Month: August 2021

Categories
мэдээ нийгэм

Эмч, эмнэлгээс иргэдэд олгодог лавлагаа, тодорхойлолтыг E-Mongolia системд оруулна

Засгийн газрын өчигдрийн хуралдаанд Эрүүл мэндийн сайд С.Энхболд салбарынхаа цахим шилжилтийн талаар танилцуулсан байна.

Тухайлбал, төрийн болон хувийн хэвшлийн байгууллагуудад ашиглаж буй 12 төрлийн эмнэлзүйн программ хангамжийн өгөгдөл солилцох хөгжүүлэлтийн ажил дуусаж, эрүүл мэндийн байгууллагууд санхүүжилтээ цахимаар нэхэмжлэх боломжтой болжээ.

Мөн E-Mongolia системд Эмнэлгийн магадлагааг нэмж оруулсан байна. Цаашид эмнэлгийн хуудас болон эмч, эмнэлгээс иргэдэд олгодог бусад дөрвөн төрлийн лавлагаа, тодорхойлолтыг оруулахаар бэлтгэж байгаа аж.

Categories
мэдээ нийгэм цаг-үе

Агаарын рестораны үйл ажиллагааг зогсоохоор болжээ

Олон нийтийн цахим сүлжээнд тархсан мэдээллийн дагуу Баянзүрх дүүргийн 11 дүгээр хорооны нутаг дэвсгэрт байрлах “Туул гарден” рестораны гадна талбайд бэлдсэн агаарын рестораны ашиглалт аюулгүй ажиллагаа болон техникийн бэлэн байдалд 2021 оны 08 дугаар сарын 10-ны өдөр хяналт шалгалтыг хийлээ.

Үүнд:

– Рестораны зориулалтаар ашиглах гэж буй бүтээцийн гарал үүслийн бичиг баримт, зураг төсөл, тооцоо, угсралт, засвар үйлчилгээ, аюулгүй ажиллагаа болон туршилт, үзлэг шалгалт хийх зааварчилгаагүй нь “Ачаа өргөх краныг төхөөрөмжлөх, аюулгүй ашиглах дүрэм”-ийн 2.19.1 дэх заалтыг;

– Дээрх дүрмийн 8.5.19 дэх заалтын г) хэсэгт Ачаа өргөх кранаар /хүн эсвэл дээр нь хүн байрласан ачааг өргөж шилжүүлэх. …/ хориглоно гэж заасныг зөрчиж байгаа нь хүний амь нас, эрүүл мэндэд эрсдэл учруулахаар байна.

Иймд 2021.08.12-ны өдрийн 02-07-139/16 дугаартай улсын ахлах байцаагчийн актаар тус агаарын рестораны үйл ажиллагааг зогсоохоор шийдвэрлэсэн байна гэж Мэргэжлийн хяналтын ерөнхий газраас мэдээллээ.

Categories
мэдээ нийгэм цаг-үе

Түрээслэгч иргэдийн асуудлыг шийдвэрлэх ажлын хэсэг байгуулагдана

Монгол Улсын Засгийн газрын өчигдрийн ээлжит хуралдаанаар Төрийн өмчийн түрээсийн орон сууцанд түрээсээр амьдарч байгаа болон түрээсийн орон сууцаа өмчлөх гэрээ байгуулсан иргэдийн талаарх асуудлыг Барилга, хот байгуулалтын сайд Б.Мөнхбаатар танилцууллаа.

Засгийн газрын хуралдаанаас өмнөх Засгийн газрын тогтоолуудын хэрэгжилтийг хангуулж ажиллаж байх чиглэл өглөө. Түүнчлэн ТОСК болон Түрээслэгч иргэдийн хооронд үүсээд байгаа асуудлыг шийдвэрлэх ажлын хэсэг байгууллаа.

Ингэхдээ “Төрийн өмчийн түрээсийн орон сууцанд түрээсээр амьдарч байгаа болон түрээсийн орон сууцаа өмчлөх гэрээ байгуулсан иргэдийн асуудлыг шийдвэрлэх Ажлын хэсэг хууль, хяналтын байгууллагад шалгагдаж байгаа “Хангай” хотхоны м2-ын үнийн зөрүүний асуудлыг тодорхой болгох, “ТОСК” ТӨХХК, Сангийн яам, Хөгжлийн банктай холбоотой өр зээлийн асуудлыг цэгцлэх ажлыг гүйцэтгэх” юм байна.

Мөн Төрийн өмчийн түрээсийн орон сууцанд амьдарч байгаа иргэдээс тавьсан асуудлыг шийдвэрлэх хугацаанд түрээсийн 5 жилийн хугацаа нь дуусаж байгаа иргэдийн гэрээг шинэчлэн байгуулах, үргэлжлүүлэн түрээсээр амьдрах боломжийг БХБЯ, “ТОСК” ТӨХХК-ийн удирдлагууд олгохоор шийдвэрлээд байна.

Categories
мэдээ нийгэм цаг-үе

Хамба Номун Хан, гавж Д.Чойжамц ламтанд Бат оршил өргөх ёслол болж байна

Хамба Номун Хан, гавж Д.Чойжамц ламтанд Бат оршил өргөх ёслолын үйл ажиллагаа болж байна

Аврал итгэлт шашныг мандуулагч Богд Жэвзүндамба хутагтын 1654 онд байгуулсан Ривугэжэй Ганданшаддүвлин буюу Номын Их хүрээний шашин номын үйл хэргийг тэргүүлэгч 29 Хамба номун хан заларсныг доор сийрүүлбээс:

АнхдугаарХамба Номун хан Агваанлувсанжамбалданзан:

Намжал дацангийн ловон, Жаюл хамба Сэрган хутагт, Анхдугаар Богд Өндөр гэгээн Занабазар хутагтын ёнзин багш болно.

Хоёрдугаар Хамба Номун хан Балжорравдан:

Мэргэн номун хан, равжамба, Өндөр гэгээн Занабазар хутагтын ёнзин багш. Цогчэн хурлын уншлага, ян дан, дэглэмийг заасан

Мэргэн номун хан, равжамба, Өндөр гэгээн Занабазархутагтын ёнзин багш. Цогчэн хурлын уншлага, ян дан, дэглэмийг заасан

Гуравдугаар Хамба Номун хан Лувсанданзанжанцан:

Эрдэнэ мэргэн бандида хутагтын /Ламын гэгээн/ анхдугаар дүрийн хувилгаан. Ламын гэгээн Лувсанданзанжанцан нь бага наснаасаа тойн хуврага болж, Өндөр гэгээн Занабазар хутагтын шавь болж, багшийнхаа зөвлөсний дагууТүвдийн Дашлхүнбэ хийдэд Банчэн богд Чойжижанцангийн дэргэд удаан сууж, судар тарнийн гүн ухаан ном үзэж судалсан байна.

Дөрөвдүгээр Хамба Номун хан Лувсангэлэгравдандорж:

Түшээт хан аймгийн жонон Галдандоржийн хошууны тэргүүн зэргийн тайж Гончогдоржийн гэрт мэндэлжээ. Их шавийн Эрдэнэ мэргэн бандида хутагтын анхдугаар дүрийн хувилгаан. Олноо Бэрээвэн номун хан хэмээн алдаршсан.

Тавдугаар Хамба Номун хан Содномринчин:

Дүлба лам хэмээн алдаршсан. Төвөд лам

Зургаадугаар Хамба Номун хан Лувсандаржаа:

Дашлхүнбэ хийдийн лам. 1741 оноос хамба номун ханд тушаагдсан. II Богд Жэвзүндамба хутагтын ёнзин багш

Долоодугаар Хамба Номун хан Жамбалдорж:

1758-1765 оны хооронд энэ албыг хашсан байна. Ноён номун ханы II дугаар үеийн хувилгаан, олноо Срайдорж номун ханы хэмээн алдаршсан.

Наймдугаар Хамба Номун хан Лувсанжамбал:

III дугаар Богд Жэвзүндамба хутагтын ёнзин багш, 1765 оноос хамба номун хан болсон.

Есдүгээр Хамба Номун хан Цэвээндорж:

1777-1791 оны хооронд энэ албыг хашсан. Их шавийн Эрдэнэ мэргэн бандида хутагтын гуравдугаар дүрийн хувилгаан. Олноо Бэрээвэн номун ханы III дүрийн хувилгаан хэмээн алдаршсан.

Аравдугаар Хамба Номун хан Лувсантүвдэнванчүг:

Манзушир хутагтын хоёрдугаар дүрийн хувилгаан. 1791-1806 оны хооронд энэ албыг хашсан.

Арваннэгдүгээр Хамба Номун хан Жанчивдорж:

Их шавийн Мэргэн хамба хутагтын гуравдугаар дүрийн хувилгаан. 1806-1820 он хүртэл хашсан.

Арванхоёрдугаар Хамба Номун хан Лувсанпринлайдандар:

Их шавийн Мэргэн бандида хутагтын IV дүрийн хувилгаан. 1820-1822 он хүртэл хашсан. Эрдэнэ хамба хутагтын хувилгаан. Эрдэнэ хамбын хүрээ нь Булган аймгийн Хишиг-өндөр сумын нутаг Жаргалант уулын өвөрт байжээ.

Арвангуравдугаар Хамба Номун хан Рэнчинжав:

Эрдэнэ Ялгуугсан хутагтын IV дүрийн хувилгаан. 1822-1830 оны хооронд энэ албыг хашсан. Срайдорж номун хан болой.

Арвандөрөвдүгээр Хамба Номун хан Лувсаншарав:

Төвд хүн. Банчэн богдоос IV Богд Жэвзүндамба хутагтын жавтүй ламаар ирсэн. Гачэн цолтой. 1830-1833 оны хооронд хамба номун ханы албыг хашсан. (Өндөр гачин)

Арвантавдугаар Хамба Номун хан Агваанхайдүв:

Түшээт хан аймгийн Дархан чин вангийн хошууны нутаг, одоогийн Төв аймгийн Алтанбулаг сумын нутаг Туул голын ойр Тариат хэмээх газрын Мандал толгой хэмээхэдмэндэлсэн. Жэдорын хамба лам хэмээн алдаршсан таван боть сүнбүм зохиолтой. Дашчойнпэл дацанд ном эрдэм суралцан улмаар Түвдийн Брайвүн хийдийн Гоман дацанд 15 жил ном үзэн судалсан.

Арванзургаадугаар Хамба Номун хан Лувсанжамъян:

Төвд хүн. V Богд Жэвзүндамба хутагтын ёнзин багшаар томилогдон ирсэн. 1838-1840 он хүртэл энэ албыг хашсан.

Арвандолоодугаар Хамба Номун хан Дорж:

Их шавийн Эрдэнэ бандида хутагтын тавдугаар дүрийн хувилгаан. VI Богдыг Монголоос тодруулах оролдлого хийсэн хэргээр албан тушаалаас нь удалгүй буулгасан. 1840 онд энэ албыг хашсан. Эрдэнэ хамба номун ханы хувилгаан.

