Month: December 2021

Улсын Их Хурлын 2021 оны намрын ээлжит чуулганы өнөөдрийн /2021.12.24/ нэгдсэн хуралдаан 10 цаг 10 минутад гишүүдийн 52.6 хувь нь хүрэлцэн ирснээр эхэлж, хэлэлцэх асуудлаа тогтов.

Улсын Их Хурлын дарга Г.Занданшатар энэ өдөр Монгол Улсад эрүүл мэндийн алба, орчин цагийн анагаах ухааны салбар үүсэн байгуулагдсаны 100 жилийн ой тохиож буйтай холбогдуулан чуулганы нэгдсэн хуралдааны эхэнд үг хэлж, хүн ардынхаа эрүүлийг хамгаалах үйлсэд хүчин зүтгэж буй эрүүл мэндийн салбарын нийт хамт олонд ойн баярын мэндчилгээ дэвшүүлэв.

Улсын Их Хурлын дарга хэлсэн үгэндээ, өнгөрч буй нэгэн зуун бол Монголчуудын СЭРГЭН МАНДЛЫН, Монгол Улсын ТУСГААР ТОГТНОЛЫН, Монгол үндэстний ХӨГЖИЛ ДЭВШЛИЙН зуун байсан билээ. Энэ зууны манлай баатруудын төлөөлөл нь манай цагаан нөмрөгт баатрууд байсан гэдгийг энэ өдөр бахархаж хэлэхэд таатай байна.

Зуун жилийн өмнө Монгол Улсын хүн амын цэвэр өсөлт үндсэндээ зогсож, төрөлтөөс нас баралт нь хэтрэхэд хүрсэн, Монгол орон мөхөх үү, сэхэх үү гэдгийн уулзвар дээр ирээд байсан юм. Шинжлэх ухаанд суурилсан эмнэлгийн тогтолцоо бүрдүүлэх, эмч, эмнэлгийн ажилтнуудаа сурган бэлтгэх, улмаар хүн амаа эрүүлжүүлэх төрийн бодлого энэ зуунд амжилттай хэрэгжсэн билээ.

Ард түмэндээ анагаах ухааны үр шимийг хүртээх, эмчлэн асрах, энэрэн ачлах энэ энэрэнгүй гэгээн үйлсийг гардан хэрэгжүүлэгчид нь манай эмч, эмнэлгийн ажилтнууд байсан. Үүний үр дүнд монголчууд бүх нийтээрээ эрүүлжиж, өсөн өнөржиж, 1921 он гэхэд 500 мянга хүрэхтэй үгүйтэй хүн амтай байсан Монгол орон өдгөө 3.5 саяулаа болоод байна.

Эрүүл, идэр чийрэг, шинэ Монголыг бүтээсэн хорьдугаар зууны энэ гайхамшигт түүхийн баатрууд нь гарцаагүй эмч, эмнэлгийн ажилтнууд мөн гэдгийг дахин хэлэхийг хүсэж байна. Өдгөө манай эрүүл мэндийн салбарт 4600 шахам эмнэлгийн байгууллага ажиллаж, 12.400 гаруй их эмч, 13.100 сувилагч, 23.000 гаруй мэргэжилтэн, ажилчид, нийтдээ 49.000 шахам хүн эрүүл энхийн ээлжгүй манаанд зогсож байна.

Орчин үеийн анагаах ухааны бүхэл бүтэн тогтолцоо бүрдэж, дэлхийн эрүүл мэндийн хөгжлийн чиг хандлага, орчин үеийн техник технологийн ололтыг эзэмшиж, эрүүл мэндийн тусламж, үйлчилгээний нэр төрөл нэмэгдэж, үр дүн нь сайжирч байгааг тэмдэглэн хэлэхэд таатай байна.

Хүн төрөлхтнийг, түүний дотор Монгол орныг хамарсан КОВИД-19 цар тахлын хүнд сорилтыг Та бүхний цаг наргүй, сэтгэл зүтгэл хослуулсан нөр их хөдөлмөрийн ачаар монгол түмэн даван туулж байна. Ард түмнээ сэргийлэн хамгаалах, эмчлэн эдгэрүүлэх энэ хүнд хэцүү зорилтыг амжилттай хэрэгжүүлж байгаа Та бүхэндээ Монголынхоо нийт ард түмний нэрийн өмнөөс болон Монгол Улсын Их Хурлын нэрийн өмнөөс дахин талархал илэрхийлье.

Та бүхний эрдэм ухаан, ур чадвар, итгэл сэтгэлээ шавхан дайчилсан зүтгэл хөдөлмөрөөр Монголын ард түмэн бахархаж байна.

Улсын Их Хурал эрүүл мэндийн салбарын шинэчлэлийг үргэлжлүүлэх, эрүүл мэндийн салбарын ажиллагчдын нийгмийн баталгааг хангах, оношилгоо, шинжилгээ, эмчилгээний чанар, хүртээмжийг сайжруулах, хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлэхэд цаашид ч онцгой анхаарах болно.

