Монгол Улсын Филармонийн захирал Сүхбатын Баттулгатай ярилцлаа.
-Төвийн урлагийн томоохон байгууллага болох Улсын Филармонийн онцлог юу вэ. Ямар чиглэлээр үйл ажиллагаагаа явуулж байна?
-Ерөнхийдөө Улсын Филармонийг хөгжмийн хүрээлэн хэмээн нэрийдсээр ирсэн. Бүхий л улс орон өөр өөрийн гэсэн онцлогтой Филармонитой байдаг. Жишээлбэл, Манай хойд хөрш л гэхэд 70-аад Филармони бий. Москвагийн Филармонийг хамгийн том бас цөм нь гэж үздэг. Бээжингийн Филармони, Парисын Филармони, Берлиний филармони гэх мэт дэлхийд алдартай том том Филармониуд тухайн хотынхоо нэрээр нэрлэгддэг. Улс орон бүрт засаг захиргааны хуваарилалт, хүн ам, соёл, хөгжмийн болон хөгжлийн онцлогоос хамааран өөр өөрийн гэсэн өнгө аястай Филармониуд байдаг. Харин манай улсад Филармони ганцхан байдаг учир “Монгол Улсын Филармони” хэмээдэг. Хэрэв олон байсан бол магадгүй “Улаанбаатарын филармони” хэмээн нэрийдэх байсан биз ээ. Гадны Филармониуд ихэнхдээ симфони найрал хөгжмийн бүрэлдэхүүнтэй байдаг бол зарим оронд дэргэдээ үндэсний цөөхүүл чуулгатай байх тохиолдол бий. Харин манай улсын хувьд дэлхийн сонгодог буюу Филармонийн шавыг тавьсан үндсэн суурь нь болох симфони оркестор, үндэсний сонгодог болох морин хуурын чуулга мөн орчин цагийн сонгодог болох Баян монгол жазз найрал гэсэн үндсэн гурван том бүрэлдэхүүнтэй. Иймээс гурвалсан том бүрэлдэхүүнтэй Филармони Монголоос өөр байхгүй гэхэд хилсдэхгүй биз ээ. Энэ ч утгаараа манай байгууллага Монголын хөгжмийн урлагийн хамгийн том гол байгууллага юм.
– Улсын Филармони хэчнээн хүний бүрэлдэхүүнтэй байгаа вэ?
-Одоогоор 170 гаруй хүний бүрэлдэхүүнтэй үйл ажиллагаагаа явуулж байна. Төрийн шагналт Баян Монгол чуулгын хувьд нэг удирдаач 20 гаруй уран бүтээлчидтэй ажилладаг бол “Морин хуур”-ын чуулга хоёр удирдаачтай 30 гаруй хүний бүрэлдэхүүнтэй. Харин “Симфони найрал” хөгжим гурван удирдаачтай нийт 70 орчим хөгжимчид, уран бүтээлчид бий. Үүнээс гадна манайд хэлтэс, албадууд болон гоцлол дуучид, захиргаа, арын албаныхан гээд маш олон хүн ажилладаг.
– Он гарсаар ямар ямар ажлуудыг хийж гүйцэтгэв?
-Дэлхий нийтэд тархаад буй “Ковид-19” цар тахлын улмаас гадаад дотоодгүй хүндхэн үеийг даван тууллаа. Одоо ч энэ өвчний ул мөр дуусаагүй л байна. Хөл хорионы үед зарим байгууллагын үйл ажиллагаа гацсан тохиолдлууд нэлээдгүй гарсан. Миний хувьд Улсын Филармонийн захирлын албан үүргийг аваад яг нэг жил болох гэж байна. Бид хорио цээрийн дэглэмийн үед Засгийн газар, УОК-оос гаргасан чиглэлийн дагуу дүрэм журмыг сахин байгууллагын үйл ажиллагаагаа явуулсаар ирсэн. Мөн хоёр гурван ажлын хэсэг байгуулж дунд болон урт хугацаанд хийж хэрэгжүүлэх болон цаашид Улсын Филармонийг хэрхэн хөгжүүлэх талаар стратеги төлөвлөгөөг боловсруулан ажиллалаа. Энэхүү бодлогын бичиг баримтыг ирэх оны нэгдүгээр сарын 1-нээс мөрдөн ажиллахаар төлөвлөөд бэлтгэл ажилдаа ороод байна. Орчин цагт хүний нөөцийн чиг хандлага хаашаа явж байгаа талаар юун дээр алдаж оносон, цаашид хүнээ хөгжүүлэхийн тулд ямар шаардлага хэрэгцээ бий болоод буйг харах зорилгоор хүний нөөцийн суурь судалгааг хийхээр ажиллаж байна.
