Коронавируст халдварын нөхцөл байдлын талаарх Эрүүл мэндийн яамны ээлжит мэдээллийг хүргэж байна.
Сүүлийн 24 цагт 2433 хүнээс халдвар илэрлээ.
Эдгээрийн:
Мөн зургаан хүн ковидын нэн хүнд хэлбэрээр нас барлаа. Нийт нас баралт 913 боллоо.
Сүүлийн цагт 1479 хүн эдгэрч, эмнэлгээс гарлаа.
Өнөөдрийн байдлаар 11 мянган хүн хэвтэн эмчлүүлж буйгаас:
ЗГХЭГ-ын дэд дарга Б.Солонгоотой ярилцлаа.
-Оюу толгой бол манай улсын нүүр царай болсон дэлхийн хэмжээний том төсөл. Оюу толгойн төсөл бүтэлгүйтлээ гэхэд гадны томоохон хөрөнгө оруулагчид дайжих эрсдэлтэй. Тиймээс энэ төслийн талаар илэрхийлэх Засгийн газрын байр суурь ул суурьтай, нухацтай байх шаардлагатай болчихоод байгаа шүү дээ. Та бүхний мэдэгдэлтэй холбоотойгоор хийсэн хөрөнгө оруулагч талын илэрхийлсэн байр суурийг та харсан байх. Манай Засгийн газрын шийдвэр түргэдчихэв үү. Ер нь та бүхний мэдэгдэл гадна ертөнцөд ямар мессэж болж очиж байна вэ. Та үүнд дүгнэлттэй хандаж байна уу?
-Хөндлөнгийн шинжээчдийн эцсийн дүгнэлт гарсан талаар бид олон нийтэд мэдээлсэн. Бид Оюу толгой төсөлтэй холбоотой мэдээллийг цаг тухайд нь олон нийтэд хүргэж ажилласаар ирсэн. Хөндлөнгийн шинжээчдийн дүгнэлт гарсан талаар Туркойс Хилл, Рио Тинто компаниудын хөрөнгө оруулагчид ч мэдэх эрхтэй. Энэ мэдээллийг сөргөөр хүлээж авах үндэслэлгүй юм. Хөндлөнгийн шинжээчдийн дүгнэлт гарлаа гээд хөрөнгө оруулагч дайжих нөхцөл биш. Бид харин ч Оюу толгойн гүний уурхайн бүтээн байгуулалтын хугацаа яагаад хойшлов, яагаад зардал хэтрэв гэдэгт тодорхой хариулт авах зорилгоор аль болох ил тод байдлыг хангаж хөндлөнгийн шинжээчдийн эцсийн дүгнэлт гарлаа. Гүний уурхайн бүтээн байгуулалттай холбоотой эргэлзээтэй олон мэдээллүүд гарч байсан. Мөн Туркойз Хилл компанийн жижиг хувьцаа эзэмшигчид ч “Рио Тинто” компанийн гаргаж байгаа тайлбартай санал нийлэхгүй байна. Рио Тинто асуудлыг цаг хугацаанд нь хөрөнгө оруулагч нарт мэдээлээгүй” гэдэг асуудлаар Нью-Йоркийн шүүхэд нэхэмжлэл гаргачихсан байгаа. Тэгэхээр Рио Тинто компанийн гаргаж байгаа тайлбараас өөр, эргэлзээтэй мэдээлэл байхад энэ асуудлыг нэг тийш нь болгож мэдээллийн тэнцвэргүй байдлыг арилгасны үндсэн дээр бид яриа хэлэлцээг үргэлжлүүлэх шаардлагатай. Бид зөвхөн Рио Тинтогоос авсан мэдээлэлд үндэслэн яриа хэлэлцээ хийх нь ажлаа дутуу хийсэн хэрэг болно шүү дээ.
Өмнө нь бид Рио Тинто компанийн тайлбарыг сонсож байсан бол өнөөдөр дэлхийн мэргэшсэн найман шинжээч энэ төсөл 2016 оноос өнөөдрийг хүртэл яаж хэрэгжив, гүний уурхайн бүтээн байгуулалтын зардал яагаад хэтэрсэн, яагаад хугацаа хойшилсон бэ гэдэгт маш дэлгэрэнгүй дүгнэлт гаргасан. Түүнчлэн энэ дүгнэлтийг хөндлөнгийн хоёр мэргэшсэн шинжээч давхар хянаад санал нэгдэж байгаагаа илэрхийлсэн. Давхар хянасан хоёр мэргэжилтэн нь Рио Тинто, Туркойс Хилл компаниудын хөлсөлж ажиллуулдаг мэргэшсэн, дэлхийд танигдсан мэргэжилтнүүд юм билээ.
Аль ч оролцогч талд хүлээн зөвшөөрөгдөхөөр мэргэшсэн шинжээчид ажилласан. Тэгэхээр илүү тодорхой байдал үүсгэж, эргэлзээ тайлж байгаа учраас хөрөнгө оруулагчид ил тод байдлыг үнэлж нааштайгаар хүлээж авч байгаа болов уу гэж бодож байна. Хөндлөнгийн шинжээчдийн дүгнэлтэд Рио Тинто компани албан ёсоор хариу тайлбар өгнө гэдгээ мэдэгдсэн байгаа. Рио Тинто компанийн өмнө нь хэлж байсан тайлбараас хөндлөнгийн шинжээчдийн дүгнэлт зөрүүтэй гарч байна гэдэг нь асуудал байгааг илэрхийлж байна. Асуудал юунд байгааг Рио Тинто компанитай цаашид үргэлжлүүлэн ярилцана. Төслийн менежмэнтийн алдаа, худалдан авалтын алдаанаас болж асуудал үүсч байвал үйл ажиллагааг хэрхэн сайжруулах тал дээр ярилцах зайлшгүй шаардлага үүсч байна.
