Франкфурт-Улаанбаатар чиглэлийн тусгай үүргийн онгоц өнөөдөр 06:04 цагт “Буянт-Ухаа” олон улсын нисэх буудалд газардлаа.
Тус онгоцоор 240 иргэн эх орондоо ирсэн бөгөөд иргэдийг учир шалтгаанаар нь ангилан үзвэл, бага насны хүүхэдтэй гэр бүл-40, өндөр настан-12, эрүүл мэндийн шалтгаантай-21, бусад шалтгаантай-167 иргэн байгаа юм.
Иргэдийг ХӨСҮТ, Цэргийн төв эмнэлэг, Ворлд Монголиа, Би Жи, Вензоу зочид буудалд тусгаарласан гэж УОК-ын Шуурхай штабаас мэдээллээ.
Говь-Алтай аймгийн Цээл сумын найман жилийн дунд сургуулийн 32 дугаар төгсөлтийн хамт олныг “Нэг ангийн”-хан буландаа онцолж байна.
Онцлохын учир нь энэ төгсөлтийн хамт олны дундаас Монгол Улсын гарьд Ж.Бат-Эрдэнэ, аймгийн хурц арслан Д.Тангад, сумын заан Ш.Нэмэх, аймгийн алдарт уяач Б.Арал-Эрдэнэ нарын улс бүсэд алдаршсан бөхчүүд, уяачид төрөн гарчээ.
Энэ хамт олны төлөөлөл Ч.Ганзориг Улаанбаатар цахилгаан түгээх сүлжээ компанийн баруун түгээх төвийн ашигт үйлчилгээний хэлтсийн ахлагчаар ажилладаг. Тэрбээр ангийн нөхдийнхөө талаар “Бид 36 уулаа төгссөн. Манай хамт олонд Ц.Гэрэл, Д.Цэцэгмаа, Д.Сэрчмаа, А.Цэнгэлмаа нарын багш нар минь “А” үсэг зааж байсан юм. Тухайн үед Цээл сумынхаа найман жил дотроо урлаг спорт, сурлага бүх юмаараа манлайлдаг хүүхдүүд манай ангид байсан” гэж ангийн нөхдийнхөө талаар дурсаж байна.
Ангийн даргыг Г.Мөнххуяг гэдэг. Тэрбээр Цээл сумынхаа Засаг даргын тамгын газарт ажилладаг юм байна. Харин Цээл сумын Засаг даргаар ангийн найз Н.Болд-Эрдэнэ ажилладаг гэнэ. Өдгөө сум орон нутгийнхаа засаг захиргаанд хүндтэй алба хашиж байгаа тэд бага байхдаа л нийгмийн ажилд идэвх санаачилгатай оролцдог, сурлага сайтай хүүхдүүд байсан гэнэ.
“Дунд ангид ороход А.Цэцэгмаа багш биднийг дааж авсан. Ангийнхан ч харьцангуй том болоод ирэхээр үймүүлээд гүйлдээд байхаа больсон. Цэцэгмаа багш минь биднийг зөв зохион байгуулж, удирдан залж төгсгөсөнд бид талархдаг юм” гэж ангийнхны төлөөлөл хэлж байна.
Багшийнхаа талаар “А.Цэнгэлмаа багш маань бидэнд биологийн хичээл ордог байсан. Биологи гэдэг бол ерөөс хүний бүтэц. Энийг сайн сурч аваарай, ирээдүйд та бүгдэд хэрэг болно гэж захидаг байсан нь мартагддаггүй юм. Жишээ нь, хүн хаана юу өвдөхөд тийм юм өвдөж байна шүү гэж бодогдох үе байна. Багш нар маань бидний төлөө гэсэн сэтгэлтэй биднийг л сайн сайхан яваасай гэсэндээ зөв үлгэр үзүүлж байсан” хэмээн ярьцгаав.
Ангийн онц сурлагатан нь Б.Гэрэлтуяа байжээ. “Үймүүлж гүйгээд хичээл номоо үзэхгүй хүүхдүүд зөндөө. Нэг мэдэхэд л шалгалт тулчихна.