Одоо дэлхийн 90-ээд оронд тархаад байгаа Омикрон хувилбарын давалгаанаас урьдчилан сэргийлэх, түүнтэй тэмцэх бэлтгэлээ сайтар хангах асуудал чухал байна. Цар тахлаас урьдчилан сэргийлэх, хүндрэл, нас баралтыг бууруулах гол арга бол вакцинжуулалт гарцаагүй мөн юм. Тиймээс нэмэлт вакцинжуулалтад хамрагдах, маскаа зүүх, зай барих дэглэмийг алгасалгүй мөрдөхийг эмч, эмнэлгийн ажилтнуудынхаа нэрийн өмнөөс нийт иргэддээ Улсын Их Хурлын хүндэт индрээс уриалж байна.

Эрүүл мэндийн тухай хуульд “Эрүүл мэнд гэдэг бол хүн өвчин, эмгэггүй, бие бялдар, оюун санаа, нийгмийн амьдралын хувьд сайн сайхан байхыг хэлнэ” гэж хуульчилсан. Энэ эрхэм зорилтыг хэрэгжүүлэх үйлстээ их амжилт олохыг, аз жаргал, баяр баясгалан дүүрэн байхыг эмч, эмнэлгийн ажилтнууддаа хүсэн ерөөе гэлээ.

Чуулганы нэгдсэн хуралдаанд Засгийн газрын гишүүн, Эрүүл мэндийн сайд С.Энхболд болон аймаг, нийслэлийн эрүүл мэндийн салбарын төлөөлөл оролцсон юм.

Хуулийн төслүүдийг эцэслэн батлах бэлтгэл хангуулахаар шилжүүлэв

Чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар Засгийн газраас энэ аравдугаар сарын 01-ний өдөр өргөн мэдүүлсэн Гаалийн тариф, гаалийн татварын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийн эцсийн хэлэлцүүлгийг явуулж, энэ талаарх Төсвийн байнгын хорооны танилцуулгыг Улсын Их Хурлын гишүүн Ш.Раднаасэд танилцуулав.

Байнгын хорооны өнөөдрийн хуралдаанаар хуулийн төслийн эцсийн хэлэлцүүлгийг явуулж, төслийг чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар эцэслэн батлуулахаар тогтжээ. Танилцуулгатай холбогдуулан гишүүдээс асуулт гараагүй бөгөөд хуулийн төслийг эцэслэн батлуулах бэлтгэлийг хангуулахаар Төсвийн байнгын хороонд шилжүүлэв.

Дараа нь Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийн эцсийн хэлэлцүүлгийг явуулж, Төсвийн байнгын хорооны танилцуулгыг Улсын Их Хурлын гишүүн Ж.Батсуурь танилцуулсан юм. Байнгын хорооны танилцуулгатай холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Пүрэвдорж асуулт асууж тодруулсан бөгөөд төслийг эцэслэн батлах бэлтгэл хангуулахаар холбогдох Байнгын хороонд шилжүүлэв.

Монгол Улс 1997 оны нэгдүгээр сарын 29-ний өдөр Дэлхийн худалдааны байгууллагын 130 дахь гишүүн болсноор тус байгууллагын гишүүн 164 оронтой нэн тааламжтай нөхцөлөөр худалдаа хийх, гишүүн орнуудын худалдааны бодлого, баримт бичгүүдийн мэдээллээр хангагдах, өөрийн улсын эрх ашгийг хамгаалах, техник туслалцааны хүрээнд дэмжлэг авах боломж бүрджээ. Дэлхийн худалдааны байгууллагын “Иргэний агаарын хөлгийн худалдааны хэлэлцээр” нь 1980 оны нэгдүгээр сарын 1-ний өдөр хүчин төгөлдөр болсон бөгөөд 32 улс нэгдсэн оролд байгаа аж. Хэлэлцээр нь цэргийн зориулалттайгаас бусад иргэний агаарын хөлөг, хөдөлгүүр болон холбогдох тоног төхөөрөмжийн худалдаанд үүсэж байгаа бэрхшээлийг арилгах, тоног төхөөрөмж, эд ангийг гаалийн болон худалдааны татвар, хураамжаас чөлөөлөх зорилготой юм.

Үүнтэй холбогдуулан Гаалийн тариф, гаалийн татварын тухай, Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуульд холбогдох нэмэлт, өөрчлөлтийг оруулсны дараа дотоодын хууль тогтоомж, захиргааны журмыг энэ хэлэлцээрт нийцүүлсэн талаар Дэлхийн худалдааны байгууллагын Зөвлөлд мэдэгдэж, хүчин төгөлдөр болгох ажиллагаа хийх юм байна.

Нэгдсэн хуралдаанаар 32 хуулийн төслийг эцэслэн баталлаа

Чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар хуулийн төслүүдийг эцэслэн батлах санал хураалт явуулж, нийт 32 хуулийн төслийг эцэслэн батлав. Монгол Улсын Их Хурлын хяналт шалгалтын тухай хуулийн төслийг чуулганы нэгдсэн хуралдаанд оролцсон гишүүдийн 81.1 хувь нь буюу Улсын Их Хурлын нийт гишүүний олонх нь дэмжсэнээр эцэслэн баталлаа. Мөн уг хуулийн төсөлтэй хамт өргөн мэдүүлсэн бусад хуулийн төсөл болон холбогдуулан боловсруулсан төслүүд батлагдав.