Менежмэнтийг яаж сайжруулах асуудлыг хөндөх нь ямар нэгэн байдлаар маргаан үүсгэх ч юмуу, эсвэл төсөл зогсох хэмжээний асуудал болно гэж харахгүй байна. Төсөл зогсох нөхцөл байдал ч үүсэхгүй. Харин ч Оюу толгойн нийт нөөцийн 80 хувийг олборлох боломжийг бүрдүүлж байгаа гүний уурхайг аль болох хурдан хугацаанд ашиглалтад оруулж, зэсийн үнэ өндөр байгаа энэ үед борлуулалтаа нэмэгдүүлэх боломж бий болж байна. Ингэснээр Оюу толгой компанийн үнэ цэн нэмэгдэнэ. Бид Оюу толгой компанийн үнэ цэнийг нэмэгдүүлэхийн төлөө л ажиллаж байгаа шүү дээ. Түүнээс Оюу толгой компаний үйл ажиллагааг зогсоох, үнэ цэнийг бууруулах байдлаар ажил хийгээгүй. Харин ч аль болохоор ил тод байдал, оролцогч талуудын ч оролцоог хангаад ажиллаж байна.
-Гүний уурхайн ашиглалтад орох хугацаа хойшилсон, зардал хэтэрснээс болж бид одоогийн байдлаар бодитоор ямар хохирол амсчихаад байна вэ?
-Гүний уурхайн төсөл 2021 оны нэгдүгээр сард ашиглалтад орох ёстой байсан. Ашиглалтад орсноор Оюу толгой компанийн нийт борлуулалт 3-4 дахин нэмэгдэх боломж үүсгэхээр хэмжээнд олборлолт нь нэмэгдэх байсан. Өнөөдөр зэсийн үнэ өндөр байна. Ийм таатай нөхцөлд борлуулалтын орлого нэмэгдвэл Монгол Улсад ирэх татвар ч нэмэгдэнэ. Оюу толгой компани ч өрийн дарамтаас ангижирч, ашигтай ажиллах боломж бүрдэнэ. Одоогийн байдлаар ашиглалтад орох хугацаа нь 22 сараар хойшилчихсон. Мөн нэмэлт нэг тэрбум 450 сая ам.долларын санхүүжилт хэрэгтэй байгаа. Энэ зардлыг гаргаж байна гээд хэлчихээр нэгдүгээрт, нэмэлт хөрөнгө оруулалтыг яаж санхүүжүүлэх юм гэдэг асуудал үүснэ. Нэг тэрбум 450 сая ам.долларыг Оюу толгой компани гаргаж чадах юм уу гэдэг асуудал үүсч байна. Мөн өсөх хүлээлттэй байсан борлуулалтын орлого нь 22 сараар хойшилж байгаа учраас хойшилж байгаа мөнгөн урсгалыг яаж нөхөж, энэ компанийн санхүүгийн байдалд нөлөөлөхгүйгээр санхүүжилтийн асуудлыг яаж нь шийдэх вэ гэдэг асуудал гарч ирнэ. Санхүүжилтийн асуудал яагаад чухал байна гэхээр Оюу толгой компани дэлхийн 15 орчим санхүүгийн байгууллагатай зээлийн гэрээ байгуулаад 4.4 тэрбум ам.долларын зээл авчихсан. Зээлийн эргэн төлөлтийн хугацааг гүний уурхайн ашиглалтад орох хугацаатай уялдуулсан байсан. Тэгэхээр гүний уурхайн ашиглалтад орох хугацаа 22 сараар хойшилно гэдэг нь төдий хэмжээгээр Оюу толгой компани зээлийн эргэн төлөлтийн хугацааг хойшлуулах шаардлага үүсч байгаа юм. Тиймээс зээлдүүлэгч банкуудтайгаа зөвшилцөх хэрэг гарна. Ер нь үүсээд байгаа олон асуудал гүний уурхайн бүтээн байгуулалт хойшилсон, зардал хэтэрсэнтэй шууд хамааралтай байгаа юм. Тухайлбал, Оюу толгой компанийн санхүүгийн нарийвчилсан тооцоог харахаар Монгол Улс 2051 он хүртэл огт ногдол ашиг авахгүй харин ч өртэй үлдэж байгаа юм. Оюу толгой компанийн Монгол Улсад төлөх татварын орлого ч буурч байгаа. Мөн төслийн өнөөгийн үнэ цэнэ (net present value) ч буурч байна. Бид холбогдох тооцооллыг санхүүгийн зөвлөхүүдээр хийлгэж байна.
Засгийн газар 34 хувийг эзэмшигчийн хувьд төслийн үнэ цэнийг бууруулахад нөлөөлж байгаа хугацаа хойшилж, зардал хэтэрсэн асуудалд ач холбогдол өгөхөөс өөр аргагүй. Үүнд Рио Тинтогоос тайлбар авах шаардлагатай. Цаашид гүний уурхай бүтээн байгуулалт үргэлжлэн хийгдэнэ, үйл ажиллагаа өргөжнө. Цаашдын хийгдэх бүтээн байгуулалтын ажлуудад ч ийм асуудал гарахыг үгүйсгэхгүй. Тиймээс урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээнүүдийг авах шаардлагатай. Тэгэхээр энэ төсөл өнгөрсөн хугацаанд яаж хэрэгжив гэдэгт дүгнэлт гаргах боломжийг олгож байна. Бид Рио Тинто компани нь энэ төслийг авч явах чадвартай, хүний нөөцтэй гэж үзээд менежментийн эрхээ өгсөн. Гэвч энэ хугацаанд Рио Тинто компани менежментийн чиглэлд хэрхэн ажиллав гэдэгт дүгнэлт хийх цаг болсон гэж харж байна. Цаашид Оюу толгой компанийн менежмэнт, үйл ажиллагааг яаж сайжруулах вэ, үр ашигтай ажиллагаагаа яаж хангах вэ зэрэг засаглалын асуудлыг Рио Тинто, Туркойз Хилл компаниудтай ярилцана. Хөрөнгө оруулагчид ч нээлттэй ярилцах боломжтой гэсэн.