Монгол Улсын гарьд Ж.Бат-Эрдэнэ, аймгийн хурц арслан Д. Тангад, сумын заан Ш. Нэмэх нар бөхийн спортоор амжилт үзүүлжээ. Мөн Б.Арал-Эрдэнэ аймгийн алдарт уяачийн болзол хангажээ. Б.Ганбаатар Цээл сумынхаа Хаан банкинд захирлаар ажилладаг гэнэ. Харин Ж.Хүрэлтулга цонхны компанитай хувиараа бизнес эрхэлдэг гэнэ.
ТАМХИ ТАТДАГГҮЙ АНГИЙНХАН
Тэр үеийн хүүхдүүд өнөөдрийнх шиг гар утасны дэлгэц шагайхгүй. Завсарлагаанаар ангидаа цаасаар байлдана, хөөцөлдөж гүйлдэнэ. Мал маллаж байгаад л хичээлийн шинэ жилээс өмнөхөн орж ирнэ. Есдүгээр сарын 1-нд ангийнхантайгаа уулзахад бөөн баяр болж, нэг нэгнийгээ санасан сэтгэлтэйгээр уулзалддаг байсан талаар ангийнхан хүүхэд насаа дурсаж байна.
“Нэг үе чинь тавдугаар ангид мөсөн дээр очиж тоглохдоо охидуудаа дагуулаад л нэгнийгээ түлхэж унагаана, хөөрхөн шоглодог. Цээл суманд дугуйн уралдаан зохиогдоход бүгд оролцож нэг, хоёрдугаар байранд ирдэг тийм хүүхдүүд байлаа.Мөн ангидаа хулгайгаар мотор асааж приставка тавьж кино үздэг байлаа. Нэг удаа баригдаад бүгд цонхоор гарч гүйж байсан хөгтэй явдлаа одоо ч мартдаггүй юм.
Багш үймүүлсэн хүүхдүүд коридорт гараа өргөөд, эсвэл сандал өргөөд суулгадаг байлаа. Тэр маань ч биднийг тууштай хатуужилтай болоход нөлөөлсөн болов уу гэж боддог. Манай ангийнхан үймүүлдэг ч тамхи огт татдаггүй. Одоо татдаг хүн бараг байхгүй. Худлаа хэлдэггүй, хэлсэндээ хүрдэг хүүхдүүд байсан” хэмээн ангийнхан хэлж байна.
Мөн эдний ангийнхан чөлөөт цагаараа дээс, чирта тоглодог байж. Тухайн үеийн трэнд тоглоом нь л тэвэг өшиглөх байж.
Ангийнхан сумандаа сүүлд уулзахдаа наймдугаар анги төгсгөсөн Д.Цэцэгмаа багштайгаа золгожээ. Ирэх 2022 онд найман жилийн төгсөлтийн 20 жилийн ойгоор ангийнхан уулзалдахаар төлөвлөжээ.
“Багш хүн гэдэг гэгээлэг сайхан сэтгэлтэй, уярамтгай хүмүүс байдаг. Тэгэхээр шавь нар нь сайн явж байвал багш нар нь баярлана. Энэ хүүхдийг багаас нь зөв зам руу, зөв зохион байгуулалттай явуулсан байна даа гэж баярладаг. Өнөөдөр биднийг хараад баярладаг байх. Ер нь их сайн багш нартай учирсандаа бид баярладаг” гэж ангийн төлөөлөл дурсаж байлаа.
П.САЙНЖАРГАЛ
Эрүүл мэндийн сайд Т.Мөнхсайхантай ярилцлаа.
-Эрүүл мэндийн салбарыг сууриар нь өөрчлөх боломжийг бүрдүүлж буй Эрүүл мэндийн тухай хууль, Эрүүл мэндийн даатгалын тухай хууль, Эмнэлгийн тусламжийн тухай хуулиудад УИХ-аас өөрчлөлт оруулсан. Эдгээр өөрчлөлтүүд нь ямар ач холбогдолтой вэ?