Арваннаймдугаар Хамба Номун хан Лувсаннамжил:

Төвд хүн. Гачэн цолтой. VI Богд Жэвзүндамба хутагтын жавтүй ламаар залагдаж ирсэн. 1847-1848 оны хооронд энэ албыг хашсан.

Арванесдүгээр Хамба Номун хан Лувсанчүлтэмжигмэд:

Мэргэн хамба хутагтын IV дүрийн хувилгаан.

1847-1853 он хүртэл энэ албыг хашсан.

Хорьдугаар Хамба Номун хан Дорж:

Их шавийн Эрдэнэ мэргэн бандида хутагтынIV дүрийн хувилгаан. 1853-1865 он хүртэл дахин энэ албыг хашсан. Эрдэнэ хамба номун ханы хувилгаан.

Хориннэгдүгээр Хамба Номун хан Балданчойнпэл:

Төвд хүн. VII Богд Жэвзүндамба хутагтын жавтүй ламаар залагдан ирсэн. VIII Богдын ёнзингоор томилогдсон.

Хоринхоёрдугаар Хамба Номун хан Пунцаг-Осор:

Их шавийн Цуян отгийн харъяат. Түшээт хан аймгийн Дархан чин вангийн хошууны нутаг, одоогийн Төв аймгийн Алтанбулаг сумын нутагт мэндэлсэн. Их хүрээний Зоогой аймгийн лам. Дашчойнпэл дацангийн гэсгүй, 1891 онд Их хүрээний цорж, 1897 онд дэд хамба, 1900-1920 он хамба номун ханы албыг хашсан.

Хорингуравдугаар Хамба Номун хан Лувсанхаймчиг:

1915 онд VIII Богдын жавтүй ламаар залагдан ирсэн. Ёнзин хамба хэмээн алдаршсан.

Хориндөрөвдүгээр Хамба Номун хан Найдангийн Эрдэнэпэл:

Сайн ноён хан аймгийн Далай чойнхор вангийн хошуу, одоогийн Завхан аймгийн Их уул сумын нутагт 1887 онд мэндэлж бага насандаа хошууны гол хүрээ Тариатын хүрээнд шавьлан сууж байгаад их хүрээний гүн ухааны Дашчойнпэл дацанд ном судлан 1933 онд гавж цол хамгаалсан. МБШТГандантэгчэнлин хийдийг 1944 оны зуны эхэн сард “Мөргөлийн дуган” нэртэйгээр хурал номын үйл ажиллагаагаа эхлүүсэн бөгөөд тус хийдийн анхны хамба ламаар Н.Эрдэнэпэлийг тохоон томилсон

Хоринтавдугаар Хамба Номун ханСамаагийн Гомбожав:

Сэцэн хан аймгийн Харцага чин вангийн хошуу, одоогийн Хэнтий аймгийн Баян-овоо сумын нутагт 1901 онд мэндэлсэн. Их хүрээний Идгаачойнзинлин дацанд гүн ухааны ном судлан 1935 онд гавж цол хамгаалсан. 1960 онд Гандантэгчэнлин хийдийн хамба ламаар сонгогдон 1980 он хүртэл 20 жил ажилласан.

Хоринзургаадугаар Хамба Номун ханХархүүгийн Гаадан:

Увс аймгийн Бөхмөрөн суманд 1923 онд мэндэлсэн. Бага насандаа Төгсбуянтын хүрээнд шавилан сууж ном эрдэмд боловсорсон. 1980-1990 он хүртэл хамба ламын албыг хашиж байсан.

Хориндолоодугаар Хамба Номун ханСугарын Дагвадорж:

Түшээт хан аймгийн Балдан засгийн хошуу, одоогийн Өмнөговь аймгийн Хүрмэн сумын нутагт 1924 онд мэндэлсэн. Бага насандаа нутгынхаа Ганданшадүвлин хийдэд ном эрдэмд сурч боловсорсон. 1990-1991 оны хооронд хамба ламын албыг хашсан.

Хориннаймдугаар Хамба Номун ханТөмөрийн Дамдинсүрэн:

Түшээт хан аймгийн Дархан чин вангийн хошууны Гүнжийн сүмийн Сүмчин отогын нутаг, одоогийн Төв аймгийн Эрдэнэ сумын нутаг Баруун баян хэмээх газар 1900 онд мэндэлсэн. 1990 онд гавжийн дамжаа барьсан . 1991-1992 он хүртэл хамба ламын албыг хашиж байв.

Хоринесдүгээр “Хамба Номун хан”, гавж Дэмбэрэлийн Чойжамц:

Хамба номун хан Чойжамц нь билгийн тооллын 16-р жарны цагаагчин :туулай жил, нийтийн он тооллын 1951 онд Монгол улсын Төв аймгийнБүрэн сумын”Хайрхан булаг” хэмээх газар мэндэлсэн.

МБШТ Гандантэгчэнлин хийд нь ойр холгүй тэгш асрал нигүүсэл хийгээд дээдийн номын үйлсийг даян дэлхийд өрнүүлэн дэлгэрүүлэгч Дээрхийн гэгээнтэн Далай багштайшашин номын харилцаа тогтоосноор тэрбээр 1983 онд Энэтхэг улсад зорчиж Дарамсала дахь Буддын Гүн ухааны сургууль “Цанид ловда”-д 3 жил хичээнгүйгээр суралцсан.

Тэрээр МБШТ Гандантэгчэнлин хийдийн Дэд хамба, Да ламын мяндаг тушаалыг1986-1992 онд хариуцлагатайгаар хашиж, шашин номын үйлийг хичээнгүйгээр өрнүүлэн ажиллаж байсан билээ.

Хамба номун ханД.Чойжамц нь 1992 оны 8-р сарын 20-ны бэлэгт сайн өдөр МБШТ Гандантэгчэнлин хийдийн “Тэргүүн хамба” хэмээх өндөр дээд хариуцлагатай мяндаг тушаалыг хүлээн авч, хуучин социалист нийгмээс шинэ ардчилсан нийгэмд шилжих шилжилтийн хүнд хэцүү үеэс эдүгээг хүртэл энэ насны алжаал зүдрэлийг огоорч, шашин амьтны тусад хязгааргүй үйлс бүтээлийгчин бишрэл, хичээл зүтгэлээр үүтгэн бүтээсэн түүхэн гавъяатан юм.

Тэрбээр Монгол улсын АИХ-ын депутатаар 1990-1992 онд сонгогдон Монгол улсын шинэ үндсэн хууль батлалцах түүхт үйл хэрэгт оролцож,үндсэн хуульд “Төр шашнаа хүндэлж, шашин төрөө дээдэлнэ” хэмээх тэргүүтэн бурханы шашны байр суурь бататгах заалтуудыгоруулахад гол санал санаачлагыг гарган ажиллаж байсан.

Хамба номун хан Д.Чойжамц нь Аврал итгэл Богд Жэвзүндамба хутагтын номын мэргэдийн орон болсон Гандан хүрээний уламжлалт дацангууд сургуулиудыг дахин сэргээх хүнд үүргийг хүлээн авч ном эрдэмтэй өтгөс өвгөд лам нарын санал санаачлага, зөвлөгөө,дэмжлэг тусалцаагаарчойрын гурван дацан Дашчойнпэл, Гунгаачойлин, Идгаачойзинлин, тарнийн гүн ухааны Жүд дацан, Дүйнхор дацан, Бадма-ёго дацан, Жанрайсиг дацан, Манба дацан тэргүүтнийг сэргээн босгож, хурал номын үйл ажиллгааг нь жигдэлсэн болно.

Тэрээр тусгаар тогтнол болон төр түмний их шүтээн өндөр Жанрайсиг бурханыг дахин бүтээх үйл хэрэгт хичээн зүтгэсэн.

Хамба номун хан Д.Чойжамц бээр урьдын мэргэдийн замнал, үйлсийг дагаж 1999 онд чойрын дацан Дашчойнпэлд гавжийн дамжаа барьсан.

Тэрээр бурханы шашны тэргүүн Богд Жэвзүндамбатэргүүтэй хутагт хувилгаадыг дахин тодруулахыг хориглосон тухайн үеийн төр засгийн тогтоолыг цөхрөлтгүй хөөцөлдөж хүчингүй болгосны үндсэн дээр Дээрхийн гэгээнтэн 9-р дүрийн Богд Жэвзүндамба хутагтыг Монгол оронд дахин залж чадсан.Улмаар Монголын хутагт хувилгаадууд албан ёсоор тодрох, залрахнөхцөл боломж бий болсон юм.

Хамба номун хан Д.Чойжамц нь аврал итгэлийн дээдОчирдара 9-р Богд Жэвзүндамба хутагтыг Монголын улсын иргэн болгох, Бурханы шашны тэргүүнд өргөмжилөх ажлыг удирдан зохион байгуулж, МУ-н ерөнхийлөгчөөр 9-р дүрийн Богд Жэвзүндамба хутагтыг“Монголын бурханы шашны тэргүүн” байх эрхийг сэргээлгэж, бурханы шашинт нийт ард түмний эгээрэл хүслийг хангасан гайхамшигт үйлсийн үүтгэсэн.

Тэрээр Монгол оронд 1990 оноос хойш Аврал итгэлт, оройн дээд Дээрхийн гэгээнтэн 14 дүгээр Далай багшийг удаа дараагийн бүхий л номын айлчлалыг өөрийн биеээр удирдан зохион байгуулж, сүсэгтэн олон Дээрхийн гэгээнтэй номын барилдлага тогтоож, сүсэг бишрэлийн сүүн давалгаа арвидан долгилж байна.

Анхдугаар Богд Өндөр гэгээний үүсгэн байгуулсан Батцагаан Их Цогчэн дуганыг МБШТ Гандантэгчэнлин хийдэддахин бүтээн босгуулсан бөгөөд Бурхан багш гэгээрсэн газар буюу БНЭУ-ын Бихар мужийн Бодгаяа-д Монголын бурханы шашны өнгө төрхийг олон улсад таниулсан “Монгол сүм”-ийг барих ажлыг амжилттай удирдан зохион байгуулсан.

Хамба номун хан Д.Чойжамц нь хот хөдөөгийн төвийнболон гол уламжлалт 34-н хийдийн тэргүүн лам нарыг эгнээндээ багтаасан Монголын Бурханы Шашинтны Төвийн Тэргүүн Лам нарын Зөвлөлийн хурлыг даргалж шашны тулгамдсан асуудлуудыг хэлэлцэж, олон олон чухал баримт бичгүүд, хөгжлийн хөтөлбөр төлөвлөгөөнүүдийг хэлэлцүүлэн батлуулж, заавар зөвлөгөөг өгч ажиллаж байгаа билээ.