Хуулийн төсөл эцэслэн батлагдсантай холбогдуулан Улсын Их Хурлын дарга Г.Занданшатар хэлэхдээ, Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Хорин тавдугаар зүйлийн 1 дэх хэсгийн 8-д заасан “хууль, Улсын Их Хурлын бусад шийдвэрийн биелэлтийг хянан шалгах” бүрэн эрхийг бодитоор амилуулах, мөн Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтөөр 6.2, 25.1.7 болон 28.2-т оруулсан өөрчлөлтийг амилуулж, үр дүнтэй хяналт буюу хянан шалгах бүрэн эрхдээ суурилсан, эргэх холбоотой хууль тогтоох, төлөөлөх бүрэн эрхээ хэрэгжүүлэх байдлаар Монгол Улсын парламентыг хөгжлийн дараагийн шатанд нь хүргэх зорилготой шинэ хууль батлагдаж байна.

Энэ хууль гарснаар Улсын Их Хурлын гишүүн, түүний цаана ард түмэн төрийн аливаа шийдвэрийн биелэлтийн байдал, хэрэв биелэлт муу бол алдаа, дутагдал, зөрчил, түүний шалтгаан нөхцөл, юу хийвэл тухайн зөрчил нь арилах, гацаа нь гарах талаар бодит зураглал гаргах боломж бүрдэх юм гэдгийг онцлов.

Түүнчлэн Ажиллах хүчний шилжилт хөдөлгөөний тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийг нэгдсэн хуралдаанд оролцсон 57 гишүүний 50 нь буюу нийт гишүүний олонх нь, Ажиллах хүчний шилжилт хөдөлгөөний тухай хуулийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийн төслийг 57 гишүүний 51 нь буюу нийт гишүүний олонх нь дэмжсэнээр эцэслэн батлав. Мөн дээрх хуулийн төсөлтэй хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүд болон холбогдуулан боловсруулсан төслүүдийг баталлаа.

Тогтоолын төслийг хаалттай горимоор хэлэлцлээ

Дараа нь Засгийн газраас энэ сарын 22-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн “Оюу толгой ордоос Монгол Улсын хүртэх ашгийг хангуулах арга хэмжээний тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийг үргэлжлүүлэн хэлэлцэв. Тогтоолын төслийг чуулганы өчигдрийн нэгдсэн хуралдаанаар хэлэлцэх үед Улсын Их Хурал дахь АН-ын бүлгээс гаргасан хүсэлтийн дагуу өнөө өглөөний 10 цаг хүртэл завсарлага өгсөн бөгөөд завсарлагын хугацаа дууссан тул асуудлыг үргэлжлүүлэн хэлэлцлээ.

Хэлэлцэх асуудалтай холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн Г.Тэмүүлэн үндэсний эрх ашигтай холбоотой чухал асуудал болох “Оюу толгой ордоос Монгол Улсын хүртэх ашгийг хангуулах арга хэмжээний тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийг 2021 оны арван хоёрдугаар сарын 22-ны өдөр Засгийн газраас өргөн мэдүүлсэн бөгөөд “Оюу толгой ордын ашиглалтад Монгол Улсын эрх ашгийг хангуулах тухай” Монгол Улсын Их Хурлын 2019 оны 92 дугаар тогтоолын хэрэгжилтэд хяналт тавих, шаардлагатай бол санал боловсруулж, дүнг нэгдсэн хуралдаанд танилцуулах үүрэг бүхий Түр хорооны хуралдаанаар төслийг хаалттай горимоор хэлэлцсэн. Учир нь Засгийн газар хөрөнгө оруулагч талтай нэг жил гаруйн хугацаанд ярих хэлэлцээ хийж, тодорхой үр дүнд хүрч байна. Гэвч хоёр талын яриа хэлэлцээ үргэлжилж байгаа учраас тогтоолын төслийг хаалттай хэлэлцэх горимын санал гаргав.

Нэгдсэн хуралдаанд оролцсон гишүүдийн 81.4 хувь нь гишүүний гаргасан горимын саналыг дэмжсэн тул хуралдааныг хаалттай горимд шилжүүллээ гэж Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах хэлтэс мэдээлэв.

Гадаад харилцааны сайд асан, УИХ-ын гишүүн Дамдины Цогтбаатартай ярилцлаа.

---

– МАНАЙ ХАМГИЙН АМЖИЛТТАЙ ХИЙЖ БОЛОХ ЭКСПОРТЫН БҮТЭЭГДЭХҮҮН НҮҮРСНИЙ ХУВЬД АХИУХАН ХЭМЖЭЭГЭЭР БОРЛОГДОХ НАЙМАН ЖИЛИЙН ХУГАЦАА Л ҮЛДЭЭД БАЙНА –

---

-Сүүлд Хүний эрхийг хамгаалагчийн эрх зүйн байдлын тухай хуулийг санаачлан Их хурлаар батлуулсан. Одоо ямар хуулийн төсөл дээр ажиллаж байгаа талаар яриагаа эхэлье?