-Эрүүл мэндийн салбарыг сууриар нь өөрчлөх, зөв тогтолцоонд шилжих том өөрчлөлтийг авчрах Эрүүл мэндийн тухай, Эрүүл мэндийн даатгалын тухай, Эмнэлгийн тусламжийн тухай хуулидад орох нэмэлт, өөрчлөлтийг сая ээлжит бус УИХ-ын чуулганаар баталлаа. Ингэснээр салбарт бодлогын маш том өөрчлөлтүүд гарна гэж харж байгаа. Эдгээр хуулиудад гурван том агуулга орсон. Нэгдүгээрт, эмнэлгийн тусламж, үйлчилгээ үзүүлдэг байгууллагуудын санхүүжилтийн тогтолцоо бүхэлдээ өөрчлөгдөнө. Одоогийн тогтолцоо нь гүйцэтгэлээсээ хамаардаггүй, улсын төсөв, эрүүл мэндийн даатгалаас санхүүжилтээ авдаг. Үүнд ажилчдын цалин тавихдаа гүйцэтгэлийг огт үнэлдэггүй. Тиймээс энэ хуулийн өөрчлөлтөөр одоо байгаа тогтолцоог нэг худалдан авагчийн тогтолцоо руу оруулж байна гэсэн үг. Энэ нь эмнэлгийн тусламж, үйлчилгээ үзүүлэхдээ энийг төр даана, үүнийг эрүүл мэндийн даатгал даана гэсэн тийм ойлголт байхгүй болж, Эрүүл мэндийн яам ямар тусламж, үйлчилгээг хэр өртгөөр санхүүжүүлэх вэ гэдгээ өөрсдөө тодорхой болгоно гэсэн үг. Өөрөөр хэлбэл төр, хувийн гэж ялгалгүй улсын хэмжээнд ямар тусламж, үйлчилгээг илүү өргөтгөх шаардлагатай байна, түүнд чиглэсэн санхүүжилтийг сайн хийнэ гэж ойлгож болно.
-Тэгэхээр эмнэлэг зөв тусламж үйлчилгээ үзүүлснээрээ илүү их санхүүжилт авна гэж ойлгож болох уу?
-Санхүүжилтийн тогтолцоогоо дагаад эмнэлгүүдэд үүсч буй шаардлагагүй хэвтэлтийг бууруулна. Монгол Улс хүн амд ногдох эмнэлгийн орныхоо тоогоор дээгүүрт ордог хэрнээ, эмнэлгүүдийнх нь ачаалал ард иргэдийн бухимдлыг төрүүлээд байгаа нь үүнтэй холбоотой. Хэвтэх шаардлагагүй хүнийг эмнэлэгтээ хэвтүүлсэн бол санхүүжилт бага авч, улмаар тухайн эмнэлгийн эмч, ажилтнуудын нэмэлт цалин, урамшуулал багасна. Иймд тухайн эмнэлэгт ямар ч ашиггүй болно. Тиймээс эмнэлгийн тусламж, үйлчилгээ хэрэгтэй өвчтөндөө чанартай үйлчилснээр түүндээ тохирсон өндөр санхүүжилт авах боломжийг дээрх хуулийн өөрчлөлтөөр бүрдүүлж өгч байгаа юм. Үүнийг нэг худалдан авагчийн буюу стратегийн худалдан авалт гэдэг. Стратегийн гэж тодотгох болсон нь ЭМЯ хэрэгтэй, зөв тусламж үйлчилгээгээ санхүүжүүлэх тогтолцоо бүрдэж байгаа юм. Нөгөөтэйгүүр 2022 оны нэгдүгээр сарын 1-нээс эхлэн бүх эмнэлгүүд хагас бие даасан байдал руу шилжинэ.