Азийн Буддистуудын ЭнхТайвны Бага Хурал нь 1969 онд байгуулагдаж энэхүү хурлын ерөнхийлөгчөөр МБШТгандантэгчэнлин хийдийн үе үеийн хамба нар сонгогдон нэр төртэй ажил үүргийг хашижбайсан бөгөөд энэхүү хамба нарын энхийнүйлсийг өвлөн залгуулж тэрээр 2003 онд Азийн Буддистуудын Энх Тайвны Бага Хурлын ерөнхийлөгчөөр сонгогдсон. Дэлхий дахинд өөрчлөлт шинэчлэл гарч, хоёр туйлт систем задарч тус хурлын үйл ажиллагаа хэсэг хугацаанд суларсан авч 2019 онд АБЭТБХ-ын 11-р ерөнхий чуулганыг Монгол орондоо хуралдуулж, түүний зорилго, зорилт болон дүрэм, бүтэц зохион байгуулалтыг цаг үетэйгээ зохицуулан өөрчилж, тус байгууллагын үйл ажиллагааг шинэ түвшин гаргасан. Үүнийг АБЭТБХ-ын үндэсний төвүүд маш баяр талархалтайгаар хүлээн авсан.

Тэрбээр байгаль орчныг хамгаалах, шашин хоорондын эв нэгдлийг хангах зорилготой “Санвад-3” олон улсын хурлыг 2019 онд Монгол улсын нийслэл Улаанбаатар хотод амжилттайзохион байгуулж энэ хуралд дэлхийн 17 орны төлөөлөгчид өргөнөөр оролцон харилцан яриа хэлэлцээрийг өрнүүлж, хамтын ойлголцлыг бий болгосон.

Хамба номун хан Д.Чойжамц олон улсад нэр хүндтэй шашны зүтгэлтний хувьд 2013 онд БНЭУ-д төвтэй Олон улсын Бурхны шашинтнуудын холбооны Ивээгчдийн зөвлөлийн гишүүнээр, 2014 онд Япон улсад төвтэй Бурхны шашны дээд хэмжээний чуулганы ерөнхийлөгч зэрэг албан тушаалд сонгогдон ажиллаж байгаа болно. Эдгээр нь Монголын бурханы шашныг олон улсад таниулах, нэр хүндийг өргөх, олон улсын шашинтангуудтай хамтын үйл ажиллагаа бэхжүүлэхэд чухал үйл явдал болсон.

Хамба Номун хан Д.Чойжамц бээр хэлмэгдүүлэлт болон Богд Жэвзүндамба хутагтууд, Монголын номын мэргэд, хутагт хувилгаадуудын тухай олон эрдэм шинжилгээний хурлуудыг санаачлан болон дэмжиж оролцож, Монголын бурханы шашны байр суурь,соёл уламжлалын талаар айлдвар сургаалаа хүргэхээс гадна, олон улсын нэр хүндтэй хурлуудад Монголын бурханы шашныг төлөөлөн оролцож шашин хоорондын эв нэгдэл, энх тайван, аюулгүй байдал, цаг үеийн асуудлаар үг айлдвараа айлдсаар байгаа билээ.

Хамба номун хан Д.Чойжамцын шашин номын үйл хэргийн төлөөх чин зүтгэлийг Монголын төр засгаас үнэлж 2006 онд “Соёлын гавъяат зүтгэлтэн” цол, 2013 онд Сүхбаатарын одонгоор тус тус шагнасан юм. Мөн олон улсын энх тайван, хамтын ажиллагааг өргөжүүлэх үйлст гаргасан гавъяаг үнэлж 2015 онд Камбожийн эзэн хаан 2-р одонгоороо шагнаж байсан билээ.

Монголын бурханы шашинтны төвийн тэргүүн лам нарын зөвлөлийн хурлын 2018 оны 09 –р сарын 29 –ны өдрийн 01 тогтоолоор Өндөр гэгээний үеэс улиран залгамжлагдсан Хамба номун ханы дамжлага, МБШТГандантэгчэнлин хийдийн шашинд үүтгэсэн цаглашгүй гавьяа, тус хийдийг тэргүүлж байсан тэргүүн хамба нарын үйлс бүтээл зэргийг үнэлэн дүгнэж 1944 оноос тус хийд тэргүүн хамба ламын өндөр мяндаг тушаалыг хашиж байсан хамба лам нарт “Хамба номун хан “ цол хэргэмийг нөхөн өргөмжилөн олгосон болно.

Тус тогтоолыг дэмжиж Монгол улсын ерөнхийлөгч Х.Баттулга 2021 оны 06 дугаар сарын 14 –ний өдөр зарлиг буулган МБШТГандантэгчэнлин хийдийн тэргүүн их хамба ламд “Хамба номун хан” цол хэргэм өргөжилснийг соёрхож баталсан билээ.

Энэ нь МБШТөв Гандантэгчэнлин хийдийн үе үеийн Тэргүүн хамба лам нарын удирдан манлайлсан үүрэг, нэр хүнд, үйлс зохиолыг сэргээн тодотгосон түүхэн их үйл явдал болсонд баярлан талархаж, сүсэглэн биширч хүлээн авч 17-р жарны Цөөвөр хэмээх үхэр жилийн намрын эхэн сарын шинийн 4-ний бэлгэ дэмбэрэлт сайн өдөр тус хийдээс Хамба номун хан Д.Чойжамц ламтанд даншүг өргөж буй билээ.

Categories
мэдээ нийгэм

Өнөөдөр Алтай, Хангай, Хөвсгөл, Хэнтэйн уулархаг нутгаар дуу цахилгаантай аадар бороо орно

2021 оны наймдугаар сарын 11-ний 08 цагаас 20 цаг хүртэлх цаг агаарын урьдчилсан мэдээг хүргэж байна.

Нутгийн баруун хэсгээр үүлшинэ, бусад нутгаар үүл багасна. Алтай, Хангай, Хөвсгөл, Хэнтэйн уулархаг нутаг, Дорнодын тал нутгаар дуу цахилгаантай аадар бороо орно. Салхи нутгийн зүүн хэсгээр баруун хойноос, бусад нутгаар баруун өмнөөс секундэд 5-10 метр. Монгол-Алтай, Хангай, Хөвсгөлийн уулархаг нутаг, Эг, Үүр, Халх голын хөндийгөөр 17-22 градус, Их нууруудын хотгор, говийн бүс нутгийн баруун өмнөд хэсгээр 28-33 градус, бусад нутгаар 22-27 градус дулаан байна.

Малчид, иргэдэд зориулсан мэдээ: Өнөөдөр Алтай, Хангай, Хөвсгөл, Хэнтэйн уулархаг нутгаар бороо, дуу цахилгаантай аадар бороо орно.

Улаанбаатар хот орчмоор: Үүлшинэ. Бороо орохгүй. Салхи баруун хойноос секундэд 5-10 метр. Өдөртөө 24-26 градус дулаан байна.

Categories
мэдээ онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

Г.Дамдинням: Боловсролын салбарт цогц реформ хийгдэнэ

УИХ-ын гишүүн, БСШУС-ын байнгын хорооны дарга Г.Дамдиннямтай ярилцлаа.

-Өнгөрсөн хаврын чуулганаар БСШУС-ын байнгын хорооноос Соёлын тухай хуульд онцгой анхаарал хандуулж батлууллаа. Энэ хуульд ямар гол зохицуулалт оров?

-БСШУС-ын байнгын хороо өнгөрсөн хаврын чуулганаар долоон удаа хуралдаж, 18 асуудал хэлэлцсэн. Мөн дөрвөн ажлын хэсэг байгууллаа. 129 саналын томьёолол дээр шийдвэр гаргаж хуулийн төсөл найм, анхны хэлэлцүүлгийн санал дүгнэлт зургаа, эцсийн хэлэлцүүлгийн саналыг хоёр удаа гаргасан. Өөрөөр хэлбэл, эрхлэх асуудлынхаа хүрээнд 15 хууль, хоёр УИХ-ын тогтоол хэлэлцэж баталлаа. Үүнээс Соёлын тухай хууль, Кино урлагийн тухай хуульд онцгой анхаарал хандуулж батлуулж чадлаа. Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөр, УИХ-аас баталсан Монгол Улсыг хөгжүүлэх таван жилийн үндсэн чиглэлд ч тэр, МАН-ын 2020 оны УИХ-ын сонгуульд туссан мөрийн хөтөлбөрт ч тэр ард иргэдэд таалагдаж, хүлээлт үүсгэсэн зүйл нь Соёлын яамтай болох байсан. Өөрөөр хэлбэл, эрх баригч намын зүгээс “Монголын соёлыг дэмжинэ. Үүнийг төрийн зүгээс бодлогоор анхаарах цаг нь болсон” гэдгийг хэлж байсан. Ингээд Соёлын яам байгуулагдсан. Гэтэл эрх зүйн орчин нь бүрдээгүй байсан. Энэ хуульд сүүлийн 15 жил шинэчилсэн найруулга огт ороогүй, олон парламент, ажлын хэсэг, Засгийн газар дамжсан. Соёлын хууль бол соёл урлагийн салбарын Үндсэн хууль л даа. Маш олон жил яригдсан ч, яагаад ч юм бэ батлагддаггүй байсан. Энэ хуулийг батлуулахын тулд маш их хүчин чармайлт гаргасан. Соёл гэхээр хүний амьдралын хэв маягаас эхлүүлээд бүх юм ордог, маш өргөн цар хүрээтэй. Иймээс их өвөрмөц юм байна лээ. Соёл гэх энэ өргөн ойлголт, салбарын аль талаас нь эхлэх, аль талаас нь харах тодорхойгүй байсан. Судлаачид, мэргэжлийнхэнтэй ч их ажиллалаа. Энэ хуульд хэд хэдэн онцгой анхаарах зүйлийг зориуд тэмдэглэж хэлмээр байна. Нэгдүгээрт, Төрийн зүгээс соёлын үйл ажиллагааг хэрхэн зохицуулах, соёлын бодлогыг хэрхэн анхаарч ажиллах вэ гэдэг чиглэлд зохицуулалт хийсэн соёлын малгай хуулийг бид баталж гаргалаа. Энэ хууль батлагдсанаар хэд хэдэн бодит үр дүн гарна. Нэгдүгээрт, Монголын соёлыг хамгаалах, олон улсад түгээн дэлгэрүүлэх, ирээдүйн залуучуудад хүргэх, Монголын соёлыг баяжуулах чиглэлээрх төрийн зохицуулалт маш тодорхой болсон