-Рио Тинто компанийн төлөөлөл энэ сарын 15-нд ирэх сурагтай байсан. Уулзсан болов уу. Хэлэлцээрийн явц хэр ахицтай байна вэ?
-Рио Тинто компанийн зарим төлөөлөгчид Монголд ирчихсэн халдвар хамгааллын дэглэмийн дагуу тусгаарлалтад байгаа гэж ойлгосон. Ямар хүмүүс ирснийг тодорхой сайн мэдэхгүй байна. Ямартаа ч Рио Тинто компанийн Зэсийн группийн захирал Б.Болд ирсэн байх. Рио Тинто болон Туркойз Хилл компаниудтай хийх яриа хэлэлцээр үргэлжилж байна. Туркойз Хилл компаний удирдлагуудтай ч гэсэн холбоотой байгаа.
-Менежмэнтийн алдаанаас болж зардал хэтэрсэн гэсэн дүгнэлт гарснаар манай талаас алдсан зардлаа нэхэмжлэх үү?
-Рио Тинто компани төслийн менежер, уурхайн операторын хувьд Оюу толгой компанитай менежмэнтийн үйлчилгээний гэрээ байгуулсан. Уг гэрээгээр Рио Тинто компани нэг л үүрэг хүлээсэн байдаг. Рио Тинто компани төслийн менежерийн хувьд хүлээсэн ганц үүрэг нь энэ төслийг үр ашигтай, аль болох зардлыг багасгаж менежмэнтийг хэрэгжүүлнэ гэсэн байгаа. Тиймээс энэ үүргээ Рио Тинто компани сайн хэрэгжүүлсэн үү гэдэгт хариулт авах шаардлагатай. Багагүй хэмжээний менежмэнтийн төлбөр авч хэрэгжүүлдэг үүргээ хангалтгүй гүйцэтгэсэн бол хариуцлагын асуудал яригдах л ёстой. Рио Тинто компани асуудалд нухацтай хандаж аль болох нээлттэй байна гэдэгт найдаж байна. Хөрөнгө оруулалтын зардал ингэж нэмэгдсэн нь дотоодын эдийн засагт үржүүлэгч нөлөө (multiplier effect) буюу эерэг нөлөөтэй талаар нийтлэл гарсныг харсан. Гэхдээ сөрөг үр дагавар нь илүү байгаа нь бодит үнэн юм. Цаашлаад бидний авах ёстой байсан татварын орлого гэх мэт алдагдсан боломжийн өртгийг бид ярих л ёстой. Нөгөө талаас 34 хувийн хувь эзэмшсэнээс болоод Засгийн газар төслийн хөрөнгө оруулалтын зардал нэмэгдэх, хугацаа хэтэрч байгаа гэх асуудалд санаа зовж цаг үрж байна, 34 хувь эзэмших шаардлагагүй байсан гэдэг байр суурийг илэрхийлдэг хүмүүс байдаг. Бид Ашигт малтмалын тухай хуулийн заалтын дагуу 34 хувь эзэмшиж байгаа, 34 хувь эзэмшсэнээс болоод төслийн зардал хэтэрч, хугацаа хойшлоогүй. Хөндлөнгийн шинжээчдийн дүгнэлт Рио Тинто компани хариуцлагатай сайн ажиллаж байна уу л гэдэг асуудалд хариулт өгсөн. Бид бодит байдлыг булзааруулж нүдээ аних шаардлагагүй. Ярих ёстой зүйлсийг ярих л ёстой.
Хөрөнгө оруулалтын гэрээний дагуу олгосон татварын хөнгөлөлтүүдээс болоод Оюу толгой компани олон жилийн хугацаанд Монголд орлогын татвар төлөхөөргүй тооцоолол гарч байгаа. Нэг жишээ нь гүний уурхайн босоо ам, газар доорх бусад дэд бүтцийг “бусад үндсэн хөрөнгө” ангилалд хамааруулан элэгдэл хорогдлыг шулуун шугамын аргаар 10 жилээр тооцохоор заасан. Гүний уурхайн хөрөнгө оруулалтын зардал их хэмжээгээр нэмэгдэх тусам Монгол Улсад төлөх татвар тэр хэмжээгээр багасаж байгаа.
-Мөн татварын маргаантай асуудал нэлээн яригддаг шүү дээ. Энэ асуудлыг шийдвэрлэх процесс хэрхэн өрнөж байна вэ?
-Лондонгийн Арбитрын шүүхэд Оюу толгой компанийн нэхэмжлэлтэй татварын маргаан үргэлжлээд явж байна. Одоогийн байдлаар Рио Тинто, Туркойз Хилл компаниуд маргааны оролцогч тал болохгүй хэмээн эсэргүүцээд тайлбараа өгсөн байгаа. Үүнд ч мөн манай тал хариу тайлбараа бэлдэж хүргүүлсэн. Мөн бид Рио Тинто, Туркойз Хилл компанийг маргааны оролцогч тал болгох хүсэлт тавьсан. Процессын шинж чанартай шийдвэрийг арбитрын бүрэлдэхүүн талуудын тайлбар, хариу тайлбарыг авсны үндсэн дээр шийдвэрлэнэ.