Харин 2021 оны нэгдүгээр сарын 1-нээс зарим эмнэлгүүд хагас бие даасан байдал руу шилжиж, системээ сайжруулах, бэлтгэл ажлуудаа хийж турших юм. Бэлтгэл ажлууд нь хийгдэж эхлээд явж байна. Хагас бие даасан байдалд шилжсэнээр төлөөлөн удирдах зөвлөлтэй болж, дан улсын төсвөөс санхүүждэг биш өөрсдийн нөөц, боломжоо ашиглан санхүүжилттэй болох, тусламж, үйлчилгээний цар хүрээг нэмэгдүүлэх, зохицуулалт хийх боломжууд бүрдэх юм. Энэ бол хувьчлал биш юм. Менежмэнтээ сайжруулж, эмнэлэг хөгжих боломжийг бүрдүүлсэн зохицуулалт юм.
-Хөнгөлөлттэй эмийг бүх эмийн сангуудаар олгодог болох өөрчлөлт хуульд байгаа. Энэ талаар ярихгүй юу?
-Дээрх хуулийн өөрчлөлтөд орсон хоёр дахь том өөрчлөлт нь хөнгөлөлттэй эмийг бүх эмийн сангуудаар олгох, үүнтэй холбоотой асуудлыг шийдвэрлэх боломж бүрдсэн.
Өнөөдрийн байдлаар 900 гаруй эмийн сангаар 800-гаад төрлийн эмийг хөнгөлөлттэй үнээр олгож байгаа. Гэхдээ шаардлагатай хүмүүстээ хүрэхгүй, асуудлууд үүсээд байгаа учраас ард иргэдийн бухимдлыг үүсгэдэг. Энийг засах гол хуулийн өөрчлөлтүүд сая орсон.
-Эмч нарын бичсэн жороор бүх эмийн сангууд хөнгөлөлттэй эм худалдаалаад эхэлбэл энэ үйл явц улам даамжрах юм биш үү?
-Эмийн сангууд хөнгөлөлттэй эмийг журмаар нь олгож байгаа эсэхэд тавигдах хяналтын систем нь бүхэлдээ өөрчлөгдөж байгаа. Хяналтын системийг бүрэн цахимжуулж, бүртгэлжүүлж байна. Үүний үр дүнд ард, иргэд эмчийн бичсэн жороор хөнгөлөлттэй эмийг ямар ч чирэгдэлгүйгээр ойролцоох эмийн сангаасаа оочер, дугаар үүсгэхгүйгээр авах боломжтой болж байгаа юм.
-Хуулийн өөрчлөлтөд орсон эм, эмнэлгийн хэрэгслийн агентлагтай болсноор ямар өөрчлөлтүүд гарах вэ?
-Дээрх хуулийн өөрчлөлтөд орсон гурав дахь том өөрчлөлт (агуулга) нь эм, эмнэлгийн хэрэгслийн агентлагтай болох зохицуулалт юм. Тус агентлаг ирэх оны нэгдүгээр сарын 1-нээс байгуулагдана. Манай улсад 5000 гаруй төрлийн эм орж ирдэг. Үүнд чанартай эм орж ирж байна уу гэдэг дээр хяналт тавих ёстой. Импортоор орж ирж байгаа эмийг хянах тогтолцоо байхгүйн улмаас үнийн хөөрөгдөл их үүсдэг. Хэт өндөр үнэтэй, чанар муутай эм их борлуулагдах тохиолдол цөөнгүй байна. Тиймээс тус агентлаг эм, эмнэлгийн хэрэгслийн чанар, хяналт, хүртээмжийг сайжруулахад гол түлхэц болно гэж харж байгаа. Ер нь эм, эмнэлгийн хэрэгслийн агентлаггүй улс дэлхийд цөөхөн.
-Импортоор хуурамч эм ихээр орж ирж байна гэж яриад байгаа. Үнэхээр хуурамч эм орж ирээд байна уу?
-Хуурамч эм гэдэг бол өөр ойлголт. Хуурамч эм гэдэгт үйлдвэрийн бус аргаар хийсэн, орц найрлага, савлагаа нь стандартын бус эмийг хэлнэ. Харин манайхан Монгол Улсын эмийн бүртгэлд бүртгэгдээгүй, дамаар орж ирсэн эмийг хуурамч гэж яриад байдаг. Эмүүдэд маш олон төрлийн стандарт тавигддаг. Манай Улсын хувьд олон улсын стандартыг хангасан эмүүдийг оруулж ирдэг болох, эм,эмнэлгийн хэрэгслийн хэрэглээ дээр нь хяналт тавьж, зохисгүй хэрэглээг нь багасгах зорилгоор эм, эмнэлгийн хэрэгслийн агентлаг ажиллах юм. Дээр дурдсан гурван том өөрчлөлтүүд манай улсын эрүүл мэндийн салбарын тогтолцоог сууринаас нь сайжруулах маш том өөрчлөлтийн эхлэл юм.
