Монгол Улсаас Япон Улсад суугаа Элчин сайдын яамны консулын зөвлөх Н.Эрдэнэбаатартай ярилцлаа.
-Саяхан Япон улсын Гадаад хэргийн сайд Мотеги Тошимицу манай улсад айлчилсан. Олон асуудлыг хөндсөн байх. Япон улс хилээ нээсэнтэй холбогдуулан тус улс руу зорчих манай иргэдийн визийн асуудал яригдсан гэсэн.
-Тийм ээ. Улаанбаатар дахь Япон улсын ЭСЯ нь аравдугаар сарын 1-ний өдрөөс эхлэн визийн зөвшөөрөл гарсан иргэдэд виз олгох үйл ажиллагаагаа сэргээлээ. Монгол Улсад Япон руу зорчих хүсэлтэй нислэгээ хүлээж буй 600-700 орчим иргэд байна. Эдгээр иргэдийн эхний хэсгийг Япон улс руу хүргэх тусгай үүргийн нислэг аравдугаар сарын 28-нд анх удаагаа хийгдэх гэж байна. Харин ЭСЯ-ны хувьд УОК, ГХЯ-тай хамтран Японы Засгийн газрын шугамаар тус улсад суралцахаар ирэх гэж буй 140 гаруй оюутнуудыг татан авчрах ажлыг зохион байгуулж эхлээд байна. Монгол Улсын хил хаагдсанаас хойш есөн удаагийн тусгай үүргийн нислэг хийгдэж, нийтдээ 2357 гаруй иргэд эх орондоо хариад байна. Япон улсаас эх орондоо буцах хүсэлтээ илэрхийлсэн, энд “гацсан” иргэдийн тоо харьцангуй цөөрч, өнөөдрийн байдлаар 457 гаруй иргэд үлдээд байна.
-Энэ сарын 10-ны өдрийн тусгай үүргийн нислэгээр очсон иргэдээс дөрвөн хүнд коронавирусийн халдвар илэрлээ гэсэн. Ер нь явах хүмүүсээс шинжилгээний бичиг шаардаж байна уу. Онгоцон дотор мэдээж халдвараас сэргийлэх арга хэмжээг сайн авч л байгаа байх?
-Өмнөх есөн тусгай үүргийн нислэгээс халдвартай хүн нэг ч гараагүй байсан. Харин харамсалтай нь 10-ны өдрийн тусгай үүргийн нислэгээс халдвар авсан хүн гарлаа. Ерөнхийдөө Улсын Онцгой комиссоос эх орондоо буцаж буй бүх хүмүүст коронавирусийн шинжилгээ өгсөн байх ёстой гэдэг шаардлагыг тавьж байгаа. Гэхдээ улс болгоны өөрийн онцлог, нөхцөл байдал өөр өөр байна л даа. Япон улсын хувьд бол бүх хүмүүс коронавирусийг оношлох “PCR” шинжилгээг өгөх боломж тааруу байгаа. Гадаадын иргэд байтугай Японы өөрийн иргэн “PCR” шинжилгээ өгөхөд хүндрэлтэй байна. Шинжилгээний зардал төлбөр ч үнэтэй, өдөрт шинжилгээ өгөх хүний тоо хязгаарлагдмал байгаа тул манай иргэд тэр болгон шинжилгээ өгөхөд хэцүү байгаа болно. Энэ нөхцөл байдлыг манай тал ч сайн ойлгож байгаа. Цаашид коронавирусийн халдвараас хэрхэн хамгаалах, тусгай үүргийн нислэгийн халдваргүйжүүлэлт, эрсдэл гаргахгүй байх зэрэг олон асуудлуудаар Монголын ГХЯ, Улсын Онцгой Комисстой хамтран ажиллаж байна. Япон улсын Эрүүл мэндийн байгууллагуудтай холбогдож, манай иргэдийг коронавирусийн шинжилгээ өгөхөд дэмжлэг туслалцаа үзүүлэх хүсэлтийг тавьж үзсэн. Японы талаас дотоодын оношилгоо, шинжилгээний хүчин чадал хүрэлцэхгүй, эрүүл мэндийн байгууллагаас халдварын тохиолдлууд ихээр гарч байгаа гэдэг хариултыг өгч байна. Уг нь болдогсон бол БНСУ шиг л хаа сайгүй шинжилгээ өгч байх нөхцөл боломжийг бүрдүүлмээр байна.
-Дэлхий нийтээр “Ковид-19”-ийн халдвар тархаж, бидний амьдралын хэв хэвшилд олон өөрчлөлт оруулж байна. Улс эх орноо төлөөлөн суугаа ЭСЯ-ны хувьд их ачаалалтай ажиллаж байгаа байх даа?