-Засгийн газар сөрөг нэхэмжлэлээ татсан гэсэн мэдээллийг зарим УИХ-ын гишүүд өгч байсан. Худал, ташаа мэдээлэл өгөөд байсан юм уу?
-Тухайн үед хоёр асуудлаар сөрөг нэхэмжлэл гарлаа гээд Засгийн газраас албан ёсоор мэдээлэл өгч байсан. Бид сөрөг нэхэмжлэлээ татаж аваагүй.
-Гүний уурхай бүтээн байгуулалтад менежмэнтийн асуудлаас өөр чөдөр болж байгаа ямар асуудал байгаа вэ?
-Гүний уурхайн ажил үргэлжлээд явж байна. Засгийн газар Оюу толгойн гүний уурхайн төслийг дэмждэг, гүний уурхайг хурдан ашиглалтад оруулах шаардлагатайг ч Рио Тинто компанид удаа дараа хэлсэн. Рио Тинто компанийн хувьд техникийн бэлэн байдлаас гадна техникийн бус гурван нөхцөл хангагдах шаардлагатай талаар хөрөнгө оруулагчдадаа мэдээлж байсан. Эрчим хүчний хангамжийн гэрээний хугацааг сунгах, дотоодоос эрчим хүч худалдан авах гэрээг байгуулах, Оюу толгой төслийн нөөцийн тодотгол тайлан, ТЭЗҮ-ийг Эрдэс баялгийн мэргэжлийн зөвлөл хүлээн авах зэрэг асуудлыг дурдсан байсан. Эдгээр захиргааны шинж чанартай асуудлууд холбогдох төрийн байгууллагууд дээр шийдэгдээд явж байна. Оюу толгой компани одоо БНХАУ-аас эрчим хүч импортолдог. Уг нь Хөрөнгө оруулалтын гэрээний дагуу 2017 оноос эхлэн эрчим хүч дотоодоос худалдаж авах үүрэгтэй. Энэ үүрэг одоо болтол хэрэгжихгүй байна.
-Нөөцийн тодотгол тайланг хүлээж аваагүй гэсэн мэдээлэл гарсан байсан?
-Оюу толгой компанийн шинэчилсэн ТЭЗҮ болон нөөцийн тодотгол тайлан гэсэн хоёр баримт бичгийг Монгол Улсын Эрдэс баялгийн мэргэжлийн зөвлөл хүлээж авах ажил хүлээгдэж байна гэсэн мэдээллийг Рио Тинто компани гаргаад байгаа. Нөөцийн тодотгол тайлангийн хувьд 2021 оны гуравдугаар сард Эрдэс баялгийн мэргэжлийн зөвлөл хуралдаж “Нөөцийн тодотгол тайланд туссан зардал нэмэгдэж байгаа болон шинжээчдийн тавьсан зарим асуудлыг Оюу толгой компани тайлбарлаж чадахгүй байна” гээд тодорхой зөвлөмж өгөөд буцаасан байгаа. Энэ зөвлөмжүүдийг тусгасан шинэчилсэн тайланг Оюу толгой компани дахин гаргаж Эрдэс баялгийн мэргэжлийн зөвлөлөөр энэ асуудал удахгүй хэлэлцэгдэх болов уу. Нөөцийн тодотгол тайланг хүлээж авсны дараа ТЭЗҮ-ийг хэлэлцэнэ. Холбогдох журмын дагуу шинжээчид томилогдоод ажиллах байх.
-Х.Нямбаатар сайд Оюу толгойн гүний уурхайн асуудлаар Рио Тинтод зөвлөж байсан хоёр хүнтэй уулзсан талаар мэдээлж байсан. Хамтарч ажиллаж байгаа юм уу?
-Рио Тинто компанид стратегийн зөвлөгөө өгч байсан Маурис Даффи болон Оюу толгой төслийн гүний уурхайд төслийн менежмэнтийн чиглэлээр зөвлөж байсан Ричард Боули нар Засгийн газарт зөвлөгөө өгөхөөр ирсэн. Техникийн зөвлөх Ричард Боули төслийн менежмэнтээр мэргэшсэн нэгэн. Түний хувьд 2018 оноос энэ төсөл асуудалтай болж байна, хугацаа хойшилж байна гэдгийг Рио Тинтод удаа дараа мэдэгдэж, анхааруулж байсан ч саналыг нь хүлээж авалгүй, Рио Тинто ажлаас нь халсан юм билээ. Өөрөөр хэлбэл, гүний уурхайн бүтээн байгуулалт хэрхэн хийгдэж байсан, ямар асуудал байсан талаар тухайн үед мэдэж байсан, анхааруулж байсан юм билээ. Төслийн менежмэнтийн чиглэлээр мэргэшсэн энэ хүнийг бид зөвлөхөөр ажиллуулж, хөндлөнгийн шинжээчдийн тусгасан асуудалд санал бодлоо солилцож хоёр долоо хоног хамтарч ажиллалаа. Манай улсын зохицуулах байгууллагуудад мэдээлэл өгч хамтарч ажилласан. Харин Маурис Даффибол Рио Тинтод стратегийн зөвлөхийн үйлчилгээ үзүүлдэг байсан, Рио Тинтогийн Монгол дахь үйл ажиллагаа асуудалтай байгаа талаар мөн тухайн үедээ Рио Тинтогийн гүйцэтгэх удирдлагуудад анхааруулж байсан юм билээ. Зохицуулах байгууллагуудад мөн тодорхой мэдээлэл өгсөн. Монгол Улсын эрх ашгийг хангуулах чиглэлээр бид хамтарч ажиллаж байгаа.