-Одоогоор хэд хэдэн хуулийн төсөл дээр санаачлагч, эсвэл ажлын хэсгийн гишүүний хувьд ажиллаж байна. Монгол Улсын Хүний эрхийг хамгаалагчийн эрх зүйн байдлын тухай хуулийг санаачлан боловсруулж батлууллаа. Өнгөрсөн долдугаар сараас уг хууль хэрэгжиж эхэлсэн. Энэ хууль хүний эрхийн манаанд бусад хуулиудынхаа хамт гарч ажилдаа орсон нь зарим тод жишээн дээр харагдаж байна лээ. Одоо бусдын төлөө дуугарч буй нэгэн урьд өмнө байсан хуулиудын зэрэгцээ маш тодорхой хамгаалсан зохицуулалттай болсон болохоор эрх мэдэлтнүүдийн эсрэг илүү зоригтой, итгэлтэй дуугарах боломжтой болсныг энэ чиглэлээр бор зүрхээрээ ажилладаг хэд маань сайн мэдэж, ухамсарлаж байгаа. Өөрийн эрхээ иргэн бүрэн мэдэхгүй байсан ч эрхийг нь бүрэн хамгаалж, эдлүүлж чадаж буй тогтолцоог төлөвшүүлэхэд энэ хууль хувь нэмрээ оруулна гэж итгэж байна. Мэдээллийн технологийн гарааны бизнесүүдийг эдийн засгийн чөлөөт бүсийн тогтолцоогоор дэмжих хуулийн төслийг боловсруулаад УИХ-д өргөн барих бэлтгэлийг УИХ-ын гишүүн Н.Учралын хамт хангаад ажиллаж байна. Татварын мэргэшсэн зөвлөн туслах үйлчилгээний тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг мөн санаачлан боловсруулах ажилд ханцуй шамлан орсон байгаа. Нийтийн мэдээллийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулга, Хүний хувийн мэдээлэл хамгаалах тухай хуулийн шинэчилсэн найруулга, Кибер аюулгүй байдлын тухай хуулийн төслүүдийг боловсруулж, УИХ-аар хэлэлцүүлэх ажлын хэсэгт орж ажилласан. Эдгээр хуулиуд сая эцэслэн батлагдсанаар Монгол Улсад цахим бизнесийн эрх зүйн орчин илүү боловсронгуй болон хөгжсөн гэж хэлж болно. Гэхдээ цахимжиж буй ертөнцөд өрсөлдөхүйц орчныг байгуулахгүйгээр бид энэ салбарт өөрийн орон зайг хадгалан үлдэх хэцүү. Тиймээс цахим бизнес эрх зүйн орчин үргэлжлүүлэн сайжруулах шаардлага хэвээрээ л байгаа. Одоо ажиглаад байхад гадаадад нэгэнт бие болсон цахим бүтээгдэхүүний Монгол хувилбарыг боловсруулж хэрэглээнд нэвтрүүлэх ажил түлхүү яваад байна. Энэ байдлаар цахим технологийн хөгжлийн зөрүүг багасгахгүй. Мөн улс орон даяараа цахим технологийн хэрэглээг нэвтрүүлснээрээ бас дээрх хөгжлийн зөрүүг нимгэлэхгүй. Нүүр ном, жиргээг иргэн бүр хэрэглэлээ гээд технологийн өндөр чадавхтай орон болохгүй. Гоёмсог машин техникийн хэрэглээ нэмэгдлээ гээд машин үйлдвэрлэгч болдоггүйтэй л адил асуудал юм. Тиймээс миний яриад буй эдийн засгийн чөлөөт бүс зэрэг зоригтой, дорвитой өөрчлөлтийг хийж байж сая энэ чиглэлийн гадны тэргүүлэх хөрөнгө оруулагчдын анхаарлыг татна, манай бизнес эрхлэгчидтэй хамтран ажиллах үүд хаалгыг нээнэ. Үүгээр дамжуулж гадны энэ салбарын зах зээл нээгдэх боломж гарна, технологи шилжих суурь өргөжинө. Тэгэх тохиолдолд бид бас гадагш гарах нэг хоёр бүтээгдэхүүн бий болох магадлалыг өндөрсгөнө.

Мэдээллийн технологийн салбарын хөгжлийн дараагийн энэ шатыг л бодолцон дээрх цахим бизнесийг дэмжих эдийн засгийн чөлөөт бүсийн тухай яриад байгаа юм.

-Цар тахлын нэг удаагийн хуулийг үргэлжлүүлэх нь зөв үү. Энэ асуудлаар улс төрчид тал талын байр суурьтай байх шиг байна?