-Та төвлөрлийг сааруулна, чирэгдлийг бууруулна гэж их ярьсан байсан. Одоо салбарынхаа ямар асуудлууд дээр төвлөрч ажиллах вэ?
-Одоо бид эмнэлгийн тусламж, үйлчилгээ авахад ард иргэдэд бодитоор тулгарч буй хүндрэл, чирэгдэл, ойлгомжгүй байгаа зүйлсийг засч, залруулах шаардлагатай. Үүний тулд эмнэлгийн тусламж үйлчилгээн дэх төвлөрлийг задлах ёстой. Нийтээрээ ганцхан ГССҮТ, УГТЭ, УНТЭ, ХСҮТ зэрэг эмнэлгүүдэд оочерлох биш тухайн хэрэгтэй тусламж, үйлчилгээгээ тохирох шатны эмнэлгээсээ авдаг болох ёстой. Энэ хүрээнд энэ ондоо багтаан 3-5 эмнэлэгт гэмтлийн яаралтай тусламж, үйлчилгээг үзүүлдэг болгох, УХТЭ-т хавдрын оношилгоо, эмчилгээг нэвтрүүлэх зэрэг ажлууд хийгдэж эхлээд явж байна.
Тодорхой зохицуулалт байхгүй учраас ард, иргэдэд чирэгдэл, бухимдал үүсээд байна. Түүнчлэн иргэд эмнэлэгт үзүүлэх цагаа хэзээ хаанаас авах, хэрхэн хэвтэж, мэс засалдаа орох вэ гэдэг нь ойлгомжгүй байсаар байна. Эмнэлгийн тусламж авах цаг хугацаа нь тодорхойгүй, төлөвлөх боломжийг иргэддээ олгож чадахгүй байна. Тиймээс эдгээр асуудлыг шийдвэрлэх цогц арга хэмжээний хүрээнд “Цаг захиалах нэгдсэн төв”-ийг ашиглалтад оруулж байна. Эмнэлгүүд хэвтэлт, гаралтын системийг бүрэн нэвтрүүлэх ажлууд хийгдэж байна. Эмнэлгүүдийн хоорондын уялдаа, холбоог сайжруулж, иргэдэд чирэгдэлгүй байх үүднээс дундын мэдээллийн том дата үүсгэж, мэдээллийг цахимаар төвөггүй солилцох боломжуудыг бүрдүүлж, бэлтгэл ажлуудыг хийж байна.
-Үүнийг нэгдсэн цахим системээр шийдэж байгаа гэсэн үү?
-Одоо бид олон улын жишигт хүрч хөгжихийн тулд ухаалаг засаглалыг (цахимжуулах) бүх шатандаа нэвтрүүлж, хэрэглээ болгох шаардлагатай. Тиймээс дээр дурдсан цаг захиалах нэгдсэн төв ашиглалтад орсноор ард, иргэд хэзээ үзүүлэх, аль эмч дээр үзүүлэх боломжтой эсэхээ чирэгдэлгүй мэдэж, үйлчлүүлэх боломжтой болно. Эхний ээлжинд есөн дүүргийн эмнэлэг, есөн лавлагаа шатлалын эмнэлэг энэхүү системд нэгдсэн. Цаашид улсын хэмжээнд бүх эмнэлгүүд нэгдэж, өргөтгөх юм. Одоо туршилтаар ажиллаад, системийн сайжруулалтаа хийгээд явж байна. Бодит үр дүн гарна гэж харж байна.
-Таны хувьд сайдаар томилогдоод хоёр сар болж байна. Мэргэжлийн сайдын хувьд салбартаа ямар бодлого барьж ажиллах вэ?