-ЭСЯ-наас цар тахлын эрсдэлийг бууруулах, халдвартай өвчтөнийг эмчлэх хүрээнд манай улсын эмнэлгийн тусламж үйлчилгээнд нэн шаардлагатай оношлуур, эм, эмнэлгийн хэрэгслийг олж авах, мэргэжлийн байгууллагуудтай холбоо тогтоох, суугаа орны цар тахлын талаарх байдал, шаардлагатай мэдээллийг хүргэх талаар нэлээн ажиллаж байна. Тухайлбал, Японы Эрүүл мэндийн байгууллага, Халдварт өвчин судлалын үндэсний төвтэй холбогдож, шинэ төрлийн коронавирусийг оношлох “PCR” шинжилгээнд хэрэглэдэг урвалж болох оношилгооны материалыг энэ оны нэгдүгээр сарын 27-ны өдөр Монгол руу илгээснээр манай улсад коронавирусийг баталгаатай оношлох боломжийг бүрдүүлсэн. Өнөөг хүртэл нийт 43,000 тунг авч илгээгээд байна. Мөн коронавирусийг эмчлэхэд хамгийн үр дүнтэй гэгдэж байгаа Японы “Fujifilm Toyoma Chemical” компанийн үйлдвэрлэж буй “Авиган” эмийг Монгол Улсын ЭМЯ-ны захиалгаар 25,000 ширхэгийг худалдан авах ажлыг зохион байгуулж, дөрөвдүгээр сард хийгдсэн тусгай үүргийн онгоцоор хүргүүлсэн. Энэхүү эмийг өнөөдөр Япон улсын Засгийн газрын хяналт дор гадаад улсуудад гаргаж байгаа бөгөөд бид үүнээс амжиж их хэмжээгээр тус компаниас шууд гэрээ байгуулж авсан. Үүний дараа Японы ГХЯ-наас хэд хэдэн улс орнуудад тусламжаар бага хэмжээгээр олгосон ба үүнээс ч бас манай улсад олгуулсан. ЭСЯ-ны Консулын хэлтсийн хувьд энэ оны хоёр дугаар сарын 28-ны өдөр хил хаагдсанаас хойш япон улсад гацсан, эх орондоо буцаж чадахгүй байгаа олон иргэдийг эх оронд нь буцаахад гол анхаарлаа хандуулан ажиллалаа. Ажлын ачаалал ч их байв. Иргэдийн хувьд өртөг өндөртэй гадаад улс оронд удаан хугацаагаар байхад хэцүү, хүнд нөхцөл байдалтай байсан. Байрлах газаргүй, хоол ундгүй, мөнгө төгрөг нь дууссан иргэд ЭСЯ-ндаа хандаж, тусламж дэмжлэг хүсэхэд бидний зүгээс боломжтой бүхий л арга хэмжээг авч ажиллахад анхаарсан. УОК-оос өгсөн чиглэлийн дагуу өндөр настан, жирэмсэн, бага насны хүүхэдтэй, эрүүл мэндийн асуудалтай зэрэг нэн шаардлагатай иргэдийг эхний ээлжинд нутаг буцаагаад байна. Энэ оны тавдугаар сард Япон улсад онцгой байдал зарласантай холбоотойгоор консулын үйлчилгээнд өөрчлөлт оруулж, иргэдийг халдвар авахаас сэргийлэх зорилгоор нотариат, түүнчлэн зарим консулын үйлчилгээг цахим болон шуудангаар явуулсан. Мөн коронавирусийн халдвар, тархалтаас урьдчилан сэргийлэх үүднээс нийгмийн олон нийтийн сүлжээгээр тогтмол сэрэмжлүүлэг мэдээ мэдээллийг тогтмол тавих, консулын ажилтнуудтай шуурхай холбоо тогтоох утсыг ажиллуулаа.
-Энд суугаа монголчуудаас ЭСЯ утсаа авдаггүй, хүнд сурталтай, харилцааны соёлгүй, ажлаа мэддэггүй зэрэг шүүмж нилээд гараад байдаг л даа.