Үүний хүрээнд Улаанбаатар хот ч гэдэг юмуу төв суурин газруудад байгаа хуучны барилгууд, урлагийн үнэт бүтээл, хөшөө дурсгал зэргийг соёлын өвийн жагсаалтад бүртгэдэг болж байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл, Монголын соёлын үнэт зүйл хэмээн баталгаажуулж гэрчилгээ олгоно. Ингэснээр уг өвийг нураах, эвдэх, гар хүрэх боломжгүй болж хуулиар бүрэн хамгаалагдаж байна гэсэн үг. Жишээлбэл, Гандан, Чойжинламын сүм ч юм уу эсвэл аймгийн төвүүдэд байдаг сүм, соёлын бусад үнэт өвийн эргэн тойронд өндөр барилга бариад хаачихсан тохиолдол олон байдаг шүү дээ. Тэгвэл энэ хуулиар эргэн тойрны харагдах нөхцөлийг хангах үүднээс өндөр барилга барихгүй байх зохицуулалтыг тусгасан. Жишээ нь, АНУ-ын Вашингтон хотод Харандаа барилгаас өндөр барилга барихыг хориглодог. Яг үүнтэй ижил зохицуулалтыг хийсэн. Соёлын яам байгуулагдсантай холбоотойгоор соёлын газрууд аймаг орон нутаг, дүүрэгт байгуулагдах ёстой. Гэтэл өнөөдрийг хүртэл тэр бүтэц нь байхгүй, соёлын хэлтэс гэдгээр явж байна. Тэгвэл энэ хууль батлагдсанаар тусад нь соёлын газар олгож бий болгоно. Тэнд ажиллаж байгаа ажилчид орон нутгийн нэмэгдэл авна, хэдэн жил ажиллаад ямар нэмэлт урамшуулал авах, ямар хөрөнгө оруулалт хийх, аймаг, орон нутаг ямар эрх, үүрэг хүлээх, төв яам ямар эрх хүлээх вэ гэдэг тусгай зохицуулалтыг бүрэн хэмжээнд хийсэн.

-Кино урлагийн тухай хууль батлагдсан. Энэ хуулийг батлах нийгмийн шаардлага нь юу байсан юм бэ, хуулийн гол зохицуулалтын талаар яривал?

-Соёлоо хамгаалж, өмгөөлөхөөс гадна соёлоор бизнес хийх, эдийн засгийн эргэлтэд оруулж ашиг олох, шинэ соёлуудыг дэмжих, соёлын бүтээлч үйлдвэрлэлийн чиглэл рүү ямар өөрчлөлт оруулах, бодлогыг төр яаж хэрэгжүүлэх вэ гэдэг суурийг тавьсан. Үүнийг дагаад Соёлын бүтээлч үйлдвэрлэлийн хууль удахгүй хэлэлцэгдэх ёстой. Үүний эхлэл нь Кино урлагийг дэмжих тухай хууль болсон. Кино урлагийг дэмжих тухай хууль нь соёлын бүтээлч үйлдвэрлэлийн чиглэлийн анхдагч хууль. Энэ хууль бол кино урлагийн бизнесийн орчинг дэмжих, Монгол орныг сурталчлах, гадны хөрөнгө оруулалтыг татах, кино урлагийн салбарт ажлын байрыг бий болгох, эдийн засгийн тусдаа салбар үүсгэх эрх зүйн зохицуулалтыг хийсэн. Тухайлбал, Гадаадын хөрөнгө оруулагчид Монголд орж ирээд кино хийхэд Монголд гаргасан зардлын 30 хүртэлх хувийг буцааж өгөх нөхцөлийг бүрдүүлсэн. Ер нь дэлхийн улс орнууд ийм жишгээр өрсөлддөг л дөө. Жишээ нь, Унгар улс гэхэд кино урлагийн бизнесийн салбар руу асар хүчтэй орж ирж байна. Тэд Унгар улс болон Дэлхийн хаана ч хийсэн Унгар улсын тухай киноны нийт зардлын 30 хувийг өгч байна. Манайх зөвхөн Монголын нутагт гаргасан зардлын 30 хувийг буцааж өгнө гэсэн зохицуулалтаар явж байгаа юм. Жишээ нь, нэг кино 200 сая ам.доллар зарцуулаад 1 тэрбум долларын ашиг олж байсан тохиолдол байна. Холливудын гэдэг ч юм уу, эсвэл Каннын кино хийгдэхээр манайд ирлээ гэхэд бид орчныг нь бүрдүүлж өгөх ёстой. Өөрөөр хэлбэл, Монголд ирээд кино хийхэд хямд, таатай нөхцөлтэй хуулийн зохицуулалттай, эдийн засгийн хувьд ашигтай, гарсан кино нь Монгол орныг сурталчилж, энэ нь эргээд Монголдоо ашгаа өгдөг байх ёстой. Мөн кино хийх явцад бий болдог ажлын байрт монгол хүн ажиллаж, цалин авах болон бусад бүх ханган нийлүүлэлтийг хийнэ. Үүнээс гадна Монголын уран бүтээлчид тэр хүмүүстэй хамт ажиллаж чадваржиж, чанаржиж үлдэнэ. Энэ бол соёлын бүтээлч үйлдвэрлэлийн суурь нь.

-Дотоодын кино үйлдвэрлэгчдээ яаж дэмжих вэ?

-Дотоодын кино үйлдвэрлэгчдээ дэмжих сантай болж байгаа. Уг сангаар дамжуулж олон улсад өрсөлдөх чадвартай кинонуудыг төрөөс санхүүжүүлнэ, хөнгөлөлттэй зээлээр дэмжинэ. Тодорхой хувийг эргүүлж авна. Санд төвлөрсөн мөнгөөр дараагийн уран бүтээлээ дэмжинэ. Ингээд эргэх холбоотой бизнесийн суурийг нь тавьсан хууль болсон. Намрын чуулганаар Соёлын бүтээлч үйлдвэрлэлийн хууль болон бусад дагалдах хуулийг оруулж ирж хэлэлцүүлэх гээд Соёлын яамныхныг шахаад сууж байна. Соёлын өвөө хадгалж хамгаалах нь тусгаар улсын үүрэг мөн. Гэхдээ түүнийгээ хоол болгож идэх хэрэгтэй шүү дээ. Жишээ нь, Энэтхэгийн Тажмахал байна. Хятадын Цагаан хэрэм, Хориотой хот байна гэх мэтээр бүтээлч үйлдвэрлэлийг бий болгож, орлого олж байгаа газруудыг дурдаж болно. Манайд Хархорин, Гандан, Бурхант зэрэг байна. Үүнийгээ бид яаж бизнес болгож, яаж орлого олох юм бэ гэдэг зохицуулалтаа хийх ёстой. Дэлхийн улс орнуудын түүхэн дурсгалт газрыг үзэхээр ирсэн нэг жуулчин дунджаар 2-3 мянган ам.доллар тухайн улсдаа үлдээдэг гэсэн судалгаа байдаг. Тиймээс бид энэ том боломжийг ашиглаж аялал жуулчлалыг дэмжих ёстой. Аялал жуулчлалыг дэмжихэд кино урлаг их чухал байдаг. Тиймээс хамгийн түрүүнд кино урлагийн хуулийг барьж авч, батлууллаа.

-Хөдөө орон нутагт байдаг хиргисүүр, буган хөшөө, сүг зураг гэх мэт соёлын үнэт өвийг хамгаалах ямар зохицуулалт орсон бэ?

-Соёлын газар байгуулагдаж соёлын хэлтсийн ажилтнууд бий болно. Эдгээр ажилтнууд эртний өв соёлыг хамгаалах эрхтэй болж байгаа. Одоо бол очиж сануулах, эсвэл цагдаа, мэргэжлийн хяналт л дууддаг үүрэгтэй шүү дээ. Тиймээс энэ хуулийн үр дүнд соёлын өвийг хадгалж хамгаалах, шаардлагатай бол торгодог, цагдах, дүгнэлт гаргадаг эрх бүхий этгээд этгээд томилогдоно. Ийм эрх бүхий соёлын элч төлөөлөгчид ажиллаж байж бид өвөө хадгалж хамгаална. Монголын түүхтэй холбоотой Монголын газар нутаг дээр байсан соёл иргэншилтэй холбоотой асар их үнэт олдворыг хулгайлж, тонож дээрэмдэж байгаа. Үүнийг зогсоох цаг нь болсон.

-Боловсролын багц хууль намрын чуулганаар хэлэлцэгдэнэ. Энэ хууль батлагдсанаар боловсролын салбарт ямар ахиц дэвшил гарах вэ?

-Одоогийн байдлаар өргөн баригдсан долоон хууль байна. Энд хэд хэдэн онцлог бий. Ер нь боловсролын салбарт шинэчлэл тасралтгүй хийгдэж байх ёстой. Шинэчлэл гэхээр “Сайд солигдох бүртээ боловсролын хуулийг өөрчилж шинэчлэх гэлээ” хэмээн шүүмжилдэг. Гэхдээ үе үеийн сайд, Засгийн газар, УИХ шинэчлэл хийхээс өөр аргагүй юм билээ. Учир нь бид 70 жил явчихсан зөвлөлт маягийн системийг солих ажлыг сүүлийн 31 жил хийж байна. Тиймээс боловсролын салбарын юу нь болж, юу нь болохгүй байна, төгсөж гарч байгаа залуус олон улсад өрсөлдөх чадвартай болж чадаж байгаа эсэхэд тасралтгүй анхаарч, засвар хийхээс өөр арга байхгүй. Боловсролын багц хуульд энэ удаа өөрчлөлт оруулахдаа УИХ-ын түүхэнд байгаагүй хамгийн том ажлын хэсэг байгуулагдсан. Долоон салбар хуулийн ажлын хэсэг байгуулагдаж, 23 гишүүн энэ хуулиудын ажлын хэсэгт орж ажиллаж байна. Өмнө нь боловсролын хуульд өөрчлөлт оруулахдаа Дээд боловсролын хуулийн төсөл ч гэдэг юм уу, эсвэл Сургуулийн өмнөх боловсролын хуулийн төсөл гээд дандаа тус тусад нь оруулж ирдэг байсан. Энэ удаа бид цогцоор нь харж байгаад бүтэн системээр нь уялдаа холбоотойгоор өөрчилье. Ингэхдээ монгол хүн гэж ямар хүн байх ёстой юм бэ. Ирээдүй хойч үеийн хүүхдүүд Монголын боловсролын системээр боловсроод гарахдаа ямар чадвартай болох ёстой юм бэ. Яслиасаа цэцэрлэг, цэцэрлэгээсээ бага сургууль, бага сургуулиас ахлах сургууль, ахлах сургуулиасаа МСҮТ эсвэл их, дээд сургуулийн алийг нь сонирхож байгаа түүн рүү орох, бүтэн системээрээ явахад хүмүүс юу юуг туулах ёстой вэ. Үүний үр дүнд ирээдүйн монгол иргэн ямар хүн болж гарч ирэх ёстой юм бэ гэдгийг тодорхойлсон цогц хуулийг батлуулна. Өөрөөр хэлбэл, Монголын боловсролын системээр боловсруулагдсан иргэн олон улсад өрсөлдөж чаддаг байх ёстой. Нөгөө талаас ирээдүйн иргэнийг бэлдэж гаргаж ирэх багш сургуулийн ажилтан албан хаагчдын цалин урамшуулал, нийгмийн баталгааг яаж хангах юм бэ. Сайн ажиллаж байгаа нь яаж урамшууллаа авах юм бэ, муу ажиллаж байгаа нь яаж энэ салбараасаа гарч байх юм бэ. Үүнийг бэлддэг тогтолцоо нь ямар байх юм бэ. Хэн хариуцах юм бэ. Багш нарыг ажлын байранд нь хэн сургаж, чадваржуулах юм бэ. Багш гэдэг оролцогч талд яаж анхаарах вэ гэдэг эрх зүйн зохицуулалтыг боловсронгуй болгоно.