-Яг миний хувийн үзэл бодлоор бол уг нь үргэлжлүүлэх шаардлагагүй. Гэхдээ омикрон төрлийн хувилбарын эрсдэл аюулыг мэргэжлийн байгууллага нь Засгаар дамжуулан сануулж байхад би урдуур нь орж эсэргүүцэх зохимжгүй. Би эмчийн гэр бүлд өсч торнисон хүн. Одоо ч эмч нарын гэр бүлд л амьдарсаар. Эмч ямар нэгэн эмчилгээг зөвлөхөд хүний хувьдаа дургүй, эсрэг үзэлтэй байж болно, гэхдээ эмчийн заавар зөвлөгөөг дагадаг шүү дээ. Ийм л юм. Энэ хуулийг анхлан боловсруулахад би гадаадын олон орны ижил төстэй хууль, зохицуулалтын судалгааг хууль санаачлагчид гарган өгч байсан. Энэхүү хуулийг гаргаж байх тухайн үед би Онцгой комиссын гишүүн байсан. Бидний харгалзан үзэж байсан хоёр гол хүчин зүйл бол нэгдүгээрт манайд өвчнийг дотроо алдаагүй байсан. Хоёрдугаарт, вакцин гараагүй, сураг ч үгүй байсан асуудал юм. Тиймээс бид иргэдийнхээ эрүүл мэндийг тэргүүн эгнээнд тавьж ямар ч үнээр хамаагүй дотроо алдахгүй байхыг эрмэлзэж байсан. Ингэхийн тулд хатуу бөгөөд цочмог шийдвэрүүд гаргах шаардлагатай цаг тутам тулгарч байсан. Хатуу шийдвэрүүд эдийн засгийн амаргүй үр дагаврыг дагуулж болзошгүй байсан тул төсөв санхүүгийн зоримог шийдвэрүүдийг огцом далайлтаар гаргах шаардлагатай байсан. Энэ боломжийг энэхүү хуулиар олгож байсан юм. Мөн нийгмээрээ бүхэлдээ аливаа эмх замбараагүй сандарсан байдалд орж болзошгүй үүд хаалгыг хаах үүднээс зарим захиргааны хатуу арга хэмжээ авах боломжийг түр хугацаагаар төрд олгох шаардлагатай байсан. Гэтэл одоо вакцин нэгэнт гарсан, бид өвчнийг дотроо алдсан ч вакцинжуулалтыг амжилттай явуулж, хүмүүс сэтгэл зүйн нэн эмзэг байдлаас харьцангуй гарсан зэргийг харгалзан энэ хуулийг үргэлжлүүлсэн ч яг тэр хэвээр нь үргэлжлүүлэх хэрэггүй гэж үзэж байгаа. Хүний эрхийн аливаа хязгаарлалтуудыг цааш нь үргэлжлүүлэхгүй байх ёстой. Цаашид бизнесүүдийг гэнэт түр зогсоож, орлогын эх үүсвэрийг нь боомилсон шийдвэрүүд гаргах боломжийг хаавал зохино. Харин үйлчлүүлэгчдийг зайг нь бариулдаг, тэдгээрийг ариутгагч бодисоор хангадаг байх зэрэг зохицуулалт нь хэвээр үлдэх нь зөв байх. Мөн энэ хуулийг дахиж сунгахгүй гэсэн хатуу нөхцөлтэйгөөр л сунгавал сунгах хэрэгтэй.

-Койнтой холбоотой асуудал нийгэмд шуугьж байна. Үүнийг зохицуулсан хуулийн төслийг хэлэлцэх үү. Ямар хуулиар зохицуулах ёстой юм бэ?

-Энэ намрын чуулганаар Нийтийн мэдээллийн ил тод байдлын тухай, Хүний хувийн мэдээлэл хамгаалах тухай, “Цахим гарын үсгийн тухай, Кибер аюулгүй байдлын тухай багц хуулийн төслүүдийг хэлэлцэж, эцэслэн баталсан. Энэ нь аливаа цахим бизнес эрхлэлтэд дөхөмтэй эрх зүйн орчныг бүрдүүлээд байгаа. Энгийн жишээ хэлэхэд, кибер аюулгүй байдлын нөхцөл байдал хангагдаагүй байхад аливаа цахим бүтээгдэхүүний арилжаа, санхүүгийн хэлэлцлүүд, тэдгээрийн гүйцэтгэлийн найдвар баталгаатай хангах нэн хүндрэлтэй. Тэр хэмжээгээр аливаа цахим бүтээгдэхүүн, хөрөнгийн бизнесийн хөгжилд тээртэй. Тиймээс эдгээр хуулиуд чухал ач холбогдолтой байсан. Эдгээр хуулиудыг хэлэлцүүлж батлуулах ажлын хэсэгт би орж ажилласан. Койнтой холбоотой харилцааг эрх зүйн илүү тодорхой, ойлгомжтой орчинд оруулахад виртуал хөрөнгийн үйлчилгээ үзүүлэгчийн тухай хууль чухал үүрэг гүйцэтгэнэ. Гэхдээ аливаа бизнест эрсдэлээ ухамсарлан оролцож буй чөлөөт оролцогчдын эрсдэлийг төр, нийгэм өмнүүр нь орж хүлээнэ гэдэг ойлголт байж болохгүй. Тиймээс виртуал хөрөнгөтэй холбоотой хууль гарлаа гээд зах зээлд оролцогчдын эрсдэл, хувийн хариуцлага буурахгүй гэдгийг хөдөлгөөнгүй нэг мөр ойлгох хэрэгтэй. Энэ хууль гарснаар зах зээлд койн гаргаж мөнгө татан төвлөрүүлж байгаа этгээдийг харин төр бүртгэлжүүлдэг болох ёстой.

-Шүгэл үлээгчийн эрх зүйн байдлын тухай хуулийн төсөл яригдаж байна. Уг хуулиар шүгэл үлээгчдийн амыг барих нь уу гэсэн хардлага нийгэмд байна?

