Month: October 2020

Categories
мэдээ нийгэм

Хүүхэд, гэр бүлийн хүчирхийлэл үйлдэж болзошгүй иргэдийн бүртгэл, судалгааг хийжээ

Цагдаагийн байгууллага гэр бүлийн хүчирхийллээс урьдчилан сэргийлэх чиглэлээр нөлөөллийн аяныг өрнүүлж, урьдчилан сэргийлэх ажлыг хийсээр байгаа билээ. Тухайлбал, Чингэлтэй дүүргийн цагдаагийн газрын хоёрдугаар хэлтсээс Нийслэлийн Цагдаагийн Удирдах газрын урьдчилан сэргийлэх хэлтсийн ахлах мэргэжилтэн цагдаагийн дэд хурандаа Б.Алтанзултай хамтран, Хүүхэд, гэр, бүлийн хүчирхийлэл үйлдэж болзошгүй иргэдийн бүртгэл судалгааг хийсэн байна.

Мөн зарим иргэдийг хяналтад авч, хувийн хэрэг нээж, гэр бүлийн гишүүдийн хамт сургалтад хамруулан, “Архины хор хөнөөл, түүний хор уршиг, Гэр бүлийн хүчирхийллийн тухай хуулийн ойлголт, Хүүхдийг гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх” чиглэлээр сургалт, уулзалт, нөлөөллийн арга хэмжээг зохион байгуулан санал хүсэлт солилцож зөвлөмж, зааварчилга өгч, мэдээлэл хүргэж ажиллажээ.

Categories
онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Бас л архичдаа өхөөрдөөд бүтэн сайнд хорьсон болоод таарах нь дээ!?

Намрын чуулган нээгдэхэд Ерөнхийлөгч “Юун архины савлагаа, дээлийн хээ, Кембрижийн хөтөлбөр яриад байна вэ. Асуудлынхаа эрэмбийг олж харъя. Эхлээд орлого, экспортын орлого, маш их орлого олох л чухал байна” гэж халагласан. Энэ бол арга байхгүй үнэн. Орлого олж улс орноороо баяжихын хажууд архи гэж буй нь жул санагдаж байгаа байх л даа. Гэхдээ орлогыг эрүүл хүн оруулдаг. Архинаас хол, архинаас холдсон, архины хамааралгүй хүн ажил хийдэг, орлого олдог, баялаг бүтээдэг. Энэ бол амьдралын бодит үнэн. Саяхан УИХ-ын эмэгтэй гишүүд Архи согтууруулах ундааны тухай хуульд өөрчлөлт оруулах гэж үзлээ. Үндсэндээ архины эсрэг хуулийг сүрхий хэлэлцсэн ч ачир дээрээ бас л архичдаа өхөөрдөж, өмөөрч, хаацайлсаар байгаад таарах шив.

“Архийг хорьж огтоос болохгүй, тэгвэл архичид хор уучихна. Шагчид энд тэндгүй цэцэглээд юу ч хамаагүй зараад эхэлнэ. Ингээд архичид амь насаа алдах аюултай, эвий минь, хөөрхий минь” гээд эхэлсэн. Ажил хийж байгаа хүнээ үхчихнэ гэдэггүй байж архи ууж байгаа хүнээ үхчихнэ гэж уйлалдаад өмөөрч хамгаалаад байдаг нь ямар учиртай юм бэ?

Барилга барьж байгаа хүмүүсийн, уурхайд ажиллаж байгаа иргэдийн амь насанд нь аюул учирч болзошгүй гээд хөдөлмөрийн аюулгүй байдал яриад, өнгөрсөн нэгнийх нь амийг нэхэж байсан тохиолдол төр засгийн нөхдүүдэд бий билүү. Хэдэн жилийн өмнө “Эко алтан Заамар” компани хиймэл нуураа карьертайгаа залгаа байгуулснаас нуралт үүсч дөрвөн залуу амиа алдаж байсан. Ер нь хөдөлмөрийн аюулгүй байдал алдагдсанаас хичнээн хүн уурхайд амиа алдав. Налайхын уурхайд байсхийгээд л осол гарч уурхайчин залуус гурав дөрвөөрөө, тав арваараа үхэж л байдаг. Хоёр жилийн өмнө төв цэвэрлэх байгууламжид ажиллаж байсан дөрвөн залуу лагтаа унаж амиа алдаж байсан.

Энэ бүгдэд ярьсан хөөрсөн, амиа алдагсдын хойноос харамсан гашуудсан, дахиж уурхайчдаа, энгийн ажилчид, барилгачдаа үхүүлэхгүйн төлөө аюулгүй байдал талаас нь төр засаг яг юу хийсэн юм. Үүний хажууд архичдаа өмөөрч, нийгмийн шаар шавхруу болсон тэднийг эвийлэн хаацайлж, өөгшүүлж байгаа нь Монгол төрийн эмгэнэл. Ингэж бид хөлөөрөө толгой хийж болохгүй. Ер нь энэ архи гэдэг зүйл Монголд яахаараа ганцаараа дархан эрхтэй ноёлдог юм. Энэ тухай “Өдрийн сонин” өмнө нь бичиж байсан. Цар тахлын улмаас нэг сая гаруй хүн амь үрэгдээд байна. Хүн төрөлхтний соёл, зан заншил хүртэл өөрчлөгдөж, олимп хойшилж, Монгол Улс уламжлалт баяр Цагаан сараа цуцлахад ганцхан архи л дархан эрх эдэлсэн. Эрх баригчид бүх зүйлийг хаасан хэрнээ архийг хориогүй. Одоо тэгэхээр архийг бүрмөсөн хорих хэргтэй байна.

Их хурлын эмэгтэй гишүүдийн архины эсрэг хууль ном ёсоороо бол архийг тэр чигт нь хорьж, архины үйлдвэр, архины худалдаа эрхэлдэг бүх газрын лицензийг цуцлах байсан юм. Гэвч өнөө л архийг дээдэлж архичныг өмөөрдгөөрөө өмөөрөөд өнгөрсөн. Үндсэндээ бүтэн сайнд архи зарахыг хориглосон шийдвэр гаргасан болоод л энэ асуудал дуусах нь шиг байна.

Архийг хорьж болохгүй, архи хорьсноос болж Америк юу болов, “хуурай хууль” гээд баахан цэцэрхэж, архичдыг өмөөрч үхэх гээд байгаа нөхдөд хэлэхэд Монгол Улс архийг хорьж байсан удаатай. Тухайлбал, 2008 оны эхээр “Азийн чоно”-ын архинаас 200 гаруй хүн хордож 15 нь нас барсан. Уг дуулианаас болж архийг нэг сарын хугацаанд хориход эрүүлжүүлэх байр, гэмтлийн эмнэлэг хүнгүй болсон тухай архитай тэмцэгч, судлаач Ж.Цогтсугар хэлж байсан.