-Манай Улсын эрүүл мэндийн салбарт нийгмийн эрүүл мэндийн асуудал нэлээд орхигдчихсон. Эрүүл мэндийн тухай хуульд хүн амд үзүүлэх эрүүл мэндийн тусламжийн тэргүүлэх чиглэлийг нийгмийн эрүүл мэндийн тусламж байхаар хуульчлаад нэлээдгүй хугацаа өнгөрч байна. Гэтэл НЭМ тусламж үйлчилгээ буюу хүн амын эрүүл мэндийн байдал, түүнд нөлөөлж буй эрсдэлт хүчин зүйл, шалтгааныг тогтоох, бууруулах, эрүүл мэндийн боловсрол олгох, эрүүл мэндийг дэмжих зэрэг үйлчилгээ үндсэндээ орхигдсон. Тиймээс Монгол Улсын Засгийн газар, ЭМЯ-аас урьдчилан сэргийлэх, эрт илрүүлгийн тогтолцоотой болгох, нийгмийн эрүүл мэнд рүү чиглэсэн бодитой ажлуудыг хийхээр анхаарч ажиллаж байна.
Бид иргэдийг жил бүр тогтмол урьдчилан сэргийлэх үзлэгт оруулж, эрт илрүүлгийг хийх нөөц, боломжийг бүрдүүлэхэд анхаарна. Үүний тулд сум, өрхийн ЭМТ-ийг чадавхжуулах, мөн “эрүүл мэндийг дэмжих төв”-ийг эмнэлэг болгон дээр бий болгох бодлого барина. Ажил болоод эхэлсэн явж байна. Энэ ондоо багтаан аймаг, дүүргийн лавлагаа шатлалын долоон эмнэлэгт “эрүүл мэндийг дэмжих төв” байгуулж байна. Гол нь урьдчилан сэргийлэх, эрт илрүүлгийн тогтолцоог зөв механизмд оруулах нь чухал. Урьдчилан сэргийлэлтэд хамрагдах хүмүүс маань өвчтэй хүмүүстэй холилдоод дугаарлах биш, харин зориулалтын орчинд нь зөвлөгөө мэдээлэл авч, бүх талын оношилгоонд орж хэвших нь чухал. Бид өвдсөнийх нь дараа биш, өвдөхөөс нь өмнө урьдчилан сэргийлдэг, хүндрэхээс нь өмнө биш эрт илрүүлж эмчилдэг байх тогтолцоог бий болгож, ард иргэддээ ч хэвшүүлэх нь чухал байна.
Дээрх зорилтыг хэрэгжүүлэх үүднээс өрх, сумын эмнэлэгт үзүүлэх эрүүл мэндийн анхан шатны тусламж, урьдчилан сэргийлэх үзлэг хийх багцыг тодорхой болгож байна. Өрх сумын эмнэлэг харьяаллын хүмүүст шаардлагатай шинжилгээ, оношилгоо, үзлэгийг хийж, өвчлөлтэй байх магадлалтай иргэдээ аймаг, дүүргийн нэгдсэн эмнэлэг дээр үзүүлэх боломжтой болно.
Үүнийг зөв зохион байгуулалттай хийхийн тулд эмчилгээ, үйлчилгээний төвлөрлийг сааруулж, зөв хуваарилалттайгаар ачаалал багатай үйлчлүүлэх боломжийг нь бүрдүүлж өгөх ажлууд хийгдэж байна. Иймд бид нийтийн Эрүүл мэндийн тусламжийг хөгжүүлж, жинхэнэ утгаар нь тэргүүлэх чиглэл байх бодлогыг хэрэгжүүлэхэд онцгой анхаарч байгаа гэж ойлгож болно.
-Ард иргэдийн дунд хавдрын өвчлөл их байна. Гэвч ХӨСҮТ-ийн ачаалал их учраас хүртээмж нь муу байна гэж иргэд их шүүмжилдэг?