Хөндлөнгийн шинжээчдийн дүгнэлтээр геотехникийн нөхцөлөөс бус төслийн менежмэнтийн асуудлаас болж зардал их хэмжээгээр нэмэгдэж, хугацаа хойшилсон гэсэн дүгнэлт гарчихлаа. Тэгвэл Рио Тинто компани үүнийг мэдэж байсан уу гэдэг асуулт гарч ирж байна. Хэрвээ мэдсэн бол ямар нэг арга хэмжээ авсан уу, аваагүй бол яагаад аваагүй, авсан бол ямар арга хэмжээ авсан бэ гэдэг асуулт гарч байна. Эдгээр асуултад хариулт авахын тулд гадаадын эх сурвалжаас болон шаардлагатай гэж үзсэн эх сурвалжаас мэдээлэл авч байна. Энэ асуудлыг тодруулах зайлшгүй шаардлагатай. Тодруулж байж л Рио Тинто компанитай шударгаар яриа хэлэлцээр хийх нөхцөл бүрдэнэ гэж харж байна. Нөгөө талаас энэ асуудлыг яагаад өнөөдөр гаргах болов, бид яагаад өмнө нь Оюу толгой компанийн 34 хувийн хувьцаа эзэмшигчийн хувьд тухай бүр төсөл асуудалтай хэрэгжиж байгааг мэдээгүй юм гэдэг асуултыг олон нийт асуух нь гарцаагүй. Өнгөрсөн хугацаанд Оюу толгой компаниас Эрдэнэс оюу толгой ХХК-д хүргүүлж байсан тайлан, мэдээллийг бид анхааралтай судалсан. Их ерөнхий, дүн шинжилгээ хийх боломжгүй мэдээлэл, тайлан өгдөг юм билээ. Бид илүү дэлгэрэнгүй, нарийвчилсан мэдээллийг цаг тухайд нь авч байх талаар мөн анхаарал хандуулж ажиллаж байна. Эрдэнэс Оюу толгой ХХК-ийн чадавхыг бэхжүүлэх чиглэлээр ч тодорхой ажлууд хийхээр төлөвлөж байна.
-Эдгээр асуудлаа цэгцэлчихвэл Рио Тинто компанитай ойлголцоход хялбар болчих юм байна шүү дээ?
-Рио Тинто компани Монгол Улсын Засгийн газрыг УИХ-ын 2019 оны 92 дугаар тогтоолыг хэрэгжүүлэх хүрээнд ажиллаж байгаа гэдгийг маш сайн мэдэж байгаа. Тэгэхээр бидний яриа хэлэлцээр хийх цар хүрээг мэдэж байгаа. Бидний хийж байгаа ажлыг маш сайн мэдэж байгаа учраас Монголд энэ төсөл яагаад ашиггүй болж байна, яагаад үүнд сэтгэл дундуур байна гэдэгт Рио Тинто компани өөрсдөө дүгнэлт хийж байгаа байх. Тиймээс Засгийн газрыг сонсож нээлттэй, ил тод ажиллах болов уу гэж найдаж байна. Муу нуухаар сайн илчил гэдэг зүйр үг байдаг шүү дээ.
Бид асуудлыг үндэслэл, зарчимтайгаар тавьж байгаа. Ямар нэгэн байдлаар дур зоргоороо аашлах, улстөржих, өөрсдийн үзэмжээр хандсан зүйл огт байхгүй. Бид цаг тухайд бүрт нь олон нийтэд мэдээлж, нээлттэй ажиллахыг эрмэлзэж байна. Монгол Улсын эрх ашгийг хамгаалах, сайжруулах, төслөөс ирэх үр өгөөжийг нэмэгдүүлэх шаардлагатай байна. Үүний ч төлөө ажиллаж байна. Оюу толгой компанийн үйл ажиллагаа, Рио Тинто компанийн менежмэнт асуудалтай байгаа нь төслийн үр өгөөжид нөлөөлөхөөс гадна Монгол Улсын имижид нөлөөлж байна. Рио Тинто компанитай хийх яриа хэлэлцээр дууссаны дараа уул уурхай, хайгуулын салбарт хөрөнгө оруулалт татах таатай нөхцөл бүрдэх болов уу гэж харж байна.
Нүүрсхүчлийн хий ялгаруулалтыг багасгах хүрээнд цахилгаан машины хэрэглээ, сэргээгдэх эрчим хүчний хэрэглээ нэмэгдэж байгаа учраас зэсийн эрэлт нэмэгдэж байна. Зэсийн эрэлт нэмэгдэж байгаа энэ таатай нөхцөлийг ашиглах хэрэгтэй. Оюу толгой, Таван толгой гэсэн хоёр төслөөс гадна цаашдын хөгжүүлж болох том төслүүд юу байна, тэр төслүүдийг хөгжүүлэхийн тулд бидэнд юу хэрэгтэй байна гэдгийг анхаарч ажиллах хэрэгтэй байна. Манай нийгмийг бухимдуулж буй тэгш бус байдлыг арилгахын тулд эдийн засгаа тэлж, өргөжүүлэх, эдийн засгийн өсөлтийг тогтвортой хангах хэрэгтэй. Эдийн засгаа тогтвортой хөгжүүлэхийн тулд яах аргагүй гадаадын хөрөнгө оруулалтыг татах хэрэгтэй.