Мөн хэдэн жилийн өмнө, нийслэлийн Баянгол дүүргийн нутаг дэвсгэрт таван хүн архинд хордож нас барсан. Түүнтэй холбогдуулан Нийслэлийн Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлаас дөрвөн өдрийн туршид архи согтууруулах ундаа худалдах, түүгээр үйлчлэхийг хориглосон тогтоол гаргаж байсан. Архигүй тэр өдрүүдэд согтуугаар тээврийн хэрэгсэл жолоодсон зөрчил 56.8 хувиар, мөн согтуугаар тээврийн хэрэгсэл жолоодон замын хөдөлгөөнд оролцсоны улмаас гаргасан зам тээврийн осол 83.3 хувиар тус тус буурсан байдаг. Гэмт хэрэг ихээр гардаг нийслэлийн Баянзүрх, Сонгинохайрхан дүүргүүдэд энгийн өдрүүдэд архинаас үүдсэн зөрчил дуудлага 80-120 ирдэг байсан бол архийг хориглосон өдөр ердөө арав гаруй болж илт буурч байсан. Согтуугаар танхайрсан гэмт хэргийн зөрчил бусад өдрийнхөөс 40.4-47.8 хувиар буурсан үзүүлэлт гарсан байдаг.

Ийм статистик мэдээ, судалгаа тооцоо байсаар байтал өнөөг хүртэл архийг хаасангүй. Энэ оны эхээр Хүнс хөдөө, аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн яам, Мэргэжлийн хяналтын ерөнхий газар архины 32 компанид шалгалт хийж нэр бүхий 14 компанийн эрхийг цуцалсан. 14 компанийн эрхийг цуцалсан гээд архи багассан нь хаана байна. Монгол даяар битүү архидалт, бид архин далайдаа живж ядуу гуйлгачин амьдарч байгаа нь үнэн. Тэгэхээр одоо нялганаж, нялцганаж, эвийлж хаацайлах зүйлгүйгээр архийг бүрмөсөн хорь. Градусыг нь багасгах, согтолтын түвшинг нь багасгах гээд л аль болохоор архийг хорихгүй талаас нь яриад байгаа. Энэ бүхнээ больж архийг Монгол Улсын хэмжээнд тас хорих хэрэгтэй. Хор ууна, шагийн архи дэлгэрнэ гэж айцгааж байна уу. Уух дуртай нь уугаад үхдэг юм байгаа биз. Нийгмийн шаар шавхруу болсон архичид хэнд хэрэгтэй юм бэ. Архи уусан хүнээс хэзээ сайн сайхан үйлдэл гарч байсан юм.

Саяхан болсон архины хэлэлцүүлэг дээр “Согтуугаар үйлдэгдсэн гэмт хэрэг энэ оны эхний найман сард 3000 орчим бүртгэгдсэн нь өмнөх оны мөн үеэс 269 хэргээр буюу 14.5 хувиар өссөн. Мөн гэр бүлийн хүчирхийллийн улмаас үйлдэгдсэн нийт хэргийн 53.3 хувь согтуугаар үйлдэгдсэн” гэдгийг Цагдаагийн ерөнхий газраас мэдээлсэн. Хүний санаанд оромгүй жигшүүрт хэрэг бүхний цаана архи, нийгмийн шаар шавхруу болсон архичин байдаг. Архидалт араасаа залуу үеийг дагуулж, яг цэрэг халагдаж байгаа юм шиг халаагаа авч буйг судлаач хэлсэн. Энэ бол үндэстний аюул. Арабын ертөнц тэр чигтээ архи уухгүй болоод л байна. Хэрвээ архийг хориглосон орон хэргээ бардаг бол Арабын орнууд дуусах байлаа. Гэвч сүүлийн үед хөгжлөөрөө Дубай, Катар дэлхийд тэргүүлж буйг бид мэднэ. Монгол Улс архинаас бүрмөсөн салж байж л хөгжинө. Өөр арга байхгүй.

Б.БАТБОЛД

Categories
мэдээ цаг-үе

У.Хүрэлсүх дарга аа, Нийслэлд ТЕГ-ын бичгээр халхавчилж тендергүй худалдан авалт хийдэг луйвар газар авчээ

Төрийн зүгээс хувийн хэвшил, аж ахуйн нэгжийн боломжийг дээрэмдэж байгаа тухай баримтыг дэлгэхээр манай редакцад нэрээ нууцалсан эх сурвалж хандсан юм. Түүний хэлж буйгаар бол “Улаанбаатар хотын хөгжлийн корпараци” сургуулийн автобус болон нийтийн тээврийн автобус худалдан авах ажиллагааг ямар ч тендер зарлалгүйгээр зохион байгуулсан гэнэ. Ингэхдээ Тагнуулын Ерөнхий газрын бичгээр далайлгаж хувийн хэвшил, аж ахуйн нэгжүүдийн боломжийг дээрэмдэж, дарангуйлсан байна.

Энэ хууль бус ажиллагааны ард нэр бүхий том албан тушаалтнууд байдаг талаар хэлж байсан юм. Ингээд түүнтэй ярилцсанаа хүргэе.

-Сургуулийн хүүхдийн болон нийтийн тээврийн автобуснуудыг энэ онд болон ирэх онд шинэчилнэ. Энэ ажилд тендер зарлалгүй төр шууд худалдан авалт хийж, хувийн хэвшил, аж ахуйн нэгжүүдийн боломжийг дээрэмдсэн гэх мэдээллийг та хэлж байна. Энэ талаараа тодруулахгүй юу?

-Өнөөдөр Улаанбаатар хотод 1200 орчим автобус үйлчилгээнд явж байгаа. Тэдний олонх нь 2009 онд үйлчилгээнд гарсан. Энэ онд болон ирэх жил ашиглалтын хугацаа нь дуусна. Үүнтэй холбоотойгоор Нийслэлийн төсвийн ерөнхийлөн захирагчийн 2020 оны худалдан авах ажиллагааны төлөвлөгөө 2019 оны сүүлээр гарсан. Энэ төлөвлөөг 2020 оны тавдугаар сарын 29-нд дахин шинэчилж баталсан байдаг. Энэ төлөвлөгөөгөөр 2020-2023 онд нийтийн тээврийн шинэ шийдэл төсөл, парк шинэчлэлт, хүүхдийн сургуулийн автобус зэргийг шинэчлэхэд 350 тэрбум төгрөгийг төсөвлөсөн. Түүнээс 2020 онд санхүүжих нь 26 тэрбум 50 сая төгрөг гэж баталсан байдаг. Үүнийг нээлттэй тендер шалгаруулалтаар худалдан авалт хийнэ гэж анх захирамж гаргасан. Тус төлөвлөгөөний дагуу үнэлгээний комисс зургадугаар сарын 27-нд байгуулагдаад, улмаар наймдугаар сарын 27-нд тендерт шалгарсан компанитай гэрээ хийх байсан юм.

-Гэтэл юу болов?

-Хүүхдийн сургуулийн болон нийтийн тээврийн автобусыг 26 тэрбум 50 сая төгрөгөөр худалдан авах ажиллагааг “Улаанбаатар хотын хөгжлийн корпораци” руу шилжүүлсэн. Гэтэл “Улаанбаатар хотын хөгжлийн корпораци” нь тендер зарлахгүйгээр шууд худалдан авалт хийж байна. Энэ нь төсвийн Нийслэлийн ерөнхийлөн захирагчийн төлөвлөгөөгөө зөрчиж байгаа үйлдэл.

-“Улаанбаатар хотын хөгжлийн корпораци”-ийн зүгээс дээрх төсөлд тендер зарлахгүйгээр шууд худалдан авалт хийж байгаа шалтгаанаа хэрхэн тайлбарласан бэ?