-Манай Улсын бүх иргэд хавдарын оношилгоо, эмчилгээ авах гэж ХӨСҮТ-д л үзүүлж байна. Тэгэхээр ачааллаа дийлэхгүй, хүртээмж нь хязгаартай байх нь ойлгомжтой. Хавдраар өвдсөн хүмүүсийн 73 хувь нь хожуу шатандаа оношлогдож, 86 хувь нь 45-аас дээш насныхан эзэлж байна. Тиймээс урьдчилан сэргийлэлт, эрт илрүүлэг гэдгийг бүх шатанд ярьж, ажил болгохоор явж байна.
Түүнчлэн бид эрүүл мэндийн салбарт эмнэлгийн тусламж, үйлчилгээний төвлөрлийг сааруулж, ачааллыг бууруулах, бусад лавлагаа шатлалын эмнэлгүүд болон дүүрэг, орон нутгийн эмнэлгүүдийн чадавхыг сайжруулъя гэж зориод байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл, хавдрын эрсдэлийг бууруулах, сэргийлэх интервенцийг тэргүүлэх чиглэлээ болгож ажиллаж байна гэсэн үг.
Өмнө нь улсаас зөвхөн ХӨСҮТ-д л энэ төрлийн тусламж, үйлчилгээний мөнгө өгдөг байсан. Харин ирэх жилээс бусад эмнэлгүүд хавдрын тусламж, үйлчилгээ үзүүлээд ирэхээр санхүүжилт авах боломж бүрдэж байна. Үүнээс гадна урологийн, гэмтлийн, мэдрэлийн мэс заслын үйлчилгээг Улаанбаатар хотын хэмжээнд хамгийн багадаа 4-5 эмнэлэгт үзүүлдэг байх тогтолцоог бий болгож байгаа юм. Ингэснээр хэт төвлөрлийг сааруулж, нэг газарт давамгайлсан ямар нэг өрсөлдөөнгүй явдаг системийг өөрчилнө гэсэн үг.
-Ханиад томууны улирал эхэлж байна. Урьдчилан сэргийлэх ямар ажлууд хийгдэж байна вэ. Цар тахлын үетэй давхцах тул нэлээд хүндрэл гарах байх?
-Шинэ төрлийн Коронавирусийн халдварын үед улирлын томууны дэгдэлтийг илүү анхаарч, бэлэн байдалд ажиллах шаардлага үүсч байгаа. Цар тахал, улирлын томуу хоёрыг ялгах, оношилгоо хийхээс эхлээд төвөгтэй зүйлүүд байна. Бид бэлэн байдлыг маш сайн хангах үүднээс өөрсдөөс хамаарах бүх талын ажлуудыг хийж байна. Коронавирусийг оношлох чадамжийг сайжруулж, олон газар вирусын оношилгоо хийдэг болгож байна. Энэ хүрээнд хэд хэдэн газар коронавирусийг оношилдог аппаратуудыг (PCR) суурилуулж байна. Улирлын томуугийн дэгдэлтийн үед хүний нөөц болон орны хуваарилалтуудыг зөв хийх, улирлын томууг аль болох эрсдэл багатай давахын тулд төлөвлөгөө гарган ажиллаж байна. Нэгдүгээрт, томуугийн вакциныг өнгөрсөн жилүүдээс зургаа дахин нэмэгдүүлж хийнэ. Ерөнхийдөө нэг сая 200 мянган хүнийг вакцинжуулна. Хоёрдугаарт, коронавирусийн цар тахлын үед маск зүүх, гараа ариутгах, хүн хоорондын зай барьснаар томуугийн дэгдэлтийг 4-5 дахин багасгадаг нь тогтоогдсон. Тиймээс энэ чиглэлээр анхаарал сэрэмжлүүлэг, угтуулсан сэргийлэлтийн ажлыг үе шаттайгаар эхэлж байна. Гуравдугаарт, томуугийн үеийн эмчилгээнд анхаарал хандуулж ажиллана. Дөрөвдүгээрт, томуугийн үед бүх мэдээллийг улсын хэмжээнд төвлөрүүлж, том дата үүсгэн өдөр бүр явцын судалгаа, хяналтыг хийж байна.
-Коронавирусийн эсрэг ямар арга хэмжээ авч байна вэ?