Р.ХИШИГЖАРГАЛ
ОХУ-ын Батлан хамгаалах яамнаас Тува Улсын нийслэл Кызыл хотод зохион байгуулж буй “Цэргийн ралли-2021” олон улсын тэмцээнд Монгол Улсын Зэвсэгт хүчний баг тамирчид анх удаагаа оролцож байгаа хэдий ч, олон жил оролцсон туршлагатай баг тамирчидтай ижил түвшинд өрсөлдөж байна.
Багийн ахлагчаар ЗХЖШ-ын МТГ-ын даргын орлогч, Техникийн хэлтсийн дарга, хурандаа Ц.Төрмөнх, дасгалжуулагчаар Зэвсэгт хүчний 011 дүгээр ангийн захирагч, хурандаа М.Батдорж нар ажиллаж байгаа юм.
Нэгдүгээр ангид элсэн орж буй сурагчдын цахим бүртгэл өнөөдөр өндөрлөнө. Наймдугаар сарын 16-ны 09:00 цагт улс даяар эхэлсэн цахим бүртгэлийг товлосон ёсоор наймдугаар сарын 25-ны 17:00 цагаас хаана гэдгийг Боловсролын мэдээллийн технологийн төвөөс мэдэгдэж байна.
2021-2022 оны хичээлийн жилд Боловсрол, шинжлэх ухааны яам, Улсын бүртгэлийн ерөнхий газартай хамтран нэгдүгээр ангид элсэх зургаан настай хүүхдүүдийг гэрийн хаягийн дагуу хамран сургах тойргийн сургуульд нь бүртгэж байгаа. Тухайн сургуульд суралцах сурагчдын нэрсийг www.parent.edu.mn цахим хуудсанд байршуулсан бөгөөд эцэг, эхчүүд тус цахим хуудсанд нэвтэрч баталгаажуулснаар бүртгэл албажих учиртай. Гэтэл нийслэлийн хэмжээнд л гэхэд нэгдүгээр ангид элсэн суралцах 40.330 хүүхдийн 47.5 хувь нь бүртгэлээ баталгаажуулж, сургуульдаа элсээд байна. Улсын хэмжээнд мөн ялгаагүй бүртгэлийн явц хангалтгүй дүнтэй байгаа юм. Энэ нь эцэг, эхчүүд сурагчдын бүртгэлд ач холбогдол өгөхгүй байгаатай холбоотой гэж албаныхан үзэж байна.
Www.parent.edu.mn цахим хуудсанд нэгдүгээр ангид элсэж буй нийт сурагчдын 89 хувийнх нь мэдээлэл байршаад байгаа юм. Гэсэн хэдий ч сурагчдын бүртгэл удааширч байгаа тул цахим бүртгэлийг өнөөдрөөр тасалбар болгож, наймдугаар сарын 29-нийг хүртэл сургуулиуд дээр уламжлалт аргаар сурагчдыг бүртгэх юм байна.
Улсын хэмжээнд 2021 оны наймдугаар сарын 24-ны өдрийн байдлаар “Ковид-19”-ийн эсрэг вакцины нийт хүн амын I тунгийн хамралт 68.6 хувь, II тунгийн хамралт 63.5 хувь байна.
Нийслэлд астразенека вакцины нэмэлт буюу III тунд 13043 хүн хамрагдсан байна.
Монгол Улсын Засгийн газар харилцаа холбоо, мэдээллийн технологийг эдийн засгийн тэргүүлэгч салбарын нэгээр зарлаж, “Цахим Үндэстэн” санаачилгыг гаргаад байгаа. Уг салбарын хамгийн том үзэсгэлэн “ICT EXPO” энэ жилээс эхлэн “Digital nation” нэр дор үндэсний хамгийн том арга хэмжээ болон есдүгээр сарын 17-19-ний өдрүүдэд Үндэсний соёл, амралтын хүрээлэнд зохион байгуулагдах гэж байна.
Цар тахлын энэ үед мэдээллийн технологийн салбарын ач холбогдол бидний алхам тутамд мэдрэгдэж, орон зай, цаг хугацаанаас үл хамаарах ухаалаг, шинэ эгэл амьдралын хэв маяг нэгэнт бүрэлдэж байна. Цаашлаад нийгмийн бүхий л салбарын хөгжлийн хурдасгагч болсон мэдээллийн технологи, дижитал шилжилтийн иргэд, олон нийтэд илүү ойртуулах, салбарын тоглогчдын хамтын ажиллагааг дэмжиж, шинэ технологийг нийтэд танилцуулах, гарааны бизнес эрхлэгчдэд дэвшилтэт бүтээгдэхүүн, үйлчилгээгээ танилцуулж, хөрөнгө оруулагчидтай холбогдох зэрэг олон боломжийг “Digital nation-2021” бүрдүүлж байна.
Энэ жил Монгол Улсад орчин цагийн харилцаа холбооны салбар үүссэний 100 жилийн ой тохиож байгаагаараа онцлог. Энэ ч утгаараа “Digital nation–2021” арга хэмжээний үеэр салбарын өнгөрсөн, одоо, ирээдүйг хэлэлцэх, цаашид өсөн нэмэгдэх мэдээллийн технологийн салбарын ач холбогдол, бусад салбаруудтай уялдаа холбоог нягтруулах бодлогын хэлэлцүүлэг, форум зохион байгуулагдах юм.
Нийслэл Улаанбаатар хотын төвд, Үндэсний соёл, амралтын хүрээлэнд гурван өдрийн турш үргэлжлэх арга хэмжээний үеэр төрийн цахим үйлчилгээний нэгдсэн систем “e-Mongolia”-гийн шинэчилсэн хувилбарыг танилцуулахын зэрэгцээ 5G сүлжээнд шилжих, олон нийтэд танилцуулах арга хэмжээг болно. Түүнчлэн цахим спорт, соёл урлагийн хэсэг зэрэг олон нийтийг хамарсан өргө хэмжээний үйл ажиллагаа болох гэж байна.