Гуравдугаарт, эцэг эхийн оролцоо буюу бусад оролцогч талын боловсролын салбар дахь оролцоо ямар байх юм бэ. Компаниуд, төр яаж оролцох юм бэ. Мөнгө санхүүгээр яаж дэмжих юм бэ. Төгсөгчид нь яаж оролцох юм бэ. Энэ бүхний эцэст олон улсын стандарт руу хэрхэн ойртох юм бэ. Энэ зохицуулалтыг энэ өөрчлөлтөөр хийх ёстой. Бүх оролцогч талуудын асуудлыг шийдэх хэмжээнд энэ өөрчлөлтийг хийнэ. Намрын чуулганы хамгийн том реформын шинжтэй хууль бол боловсролын салбарын хууль. Намрын чуулганы турш явах том сэдэв бол энэ. Энэ салбарт ажиллаж байсан хүмүүстэй нэгдсэн ажлын нэг хэсэг гаргая гэж явж байгаа. Энэ хүрээнд оролцогч талуудыг бүгдийг нь оролцуулсан улс даяар хамарсан хэлэлцүүлгийг өрнүүлнэ. Боловсролын яамнаас удахгүй зохион байгуулна. Байнгын хорооноос дэмжээд явна. Бүх оролцогч талын санал, санаалчилгыг авч байж энэ хууль цааш хэлэлцүүлэгдэнэ.

Дээд боловсролын салбарт гэхэд бусдаас хуулдаг, төгсөөд гарч байгаа хүмүүсийн ажлын байранд тэнцэж байгаа эсэх, дипломтой ажилгүйчүүдийн тоог яаж хязгаарлах, захиргааны аргаар дээд боловсролын сургуулийг хаах юм уу, эсвэл эдийн засгийн аргаар зохицуулах ёстой юу, аль мэргэжлийг дэмжих юм бэ, эцэст нь төгсөөд гарч ирэх мэргэжилтэнг хаана ажиллуулах юм бэ гэх мэтээр зах зээлийн баримжаатай мэргэжлийг эзэмшүүлдэг тогтолцоог Дээд боловсролын хуулиар хийх ёстой.

-Хүмүүнлэг боловсролын тухай хуульд ямар зохицуулалт хийгдэж байгаа вэ?

-Мэдлэг чадвартай хэрнээ сэтгэлгүй гэдэг яриа хүмүүсийн дунд нэлээн байдаг шүү дээ. Сэтгэл чухал, гэхдээ манай боловсролын тогтолцоо зөв хүнийг бэлтгэх ёстой гэсэн философийг гаргаж өгөх ёстой. Зөв хүнийг бэлдээд тэр нь тодорхой боловсролтой, олон улсад өрсөлдөх чадвар бүхий мэдлэг чадвартай, түүнийгээ амьдралдаа ашиглаж чаддаг байх хэрэгтэй шүү дээ. Өөрөөр хэлбэл, “Уг нь манай энэ гавал л даа. Даанч толгойгоо ашиглаж чадаагүй” гэсэн яриа олон сонсож байсан байх. Гэтэл монгол хүн Монголын боловсролын тогтолцоогоор ороод гарахдаа системээс их, бага хэмжээгээр мэдлэгээ олоод гарах ч хамгийн гол нь зөв монгол хүн болох ёстой. Өрөвдөж энэрдэг, эх орондоо хайртай, зөв бурууг ойлгодог, нийгмийн соёлтой, нийтийн төлөө бодож чаддаг байх хэрэгтэй шүү дээ. Хоёрдугаарт, ур чадвартай болох ёстой. Түүнээс бүхнийг мэдэх боломжгүй. Дэлхийн ертөнцийн мэдлэг хэдэн триллионоор үржиж байна. Супер компьютерийн дараагийн үе рүү орчихсон. Зөв буруу гэсэн хоёрхон хариуг компьютер гаргадаг байсан бол одоо хэдэн арван хувилбараар гаргаж сонголт хийлгэдэг түвшин рүү ирээдүй оччихсон байна. Дэлхий ертөнцийн хөгжил сансрын хурдаар явж эхэлж байна. Мянган долларын компьютерт хүн төрөлхтний бүтээсэн бүх мэдээлэл орж болж байна. Хиймэл оюун ухаан бий болж байна. Материал судлалын шинэ тооцоолол бий болоод эхэллээ. Заавал лобарторид хийхээс илүү шууд компьютерээр тооцоолол хийж болж байна. Техник, технологийн хурдтай хөгжлөөр ковидын вакциныг хагас жилд ч хийдэг болох боломжтой болох байх гэж ярьцгааж байна. Энэ бол мэдээллийн технологи, дэлхий ертөнцийн мэдээллийн хурд хаана явж буйг харуулж байгаа юм. Энэ эрин рүү шилжиж байхад Монголын боловсролын тогтолцоо хэнийг, хаана зориулж бэлдэх ёстой юм бэ гэдгээ тодорхойлох цаг болчихсон. Тэгэхээр нэгдүгээрт, сэтгэлтэй монгол хүн. Хоёрдугаарт, ур чадвартай монгол хүн байх ёстой. Тэр ур чадвараа ашиглаад аль ч салбарт хөрвөж чаддаг хүнийг бий болгох ёстой. Дэлхийн эдийн засгийн форумын судалгаагаар хүн гурван мэргэжил эзэмшиж байж одоогийн нийгэмд амьдралаа залгуулж чаддаг болно гэсэн байгаа юм. Өмнө нь хуульч мэргэжилтэй бол тэр чиглэлээрээ насаараа ажиллаад болдог байсан бол одоо хуульч дээрээ нэмээд хосолсон хоёр мэргэжил эзэмших нь. Тэгэхээр хүн өөрөө мэргэжил, мэдээллээ ашиглаж чадах чадвартай болох ёстой. Тиймээс энэ үүд хаалгыг нь нээж өгөх ёстой.

-Нийт сурагчдын 47 хувь хичээлийн хоцрогдолтой байна гэсэн судалгаа гарсан. Хичээл хоцрогдлыг яаж арилгах вэ?

-Дэлхий даяар бид өмнө нь тулгарч байгаагүй хэцүү цаг үетэй нүүр тулж байна шүү дээ. Сурагчдын хичээлийн агуулгын хоцрогдол түвшинээсээ хамаарч 40-60 хувийн хоцрогдолтой байна. Манай байнгын хорооноос өнгөрөгч хоёрдугаар сард хичээл хоцрогдлыг нөхөхөөр Засгийн газарт чиглэл өгсөн. Боловсролын яам төлөвлөгөө боловсруулж хоцрогдлыг нөхөх үндэсний хөтөлбөрийг Засгийн газраас боловсруулаад бэлэн болгочихсон байгаа. Удахгүй хэрэгжүүлнэ. Ингэхдээ сурагчдын амралтыг ашиглаж хоцрогдлыг нөхнө. Үүний тулд багш нарт ямар санхүүжилт өгөх, ямар программ оруулах юм бэ гэдэг төлөвлөлт янз бүрийн хувилбараар орж ирж байна. Хэдийгээр цар тахалд бид үнэтэй цаг хугацаагаа өгсөн ч бидэнд нэг том боломжийг харууллаа. Өөрөөр хэлбэл, боловсрол болон эрүүл мэндийн салбарын аль бүтэхгүй байгаа зүйлийг харуулж өглөө. Бид аливааг зовлон гэж харахаасаа илүүтэй давуу тал гэж харах ёстой юм байна. Болохгүй байгаа бүхнийг харуулчихсан бол үүнийгээ яаж засах ёстой талаар ажиллах ёстой шүү дээ. Тэгэхээр бид боловсролын салбарт цахим шилжилтийг хийх хэрэгтэй. Дэлхий нийт үүн рүү явж байна. Ямар ч тохиолдолд гэртээ аюулгүй сууж байгаад боловсрол авдаг систем рүү шилжчихлээ. Тиймээс энэ давуу талаа ашиглах хэрэгтэй. Онлайнаар үзчихсэн хичээлийг тооцох, дүйцүүлэх боломжийг Боловсролын багц хуулиар зохицуулна. Хоёрдугаарт, үзчихсэн мэдлэгийг нь хөндлөнгийн үнэлгээний системээр үнэлж хаана явааг бодитоор гаргаж, дутуу юм юу байна гэдгээ хараад явдаг болох ёстой. Энэ эрх зүйн зохицуулалтыг хуульд тусгана.

Боловсрол бол асар үнэтэй бүтээгдэхүүн. Хүн амьдралдаа зайлшгүй хөрөнгө оруулах ёстой зүйл. Хятад, АНУ-ын аав, ээжүүд хүүхдийнхээ боловсролд бүх хадгаламжаа зориулдаг. Байраа жижигсгэж, сургуулийнх нь ойролцоо жижигхэн байранд ирж амьдардаг. Ингэж дараагийн үедээ амьдралаа зориулдаг. Тиймээс боловсрол гэдэг бол сурагч, сурган хүмүүжүүлэгчийн асуудал биш. Эцэг эх заавал оролцох ёстой. Өнгөрсөн хугацаанд багш нарын ачаалал асар өндөр болчихсон. Хэрэгтэй хэрэггүй баахан анкет, асуумж бөглөсөөр байгаад ажлын цаг дуусдаг. Ингээд хүүхэдтэйгээ ажиллах цаг байдаггүй, норм нь хэтэрчихсэн. Одоо үүнийг болиулах ёстой. Ази, Номхон далайн бүс нутагт танхимын сургалтыг хаасан ядуу буурай тавхан орон байгаагийн нэг нь манайх. Би хувьдаа 100 хувь танхимаар хичээллэх ёстой гэж үзэж байгаа.

-Дарханы замын ажил хэр ахицтай явж байна. Төлөвлөсөн хугацаандаа ашиглалтад орж чадах нь уу?