-“Улаанбаатар хотын хөгжлийн корпораци” ХК маань өөрөө Нийслэлийн Өмчийн ашиглалт, удирдлагын газар. Бид очоод тендер зарлахгүйгээр шууд худалдан авалт хийж байгаа шалтгааныг нь тодруулахад “Бид мэдэхгүй байна. Бидэнд ТЕГ-аас чиглэл ирсэн. Үүнийг Үндэсний аюулгүй байдалд нөлөөлөхүйц худалдан авалт гэж үзсэн” гэх тайлбар хэлж байгаа юм. Сургуулийн хүүхдийн, нийтийн тээврийн автобус ямар үндэслэлээр Үндэсний аюулгүй байдалд нөлөөлж байгааг лавлахад “Цаад учир шалтгааныг бид мэдэхгүй.Одоо яах билээ” гэж байсан. Үүнийг бүгд мэдэж байгаа ч хэн ч дуугараагүй.

-Энэ тендерт тэс хөндлөнгийн ТЕГ ямар үүрэгтэй оролцсон нь сонирхол татаж байна?

-Төрийн болон орон нутгийн өмчийн хөрөнгөөр бараа ажил үйлчилгээ худалдан авах тухай буюу тендерийн тухай хууль байдаг. Энэ хуулийн 3.4 дүгээр зүйл дээр хуулиар “Төрийн нууцад хамааруулсан болон Үндэсний аюулгүй байдлыг хангахтай холбоотой тусгай зориулалтын тоног төхөөрөмж бараа хэрэгсэл, техник байгууламж, ажил үйлчилгээ болон галт зэвсэг худалдан авахтай холбоотой харилцааг энэ хуулиар зохицуулж болохгүй” гэж заасан байдаг. “Улаанбаатар хөгжлийн корпораци” энэ зүйл заалтыг ашиглаж шууд гэрээ байгуулж байна. Сургуулийн хүүхдийн автобус, нийтийн тээврийн автобус ямар үндэслэлээр Үндэсний аюулгүй байдалд нөлөөлөх билээ дээ. Нийтийн тээвэр, хүүхдийн автобусыг 3.4-рүү оруулах ямар ч үндэслэл байхгүй. Ямар зүйлийг Үндэсний аюулгүй байдалтай холбоотой тоног төхөөрөмж гэх вэ гэдэг асуудал гарч ирнэ. Үүнийг Засгийн газрын 2001 оны 122 дугаар тогтоолын хавсралтаар баталсан байдаг юм байна. Үүнд Батлан хамгаалах ба Үндэсний аюулгүй байдлыг хангахтай холбогдсон тусгай зориулалтын байгууламж, техник тоног төхөөрмж, галт зэвсэг болон үйлчилгээний жагсаалт гэж байгаа юм. Энэ жагсаалтад хүүхдийн автобус, нийтийн тээврийн талаар дурдсан зүйл нэг ч байхгүй. Тагнуулын байгууллагын чагнах төхөөрөмж бусад хэрэгсэл, цэргийн байгууллага, Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх байгууллагын тусгай тоног төхөөрөмж зэрэг зүйлс дээрх жагсаалтад багтсан байдаг. Сургуулийн хүүхдийн автобус, нийтийн тээврийн талаар дурдсан нэг үг, өгүүлбэр ч байхгүй. Сургуулийн хүүхдийн, нийтийн тээврийн автобусны тендерийг ТЕГ-тай нийлж 3.4 дүгээр зүйл рүү хүчээр нааж хувийн хэвшлийн боломжийг дээрэмдэж байна. Төр хувийн хэвшлийг ТЕГ-аар сүрдүүлж дарангуйлал тогтоож байна гэж л ойлгож байгаа.

-2009 онд автобуснуудыг шинэчилж байсан шүү дээ. Тухайн үед нийтийн тээврийн худалдан авалт хэрхэн явагдаж байсан юм бол. Та бүхэн судалж үзсэн үү. Тухайн үедээ шуугиан болоод л өнгөрч байсан санагдаж байна?

-Одоо удахгүй ашиглалтаас гарах гээд байгаа 400 ширхэг автобусыг 2009 онд авч байсан. Тэр үед Тендерийн тухай хууль дөнгөж л бий болоод байсан л даа. Ингээд Улаанбаатар хотод үйл ажиллагаа явуулж буй автобус компаниуд руу хязгаарлагдмал тендер зарлаж байсан юм билээ. С.Баяр гуай Ерөнхий сайд байсан шүү дээ. Улмаар Засгийн газрын нөөц хөрөнгөнөөс 10 хувийг нь гарган урьдчилгаа төлбөрийг хийж байсан гэдэг. Тухайн үедээ нээлттэй тендер зарласангүй, Баярын хувийн бизнес мэтээр шуугиад л өнгөрсөн. Өнөөдрийнхтэй харьцуулахад тухайн үед тендер шударга явагддаг байжээ. 2009 онд Улаанбаатарт Hino, Nissan,Deawoo, Hyundai гэсэн дөрвөн төрлийн автобус явж байсан. Ингээд дээрх дөрвөн компани руу холбогдож хязгаарлагдмал тендер зарлаж байгааг дуулгаж, үнийн саналыг нь авсан юм билээ. Улмаар Deawoo-гаас 400 ширхэг автобус авч байсан. Харамсалтай нь өнөө хэд нь манай нөхцөлд бүрэн таардаггүй, туршигдаж байгаагүй автобус ороод ирсэн

Оруулж ирсэн 400 автобусныхаа 250-ыг нь улсын гурван компанид хуваарилж өгсөн байдаг. Үлдсэн 150-ыг нь хувийн хэвшлийн 17 аж ахуйн нэгжид санал болгосон юм билээ. Тэдэнд автобуснуудын үнийг таван жилийн дотор лизингээр төлөх нөхцөлийг санал болгоход долоо нь шаардлага хангаж, гэрээ хэлцэл байгуулан автобуснуудаа хүлээж авсан.

Долоон компанийн дөнгөж гурав нь л төлбөрөө гүйцэд төлж барагдуулсан. 9 сая долларын автобуснуудыг хувийн компаниуд улсаас үнэгүй авчихаад ихэнх нь төлж барагдуулаагүй байдаг.

-Төлж барагдуулаагүй шалтгаан нь юу вэ?

-Улс мөнгөө нэхэхэд “Та нарын оруулж ирсэн автобус Монголын нөхцөлд тохиромжгүй байна. Ийм чанаргүй бараа бидэнд шахчихаад одоо битгий хачин юм ярь” гэдэг юм билээ. Одоо ч төлж барагдуулаагүй. Өнөөдөр дахиад л Монголд туршигдаагүй автобус оруулж ирэхээр зэхэж байна. 2009 оны гашуун түүх давтагдах нь тодорхой гэж би хувьдаа үзэж байгаа. Тагнуулын Ерөнхий газар ч өөрдийнхөө үндсэн ажлыг хийхгүй, хувийн бизнес рүү халдаж байгаа нь илт хууль зөрчсөн үйлдэл мөн.

-Та бүхэн Шударга өрсөлдөөн хэрэглэгчийн төлөө газарт хандсан уу. Та бүхэнд ямар хариу өгч байна вэ?

-Шударга өрсөлдөөн хэрэглэгчийн төлөө газарт хандсан. Холбогдох баримт, материалуудыг цуглуулж дээрх хууль бус худалдан авах ажиллагааг цуцлуулах албан бичиг хүргүүлэхэд “Монгол Улсын Үндэсний аюулгүй байдлын үзэл баримтлалд тус худалдан авах, ажиллагааг хамаарах болсныг мэдэгдсэний дагуу “Улаанбаатар хотын хөгжлийн корпораци”–иас худалдан авах ажиллагааг зохион байгуулахдаа 3.4 дүгээр заалтыг баримталсан байна. Ямар нэгэн хууль зөрчсөн асуудал алга. Гомдол үндэслэлгүй байна” гэх хариу ирүүлсэн. Бид хаана хандахаа мэдэхгүй байна.