-Хүний эрх хамгаалагчийн хуулийг шүгэл үлээгчийн хуультай иргэд, гишүүд ихэд андуурдаг байсан. Одоо энэ хууль орж ирэхээр эрхбиш ялгааг нь ойлгох байлгүй дээ. Нийгэмд ил тод байдалд, хариуцлагын тогтолцоог бүхэлд нь сайжруулж, чанд төлөвшүүлэх үүднээс ийм хууль гаргасан цөөнгүй улс орнууд цөөнгүй байдаг. Ийм хуулийн үйлчлэлийн дүнд нийгмийн бугшмал, нуугдмал олон асуудал ил гарч байдаг. Гэхдээ энэ хуулийг хэрэгжүүлэхдээ нөгөө л хүний эрхийн хүрээ, дээсийг хэрхэн давж алхдаггүй болгох вэ, хүний эрхийн биелэлтийг хэрхэн чанга сахин хангадаг нөхцөлийг бүрдүүлэх вэ гэдэг бол бас л чамгүй чухал асуудал. Иймд, энэ хуулийн төслийн текст, үзэл баримтлал, зорилго, хэрэгжүүлэх арга хэрэгсэл, хариуцлагын тогтолцоо зэрэг олон зүйлийг сайтар уншиж танилцаж байж байр сууриа боловсруулна.

-Ардчиллын алтан хараацай болсон хотын дарга асан улсын баатар Э.Бат-Үүлийг шоронд хорилоо. Мэдээж шүүхийн байгууллага хараат бус шийдвэр гаргаж үйл ажиллагаа явуулсан байх. Гэхдээ нийгэмд шүүхийн шийдвэр тэнцвэргүй, ялгаварлтай хандаж байна гэх шүүмжлэл их бий…

-Шүүх хараат бус байж чадахгүй байсан болохоор л бид сая шүүхийн тогтолцоонд салхи оруулах олон өөрчлөлтийг өдөржин шөнөжин хуралдан байж, улс төрийн зөрчил тэмцлийг даван байж хийлээ. Ямар сайндаа л шүүх биш “хонгил” нэртэй болсон байх вэ дээ. Бид энэ үгэнд дасчихаад бараг ердийн хэрэглээний үг болчихоод байгаа юм. Үнэн хэрэг дээрээ энэ бол үндэсний эмгэнэл шүү дээ. Хууль шүүхийн байгууллага ингэж нэрлэгддэг болтлоо доройтно гэдэг бол зөвхөн салбарын бус манай улстөрчид, эрх мэдэлтнүүдийн ч увайгүйнх. Нэлээд олон жил дарга даамлын дохио зангаагаар явсан тогтолцоо шинэ хууль гараад л шууд өөрчлөгдчихнө гэж би харахгүй л байна. Шүүгчдийг чөлөөлж өгсөн энэ шинэ тогтолцоонд бүрэн итгээгүй хүмүүс олон л байгаа байх. “Шударга болоод явж байтал маргааш салхи эргээд юу ч болоо билээ” гээд сайн өөрчлөлтөд итгэж өгөхгүй хүмүүс байж л байгаа. УИХ-ын танхимд шүүхийн хууль, хүний эрхийг хамгаалагчийн хуулийг хэлэлцэх үед дэлхийн олон байгууллага манай шүүхийн тогтолцоог хараат бус байдлаа алдсан гэж нэгэн жигд шүүмжлээд байсныг дүгнэлт тайланг нь цуглуулан байж танилцуулж, анхааруулж байсан. Тэгэхээр өөрийн чинь ярьж буй болгоомжлол надад ч байна. Гэхдээ шүүх процесс дуусаагүй, давах шат байгаа тул хамаагүй дур зоргоор ярих хэрэггүй болов уу. Шүүх процессыг улс төрийн нөлөөнөөс ангид байлгана гэдэг бол хүн бүр өөрөөсөө эхлээд л хэрэгжүүлдэг зүйл байх ёстой. Ямартаа ч шүүх процессыг иргэний хувьд анхааралтай ажиглах болно. Мэдээж буруутай үйлдэл гарцаагүй баримттайгаар, аливаа эргэлзээгүйгээр нотлогдож байгаа бол хариуцлагаа хэн ч хүлээх ёстой. Харин “буруутай л харагдаад байгаа юм даа”, “олон нийт ерөнхийдөө тийм л хүлээлттэй байгаа” гэдэгт шахагдаж, дутуу баримттайгаар, буруутайг нь бодолдоо “дутуу баримтыг нь гүйцээн байж” тогтоож, үндэслэлгүй шийд гаргуулахгүйн төлөө өмгөөлөгчдийнх баг нь хатуу зогсох ёстой. Өмгөөлөгчид нь өндөр хариуцлагатай ажиллана гэж итгэж байна. Бас олон нийт, хүний эрхийн төлөө ажилладаг төрийн бус байгууллагууд ч ойроос ажиж байх болов уу гэж бодож байна.

-Саяхан Ерөнхийлөгч ОХУ-д албан айлчлал хийгээд ирлээ. Айлчлалын үр дүнгийн талаар байр сууриа илэрхийлэхгүй юү?

-Ерөнхийлөгчийн энэ удаагийн айлчлал манай хоёр улсын хооронд дипломат харилцаа тогтоосны 100 жилийн ойн хүрээнд болж байгаагаараа онцлог байлаа.