Үзэсгэлэнд оролцох хүсэлтэй байгууллагууд www.digitalnation.mn сайтаас талбайгаа захиалах боломжтой.
Өнөөдөр буюу 2021 оны наймдугаар сарын 25-нд Улаанбаатар хотод явуулын 2, суурин 45 цэгт 59 багийн 397 эмч, ажилтан ажиллана. Нийт 5058 иргэнийг дархлаажуулахаар төлөвлөжээ.
Дархлаажуулалтын цэгийг дүүрэг тус бүрээр нь танилцуулж байна.
Сонгууль тун ойртож байна. УИХ-ын сонгуулийн 18, 28 дугаар тойрог буюу Хэнтий аймаг, Сонгинохайрхан дүүрэгт явуулах нөхөн сонгууль ирэх аравдугаар сарын 10-нд болно. Хуулиараа есдүгээр сарын 10-ны өдөр нэр дэвшигчид тодрох юм. Тэр болтол эхнээсээ нэр дэвшигчид албан бусаар тодроод эхэлчихлээ. Нөхөн сонгуульд оролцохоор МАН, АН, Үнэн ба зөв нам, Шударга иргэдийн нэгдсэн эвсэл нам, Дэлхийн монголчууд нам, Гэр хороолол хөгжлийн нам, Зөв хүн электорат эвсэл, Эрх чөлөөг хэрэгжүүлэгч нам, Ард түмний олонхын засаглал нам, Иргэний зориг ногоон нам мөрийн хөтөлбөр болон хандивын тайлангаа Үндэсний аудитын газарт ирүүлсэн байна. Нөхөн сонгуулийн төсөв хоёр тэрбум 287 сая төгрөг. УИХ-ын 28 дугаар тойрогт нэр дэвшиж, сонгогдсон Д.Сумъяабазар УИХ-ын бүрэн эрхээсээ өөрийн хүсэлтээр чөлөөлөгдөж, Хотын дарга болсон бол Хэнтий аймгийн 18 дугаар тойргоос сонгогдсон У.Хүрэлсүх Монгол Улсын Ерөнхийлөгчөөр сонгогдсоноор УИХ-д хоёр сул орон тоо гарсан билээ.
Энэ удаагийн сонгууль улс төрийн нөлөөллийн хувьд онцгой гойд холбогдолгүй ч намууд өнгөө тодорхойлох цаг үе. Ялагдсан намынхан даагаа нэхэж, ялсан намынхаа ялалтаа баталгаажуулах гээд тун чиг завгүй гүйж байгаа аж. Нөхөн сонгуульд МАН, АН, ХҮН-аас хэнийг нэр дэвшүүлэх нь олны анхаарлыг татаж буй.
Нөхөн сонгуулиас өмнө нэр дэвшигчдээ тодруулах гээд намууд дотроо түнжин муутай байгаа гэнэ. Намын томчууд өөрсдийн хүнээ хүч үзүүлчих санаатай дээр доороо оролцож байгаа юм байх. Парламентад үнэмлэхүй олонх болсон МАН-ын хувьд хоёр тойргоо алдчихгүй гэж хэрэндээ л хичээж байгаа нь тодорхой. Тиймдээ ч нөхөн сонгуульд аль тойрогт хэнийг дэвшүүлэх вэ гэдэг өрсөлдөөн нам дотор нь нэлээд хүчтэй өрнөж эхэлсэн байна. МАН-аас нөхөн сонгуульд ёс зүйтэй, өндөр боловсролтой, нийгэмд хийж бүтээсэн зүйлтэй хүнийг нэр дэвшүүлнэ гэдгээ мэдэгдсэн. Тэгвэл Хэнтий аймагт Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхийн туслах, МИАТ-ийн дэд захирал асан Н.Энхбаатар, Хэнтийн аймгийн Засаг дарга асан Н.Ганбямба, УИХ-ын гишүүн асан Д.Гантулга нар нэр дэвшихээр яригдаж байгаа аж. Харин Сонгинохайрхан дүүрэгт Нийслэлийн Засаг даргын орлогч Ж.Сандагсүрэн, Н.Энхбаярын хүү Батшугар, НИТХ-ын төлөөлөгч асан С.Мөнхчулуун нар хүч үзэх талаар дуулдаад эхэллээ. МАН-ын удирдлагууд Н.Энхбаатар, Ж.Сандагсүрэн нарыг нэр дэвшүүлэхээр эцэслэсэн гэх мэдээлэл байна. Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх 2021 оны ээлжит сонгуульд өрсөлдөх гэж МАХН-ыг МАН-тайгаа нэгтгэсэн. Үүнийхээ хариуг нөхөн сонгуулиар барих гэж толгойгоо гашилгаж байгаа бололтой. Тэрээр Сонгинохайрхан дүүрэгт Н.Энхбаярын хүү Э.Батшугарыг дэвшүүлнэ гэх тохироо МАХН-аас дэмжлэг авахдаа хийсэн гэдэг. Харамсалтай нь, намын гишүүд нь Ерөнхийлөгчийн саналыг хүлээж авахгүй байгаа аж. 2020 оны УИХ-ын сонгуульд үнэмлэхүй ялалт байгуулсан МАН-д хоёр суудал авсан аваагүй кнопны тоонд төдийлөн өөрчлөлт орохгүй. Мэдээж, өөрийнхөө тойргийг бусдад алдах хүсэл хотын дарга Д.Сумъяабазарт байхгүй нь лав. Тиймээс гарын хүнээ зүтгүүлж яваа гэх. УИХ болон орон нутгийн сонгуулийн дүнг харахад МАН-аас дэвшсэн бор халзан хонь ч ялалт байгуулж мэдэхээр байгаа.