-Төр худалдан авалтаа хийчихсэн үү. Энэ талаар танд ямар мэдээлэл байна вэ?

-БНХАУ-аас шууд худалдан авалт хийх гэрээ байгуулчихсан гэх яриа гарсан байна лээ. Би гэрээг нь өөрийн нүдээр хараагүй. Урд хөршөөс түргэн нийлүүлэхээр яаравчилж байгаа сураг байсан.

Categories
мэдээ цаг-үе

Газ, нефть, дайн-оросууд юу чадах вэ

Оросууд өөрт байгаа шатдаг хий, нефтийн дамжуулах шугамаа ашиглаж Кавказын энгэр дэх дайныг зогсоож чадах уу гэдэг НВ сайтын асуултад эрчим хүчний RusEnergy компанийн ахлах шинжээч Михаил Крутихин ийнхүү хариулжээ.

-“Орос орон болон түүний эрчим хүчний зэвсэг” гэж их ярьдаг. Өмнөд Кавказад өрнөж буй дайнд тэд үүгээрээ нөлөөлж чадах болов уу?

– Тун саяхан хүртэл тийм байсан юм. Азербайжан өөрийн нефть, шатдаг хийгээ борлуулахын тулд Оросоос хамааралтай байж, хамтарч ажиллахаас өөр гарцгүй байсан үе бий. Тийм байх үед оросууд тухайн улсын улс төрд нөлөөлж чаддаг байжээ. Харин өнөөдөр бол үгүй шүү. Азербайжанууд Турктэй хамтраад газ, нефтиэ зөвхөн Турк гэлтгүй, Өмнөд Европ руу төвөггүй дамжуулдаг болчихсон. Тэдний бие даасан дамжуулах шугам үндсэндээ тэрбум ам долларын төсөвтэй “Өмнөд урсгал” шугамыг хэнд ч хэрэггүй болгоод хаячихсан шүү дээ. Тиймээс оросууд Азербайжанд ямар ч шахалт үзүүлж чадахгүй.

-Тэгэхээр Турк, Азербайжан хоёр оросуудтай эрчим хүчний ямар ч холбоос байхгүй гэсэн үг үү?

-Шатдаг хий тэдний хувьд ямар ч аюулгүй. Нефть ч гэсэн. Тун саяхан Азербайжан улс хувьцааг нь эзэмшдэг нефть боловсруулах SO­CAR компанийн Турк дэх үйлдвэрүүд Оросын нефтийг худалдаж авахаа зогсоолоо гэж мэдэгдэж байна. Тэд хямд мөртлөө чанартай Ирак, Норвегийн нефтийг авахаар болсон байна лээ.

-Яахаараа туркүүд ингэж оросуудын ар хударгаар заль гаргаж чаддаг байна аа. Тэгээд оросууд Армянтай хамт дамжуулах шугам нь зах зээлгүй үлдлээ гэх гээд байна уу?

-Оросууд анхнаасаа украинчуудыг шийтгэхийн тулд л Туркийг сонгосон шүү дээ. Гэхдээ нэг зүйлийг тооцоогүй. Туркүүд бол украинчуудыг бодвол хувирамтгай ааштай улсууд. Украинчууд өнгөрсөн он жилүүдэд оросуудыг хөөдөлгүй Европ руу газыг нь дамжуулж л байсан. Энэ бол геополитикийн том алдаа, найдвартай түншээ найдваргүй нэгнээр солино гэдэг. Ер нь хий дамжуулах хоолой гэдэг чинь өөр улсын тусгаар тогтнолыг үгүйсгэх зэвсэг болчихсон гэдгийг үгүйсгэхгүй.

-“Өмнөд урсгал”-аар юу ч урсахгүй байгаа юм уу?

-Тун бага. Одоо “Туркийн урсгал”-аар Болгар луу жаахан, Хойд Македон, Грект бас жаахан юм гоожиж байгаа. Нөгөө Австри хүрнэ энэ тэрийн талаар бол бүр ч ярилтгүй.

-Туркт нөлөөлж чадахгүй юу?

-Турк Оросын эрчим хүчээс огт хамаарахгүй амьдарч чадна. Харин нефть газаа ашиглан нөлөөллөө бататгаж чадсан жишээ бол Армен мөн шүү. Арменчууд худалдаж авсан барааныхаа төлбөрийг шатдаг хийн салбарын хувьцаагаараа төлсөөр байгаад бараг л оросуудын өмч болгочихсон. Тиймээс Оросын шатдаг хий Армен улсын хувьд том байр суурьтай. Тэдний улс төрд оросууд уг зэвсгээ сүрхий ашиглаж чадна.

-Миний ойлгосноор та оросуудыг өөрийн шатдаг хийн системээ хамгаалахын тулд Арменийг бөөцийлөх хэрэгтэй гэх гээд байна аа даа?

-Тийм ээ, хамгаалж бөөцийлөхийн тулд армянчуудыг өөрт ашигтай улс төрийн буулт хийлгүүлэх чадвартай гэж хэлэх гээд байна.

Б.ХУЛАН

Categories
мэдээ цаг-үе

Н.Батжин: Хуримтлуулах хялбархан. Гол нь их дүнгээс бус багаас эхэл

-ХУРИМТЛАЛ ҮҮСГЭХ ГОЛ АРГА БОЛ ЭХЛЭЭД ОРЛОГЫНХОО ТОДОРХОЙ ХУВИЙГ ДАНСАНДАА ХИЙХ. ДАРАА НЬ ҮЛДСЭН МӨНГӨН ДЭЭРЭЭ ЗАРЛАГЫН ЗОХИЦУУЛАЛТ ХИЙХ ЮМ-


Монголбанкны Олон нийтийн боловсрол, мэдээллийн төвийн ахлах эдийн засагч Н.Батжинтай ярилцлаа.

-Хуримтлал үүсгэх дадал зуршлыг яаж бий болгох вэ. Хүмүүс орлого бага учраас хуримтлал үүсгэх боломжгүй байна гэж ярьдаг. Гэхдээ бодит байдал дээр орлого бага ч гэсэн хуримтлал үүсгэх боломжтой шүү дээ?

-Энэ бол хүмүүсийн дундах нийтлэг буруу ойлголт л доо. Хуримтлал, цаашлаад хөрөнгө оруулалт хийхэд их хэмжээний мөнгөөр их өгөөж хүртэх гээд байдаг.Ийм шалтгаанаар хуримтлал бий болгохгүй байгаа хүн олон. Гэтэл зорилготой хүний хөрөнгө оруулалт, хадгаламж бага хэмжээнээс ч хамаагүй эхэлдэг.Тийм учраас та их биш багаас эхэл.Бид энэ удаагийн аянаа“Хуримтлуулах хялбархан” гэсэн уриатай зохион байгуулж байгаа.Иргэд мөнгө хуримтлуулахыг маш хүндээр, томоор хүлээж авдаг.Гэтэл хуримтлал гэдэг арван мянган төгрөгөөс ч эхэлнэ.Үүнийг маш сайн ойлгоод сар болгон орлогынхоо тодорхой хэсгийг хуримтлуул.Жишээлбэл, цалингийн данснаасаа автоматаар хуримтлалын данс руугаа татдаг болгочихвол үүндээ тухайн хүн дасан зохицчихдог. Гэтэл манайхан эхлээд зардлаа гаргачихаад дараа нь хуримтлуулах гээд байдаг.Угтаа бол хүн хүсэл хэрэгцээгээ дагаад олсон орлогоо бүгдийг нь үрэх гээд байдаг зуршилтай.Тэгэхээр орлого орж ирэх мөчид мөнгөө шууд хуримтлалын дансандаа хийгээд үлдсэн мөнгөн дээрээ зарлагын зохицуулалт хийх нь зүйтэй.Иргэд энэ аргыг эсрэгээр нь хэрэгжүүлээд байхаар бүр мөнгөгүй болоод, цалин, орлого нь өсөхийн хэрээр түүндээ тааруулаад хэрэглээ нь ихэсч таараад байдаг.