-Өмнөхтэй харьцуулбал ЭСЯ утсаа харьцангуй сайн авдаг болсон. ЭСЯ-наас утсан холбооны системээ шинэчилснээр харин ч шүүмжлэл багассан. Харин Японд аж төрдөг манай иргэдийн тоо ихэссэн. 2019 оны арванхоёрдугаар сарын 31-ний өдрийн Япон улсын ХЗЯ-ны статистик мэдээллээр тус улсад манай улсын 12,012 иргэн байнга оршин сууж байна. Мөн сүүлийн жилүүдэд иргэдийн зорчих хөдөлгөөн маш их нэмэгдсэн. Үүнтэй холбогдоод иргэдийн асуудал ихээр гарч, консулын ажилтнуудын ачаалал эрс нэмэгдсэн. Одоогоор тус ЭСЯ-ны Консулын хэлтэс нь дөрөвхөн хүний бүрэлдэхүүнтэй ажилладаг. Энэ дөрвөн хүн иргэдтэй утсаар холбогдох, тэдэнд холбогдох мэдээлэл, эрх зүйн зөвлөгөөг өгөх, консулын асуудлаар суугаа орны хууль хүчний байгууллагуудтай уулзах зэргээр аль болох иргэддээ хүрч ажиллахыг хичээдэг. Өдөрт маш олон хүн залгадаг, зарим тохиолдолд бүх хүний утсыг авч чадахгүй байх тохиолдлууд гардаг. Тиймээс манай иргэд жаахан хүлээцтэй хандаад дахин холбогдож, шаардлагатай мэдээллээ авах боломжтой. Тэр ч бүү хэл ЭСЯ-ны бусад чиглэлийн ажилтнууд хүртэл консулын асуудлаар иргэдийн утсыг авч хариу өгөх чиглэлээр ажиллаж байгаа. Харин ЭСЯ-ны ажилтнууд иргэдтэй соёлгүй бүдүүлэг харьцдаг явдал байхгүй гэж бодож байна. Хэрвээ тийм асуудал гарвал ЭСЯ-нд тухайн ажилтны талаар гомдол, хүсэлтээ гаргаж болно. Бид иргэддээ үйлчлэх, харьцааны соёл дээр анхаарч байгаа. Харин консулын чиглэлийн зарим ажилд чирэгдэлтэй, хөшүүн ханддаг гэж иргэд бухимдалтай байдаг. Энэ асуудал нь нотариатын үйлчилгээтэй холбоотой их гардаг. Ялангуяа Монгол Улсын хууль тогтоомжийн дагуу иргэд өөрийн биеэр заавал ирж, итгэмжлэл баталгаа хийх ёстой. Зарим иргэдийн зүгээс заавал биеэрээ ирэх ёстой юм уу? Шуудангаар, эсвэл цахимаар итгэмжлэл хийж болдоггүй юм уу гэдэг. Хууль тогтоомжийг дагах хэрэгтэй гэж тайлбарлахаар холоос ирж очих хэцүү байна. Та нар хүнд сурталтай, чирэгдэл учруулж байна гэж гомдоллох тохиолдлууд гардаг.
-Тусгай үүргийн нислэгээр нэн яаралтай явах иргэдийн нэрсийн жагсаалт гээд гарчихсан байдаг. Ар өврийн хаалгаар түрүүлж явууллаа гэсэн яриа мэр сэр яваад байдаг л даа?
-Тийм зүйл байхгүй. Улсын Онцгой Комиссоос удирдамж ирсэн байгаа. Энэ оны 6 дугаар сар хүртэл хийгдсэн нислэгээр үндсэндээ өндөр настан, жирэмсэн, өвчин зовлонтой, хөгжлийн бэрхшээлтэй зэрэг таван үндсэн шаардлага хангасан иргэдийг түрүүлж явуулсан. Одоо ихэнх нь залуучууд үлдсэн. Харин 8, 9, 10 дугаар сарын нислэгээр бараг 90 хувь нь залуучууд явсан. Иргэдийн зүгээс хойно бүртгүүлсэн хүн явчихлаа. Та нар ар өврийн арга хэрэглэж байна гэж гомдол гаргасан явдал байдаг. ЭСЯ-ны хувьд эх орондоо буцах хүсэлтээ илэрхийлсэн иргэдийн өргөдлийг хүлээн авч, бүртгэлийг хийдэг. Харин Улсын Онцгой комиссын шуурхай штабт тусгай үүргийн нислэгээр явах иргэдийн нэрсийг баталгаажуулдаг. УОК-ын шуурхай штабт ажиллаж буй төрийн албан хаагчид мөнгө төгрөг аваад ар өврийн хаалгаар хүний асуудлыг шийдэж байгаа гэдэгт би хувьдаа итгэхгүй байна. Тийм юм байхгүй л болов уу. Бид журмаараа л ажиллаж байгаа гэж бодож байна. Бүртгүүлээгүй, эсвэл хойно бүртгүүлсэн хэрнээ ар гэрт нь гэнэтийн явдал тохиолдох, хүнд өвчтэй болох зэрэг зайлшгүй харгалзан үзэх нөхцөл байдлууд гарсан тохиолдолд иргэдийн өргөдөл, зайлшгүй явах ёстойг нотолсон нотолгоо баримтыг УОК-т уламжилдаг бөгөөд УОК-оос нэрийг нь баталгаажуулж ирсний дараа явуулах тохиолдууд гардаг. Жишээ нь, Монголд байгаа ар гэрийн хүн нь нас барлаа гээд уйлаад ирж байгаа хүнийг та болоогүй, бүртгэл чинь хойно байна гээд суугаад байж болохгүй тул яаралтай арга хэмжээ авч, тухайн нислэгт багтаахыг хичээдэг.