Ерөнхийлөгчийн ээлжит сонгуулиар өнгөрсөн 30 жилд авч байгаагүй бага санал авсан АН-ынхан өнөөдрийг хүртэл эв зүйгээ олоогүй л явна. АН-ын дотоод хагарал туйлдаа хүрч, тогооноосоо хальсан нь сонгууль бүрт ихээхэн тушаа болох нь. Нөхөн сонгуульд АН амжилттай оролцох эсэх нь мөн л эв нэгдлээс хамаарна. АН өнгөрсөн УИХ, Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн алдаагаа дахин давтахгүйн тулд дотоод эв нэгдлээ хангаж, хамтарч оролцох хүсэлтээ О.Цогтгэрэлийн талынханд хүргүүлсэн. Гэвч энэхүү хүсэлтийг О.Цогтгэрэлийн тал ойшоогоогүй гэнэ лээ. Хоёр даргатай, хоёр тамгатай тэд дахиад л хоёр удаа Сонгуулийн ерөнхий хороонд санал хүргүүлэх бололтой. Ийн АН-ын хэрүүл дахиад эхлэх нь. М.Тулгат даргатай АН-аас УИХ-ын гишүүн асан Б.Гарамгайбаатар, АН-ын генсек асан Ц.Баатархүү, Хэнтий аймгийн засаг дарга асан Ж.Оюунбаатар нар яригдаж байгаа бол Сонгинохайрхан дүүрэгт Боловсролын сайд асан Л.Гантөмөр, Консул асан Д.Мөнх-Эрдэнэ, Г.Очирбат нарыг дэвшүүлнэ гэх таамаг бий.
Харин О.Цогтгэрэл даргатай АН-аас нэр дэвшигчид тодорхойгүй байна. Түүнээс гадна Ерөнхийлөгч асан Х.Баттулгыг нөхөн сонгуульд хүч үзнэ гэх мэдээлэл бий. АН-ын хагарлын гол эзнийг экс Ерөнхийлөгч Х.Баттулгыг гэдэг. 2020 оны сонгуулийн өмнөхөн Ардчилсан намын нэр дэвшигчдийг баривчлан шоронд хийсэн нь МАН-д тун ашигтай туссан. Экс Ерөнхийлөгчтэй ойлголцож чадаагүйгээсээ болоод сонгуульд ялагдсан тухай АН-ын дарга асан С.Эрдэнэ ч хэлж байсан удаатай. Хэрэвзээ Ерөнхийлөгч асан Х.Баттулгыг нэр дэвшихийг хоёр тал хүлээн зөвшөөрвөл АН эвлэрнэ. Цаашлаад Х.Баттулга УИХ-ын гишүүнээр сонгогдлоо гэж бодоход АН-ын дарга ч болох магадлалтай. Гэхдээ энэ бүхнийг эрхээ хасуулж шоронд суусан АН-ын хэсэг бүлэг гишүүд зүгээр хараад суухгүй болов уу. Нэлээд эсэргүүцэлтэй тулгарах нь дамжиггүй. Одоо АН-ыг нам биш бүлэглэл болгосон экс Ерөнхийлөгчийн дэвших эсэхийг харах л үлдлээ. Угтаа нөхөн сонгуулиар АН цаашдаа улс төрийн нам байх уу, зад үсрэх үү гэдгийг шийднэ. АН учраа олохгүй бол нөхөн сонгуулиар өмнөх сонгуулийнхаа түүхийг давтаж, суудалгүй үлдэж мэдэхээр байна. Тэд дахиад хагарал тэмцэлтэйгээ нөхөн сонгуульд оролцвол дахиад ялагдал хүлээнэ. Хоёр хуваагдсан хэвээр нөхөн сонгуулийн барааг харвал, өнгөрсөн сонгуулийн үр дүн давтагдахад гайхах зүйлгүй.
ХҮН хэнийг нэр дэвшүүлэх нь олны анхаарлын төвд байна. Ерөнхийлөгчийн сонгуулиар ХҮН 30 жилийн түүхтэй АН-аас илүү амжилттай оролцсон. ХҮН гуравдагч хүчин болж чадсан эсэхээ бодитойгоор харах боломж бол нөхөн сонгууль. Тиймээс тэд өмнөх эрх хүчээ алдахгүй, зөв хүнээ нэр дэвшүүлж чадвал нэг суудлаа гурав болгох боломжтой юм.
Бусад жижиг намуудын хувьд АН, МАН-ын санал хуваах төдийгөөр өрсөлдөх байх. Ямартаа ч намууд бие халаалтдаа орцгоосон байна. УИХ-ын нөхөн сонгуульд өрсөлдөн бусад намынхан одоогоор нам гүмхэн байгаа ч гуравдагч хүчин болж гарч ирэхийг үгүйсгэхгүй. Гэвч өмнөх жишгээрээ МАН, АН-ын нэр дэвшигчид олны анхаарлыг татсан хэвээр байна. Энэ удаагийн нөхөн сонгууль сонголттой сонгууль болж мэдэх нь.
Авто замын түгжрэлийг бууруулах үндэсний хорооны анхны хурал өчигдөр боллоо.
Энэ үеэр Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ хэд хэдэн асуудлыг судалж, танилцуулах үүрэг өглөө.
Тодруулбал,
Түүнчлэн богино хугацааны шийдлээ ирэх баасан гарагт, дунд хугацааны шийдлээ ирэх долоо хоногийн даваа гарагт танилцуулахыг үүрэг болголоо.