тэмцээний анхны гоолоо оруулсан.

Ингэснээр шөвгийн дөрөвт Сенегал – Буркина Фасотой хоёрдугаар сарын 3-ны 03:00 цагт, зохион байгуулагч Камерун – Египеттэй хоёрдугаар сарын 4-ний 03:00 цагт тоглохоор болов.