-Ойрын үеийн Филармонийн сонин хачинаас дуулгаач?
-Бид энэ намрын шинэ улирлын нээлтээ Баян Монгол чуулгын “Ганган дагшаа” тоглолтоор өвөрмөц онцлогтойгоор хийлээ. Үзвэр үзсэний дараагаар зарим хөгжим судлаач, шүүмжлэгчид алдсан оносон зүйл дээр санал бодлоо илэрхийлсэн. Мэдээж бид хөгжим судлаачдынхаа үгийг сонсож, авах гээхийн ухаанаар хандах учиртай. Өмнө жил “Симфони оркестор”-оор нээж байсан. Харин ирэх жилийн өвөл цагийн нээлтийг “Морин хуур”-ын чуулгын тоглолтоор нээхээр төлөвлөөд байна.
-Та цаашид юун дээр анхаарч ажиллах вэ?
-Байгууллагаа шинэ түвшинд хөгжүүлж, бэхжүүлэхийн тулд анхаарч ажиллах олон зүйл бий. Тэдний дотроос байгууллагын соёл гэдэг ойлголт их чухал. Бид өөрсдөө соёлыг төлөвшүүлэх, түгээн дэлгэрүүлэх, соён гэгээрүүлэхийн тулд харилцаа хандлагадаа маш сайн анхаарах шаардлагатай. Тиймээс байгууллагынхаа дотоод соёлыг төлөвшүүлэх тал дээр онцгойлон анхаарч ажиллаж байгаа. Монгол Улсын Филармони 1972 онд байгуулагдсан бөгөөд үндсэндээ ирэх жил 50 жилийн ойтойгоо золгох гэж байна. 2021 оны өвөл цагийн нээлтээс эхлэн Улсын Филармонийн 50 жилийн ойн баярын цогц үйл ажиллагаа бүтэн жил үргэлжлэх болно. Ойн баярыг угтсан олон төрлийн ажлуудыг энэ намраас эхлэн шат дараатайгаар эхлүүлээд явж байна. Саяхан Монгол Улсын Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүх болон салбарын сайд С.Чулуун тэргүүтэй холбогдох албаныхан Улсын Филармонийн үйл ажиллагаатай танилцаж “Симфони найрал” хөгжим болон “Морин хуур”-ын чуулгын хөгжим зэмсгийг хоёр тэрбум төгрөгийн санхүүжилтээр шинэчлэх түүхэн шийдвэр гаргаж Монгол Улсын Засгийн газрын тогтоолоор баталгаажсанд удирдлага хамт олон нийт уран бүтээлчдийнхээ нэрийн өмнөөс онцгойлон талархал дэвшүүлье. Бид цаашид гадаад болон дотоод дахь харилцаа, олон талт хамтын ажиллагааг хөгжүүлэхийн тулд төрийн болон төрийн бус байгууллага, хувийн хэвшил, тэр ч бүү хэл хувь хүмүүстэй хамтарч ажиллах нээлттэй бодлогыг баримталж ажиллана.
-Урлагийн байгууллагыг төрөөс анхаарахгүйгээр тухайн байгууллага өөрсдийн орлогоороо үйл ажиллагаагаа явуулах боломж хэр байдаг вэ?
-Төрөөс хараат бус буюу төрийн дэмжлэггүйгээр үйл ажиллагаагаа явуулах боломжгүй. Энэ онцгой чухал салбарт төрийн оролцоо, дэмжлэг зайлшгүй байх ёстой. Төр засгаас баримталж буй соёлын бодлого, мөн холбогдох дүрэм журмууд, Олон улсын гэрээ конвенцууд зэргийг хийж хэрэгжүүлэхийн тулд төрөөс салгаж бодох ямар ч боломжгүй юм. Харин энэ засгийн газар, салбарын болон сангийн яам 2019 оноос эхлэн олсон орлогоо зохих журмын дагуу өөрсдөө захиран зарцуулах тухай эрхийг нээлттэй болгосон нь соёл урлагийнханд үзүүлж буй маш том дэмжлэг юм. Мөн Монгол Улсын Филармони гэдэг хөгжмийн урлагийн төв байгууллага учраас зөвхөн тоглолт хийгээд явах нь өрөөсгөл ойлголт юм. Хөгжим, судлал шүүмжийг цаашид хөгжүүлэхээс авахуулаад манайд өмнө нь орхигдож байсан ажлуудыг зоригтойгоор барьж аван хийх ёстой гэж харж байгаа. Жишээлбэл, “Алтан намар”, “Морин хуур” наадам дээр Улсын Филармони өмнө нь гүйцэтгэгч байгуулагаар ажиллаж байснаас биш зохион байгуулагчаар ажиллаж байгаагүй. Харин энэ жил тус хөгжмийн наадмын ерөнхий зохион байгуулагчдын нэгээр ажиллаж байна. Энэ хүрээнд холбогдох байгууллагуудтайгаа нягт хамтран ажиллаж харьцангуй шинэлэг уур амьсгал, зөв соёлыг гаргаж ирэхээр зорьж байна. Түүнээс гадна байгууллагын даргын санаачилгаар шинэ залуу үеийн хөгжимчдийг дэмжиж, тэднийг тодруулах, улмаар алдаршуулах зорилготойгоор Филармони өөрсдийн гэсэн хөгжмийн уралдаант наадмыг зохион байгуулдаг болох зорилготой ажиллаж байна. Нэрний хувьд “Хаврын урь”, “Дөрвөн улирал” гэх мэт нэр сэдэв яригдаж байгаа. Бид үүнийг ирэх хавраас эхлэх бодолтой байна.