Нэг зууны туршид дипломат харилцаатай байж ХХ зууны олон давааг хамтдаа даван туулж байсан манай хоёр орон өнөөдөр хугацаагүй гэрээний үндсэн дээр Иж бүрэн стратегийн түншлэлийн харилцаатай болсон. Энэ бол хоёр улс хоорондын харилцааны хүрч болох хамгийн өндөр түвшин. Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх 2019 онд Ерөнхий сайд байхдаа Монгол Улсын нутаг дэвсгэрээр дамжуулан ОХУ-аас БНХАУ руу байгалийн хий хоолой барих төслийг эхлүүлж чадсан. Энэ нь улс төрийн бүрэн итгэлцэлд хүрсний бас нэгэн илрэл. Манай Ерөнхийлөгч Ази, Европыг холбосон газар зүйн байршлын давуу талаа ашиглан “Транзит Монгол Улс” болох зорилт тавьсан, түүнчлэн ОХУ-ын ерөнхийлөгч В.В.Путин Их Евразийн санаачилгыг дэвшүүлээд байна. Энэхүү хоёр төслийн уялдаа холбоо манай хоёр улсын ирэх зуун жилийн харилцааны бас нэгэн тулгуур болно гэж бодож байна. Айлчлалын хүрээнд 100 жилийн ойн хамтарсан Тунхаглал гаргасан нь айлчлалын хамгийн чухал үр дүн гэж харж байна. Бид бүх зүйлийг зоосны нүхээр дүгнэх гээд байдаг болохоор айлчлалын дүнг ярихдаа эдийн засгийн ач холбогдолтой зарим нэг томоохон төслийг өөрийн эрхгүй ярьж байна. Түүнээс Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн энэ айлчлал хоёр орны харилцааг аливаа чагт тээгээс ангижруулж урагшлуулах нэн чухал улс төрийн ач холбогдолтой айлчлал байсан гэж би үзэж байгаа. Яг энэ үед энэхүү айлчлал бол урагшлах замыг аливаа саадгүй болгох чухал алхам байсан.

-Манай улсын худалдаа, зах зээлийн 80 орчим хувь нь Хятад улсаас хамааралтай байна. Угтаа гадаад худалдаа нэг улстай дунджаар 30 орчим хувь байдаг. Үүнээс илүү гарвал Үндэсний аюулгүй байдлын хэмжээнд хүрдэг тухай судлаачид хэлж байна. Тэр утгаараа Эрээн хилээ халаа гэхэд бараа бүтээгдэхүүний үнэ өсч, хомсдол бий болж байна. Цаашид Хятад хилээ хаасан хэвээр байвал манай улсын зах зээл, иргэдийн амьдрал хэцүүдэх нь. Энэ асуудлыг цаашид яах ёстой вэ?

-Монгол, Хятадын харилцаа бол бүс нутагтаа үлгэр жишээ болохуйц богино хугацаанд Иж бүрэн стратегийн түншлэлд хүрсэн харилцаа. БНХАУ бол дэлхийн хамгийн том үйлдвэрлэгч орон. Цар тахал гарахаас өмнө БНХАУ-тай хийж буй манай худалдааны тэнцэл эерэг байсан. Өнөөдөр дэлхий дээр хэр олон хөгжиж буй орон Хятадтай худалдааны эерэг тэнцэлтэй байгаа вэ. Мэдээж шийдвэрлэх шаардлагатай олон асуудал бий. Гэвч бид дэргэдээ байгаа дэлхийн хамгийн том зах зээлийг түлхэх биш, харин ч яаж гадаад худалдаагаа улам өргөжүүлж болох вэ гэж бодох ёстой. Цар тахал дөнгөж эхэлж байхад нөхцөл байдал өнөөдрийнхөөс хүнд, хатуу дэглэмтэй байсан үед манай хоёр орны худалдаа хэвийн үргэлжилж байсан гэдгийг энд тэмдэглэх нь зүйтэй байх. Тэгэхээр асуудлыг Хятад хилээ хаалаа биднийг боож байна гэж харахаас илүүтэй бид бэлтгэл ажлаа хэр хангасан бэ. Хөрш орны тавьж буй эрүүл шаардлагыг биелүүлж байна уу гэдэг талаас харах нь зөв гэж бодож байна. Канад улсын худалдааны 80 хувь нь өмнөд, умард хөрш АНУ-тай байдаг. Тэглээ гээд тэр улс гутраад харанга дэлдээд байхыг үзээгүй. Аливаа улсын барааг авдаг худалдааны түншгүй байвал харин тухайн улсдаа аюул нүүрлэж буй нь тэр. Дэлхийн зах зээл гэдэг бол нэн өрсөлдөөнтэй талбар. Аливаа бараа бүтээгдэхүүнийг дэлхийн олон нийлүүлэгчээс авч болдог. Энэхүү “Өршөөлгүй өрсөлдөөн дунд” тухайн улсын барааг авдаг түнш байна гэдэг бол олзуурхах асуудал. Уг нь манай өмнөд хөршийн зах зээл дээр бараагаа борлуулахын төлөө дэлхий өрсөлдөж байгаа шүү дээ. Тэр өрсөлдөж буй ихэнх улс манай хөршөөс алс хол оршиж байгаа. Бид яг хаяанд нь байна. Тээвэрлэлтийн зардал талаасаа аваад үзвэл манай экспорт нэн өрсөлдөхүйц нөхцөлтэй байгаа гэсэн үг. Харин манай Үндэсний аюулгүй байдлын үзэл баримтлалд ийм механик, дунд сургуулийн алгебрын харьцаа орчихсон. Хоёр хөрш нэмэх нь гуравдагч хөршүүддээ л аминдаа гурав хуваагаад гаргачихсан “суут” тооцоо, харьцаа юм л даа. Ухаандаа таны үйлдвэрлэж буй нэг барааг нэг худалдан авагч мөнгийг нь төлөөд бүгдийг нь авъя гэсэн чинь “өөрөө намайг хараат болгох гэдэг ямар муухай этгээд вэ, би бүгдийг нь өгөхгүй, өөр алс хол оршдог түншдээ илүү зардал гаргаад ч болов хүргэж өгнө. Тэгээд тэр нь тээвэрлэлтийн үнэ өртөгнөөсөө болоод дэлхийн зах зээлд өрсөлдөх үнэ бүхий байж чадахгүй ч байсан би түүндээ л бүтээгдэхүүнийхээ 30 хувийг өгнө. Харин тэр маань авах авахгүйг мэдэхгүй ч түүндээ л хадгалж үлдээнэ” гээд байгаатай адилхан юм. Уг нь бид чөлөөт зах зээлийн эдийн засаг номлодог улс юм л даа. Гэтэл чөлөөт зах зээлийг аюулгүй байдлыг нэн анхаардаг аюултай нөхдийн үзэмжээр 30:30:30-аар зохиомлоор хуваарилах гээд байгаа юм. Зах зээл үүнд тийм дуулгавартай захирагдах уу. Захирагдвал бид зах зээлийн нийгэмд амьдарч байх уу. Чөлөөт зах зээл гэж ярьчихаад ийм юм ярихаар нөгөө чөлөөт зах зээлийн тухай ухагдахуунаа үгүйсгээд байгааг ойлгож буй эсэхийг би мэдэхгүй. Ийм логик нэгэнт ашиглая гэвэл шатахуун дээр ч адилхан үйлчилнэ биз дээ. Хойд, амнөд хөршүүдээс 30:30 хувийг, гуравдагч хөршөөс 30 хувийг тив дэлхий дамнуулан нөгөө хоёрынхоо л нутгаар зөөвөрлөн авчирна. Ингэвэл шатахууны хомсдолд шууд л орно биз дээ. Хаанаас хамгийн хямд үнээр оруулж ирж болж байна, тэндээсээ л оруулах ёстой.