-Өнгөрсөн хугацаанд зээлийн хүүг бууруулах чиглэлээр тусгай хөтөлбөр боловсруулан хэрэгжүүлсэн. Зээлийн хүүг бууруулахын тулд заавал хадгаламжийн хүүг буурууулах ёстой гэсэн зүйл яригдаад байгаа?

-Зээлийн хүүг 100 хувь гэж тооцох юм бол үүн дэх үүсвэр буюу хадгаламжийн хүүний зардал 60 хувийг нь бүрдүүлдэг. Гэхдээ хадгаламжийн хүүг шууд буулгачихаж болохгүй. Хадгаламжийн хүү бол эдийн засгийн суурь, инфляци болон бусад үзүүлэлтүүдээ дагаад тогтдог. Жишээлбэл, иргэд хадгаламжид мөнгө байршуулахдаа инфляцийг хардаг шүү дээ. Мөнгийг гэрт хадгалахаар үнэ цэнээ алддаг. Харин банкинд хадгалах юм бол тодорхой хэмжээний өгөөж хүртэнэ. Тэр өгөөж маань инфляцийг дагаж байдаг. Инфляци эдийн засагт асуудал үүсээд эхлэхээр өсчихдөг талтай.

Тийм ч учраас хадгаламжийн хүү нь инфляци, бодлогын хүү гэх мэт эдийн засгийн суурь үзүүлэлтээс хамаарна.Улмаар хадгаламжийн хүү нь зээлийн хүүний суурь болж байгаа юм. Ингээд зээлийн хүүг бууруулахын тулд хадгаламжийн хүүг бууруулах ёстой болдог. Гэхдээ хадгаламжийн хүүнд ямар нэг байдлаар хязгаарлалт тогтоогоод өгвөл эргээд сөрөг үр дагавартай. Жишээ нь, хадгаламжийн хэмжээ буурах эрсдэлтэй. Цаашлаад энэ нь зээлийн олдоц буурах, хүү өсөх асуудлыг үүсгэнэ. Энэ мэт сөрөг үр дагавартай учраас зах зээлд хадгаламжийг дэмжиж, иргэдийг илүү санхүүгийн боловсролтой болговол сайн үр дүнд хүрнэ.

-Тэгэхээр хадгаламжийн хүүг буурсан тохиолдолд хуримтлал үүсгэж байгаа иргэд цөөрөх үү?

-Иргэд хадгаламжид мөнгөө байршуулахдаа маш олон хүчин зүйлийг анхаардаг.Хадгаламжийн хүү бол тэдгээрийн зөвхөн нэг л болзол нь.Тэр олон хүчин зүйлүүдэд банкны үйлчилгээ, хадгаламжийн бүтээгдэхүүний төрөл, нөхцөл,тогтвортой байдал зэрэг багтдаг. Жишээ нь, хадгаламжийн бүтээгдэхүүн гэхэд урт, богино хугацаатай, хугацаагүй гээд олон янзын бүтээгдэхүүн бий.

Зах зээлийн зарчим буюу инфляци, бусад үзүүлэлтүүд буурсны нөлөөгөөр хадгаламжийн хүү буурч байгаа тохиолдолд ийм эрсдэл гарахгүй.Энэ зарчмаар өнгөрсөн хугацаанд хадгаламжийн хүү арваннэгэн хувиас арван хувь болоод буучихсан байна. Гэтэл сүүлийн нэг жилийн хугацаанд хадгаламжийн хэмжээ 2.2 их наядаар өссөн үзүүлэлттэй байна.Тэгэхээр хадгаламжийн хүү эдийн засгийн нөхцөл байдлаас хамаарч буурвал хуримтлал үүсгэж байгаа иргэдийн тоо буурна гэсэн зүйл байхгүй.Мөн үүн дээр иргэдийн санхүүгийн боловсрол, идэвх сайжирч байгаа нь нөлөөлж байгаа.

-Өнөөгийн эдийн засаг бүрэн тогтворжоогүй нийгэмд хугацаатай хадгаламж нээх нь иргэдэд хүндрэлтэй байдаг шүү дээ. Ер нь хадгаламж эзэмшигчдийн хэдэн хувийг хугацаатай хадгаламж эзэмшигчид эзэлдэг вэ?

-Монголчуудын хуримтлалын дийлэнх нь хугацаатай хадгаламжтай.Тэр дундаа жилийн хугацаатай хадгаламжийг их ашигладаг.Жилийн хугацаатай хадгаламж дунджаар 10.4 хувийн хүүтэй байгаа. Хугацаагүй хадгаламж нь 4.9 орчим хувийн хүүтэй. 2019 оны эцсийн байдлаар давхардсан тоогоор нийт 3.2 сая хадгаламжийн данс байна. Яахав, иргэд гэнэтийн шаардлага тохиолдоно гээд хугацаагүй хадгаламжийг сонгох нь бий.Харин урт хугацааны зорилготой хөрөнгө оруулалт хийж байгаа тохиолдолд хугацаатай хадгаламжийг сонгодог.Гэхдээ хүүнээс илүү зорилго чухал.Хүү бол хадгаламж байршуулж байгаа олон хүчин зүйлсийн нэг нь.

-Их хэмжээний хуримтлал, хадгаламжтай хүмүүсийг нийгэм даяараа үзэн ядах хандлага их ажиглагддаг. Энэ ямар учиртай юм бэ. Угтаа бол их хэмжээний хадгаламж эзэмшигчид зээлийн эх үүсвэр болж байгаа болов уу?

-Томоохон хувьцаа эзэмшиж байгаа хадгаламж эзэмшигч нар байгаа л даа.Таны хэлдгээр эдгээр хадгаламж эзэмшигчийн хөрөнгө нийт хадгаламжийн багагүй хувийг бүрдүүлж байгаа. Энэ нь эргээд зээлийн эх үүсвэр болдог.Харин хадгаламж эзэмшигчдийг их, бага хэмжээний хуримтлалтай гэж ангилах нь өөрөө ёс зүйн хувьд ч тэр байж болохгүй зүйл.Хадгаламж гэдэг нь өгөөж талаасаа өөрөө Монгол Улсад хөрөнгө оруулалтын нэг төрлийн бүтээгдэхүүн. Нөгөө талдаа иргэнд өөрсдөд нь эрдсэл даах боломжийг бүрдүүлдэг зүйл.Тиймээс хэмжээнээс үл хамаарч хадгаламж эзэмшигчид ялгаагүй адилхан эрх үүрэгтэй.