-Аливаа урлагийн байгууллагын хөгжимчид, дуучид гээд уран бүтээлчдийн үе солигддог шүү дээ. Төрийн шагналт Баян Монгол чуулгын хувьд хэд дэх үе дээрээ явж байгаа вэ?
-Мэдээж анхны үүсгэн байгуулагчид, дунд үе, залуу үе гээд миний мэдэхийн гурав дахь үе дээрээ явж байгаа болов уу. Одоогийн бүтэц бүрэлдэхүүн маань сүүлийн 5-10 жилийн хугацаанд бүрдсэн. Баян монголчууд өнгөрсөн жилийн 50 жилийн ойн үеэрээ Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн зарлигаар Төрийн шагнал хүртсэнд бид бүхэн баяртай байгаа.
-Улсын Филармони ер нь олон улсын арга хэмжээнд оролцдог байсан байх. Энэ жилийн хувьд цар тахал гээд бүх зүйлийг хориглосон шүү дээ. Гадаад харилцааг тань сонирхож болох уу?
-“Ковид-19”-тэй холбоотойгоор Монголын байтугай дэлхийн нийтийн төлөвлөгөө бүгд өөрчлөгдлөө шүү дээ. Улсын Филармонийн хувьд хоёр гурван улсын томоохон үйл ажиллагаанд оролцох байсан ч бүгд тодорхойгүй хугацаагаар хойшилсон. Зарим нь цуцлагдсан. Ер нь бол Улсын Филармонийн гадаад харилцаа харьцангуй хязгаарлагдмал байсаар өдийг хүрсэн. Үүн дээр бид онцгой анхаарах хэрэгтэй байгаа юм. Оны өмнө Монгол Улсын Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүх ОХУ-ын Москва хотноо айлчлал хийхэд миний бие айлчлалын багт багтан хамт явж, түүхэндээ анх удаа Москвагийн Филармонийн ерөнхий захиралтай албан уулзалт хийж, хамтын ажиллагааг эхлүүлэх асуудлыг хөндөж үр дүнтэй ярилцсан. Манай хөгжмийн урлаг тэр дундаа сонгодог урлагийн боловсон хүчний дийлэнх нь ОХУ-д боловсрол эзэмшсэн нарийн мэргэжлийн хүмүүс байдаг. Монгол Улсын Филармони 50 жилийн ойгоороо Москвагийн Филармонийн удирдлагуудыг урих хүсэлтэй байгаа. Өмнө нь голдуу Улан-Үдэ, Хөх хот гэх мэт ойрын хотууд руу очиж байсан бол цаашид Амермик, Канад, Европын орнууд болон бусад Азийн орнууд руу хандан хамтарч ажиллах тандалт судалгааг эхлүүлээд байна. Гадаад харилцаа гэдэг өнөөдөр яриад маргааш нь бүтчихдэг амар зүйл биш учир магадгүй тав, арван жилийн дараа арай өөр түвшинд очих байх. Иймээс бид гадаад харилцаагаа хөгжүүлэхийн тулд энэ тал дээр онцгойлон анхаарч тууштай ажиллах болно.
-Улсын Филармонийн үйл ажиллагааг тогтмол үздэг үзэгчид нэлээдгүй байгаа байх?
-Тэгэлгүй яахав. Манай улсын Филармонийн үзвэр үйлчилгээг ямар ч тохиолдолд гэр бүлээр, найз нөхдөөрөө үздэг үнэнч үзэгчид олон бий. Тэд маань санал сэтгэгдлээ шуудхан хэлчихдэг. Бид үзэгчидтэйгээ эргэх холбоотой ажиллах үүднээс ирэх оны нэгдүгээр сарын сүүлээр “Филармони болон түүний нөхөд” сэдэвт уулзалтыг зохион байгуулах бодолтой байна.