-Дарханы зам бол манай улсын эдийн засгийн гол контор л доо. Намайг 2020 онд УИХ-ын гишүүнээр сонгогдох үед Дарханы замын төсөл эхлээд хоёр дахь жилийнхээ нүүрийг үзэж байсан. Сүүлийн нэг жилийн хугацаанд энэ асуудлыг тасралтгүй хөөцөлдөж байна. Хүний өөрийн хамаагүй, аль ч сайд, хэн ч байсан хамаагүй хөөцөлдөж, шаардлага тавьж байна. Өнгөрсөн хоёр жилтэй харьцуулахад ажил харьцангуй урагшилж байна. Гэхдээ санаанд хүрэхгүй байна. Азийн хөгжлийн банкны санхүүжилттэй нэг, гурав, тавдугаар багцын ажил дууссан. Замын тэмдэг, тэмдэглэгээ зэргийг хийсний дараа 133 км газар бүрэн хэмжээнд удахгүй нээгдэнэ. Үлдсэн 90 гаруй км замын ажлыг хийх ёстой байсан ч ажлаа хийлгүй зугтчихсан хятад компанийн маргаан арай гэж дуусч байна. АХБ-наас өмнөх гүйцэтгэгчийнхээ маргааныг эцэслэж байж дараагийн гүйцэтгэгчийг оруулж ирнэ гээд хүлээлгэчихсэн байсан. Шинэ гүйцэтгэгч нар удахгүй орж ирэх байх. Хоёр, дөрөвдүгээр багцын суурийн ажлыг энэ жил нэлээн шахна. Замын ажил хийхэд бараг хоёрхон сар үлдлээ шүү дээ. Хасах таван градус руу орчихоор замын ажил зогсчихдог. Үүнээс гадна энэ жил их бороо устай байна. Зам тээврийн яамны нөхдүүдтэй өдөр шөнөгүй хэрүүл хийж байна. Хоёр, дөрөвдүгээр багцын суурийн ажлыг энэ жил дуусгаад, ирэх жилийн өдийд гэхэд АХБ-ны суурийн ажил дуусчихаасай билээ гэж үнэхээр хүсч байна. Тэр замаар би ч мөн зорчдог болохоор иргэдэд тулгараад байгаа асуудлыг сайн мэдэж байгаа. Зам тээврийн төслийн нэгжийнхэнтэй ярьж байгаад иргэдийн хяналтыг давхар оруулъя гэж бодож байна. Иргэдийн зүгээс “Энэ машинууд нь хөдлөхгүй байна. Өглөө босохгүй юм. Орой эрт бууж байна” гэх зэрэг гомдол их ирдэг. Тиймээс иргэдийн хөндлөнгийн хяналтыг бий болгоё гэж бодож байгаа. Дарханы замын асуудлаас болоод Т.Халтар сайд бид хоёр хонь, чоно шиг л үзэж байна. Тэр хүн хөөрхий ажлаа хийгээд явж байгаа нь мэдээж. Гэхдээ дутуу юм байна шүү дээ. Мөнгө, компаниуд нь байна. Гэтэл ажил явахгүй байна. Энэ бол цэвэр зохион байгуулалтын асуудал. Үүнээс гадна ЕСБХБ-ны санхүүжилтээр хоёр дахь эгнээ нь хажууд нь тавигдаж байгаа. Эхний ажлын явц 30 хувьтай байна. Ирэх оны өдийд дуусгана гээд байгаа. Гэхдээ би итгэхгүй байна. Ямартаа ч 2023 оны төгсгөл гэхэд Дарханы замын бүтээн байгуулалт бүрэн дуусгачихаасай гээд шүдээ зуугаад зүтгэж байна. Хэл ам хийгээд яваад байхаар нэг талдаа бас хэцүү юм. Гэхдээ ард иргэдийн амьдрал, амь настай холбоотой асуудал учраас ард нь хурдан гарна. Ирэх жилийн өдийд эхний хоёр урсгал нь дуусчихаасай гэж бодож байна.

-Таны тарвага агнасан зураг сошиалд үе үе гарч ирэх юм. Тэр хэзээний зураг вэ. Буу нь зөвшөөрөлтэй байсан юм уу?

-Өөрийн албан ёсны цахим хуудсаараа үүнтэй холбоотой тайлбараа хийсэн ч гуйвуулаад өдөр, шөнөгүй сошиалаар сэвээд байхаар нь судалж үзсэн. Ганц компьютерийн ард нэг нөхөр суучихаад хоёр гурван мянган хүний нэрийн өмнөөс бичээд байдаг тролл юм байна лээ. Энэ бол ардаа эзэнтэй. Эзэн нь тодорхой. Ялж ялагдаж чаддаггүй нэг гоншгор хүн санхүүжүүлдэг юм байна лээ. Би сошиалаар явж байгаа гүтгэлэгт анхаарлаа хандуулдаггүй. Ард иргэд ч шалдар булдар худал мэдээлэлд анхаарал хандуулдаггүй байх гэж боддог. Шал дэмий юманд мөнгөө үрж байхаар Дарханчуудын сайн сайхан зүйлд хөрөнгө оруулалт хийгээсэй гэж заримдаа боддог. Худлыг мянга давтвал үнэн болчихно гэж бодоод байх шиг байна. Тэр зургийг байсхийгээд л гаргаад сэвэх юм. Нэгдүгээрт, энэ зургаар намайг алдаршуулж өгч байгаад баярлалаа гэмээр байна. Тэр зурагнаас болоод хэн хохирчихсоныг мэдэхгүй байна. Тарваганы хорио тавигдчихсан байх үеийн буюу 13 жилийн өмнөх зураг. Зөвшөөрөлтэй ангийн буугаар агнасан. 13 жилийн өмнөх шигээ залуу харагдаад байгаа юм байлгүй.

-Хаврын чуулгаар Соёлын тухайхууль хэлэлцэх үеэр та Б.Пүрэвдорж гишүүнтэйширүүхэн ам зөрсөн. Энэ үеэр хэлсэн үг тань нэлээд шүүмжлэл дагуулсан шүү дээ. УИХ-ын гишүүн ёс зүйн хувьд чуулганы танхимд хараалын үг хэлэх нь зохимжгүйюм биш үү?

-Мэдээж таагүй үг хэллэг хэрэглэх буруу. Өмнөд Солонгос, Япон, Испан, европын зарим улсын парламентын гишүүд чуулганыхаа танхимд гар зөрүүлж, нэг нэгэн рүүгээ юм авч шидэж байхыг та бүхэн нэг бус удаа харж байсан байх. Гэхдээ манайхан заавал ийм байх ёстойгэж хэлэхгүй. Тухайн үед Соёлын хуулийг унагаах гээд дайраад байхаар нь “Монголын соёлын эсрэг явсан хэнийг ч хүлээн зөвшөөрч чадахгүй” гээд л хэрэлдчихсэн хэрэг л дээ. Мэдээж Б.Пүрэвдорж гишүүнийгээ хүндэлдэг. Өмнөх парламентаас дахин сонгогдсон туршлагатайцөөн гишүүдийн нэг. Гэхдээ манай улсын үүх түүх, соёлын дархлааг хамгаалах, хөгжүүлэх хууль хэлэлцэх үеэр бид хоёр санал зөрөлдөөд түүнд нь тохирсон хариуг өгсөн. Ажил хийгээд явж байхад аль муудалцаж, сайдахыг тэр гэх вэ.

-Хаврын чуулгаар Соёлын тухай хууль хэлэлцэх үеэр та Б.Пүрэвдорж гишүүнтэй ширүүхэн ам зөрсөн. Энэ үер хэлсэн үг тань нэлээд шүүмжлэл дагуулсан шүү дээ. УИХ-ын гишүүн ёс зүйн хувьд чуулганы танхимд хараалын үг хэлэх нь зохимжгүй юм биш үү?

-Мэдээж таагүй үг хэллэг хэрэглэх буруу. Өмнөд Солонгос, Япон, Испан, европын зарим улсын парламентын гишүүд чуулганыхаа танхимд гар зөрүүлж, нэг нэгэн рүүгээ юм авч шидэж байхыг та бүхэн нэг бус удаа харж байсан байх. Гэхдээ манайхан заавал ийм байх ёстой гэж хэлэхгүй. Тухайн үед Соёлын хуулийг унагаах гээд дайраад байхаар нь “Монголын соёлын эсрэг явсан хэнийг ч хүлээн зөвшөөрч чадахгүй” гээд л хэрэлдчихсэн хэрэг л дээ. Мэдээж Б.Пүрэвдорж гишүүнийгээ хүндэлдэг. Өмнөх парламентаас дахин сонгогдсон туршлагатай цөөн гишүүдийн нэг. Гэхдээ Манай Улсын үүх түүх, соёлын дархлааг хамгаалах, хөгжүүлэх хууль хэлэлцэх үеэр бид хоёр санал зөрөлдөх үед түүнд нь тохирсон хариуг нь өгсөн. Ажил хийгээд явж байхад аль муудалцаж, сайдахыг тэр гэх вэ. Б.Пүрэвдорж гишүүн уг хүн нь гайгүй л хүн санагддаг харин дуртай юм аа хүртчихээрээ сонин зантай болчихдог юм байна даа гэж ойлгосон.

Р.ХИШИГЖАРГАЛ

Categories
мэдээ нийгэм цаг-үе

Улаанбаатар хотод суурин 40 цэгт 48 багийн 325 эмч, ажилтан ажиллана

Өнөөдөр буюу наймдугаар сарын 12-нд Улаанбаатар хотод суурин 40 цэгт 48 багийн 325 эмч, ажилтан ажиллаж, 5037 иргэнийг дархлаажуулахаар төлөвлөлөө. Дархлаажуулалтын цэгүүдийг дүүрэг тус бүрээр танилцуулж байна.

Categories
мэдээ үндэсний-бөx цаг-үе

МҮБХ: Дорнод, Хөвсгөл аймагт зохиогдсон бөхийн барилдаанд даваа наймаалцсан тул цол олгохгүй

Энэ сарын 10, 11-нд Дорнод, Хөвсгөл аймгуудад зохиогдсон бөхийн барилдаанд даваа наймаалцсан тул цол олгохгүй гэж Монголын үндэсний бөхийн холбооноос санамж гаргалаа.

Санамж:

Монголын Үндэсний Бөхийн Холбоо цар тахлын улмаас спортын уралдаан тэмцээн хоёр жилийн хугацаанд зохиогдохгүй байгаа энэ цаг үед үндэсний бөхөөр хичээллэдэг олон залуусын хөдөлмөр зүтгэлийг дэмжиж, тэдний цол эрэмбийг нэмэгдүүлэхэд анхааран Засгийн Газар, Улсын Онцгой Комисс, Нийслэлийн Онцгой Комисс, бусад олон байгууллагад хандаж ажиллалаа.