-Хадгаламжийн хүү буурсантай холбогдуулан хадгаламжтай, мөн хуримтлал үүсгэж байгаа эзэмшигчдийнхээ эрх ашгийн төлөө юу хийж байгаа вэ?

-Төв банкны тухай хуульд харилцагч, хадгаламж эзэмшигчдийн эрхийг хамгаалах гэсэн заалт байгаа шүү дээ. Тэгэхээр зээл болон хадгаламж эзэмшигч хоёр адилхан л санхүүгийн зуучлалд үүрэг гүйцэтгэж байгаа этгээдүүд.Нөгөөтэйгүүр хадгаламж эзэмшигчдийн эрх ашгийн төлөө дуугарах нь зүйтэй. Зээл эзэмшигчдийг өмөөрч, хадгаламж эзэмшигчдийг хохироож болохгүй. Ер нь бол зээлийн хүүг бууруулахын тулд хадгаламжийн хүү буурах ёстой. Тиймээс зээлийн хүүг бууруулна гээд зах зээлийн бус буюу захиргаадлын аргаар хадгаламжийн хүүг хязгаарлах нь эргээд хадгаламж үгүйрэх, зээлийн эх үүсвэр байхгүй болох эрсдэлтэй.

-Дэлхийн улс орнуудаас Герман, Япон зэрэг улс орнууд хуримтлалаараа тэргүүлдэг. Тэгвэл тэргүүлж байгаа орнуудын хүн амынх нь хэдэн хувь нь хуримтлалтай байдаг вэ?

-Дэлхийд хөгжиж байгаа орнууд буюу бидний ярьдаг баруун Европын орнуудад нийт иргэдийнх нь 98-аас дээш хувь нь хуримтлалтай гэсэн судалгаа байдаг. Энэ нь тухайн орны өөрийн эдийн засгийн суурь үзүүлэлт, мөн олон жилийн турш хуримтлагдсан иргэдийн санхүүгийн боловсролын түвшин зэрэг зүйлсээс шалтгаалдаг.Ер нь бол 1600-гаад оны үед банк байгуулагдсан гэхээр 400 гаруй жилийн турш арилжааны банкууд баруун Европт үйл ажиллагаагаа явуулсан байна. Банк байгуулагдсан цагаас хойш иргэд банкинд хуримтлал үүсгээд сурчихсан. Харин Монгол Улсын хувьд арилжааны банкнууд 1991 оноос үйл ажиллагаа явуулж эхэлсэн. Энэ цагаас Монгол Улсад хуримтлалтай иргэн гэсэн ойлголт бий болсон. Өнөөгийн байдлаар манай хадгаламжийн түвшин ДНБ-ний 43 хувьтай тэнцүү байна.

Categories
онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Өдрийн сонинд “Орон нутгийн сонгуульд ард түмэн Ардчилсан намдаа саналаа өгч давлагаалсан нь дээр​” хэмээн өгүүллээ​​​ ​ ​​

Өглөө бүр тантай хамт байдаг “Өдрийн сонин”-ы мягмар гаригийн дугаар 16 нүүрээр хэвлэгдэж, та бүхний гар дээр хүрч байна.

Өдрийн сонины тэргүүн нүүрт Хууль судлаач Р.Булгамаа “: Бага насны хүүхэд
хүчирхийлэгчид 12-20 жилийн ялаас
огтхон ч айхгүй байгаа учраас дахин
хүчирхийлэл үйлдэж байна” хэмээв.

Хавдар Судлалын
Үндэсний Төвийн Ерөнхий
захирлын албан үүргийг
түр орлон гүйцэтгэгч,
АУ -ы доктор, дэд профессор Н.Эрдэнэхүү ” Хавдрын эмнэлэг
орон нутаг руу нүүнэ” гэв. I- XI нүүрнээс уншаарай.

“Өдрийнсонин”-ы нийтлэлийн бодлогыг тодорхойлогч, ард түмний дуу хоолой болдог, баримт, үзэл бодлын гуравдугаар нүүрт “Орон нутгийн сонгуульд ард түмэн Ардчилсан намдаа саналаа өгч давлагаалсан нь дээр” хэмээн өгүүллээ.

Олон улсын бодлогын судлаач- профессор Д.Баярхүү “Дэлхийн бодлого тодорхойлдог улс гүрнүүдийн сайдууд өөрсдөө ирж байгаа нь манай улсын нэр хүнд, жин нөлөөг шууд өргөж байгаа хэрэг“ хэмээв.

“ Намгүй Монгол ”
хөдөлгөөний тэргүүн
Л. Өнөрчимэг “Тэг зогсолт” бол төрийн
удирдлагууд ард түмнээрээ даажигнасан
зохион байгуулалттай ажил байсан” гэлээ.

Дэлгэрэнгүй мэдээллүүдийг уншихыг хүсвэл дараах линкээр бүртгүүлж уншина уу

. https://admin.dnn.mn/plugins/news/login/

Эдгээр болон бусад цаг үеийн мэдээ мэдээлэл, ярилцлага, сурвалжлагыг “Өдрийн сонин”-ы мягмар гаригийн дугаараас уншаарай. Эрхэм уншигч та, манай сонины өнөөдрийн дугаарыг “Монгол шуудан” компанийн нийслэл Улаанбаатар дахь 35 салбар, “Түгээмэл” шуудангийн салбаруудаас болон сонин борлуулах цэгүүд, Хэвлэлийн биржээс худалдан авах боломжтой. Мөн “Мөнгөн завъяа” дахь сонин борлуулах цэг, Сансрын үйлчилгээний төв дэх сонин борлуулах цэг, Хан-Уул дүүргийн 19 дүгээр хорооллын үйлчилгээний төвд байрлах сонин борлуулах цэг, Саппорогийн “Миний дэлгүүр” дэх сонин борлуулах гол гол цэгүүдээс худалдан авч болохыг дуулгая. Түүнчлэн “Өдрийн сонин”-ы өөрийн байранд ирж худалдан авч болно. Уншигч та “Өдрийн сонин”-ыг захиалан уншихыг хүсвэл9911-2954, 8811-1375 дугаарт холбогдоно уу. Цахим хэлбэрээр нь захиалахыг хүсвэл 88085029 дугаарт холбогдож дэлгэрэнгүй мэдээллийг аваарай. “Өдрийн сонин”-той холбоотой мэдээ мэдээллийг 19001987-гоос лавлана уу. “ӨДРИЙН СОНИН” ӨГЛӨӨ БҮХЭН ТАНТАЙ ХАМТ

Categories
мэдээ нийгэм

Нобелийн энх тайвны шагналын эзэн энэ долоо хоногт тодорно

Шведийн нийслэл Стокгольм хотноо Нобелийн долоо хоног албан ёсоор эхэллээ. Өнөөдөр физиологи, анагаах ухааны Нобелийн шагналтнуудыг тодруулах бол ирэх өдрүүдэд бусад төрөлд шагналын эзэд тодорно.

Мягмар гарагт физикийн салбарын, лхагва гарагт химийнх, пүрэв гарагт уран зохиолын салбарын Нобелийн хорооны шийдвэрийг зарлах бол баасан гарагт Осло хотноо Энх тайвны Нобелийн шагналтан тодрох юм. 1968 онд Шведийн Төрийн банкны бий болгосон, Алфред Нобелийн нэрэмжит эдийн засгийн салбарын шагналын эзэн энэ сарын 12-ны өдөр тодорно.