-Тэр ч тодорхой асуудал байх. Ер нь бид Хятадын зах зээл рүү яаж орох вэ. Тийм боломж байна уу?

-Түрүүний ярьснаа үргэлжлүүлэхэд аюулгүй байдлын халууралд орон үнэтэй шатахуун нийлүүлээд эхэлбэл харин жинхэнэ хөгжлийн хурдацад саад болсон аюул болж хувирна биз. Тэгээд ч манай хамгийн амжилттай хийж болох экспортын бүтээгдэхүүн нүүрсний хувьд ахиухан хэмжээгээр борлогдох найман жилийн л хугацаа үлдээд байгааг бодолцож байгаа болов уу. 2030 оноос угаасаа дэлхийн дулаарлыг бууруулах бодлогынхоо хүрээнд БНХАУ эрчим хүчний нүүрсний импортоо буулгахаар байгаа. Энэ нь манайд ч хамаатай байж таарна. Юун 80 хувь, юун 30 хувь. Нүүрсний борлуулалт эрс багасч болзошгүй байгааг эртхэн сэрж бодолцох л хэрэгтэй. Болж байгаа дээр нь өөрөө өөртөө хязгаарлалт тавилгүй ахиухан борлуулж, хуримтлал үүсгээд экспортын өөр нөөц салбаруудаа хөгжүүлэх хэрэгтэй.

-Ингэхийн тулд мөнгө л хэрэгтэй болно доо…

-Тийм, мөнгө л хэрэгтэй. Мөнгийг ахиухан экспорт хийж байж л хуримтлуулна. Түүнээс гоё үгсээр аж үйлдвэрийн нэг ч салбар босохгүй. Учир нь гоё үгс дэндүү хямдхан, дэндүү хоосон. Тэгэхээр бид бодлынхоо өнцгийг өөрчилж, сүүхээ самбаатай, санаачилгатай ажиллаж байж л энэ их өрсөлдөөний далайд орон зайгаа баттай хадгалан урагшилна. Тэгсэн цагт бид экспортоо төрөлжүүлж чадна. Экспортынхоо бүтээгдэхүүнийг өрсөлдөхүйц чанар, үнэ, хэмжээтэйгээр төрөлжүүлэн өсгөвөөс зах зээл өөрөө төрөлжин тэлнэ. Тэгвэл 30:30:30 гэсэн захиргаадалтын шинж чанартай хуваарьтайгаар худалдаа маань өрнөдөггүй юм гэхэд ядаж боломжийн хэмжээнд олширсон, төрөлжсөн зах зээлтэйгээр хөгжих байх. Харин бодлын өнцгөө, хандлагаа өөрчлөөгүй цагт цар тахалгүй байсан ч, хил хагаагүй байсан ч өөрөө өөрсдөдөө бий болгосон мэлмий, ухааны хаалтандаа түүртэн амжилттай урагш хурдалж чадахгүй л болов уу. Бид яг ингэсээр ч ирсэн шүү дээ.