Монгол Улсын Засгийн Газар, УОК, НОКомиссоос МҮБХ-ны удаа дараагийн хүсэлтийг хүлээн авч, боломжит бүх нөхцөлөөр дэмжин, зохих шийдвэр журмыг гарган өгч, барилдаан зохиогдож байгаа боловч 2021 оны 08-р сарын 10-ны өдөр Дорнод аймагт, 08-р сарын 11-ний өдөр Хөвсгөл аймагт зохиогдсон бөхийн барилдаанууд дээрх байгууллагуудаас ирүүлсэн шийдвэр, заавар, МҮБХ-ноос гаргасан дүрэм, журмыг зөрчих мөн даваа наймаалцах, бууж өгөх асуудлуудыг илтэд гаргаж, Монгол бөхийг сонирхогч олон иргэдийнхээ урмыг хугалсан таагүй үйл явдал боллоо.

Олон зуунаас уламжлагдан ирсэн үндэсний бөхийг хагарал талцалгүй болгоход МҮБХ хичээн ажиллаж зохих үр дүнд хүрч байгаа энэ цаг үед бөхчүүд өөрсдөө допинг, найраа гэх зүйлээр нэр хүндийг нь асар ихээр унагаж байгаад шударга барилдаж байсан ахмад, дунд, одоо барилдаж байгаа залуу бөхчүүд болон нийт бөх сонирхогчдоос уучлал хүсэн дээрх хоёр аймагт зохиогдсон барилдааны амжилтыг МҮБХ-ноос гарган баталдаг “Аймаг цэргийн цолтны эрэмбэ”-нд оруулахгүйг мэдэгдэж байна.

Иймд Аймгуудын үндэсний бөхийн салбар холбоод үзэгчгүй болох бөхийн барилдааныг цар тахлын үед гаргасан дүрэм журмын дагуу зохион байгуулж, барилдаж байгаа нийт бөхчүүд Монгол бөхийнхөө олон зуунаас дамжин ирсэн ёс жудгийг сайтар сахин, үнэнч шударга барилдаж олон түмний сонирхол, итгэл, хүндлэлийг олох цаг үе гэдгийг сайтар тунгаан бодох шаардлагатай байна.

Дээрх дүрэм журам, ёс жудгийг сахиагүй бөхөд Аймгийн бөхийн холбоод хариуцлага тооцох бүрэн эрхтэй бөгөөд үүнийг МҮБХ өөрийн дүрэмд заасны дагуу албажуулан, тодорхой хугацаагаар бүх төрлийн барилдаанд оролцуулахгүй байх заалтыг хэрэгжүүлэн ажиллана. Түүнчлэн МҮБХ-ноос батлан гаргасан дүрмийг үл хэрэгсэж, бөхийн эрэмбээ хугацаанд нь ирүүлээгүй, эрэмбэ дараа зөрчин оноолт хийсэн, илтэд худал барилдсан бөхчүүд болон барилдааны талбайд ёс зүйгүй үйлдэл гаргасан бөхөд хариуцлага тооцоогүй зэрэг нь ноцтой алдаа тул МҮБХ-ны дүрэм, журмын дагуу хариуцлага тооцох болно. Мөн барилдааны талбайд ёс зүйгүй үйлдэл гаргасан улсын харцага Д.Анарт холбогдох гомдлыг МҮБХ-ны тэргүүлэгчдийн хурлаар хэлэлцэхээр тогтлоо.

Categories
мэдээ онцлох-нийтлэл туслах-ангилал эдийн-засаг

Ч.Отгочулуу: Засгийн газар эдийн засгийг нь авч яваа мега төсөлдөө хүч түрэмгийлсэн байдлаар хандаж болохгүй

Хөндлөнгийн шинжээчид Оюу толгойн далд уурхайн санхүүжилт хэтэрсэн шалтгааныг геотехникийн нөхцөлөөс шалтгаалаагүй гэсэн дүгнэлт гаргаж, дүгнэлтийг нь Засгийн газраас олон нийтэд мэдээлээд хоёр хонож байна. Рио тинтогийн хувьд далд уурхайн бүтээн байгуулалтын зардал өссөн шалтгааныг урьдчилан харах боломжгүй хөрсний чулуулаг, геотехникийн нөхцөл байдлаас шалтгаалсан гэх тайлбарыг өгсөөр ирснийг тодотгоё. Оюу толгойн хэлэлцээрийг хийж буй ажлын хэсгийг ахалж яваа, Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд Х.Нямбаатар уржигдар “Монголын Засгийн газар бүтээн байгуулалтын зардал ихээр нэмэгдсэн ТЭЗҮ-ийг хүлээн зөвшөөрөхгүй гэдгийг албан ёсоор мэдэгдэж байна. Тийм учраас өмнө 2015 онд батлагдсан санхүүжилтийн төлөвлөгөө, ТЭЗҮ-ийнхээ хүрээнд далд уурхайн олборлолтоо эхлүүлэх ёстой. Шинжээчдийн дүгнэлтэд албан ёсны тайлбар өгөхөөс гадна, гүний уурхайн бүтээн байгуулалтын ажлаа яаралтай эхлүүлэхтэй холбоотой шийдвэрээ есдүгээр сард багтаж гаргахыг шаардаад байна” хэмээн онцолсон юм.

Харин хөрөнгө оруулагч талаас өчигдөр “Бид Монгол Улсын Засгийн газартай урт хугацаанд түншилж ажиллахыг зорьж ирсэн бөгөөд гүний уурхайн бүтээн байгуулалтын явцад тулгамдаж ирсэн асуудлаа бүтээлчээр шийдвэрлэж, төслөө гүйцээн, олборлолтоо эхлүүлэхээр зорин ажиллаж байна. Оюу толгой ХХК-ийн ТУЗ-өөс байгуулсан Тусгай хорооны хүсэлтээр гүний уурхайн зардлын хэтрэлт, хугацаа хойшилсон шалтгааныг дүгнэх “хөндлөнгийн” шинжээчдийн баг байгуулагдсан. Саяхан гарсан “хөндлөнгийн” шинжээчдийн дүгнэлттэй бид бүрэн танилцаж амжаагүй. Оюу толгой ХХК-ийн ТУЗ-өөр хэлэлцэж, зохих сувгаар хариу өгөхөөс өмнө уг тайлан олон нийтийн дунд яригдаж эхэлсэн болно.

Рио Тинто нь компанийн засаглалын дагуу Оюу толгойн ТУЗ-өөс холбогдох зөвшөөрлийг авч, энэхүү тайлан, дүгнэлттэй илүү нухацтай танилцана. Иймд тэнцвэргүй мэдээлэлд хэт автахгүй байхыг та бүхнээс хичээнгүйлэн хүсье. Монголын ард түмэн, Засгийн газартай урт хугацаанд бат бөх, итгэл найдвартай түншилж, харилцан хүндэтгэлтэй хамтран ажиллахыг бид эрэлхийлдэг. Үүнтэй зэрэгцэн техник, технологийн нарийн ур чадвар шаардсан ярвигтай нүсэр бүтээн байгуулалтыг амжилттай эдийн засгийн эргэлтэд оруулж, орчин үеийн уул уурхайн салбарт дэлхийд гайхагдах дэд бүтцийг өмнийн говьд бий болгосон инженерүүдээрээ бахархаж буйгаа илэрхийлэх нь зүйтэй болов уу” гэсэн байр суурь илэрхийлсэн юм.

“Оюу толгой” төсөл тойрсон энэ асуудлаар эдийн засагч Ч.Отгочулуутай ярилцсанаа хүргэе.

-Засгийн газрын байр суурийг анзаарахад Оюу толгойн хэлэлцээ сунжирч мэдэхээр, хоёр талын үл ойлголцол илүү гүнзгийрч магадгүй гэсэн таамаг төрөөд байна л даа. Засгийн газрын байр суурь танд ямар санагдав?

-Ковидын үеийн эдийн засгийн хөл хорио ямар байсныг та мэднэ. Тахлын үеийн эдийн засгийг хохирол багатай давж туулахад онцгой нөлөө үзүүлсэн төсөл бол Оюу толгой. Ажилчдаа халж цомхотгосонгүй. Тогтмол орлоготой байлгаж ар гэрийнх нь амьжиргааг тасалдуулсангүй. Эдийн засгийн хөл хорио өчнөөн сар дамнан үргэлжилчихсэн, дотоод эдийн засгийн идэвхжил асар суларсан ийм үед экспортын орлого оруулж, эдийн засгийн тогтвортой байдлыг хамгаалахад хамгийн чухал үүрэг гүйцэтгэсэн төсөл л дөө. Өөр соёлтой улс орнуудын компани, Засгийн газар хамтарч бизнес хийх нь байтугай ах дүү нар нийлээд ажил эхлэхэд ямар их үл ойлголцол, асуудал гардаг билээ. Тэгэхээр Оюу толгой дээр асуудал, үл ойлголцол, маргаан гарах нь тодорхой. Өчигдрийн (уржигдар) байр суурийг нь харах нь ээ манай Засгийн газар нэлээд түргэдчих шиг санагдсан. Хөндлөнгийн, хараат бус гээд байгаа шинжээчид нь дүгнэлтээ гаргасан юм байна. Гаргасан дүгнэлттэй нь Оюу толгой албан ёсоор танилцаж буруутгаж, зөвтгөөд байгаа үндсэн шалтгаанууд дээр нь няцаалт хийх ч юм уу, хариу тайлбар өгөх учиртай. Засгийн газрын тухайд Оюу толгойд ийм боломж олгосонгүй.

-Засгийн газар хоёр талын байр суурийг сонсож нэгтгэсний дараа мэдээлэл хийх ёстой байсан гэж үү?

-Тэгж ойлгож болно. Манай Засгийн газар хоёр талын байр суурийг сонсож нэгтгэсний эцэст дуугарсан бол хүлээцтэй, зөв харагдах байлаа. Миний хувьд Засгийн газрыг төлөөлж хийсэн мэдээллийн логикийг огт ойлгоогүй.

-Ямар логик?

-Гүний уурхайн бүтээн байгуулалтын зардлын хэтрэлт дээр хөрөнгө оруулагч талыг буруутгаад байгаа юм байна. ТЭЗҮ-ийг нь хүлээж авахгүй гэдгээ тодорхой зарлачихлаа. Тийм байж далд уурхайн олборлолтоо яаралтай эхлүүл гээд байна л даа. Логикгүй гээд байгаа нь ийм учиртай. Маргаанаа шийдэхгүйгээр далд уурхайн олборлолтыг эхлүүлэх боломжгүй. Тэгэхээр нэгнээ буруутгах асуудлууддаа нэгдсэн шийдэлд, үл ойлголцолд хүрч байж олон нийтэд хандсан мэдээллийг хийх ёстой.

-Хоёр тал ойлголцолд хүрч, далд уурхайн олборлолтыг эхлүүлэх ёстой, олборлолтыг цаг алдалгүй эхлүүлэхгүй бол зэсийн үнийн өсөлт урт хугацаанд үргэлжлэхгүй гэсэн байр суурийг олон эдийн засагч хэлж байна л даа. Энэ тал дээр та байр сууриа хуваалцаач?