-ЭСЯ-нд Япон улсад байнга оршин суугаа монголчуудын нэгдсэн бүртгэл гэж ер нь байдаг уу. Энэ зайлшгүй шаардлагатай гэж боддог юм?
-Энэ зайлшгүй байх ёстой. Япон улсад зургаан сараас дээш амьдарч байгаа иргэдийн бүртгэлийг ЭСЯ хийж ирсэн. Иргэд ч гэсэн өөрсдөө бүртгүүлэх ёстой. Гэвч манайхан жаахан хойрго байдаг бөгөөд ямарваа нэг асуудал өөрт нь тулгармагц л ЭСЯ-нд ханддаг. Сүүлийн жилүүдэд иргэдийн зорчих хөдөлгөөн эрс нэмэгдсэн. Ялангуяа, оюутан, дадлагажигч ажилтны шугамаар залуучууд их ирж байна. Дадлагажигч ажилтан хүлээн авагч Японы байгууллага, их дээд сургуулиуд руу ЭСЯ-наас холбогдож, иргэдийнхээ бүртгэлийг өгөөрэй гэдэг. Мөн Япон дахь монголчуудын нэгдсэн холбоогоор дамжуулан иргэдийн бүртгэлээ эхлүүлчихсэн яваа. Гадаад харилцааны яамнаас иргэдийн бүртгэлийг улам боловсронгуй болгох тал дээр анхаарах чиглэлийг өгч байгаа. Байгалийн гамшиг ихтэй Япон оронд гэнэтийн асуудал гарахад хаана ямар манай иргэн байгаа гэдгийг мэдэж байх нь маш чухал.
-Сүүлийн үед гурван жилийн гэрээгээр дадлагажигч ажилтан залуус их ирэх болсон. Тэдний эрх ашгийг хамгаалах нэгдсэн үйл ажиллагаа байна уу. Хэрхэн хандаж, ажиллаж байна вэ?
-Мэдээж дадлагажигч ажилчидтай холбоотой асуудлууд сүүлийн үед их гарч байгаа. Амьдрах нөхцөл байдал хүнд, ажлын орчин хэцүү, зарим тохиолдолд вьетнам, хятад гэсэн гадны дадлагажигч ажилтнуудтай нэг дор ажиллаж амьдардаг нь манай иргэдэд хүнд байдаг. Сүүлийн үед дадлагажигч нараас гар дээрээ авч байгаа цалин бага байна гэсэн гомдол их ирдэг. ЭСЯ-наас дээрх иргэдийн цалин хөлсийг нэмж өг гэж хэлэхэд хэцүү. Харин манай иргэдийн хэл ус муутайг нь далимдуулан цалинг нь удаах, өгөхгүй байх, ажлын байрны дарамт үзүүлэх зэрэг асуудлыг шийдвэрлэж өгдөг. Гол нь илгээгч байгууллага дадлагажигч ажилтнуудаа эргэж тойрч, нөхцөл байдлыг харж, хянаж байх ёстой л доо. БНСУ-тай адил уг асуудлыг төр нь хариуцаад ХНХЯ-наас энэ асуудлыг хариуцсан нэгжийг Токио хотод байгуулж, бүх дадлагажигч ажилтнуудыг хариуцсан, эрх ашгийг нь хамгаалдаг газар их хэрэгтэй болов уу. Яг үнэндээ Монголоос хэн хаана ирээд ажиллаад байгаа тухай нэгдсэн мэдээлэл алга.
-Монгол хэл соёлыг дэлгэрүүлэх, монгол хэлний боловсрол, сургалтыг өргөжүүлэхэд ямар үйл ажиллагаа явуулж байна вэ?
-Үүнийг бид зайлшгүй хийх хэрэгтэй асуудал. Гадаад улс оронд олон жил ажиллаж, амьдарч байгаа манай иргэдийн үр хүүхдүүд монгол хэл соёлоо мартаж болохгүй. Суугаа оронд монгол хэлний боловсрол, сургалтыг өргөжүүлэх тал дээр ЭСЯ-наас анхаарч ажиллаж байгаа. Тухайлбал, Токио хотод үйл ажиллагаа явуулдаг “Миний Монгол” монгол сургуулийн багш нарыг хүлээн авч уулзаж, цаашид хэрхэн хамтарч ажиллахаа хэлэлцэж, санал бодлоо солилцсон. Бүх л талаар дэмжин ажиллах болно. Мөн Боловсрол Шинжлэх Ухааны Яамтай холбогдон уг сургуулийн багш нарын мэргэжил, арга зүйг дээшлүүлэх, материал сурах бичгээр хангах зэргээр хамтран ажиллахаар ярьж байна.
ЯРИЛЦСАН Х.ЭРДЭНЭЦЭЦЭГ