Альфред Нобель (1833-1896) гэрээслэлдээ физиологи, анагаах ухааны салбарын шагналтныг сонгон шалгаруулах ажлыг 1810 онд байгуулагдсан, одоо дэлхийн боловсрол, шинжлэх ухааны тэргүүлэх төвүүдийн нэг болох Стокхольм дахь Каролины хүрээлэнд даатгажээ. Тус хүрээлэнгийн дэргэд байгуулсан Нобелийн хороо нь байнгын таван гишүүнтэй бөгөөд зөвлөлдөх үүднээс шинжээчдийг урих эрхтэй байдаг аж. Нобелийн шагналд нэр дэвшүүлэх эцсийн хугацаа энэ оны нэгдүгээр сарын 31-нд дуусжээ.

Өнгөрсөн оны физиологи, анагаах ухааны салбарын Нобелийн шагналыг Америкийн эрдэмтэд болох Уильям Кэлин, Грегг Семенце, мөн Их Британийн эрдэмтэн Петер Ратклифф нар хүртсэн билээ. Тэд бие махбодын хүчилтөрөгчийн түвшин өөрчлөгдөх үед амьд эд эсүүд хэрхэн хариу үйлдэл үзүүлдгийг нээснийхээ төлөө энэхүү нэр хүндтэй шагналыг хүртсэн юм.

Нэр дэвшигчид

Сүүлийн мөч хүртэл Нобелийн хорооноос шагналд нэр дэвшсэн хүмүүсийн тухай, эсвэл нэр дэвшүүлсэн хүмүүсийн талаар мэдээлдэггүй билээ.

“Clarivate Analytics” компанийн шинжээчид 2002 оноос хойш эрдэмтдийн гаргасан жагсаалтад үндэслэн хэн шагнал авахыг урьдчилан таамагласаар иржээ. Энэ жилийн жагсаалтын “анагаах ухаан” ангилалд хэд хэдэн хүний судалгааг оруулсан байна. Эдгээр хүмүүс бол Америкийн био химич Памела Бьоркман, Жек Стромингер нар юм. Тэд хоёул хүний гисто нийцлийн үндсэн цогцолборын (MHC, major histocompatibility complex, дархлаа ба дархлаа хөгжүүлэхэд чухал үүрэг гүйцэтгэдэг генүүдийн бүл) бүтэц, үйл ажиллагааг судалжээ. Дархлаа судлалын салбарын эдгээр эрдэмтний нээлтүүд эм, вакцин боловсруулахад хувь нэмэр оруулсан байна.

Шагналын эзнээр тодрох магадлалтай хүмүүсийн жагсаалтад ливан гаралтай Америкийн генетикч Худа Зогби багтжээ. Тэрбээр мэдрэлийн сэтгэцийн удамшлын өвчин болох Ретт синдром үүсэхэд хүргэдэг мутацийг X хромосомын бүтэц дээр олж илрүүлсэн байна. Шагналыг хүртэж магадгүй бас нэг эрдэмтэн бол Японы судлаач Накамура Юсүкэ юм. Энэхүү шилдэг генетикч, хорт хавдар судлаач нь GWAS /Genome wide association study/ буюу олон тооны генетикийн өгөгдөлд дүн шинжилгээ хийх, шинж тэмдгийнх нь дагуу генийн тохирох хувилбаруудыг олдог аргыг боловсруулжээ.

Шведийн шинжээчид мөн энэ жил Макс Планкийн нэрэмжит Биологийн физикийн хүрээлэнгийн эрдэмтэн Эмманюэль Шарпаньте, Калифорнийн их сургуулийн эрдэмтэн Женнифер Дудна нар “CRISPR-cas9” гэгддэг генийг засах аргыг боловсруулсныхаа төлөө шагтналыг хүртэж магадгүй гэж үзэж байна. Энэхүү аргыг биологи, биотехонолги болон анагаах ухааны салбарт хэдийнэ өргөнөөр ашигладаг болжээ. Мөн Жак Миллер (Австрали), Макс Купер (АНУ) нар физиологи, анагаах ухааны салбарын Нобелийн шагналын эзнээр тодрох магадлалтай байна. Тэд лимфоцитын хоёр төрөл болох дархлааны системийн Т ба В эсүүд хэрхэн үүсдэгийг судалжээ. Эрдэмтдийн судалгаа нь дархлал хомсдол, харшил зэрэг өвчнийг эмчлэхэд тус дөхөм болох аж.

1901 оноос Нобелийн шагналыг олгож эхэлснээс хойш хамгийн түрүүнд физиологи, анагаах ухааны салбарын шагналтнуудын нэрсийг тодруулдаг уламжлалтай. Шинжлэх ухааны салбарт судалгаа хийж, хүн төрөлхтний хувьд чухал нээлт хийсэн эрдэмтдэд олгодог хамгийн нэр хүндтэй уг шагналыг 216 хүн хүртсэн байна.

Шагнал гардуулах ёслол уламжлал ёсоор 12 дугаар сарын 10-нд уг шагналыг үндэслэгч, Шведийн бизнес эрхлэгч Альфред Нобелийн /1833–1896/ таалал төгссөн өдөр болно.

Categories
мэдээ нийгэм

Нэвтрүүлэгч Н.Баярмаа СГЗ цол хүртлээ

МҮОНРТ 53 жилийн өмнө анхны эфирээ цацсанаар Монголд телевизийн салбар хөгжсөн түүхтэй. Үүнээс хойш олон уран бүтээлч энд хөдөлмөр бүтээлээ шингээн ажиллажээ. Тэдний нэг болох, МҮОНРТ-д радио, телевизийн нэвтрүүлэгчээр 30 гаруй жил ажилласан, нэвтрүүлэгч, СТА Н.Баярмаа өнөөдөр Монгол Улсын ерөнхийлөгчийн зарлигаар соёлын гавьяат зүтгэлтэн уолоор энгэрээ мялаажээ.

Categories
мэдээ нийгэм

“Багш мэргэжил ирээдүйд” хэлэлцүүлэг боллоо

Туушин зочид буудалд өнөөдөр /2020.10.05/ “Багш мэргэжил ирээдүйд” хэлэлцүүлэг боллоо. Уг хэлэлцүүлэгт Монголын тэргүүлэх зэрэгтэй зөвлөх багш нар нэг дор чуулж, асуудлаа хэлэлцэж мэргэжлийн өнгө төрхөө тодорхойлсон юм.

Өнөөдөр боловсролын салбарт чанартай боловсролын асуудал тулгамдаж буйн үндсэн шалтгаан бол багш нарын заах арга зүй, ур чадвар дутагдаж байна. Жил бүр 2500 гаруй багш шинээр бэлтгэгдэж ажлын байран дээр гардаг ч онолын мэдлэгээс өөр туршлага байдаггүй аж. Харин шинэ залуу багш нарыг чадахгүй байна гэж түлхэх биш ажлын байран дээр дадлагажуулж, мэргэжлийн багш бэлтгэх нь чухал гэдэгт Боловсрол шинжлэх ухааны яам болон зөвлөх багш нар санал нэг байлаа. Нөгөө талаас хүүхдийг хайрлаж энэрдэг, бие даасан хувь хүн болгон хүмүүжүүлэхэд багш нарын ур чадвар дутагдаж байна. Хүүхдэд мэдлэг боловсрол олгох нь чухал боловч тэднийг эцэг эхээс нь дутахгүй хайрлаж, хүсэл сонирхлыг нь ойлгож хүндэлдэг байх ёстой.