-Макро эдийн засаг талаасаа далд уурхайн олборлолтыг цаг алдалгүй эхлэх нь чухал. Яагаад гэвэл зэсийн үнэ харьцангуй өндөр байна. Одоогийн үнийн өсөлт зарим шинжээчдийн хэлж байгаа шиг хэдэн жилээр үргэлжлэхгүй. Жил гаруйн хугацаанд үргэлжлэх төлөвтэй гэсэн таамаг голлож эхэлсэн. Улсын төсвийн болон экспортын орлогоо мэдрэгдэхүйцээр нэмэх ганц боломж бол далд уурхайн олборлолт. Ингээд харахаар нөгөө талаас манай сул тал болчихоод байгаа юм. Ийм сул талаа мэдсээр байж иймэрхүү, хүч түрэмгийлсэн, зөвхөн нэг талын дүгнэлт тайлбараар эдийн засгийг нь авч яваа мега төсөлдөө хандаж болохгүй. Засгийн газар ойрын үед нэлээд шуугиан дуулиантай байгаа. Хүн олноор цуглуулахгүй гэсэн шийдвэр гарчихсан байхад уул овоо тахиж, өчнөөн хүн цуглууллаа. Хөл хорио хэнд нь үйлчлээд, хэнд нь үйлчилдэггүй юм бэ гэсэн маргаан, шүүмжлэл цахимд гарч байна. Ер нь Засгийн газар руу чиглэсэн шүүмжлэл их байна л даа. Инфляци өсч байгаа. Ажилгүйдэл газар авах төлөвтэй болчихлоо. Ийм хэцүү үед олны анхаарлыг өөр зүйл рүү татаж, шинэ сенсаци үүсгэх сонирхол засагт байгааг үгүйсгэхгүй. Гэхдээ ганц мега төслөө тэр сенсаци, шуугианыхаа сэдэв болгож болохгүй.

-Засгийн газрын саяны мэдээллээс хойш TRQ-гийн хувьцааны үнэ уруудчихлаа. Гадны хөрөнгө оруулагчдад сөрөг дохио өгсөн явдал боллоо гэдэгтэй та санал нийлэх үү?

-Тэглээ. TRQ бол манай улс руу гадаад хөрөнгө оруулалтыг татаж байгаа гол суваг. Энэ суваг нарийсч тасарлаа гэхэд монголчууд л хохирно. “Рио тинто” яах ч үгүй. “Рио тинто”-гийн хувьд Оюу толгой ямар орон зай эзэлдэг вэ гээд харъя. Рио 44 мянган ажилтантай. Бэлтгэн нийлүүлэгчдээ оруулбал 120 гаруй мянган хүнийг ажлын байраар хангаж байгаа. Харин Оюу толгой 3000 гаруй ажилтантай. 44 мянган ажилтны наймхан хувь гэсэн үг. Рио тинто компанийн үнэлгээ 130 тэрбум ам.доллар. Туркойз хиллийн Канадын зах зээл дээр гарчихсан байгаа үнэлгээ 4 тэрбум ам.доллар. Рио тинтогийн 130-аад тэрбум долларын үнэлгээний 80 орчим хувь нь төмрийн хүдэр. Борлуулалтын орлогыг нь харвал өнгөрсөн жил 44 тэрбум долларын борлуулалт хийсэн. Тэр орлогынх нь 55 хувь нь төмрийн хүдрээс орж ирсэн мөнгө. Орлогынхоо хориод хувийг хөнгөн цагаанаас олдог. Зэсийн салбарынх нь хувьд таван тэрбум ам.долларын л борлуулалт хийдэг. Зэсийн таван тэрбум ам.долларынх нь нэг тэрбум долларыг Оюу толгой ил уурхайгаасаа олдог. Оюу толгойн тухайд 700 сая ам.долларын зардал гаргаад, 250 сая ам.долларын татвар төлдөг ийм л байгууллага. Оюу толгой Рио тинтогийн зэсийн салбар дотроо нэг номерын төсөл мөн үү гэвэл мөн. Гэхдээ АНУ, Чилид зэсийн том уурхайнуудтай, Австралид зэсийн шинэ төсөл хэрэгжүүлэх гэж байгаа, Америкийн Аризонад гүний уурхайн төсөл хэрэгжүүлж яваа гэж ирээд яривал Рио тинтогийн бизнест Оюу толгойн үзүүлэх жин, нөлөө бага. Гэтэл манай улсад Оюу толгой ямар нөлөөтэйг та хэлүүлэлтгүй мэдэж байгаа. Тахлын үеийн эдийн засаг маань энэ төсөл дээр л тогтож байна. Хэрвээ энэ төсөлд ямар нэг саатал гарвал төгрөгийн ханш өнөөдрийнхөөс огцом суларна, инфляци өснө, гадаадын хөрөнгө оруулалт орж ирэхгүй. Ажлын байр бий болохгүй, ядуурал газар авна гээд асуудал их шүү дээ. Ковидын дараах дэлхийн эдийн засгийн сэргэлтийг анзаарахад хамгийн их өсөлттэй яваа металл гэвэл зэс байна л даа. Энэ боломжийг бид ашиглаж чадахгүй байна. Тэгэхээр эдийн засагт нь ийм нөлөөтэй төсөл дээр төр засаг, улстөрчид ухаантай хөдлөх хэрэгтэй. 2024 оны сонгууль хүртэл ямар нэг улстөргүйгээр Оюу толгой мэтийн том төслүүдээ урагшлуулчихмаар байгаа юм. Удахгүй болох нөхөн сонгуульд зориулсан улстөржилтдөө Оюу толгойг ашиглах гэж байгаа бол харамсалтай, хайран байна.

-Дубайн санхүүжилтийн төлөвлөгөөг цуцална гэсэн утгатай өгүүлбэр МАН-аас нэр дэвшиж сонгогдсон Ерөнхийлөгчийн мөрийн хөтөлбөрт бий. Дубайн төлөвлөгөөний тухайд санаа, оноогоо хэлээч?

-Дубайн санхүүжилтийн төлөвлөгөөний тухайд геотехникийн нөхцөл энэ тэрээс нь үл хамаараад далд уурхайгаа ашиглалтад оруулаад явуулъя, бүтээн байгуулалтынх нь санхүүжилтийг шийдье гэсэн л агуулгатай төлөвлөгөө. Засгийн газрын ажлын хэсэг далд уурхайн олборлолтыг хурдан эхлүүл гэж байна л даа. Дубайн төлөвлөгөөний зорилго, утга санаа зөв байсныг Засгийн газар энэ байр сууриараа нотолчихлоо. Н.Алтанхуягийн Засгийн газар ч гэсэн далд уурхайг яаралтай ашиглалтад оруулъя гэсэн утгатай тогтоол гаргаж байсан. Зардлыг хэтрүүлэхгүй байхын тулд яах вэ, менежмэнтийн төлбөр дээр яаж буулт хийх вэ гэдэг дээр зөв зүйлсийг Дубайн төлөвлөгөөнд суулгасан байгаа. Дубайн төлөвлөгөөг жинхэнэ утгаар нь хэрэгжүүлж байсан бол өнөөдрийн ийм асуудал үүсэхгүй байсан. Санхүү, хэмнэлт, зардал дээр Монгол тал ахлаад ажлын хэсэг байгуулах боломжтойг заагаад өгчихсөн. Хөндлөнгийн аудит оруулах боломжтой гэсэн тохироог Дубайн төлөвлөгөөгөөр шийдсэн. Харамсалтай нь Засгийн газрын хөндлөнгийн гэж үзээд байгаа шинжээчид нь хөндлөнгийн байж чадах эсэх нь эргэлзээтэй байна.

-Яагаад?

-Рио тинтод ажиллаж байгаад хөөгдсөн, ажлаасаа халагдсан хүмүүс хөндлөнгийн, хараат байж чадах уу? Энэ бол миний хувийн байр суурь. Өөрсдийгөө шүгэл үлээгч энэ тэр гээл байгаа л даа. Тийм байж болно. Гэхдээ үнэхээр шүгэл үлээгч үү, ажлаасаа халагдсандаа хорсож гомдол тээж яваа хүмүүс үү гэдэг нь эргэлзээтэй. Монгол улсын төр ийм том төсөл дээрээ зөвхөн нэг талын дүгнэлтэд үндэслэж шийдвэр гаргах нь буруу.

-Далд уурхайн санхүүжилтийн зардал 1.4 тэрбум ам.доллараар хэтэрснээс болж бид ингэж тэгж хохирлоо гэсэн сөрөг мэдээлэл их цацагддаг л даа. 1.4 тэрбумын хэтрэлтийн хэчнээн нь Монголын эдийн засагт шингэж үлдсэн бэ гэсэн асуултыг асуумаар байна?

-4000 хүнийг хоёр жил илүү хугацаанд ажилтай байлгасан гэсэн давуу тал бий. Энэ мөнгөний 200 сая ам.доллар нь төсөвт НӨАТ, гаалийн татвар, төлбөр хураамж хэлбэрээр очсон. Өөрөөр хэлбэл, Монгол улсын Засгийн газарт очсон мөнгө гэж хэлж болно. 800 гаруй сая ам.доллар нь ханган нийлүүлэгч компаниудад очсон. Эдийн засагт оруулсан үржүүлэгч нөлөөллийг нь авч үзвэл 3.2 тэрбум ам.долларын дам нөлөө, эерэг үр өгөөж авчирсан гэсэн тооцоо дуулддаг.

Categories
зурхай мэдээ нийгэм цаг-үе

Хар луу өдөр

Аргын тооллын наймдугаар сарын 12, Бархасбадь гариг. Билгийн тооллын 4, Тугчин одтой, хар луу өдөр. Өдрийн наран 05:43 цагт мандан, 20:11 цагт жаргана. Тухайн өдөр хулгана, бич жилтнээ аливаа үйлийг хийхэд эерэг сайн ба үхэр, луу, хонь, нохой жилтнээ сөрөг муу нөлөөтэй тул элдэв үйлд хянамгай хандаж, биеэ энхрийлүүштэй.

Эл өдөр найз нөхдийг түшиж элдэв үйлийг түргэн бүтээх, бүтээл туурвил эхлэх, бизнес эхлэх, цар ихтэй үйлийг эхлэх, бясалгал хийх, доодсыг асран өглөг, хандив өргөх, хишиг даллага дуудуулах, насан бүтээл хийлгэх, зэтгэрийг номхотгох, хөгжмийн зэмсэг урлахад сайн. Гүүр тавих, газар ухах, эрдэнийг гадагш өгөхөд муу.

Өдрийн сайн цаг нь бар, луу, могой, бич, тахиа, гахай болой. Хол газар яваар одогсод зүүн урагш мөрөө гаргавал зохистой.
Үс шинээр үргээлгэх буюу засуулбал бие эрхтний хүч сайжирна.