-Та дуучин хүн. Филармонийн гоцлол дуучин байсан шүү дээ. Тиймээс урлагийн тогоонд чанагдсан хүн энэ том байгууллагыг удирдах нь зөв байх. Зарим байгууллагад нам солигдохоор дагаад хүмүүс нь солигддог. Үүн дээр та ямар байр суурьтай байдаг вэ?
-Манай улс сүүлийн жилүүдэд монгол төрийн залгамж халааг хадгалах, тэр дундаа салбартаа олон жил тууштай ажиллаж бэлтгэгдсэн боловсон хүчнийг тогтвортой байлгах тал дээр их анхаарч байгаа юм билээ. Богино хугацаанд халаа сэлгээ хийгээд байх нь тийм ч зохимжтой зүйл биш юм. Тиймээс энэ байдал цаашдаа улам тогтворжих болов уу гэж харж байгаа. Манай байгууллагын хувьд түүхэндээ ердөө гурван даргатай байсан. Анх төрийн шагналт, ардын жүжигчин Ц.Намсрайжав гуай 13 жил ажиллаж, дараагаар нь Монгол Улсын ардын жүжигчин Д.Ухнаа гуай 18 жил, урлагийн гавьяат зүтгэлтэн Ч.Даваасүрэн 18 жил ажиллаж байсан түүхтэй. Миний бие байгууллагынхаа дөрөв дэх удирлагаар томилогдон ажиллаж байна. Ер нь Улсын Филармонийн хувьд харьцангуй тогтвортой улстөрждөггүй байгууллага юм.
– Та МУГЖ Б.Ганчимэгтэй алтан портнер. Та хоёрын хувьд хэчнээн уран бүтээл дээр хамтарч дуулав?
– 2003 оноос эхлэн Б.Ганчимэг гавьяаттай хамтарч 20 гаруй уран бүтээл дээр ажиллажээ. Хамгийн анх “Гэр бүлийн радио FM104.5-аас Монголын гэр бүлүүдэд зориулан гаргасан “Тэнгэрлэг гэр бүл” дууг хамтарч дуулсан. Түүнээс хойш “Ерөөлтэй аялгуу” цомгоо 15 дуутайгаар гарган Улаанбаатар, Дархан, Эрдэнэт хотууд мөн зарим аймагт тоглолтоо хийж байсан.
-Таны хувьд олон сайхан уран бүтээлээ үзэгч сонсогчиддоо хүргэсэн. Мөн “Зүрхний уяа” гээд хэд хэдэн хуучны дуунуудыг сэргээж дуулж байсан. Та өөрийнхөө анхлан дуулсан дуунуудаас нэрлээч?
-Оюутан байхад урлагийн гавьяат зүтгэлтэн, хөгжмийн зохиолч, удирдаач, тухайн үеийн “Хөгжим бүжгийн коллеж”-ийн дуулаачийн тэнхимийн эрхлэгч М.Булган багш маань Японы нэгэн яруу найрагчийн бичсэн “Цас” гээд дууг өгч түүнийг анх удаа сургуулийнхаа найрал дуутай дуулж байсан. Мөн он удаан жил ханилсан ханьдаа зориулж ханийнхаа тэр сайхан залуу төрх, улаан уруул, урт гэзгийг олон жилийн дараа энэ л хэвээрээ байна гэсэн утга санааг илэрхийлсэн “Ханийн минь хайр” гэдэг дууг дуулж клипжүүлэн 2001 онд МҮОНТ-д өгч байсан. Үл мэдэх цэцэгхэн хотхонд гэдэг шиг л өөртөө томдчихсон дээл өмсөөд дуулж байсан юм даг. Одоо бодоход их хөгжилтэй, дурсамжтай байжээ. 2005 оны хавар “Уяхан цэнхэр хавар” дуу миний дуулснаар их л хит болсон доо. Мөн уянгын дууны нэрт төлөөлөгч МУГЖ Н.Төмөрхуяг агсны анхлан дуулсан “Зүрхний уяа” дууг 2007 онд өөрийн гэсэн хувилбараар шинэчилж дуулж, клипжүүлж байв. 1999 онд их урлагт хөл тавьснаас хойш бие даасан 16, хамтарсан 25 томоохон тоглолтуудыг хийж таван цомог гаргаж байжээ. Одоогоор удирдах албан ажил аваад уран бүтээлээ хийх цаг зав тун бага байгаа ч цаашид дуугаа дуулж уран бүтээлээ ард түмэндээ хүргэсээр байх болно.