ҮЕ ҮЕИЙН БАГШ НАРЫН ҮНДСЭН ЗАРЧИМ ХҮҮХДИЙГ ЗҮРХ СЭТГЭЛЭЭСЭЭ ХАЙРЛАХ

Монгол Улсын зөвлөх багш Т.АЛТАНЦЭЦЭГ:

Үе үеийн багш нарын үндсэн зарчим бол хүүхдийг зүрх сэтгэлээсээ хайрлах. Сурагчдыг ээж шиг дэмжиж, эмээтэй нь адилаар хайрлаж сургах хэрэгтэй. Багш нь боловсролын салбарт 43 дахь жилдээ ажиллаж байна. Миний хувьд багш, ээж, эмээ гэсэн гурван статустай багшилж байна.

Хүний нялх үрийг өөрийн хүүхдээс дутахааргүй ээж, эмээтэй нь адилаар хайрлаж дэмжих үед нь дэмжиж, бурууг нь зөв рүү чиглүүлэх нь багшийн зүрх сэтгэлээс шалтгаална. Заримд нь туршлага дутаж, зарим нь хүүхдэд чин сэтгэлээсээ хандаж, хайрлаж байна.

Хүүхдийг хайрлах үндсэн зарчмаас гадна шинэ залуу багш нар их дээд сургуулийн ширээнээс ажлын гараагаа эхлэх үедээ онолын мэдлэгээр цэнэглэгдсэн байдаг. Харин мэдлэгээ хэрхэн яаж хүүхдэд хүргэх вэ гэдэгт суралцаагүй гэсэн үг. Иймд шинэ залуу багш нарт зөвлөх багш нарын тусламж үйлчилгээг холбож өгдөг механизм шаардлагатай. Шинэ залуу багш нарт бидний нөмөр нөөлөг, заах аргазүйн жишиг туршлага илүү их хэрэгтэй. Хэрэв шинэ залуу багш нарт зөвлөх багш нарыг холбож өгвөл заах аргазүйд ахиц гарна. Би ирээдүйн багш болж буй шинэ багш нарт өөрөөсөө илүү итгэж байна. Харин цаашид нийгмийн хөгжлийн чиг хандлага өөрчлөлтөө дагаад ирээдүйд багш нарын үүрэг хариуцлага нэмэгдэнэ. Багш нар өдөр бүр өөрийгөө хөгжүүлж, ур чадвараа сайжруулж байж ирээдүйд асуудлаа бие даан шийддэг бие хүнийг төлөвшүүлнэ. Нөгөө талаас шинжлэх ухааны мэдлэгийг сурагчдадаа хэрэглээ болгон эзэмшүүлэх хэрэгтэй. Өөрөөр хэлбэл, бид өмнө нь шинэчлэн батлагдсан хуулийн тухай ярьж өгдөг байсан бол одоо уг хуулийн үйлчлэлийг амьдрал дээр хэрэглэх боломжид сургадаг багш шаардлагатай гэлээ.

Categories
мэдээ нийгэм

Тархины үйл ажиллагаанд тустай 7 хүнс


Хушга

Өдрийн туршид хөнгөн юм идмээр байгаа үед хушга тохирно. Хушганд тархинд хэрэгтэй мелатонин, магни, омега-3 агуулагддаг. Эдгээр нь мэдээлэл хүлээж авах хурд нэмэгдүүлж, ой тогтоолт бусад танин мэдэхүйн үйл ажиллагааг сайжруулдаг. Хушга нь бусад самар үрийн адил тархины үйл ажиллагааг дэмждэг витамин Е агуулдаг. Эрдэмтдийн хэлж буйгаар бол энэ витамин нь чөлөөт радикалуудтай тэмцдэг, биен дэх үрэвсэлийн процессыг зогсоож их бага хэмжээгээр Альцгеймерын өвчнийг удаашруулдаг.

Нэрс

Атга нэрс нь бидний биеийг антиоксидантаар хангаж, бидний тархийг чөлөөт радикалуудаас хамгаалхад тусалдаг. Чөлөөт радикал нь исэлдүүлэгч стресс үүсгэдэг аюултай. Энэ нь оюун санааны хомсдолд орох суурь болж болдог. Дараагийн удаа йогурт, каш, смүүтиндээ нэрс хийхээ мартуузай.

Хар шоколад

Шоколад идмээр байна уу? Бүү татгалз. Зөвхөн байгалийн гаралтай хар шоколад сонгоорой. Энэ нь биед хоргүй, харин ч хэрэгтэй. Какаогийн үрд антицион, флаванол агуулагддаг. Энэ нь судасны үйл ажиллагааг сайжруулж тархинд очих цусыг нэмэгдүүлдэг. Мөн тархийг сэргээн сайн ажиллуулж ой тогтоолтыг сайжруулдаг. Хар шоколаданд дуртай хүмүүст зөвлөхөд янз бүрийн амттайгаас нь амсаж үзээрэй. Жишээ нь жүржийн, гааны, бүйлсний гээд олон төрлийн амттай бий шүү.

Загас

Тархиа тасралтгүй ажиллуулахыг хүсэж байвал омега-3 өндөртэй загас идээрэй. Тосны хүчил өндөртэй хек, туна, хулд, лацеда, сардини зэрэг загасны омега-3 нь хүний биед маш их хэрэгтэй. Зүрх судасны өвчнөөс урьдчилан сэргийлдэг, бодисын солилцоог зөв хэмнэлд оруулдаг. Бидний тархи омега-3-ын ачаар илүү үр бүтээлтэй сайн ажилладаг.

Өндөг

Өглөөний цайн дээр өндөг зайлшгүй хэрэгтэй. Өндгөнд В бүлгийн витаминууд ихээр агуулагддаг. Энэ нь бидний тархины үйл ажиллагаанд чухал үүрэг гүйцэтгэдэг. Настай хүмүүсийн зөнөгрөлийг удаашруулж, залуу хүмүүсийн ой тогтоолт, анхаарал төвлөрлийг сайжруулдаг. Түүнээс гадна шинжээчдийн хэлснээр В12, В9 (фолийн хүчил) дутагдвал сэтгэл гутралд орох магадлалтай ба тархины үйл ажиллагаанд сөрөг нөлөөтэй байдаг. В бүлгийн витамин нь мөн загас, шош, төмс, гадил, чили, чинжүүнд ихээр агуулагддаг.

Ногоон ногоо

Салатны навч, ногоон өнгөтэй ногоонууд нь фолийн хүчил, магни, витамин К, бетакаротин, омега-3, витамин Е-гээр баялаг. Энэ бүгд нь тархины эрүүл ажиллагааг дэмжиж, хөгшрөлтийн үйл явцыг удаашруулдаг. Хэрвээ амт нь таалагдахгүй бол шөл, салат, смүүти, махан хоолоор даруулж идэж болно. Ялангуяа бууцай, яншуй их сайн.

Ясны шөл

Эмээ нарын жор ясны шөл бол том нээлт. Дархлаа дэмждэг эрдэс бодис, тархины үйл ажиллагаанд тустай сайн өөхөн хүчлээр баялаг. Ясны шөлөнд глицин байдаг. Энэ нь ой тогтоолтыг сайжруулж, стресс бууруулдаг. Мөн байгалийн желатин агуулагддаг. Желатин нь хоол боловсруулалтыг сайжруулж, үе мөчинд сайнаар нөлөөлж, цусан дах сахарын түвшинг зохицуулдаг.