-Монгол Улсын Засгийн газар, Эрүүл мэндийн яамнаас хоёр том бодлого барьж, төвлөрч байна. Үүнд дотооддоо алдахгүй байх, Коронавирусийг дотроо алдсан тохиолдолд ямар арга хэмжээ авч, хохирол багатайгаар даван туулах вэ гэсэн зарчмыг барьж, ажиллаж байгаа. Дотооддоо алдахгүй байх тал дээр бүх талын зөв, зүйтэй арга хэмжээ авч байсан. Цаашид анхаарал, сэрэмжээ сайжруулж, дотооддоо алдах эрсдэлийг багасгана. Үүний тулд оношилгооны лабораториудыг нэмж байгуулж байна. Энэ хүрээнд Сэлэнгэ аймагт оношлох төхөөрөмжөө байршуулан, хүнээ сургаад бэлтгэсэн. Ирэх сард багтаан Замын-Үүдийн нэгдсэн эмнэлэг, Дорнод аймгуудын лабораториудыг өргөтгөнө. Мөн халдвар дотооддоо гарсан тохиолдолд бэлэн байдалд байх асуудал нэлээн хийгдэж байна. Мэдээллийг сайн түгээх, сэрэмжлүүлгийг тогтмол явуулах тал дээр бүх төрийн байгууллагууд хамтарч ажиллана.
-Аль ч Засгийн газрын үед хамгийн их хэл ам дагуулдаг нь Эрүүл мэндийн салбар байдаг. Жишээ нь, эмч нарын хүнд суртлын асуудал их яригддаг. Үүнтэй хэрхэн тэмцэх вэ?
-Би салбартаа 14 жил ажиллаж байна. Сүүлийн дөрвөн жилд хоёр ч томоохон эмнэлгийг удирдаж ажилласан. Энэ салбарт ямар өөрчлөлт, шинэчлэлт хийх шаардлагатай вэ гэдгийг нэлээн харж, мэдэрсэн хүн. Салбарын суурь хуулийн өөрчлөлтүүдийг нь УИХ-ын ээлжит бус чуулганаар орууллаа. Таны асуусан авлига, хүнд суртлын асуудал бол мөн л санхүүжилтийн тогтолцоотой холбоотой зүйл. Сүүлийн нэг жилд Улсын Нэгдүгээр төв эмнэлгийн удирдлагаар ажиллахдаа эмнэлгийг хагас бие даасан байдал руу шилжихэд хичнээн нөөц, бололцоо байгааг харж, эрүүл мэндийн салбарт санхүүжилтийн өөрчлөлт хийхгүйгээр томоохон өөрчлөлт гарахгүй гэдгийг харсан учраас саяны хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтүүд дээр саналаа оруулж батлууллаа. Хууль батлагдсанаар эрүүл мэндийн салбарын эмч, ажилчид гүйцэтгэлээрээ цалин, урамшууллаа авах боломж нь бүрдсэн гэдгийг дээр дурдсан. Одоо байгаа тогтолцоо нь нэг сувилагч 20 хүнд тариа хийсэн ч хоёр хүнд тариа хийсэн ч адилхан цалин авдаг. Энэ нь цаашлаад хүнд суртал, хээл хахуулийг арилгах хамгийн том хүчин зүйл болно. Дээрээс нь эрүүл мэндийн даатгалынхан хяналтаа сайжруулах хэрэгтэй. Тэгэхээр хаа хаанаа л хариуцлагатай байж эхэлнэ. Авлигатай тэмцэх хамгийн том өөрчлөлт бол энэ.
-Гүйцэтгэлийг тоогоор хэмжсэнээр чанарын асуудал гарч ирэх юм биш үү. Үүнд ямар хяналт тавих юм бол?
-Өөрсдийн боловсруулсан стандартын дагуу эрүүл мэндийн үйл ажиллагаагаа явуулж байгаа газрууд олон бий. Бид олон улсын стандартад нийцсэн эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ үзүүлсэн тохиолдолд санхүүжилт олгоно гэсэн өөрчлөлтийг хуульд оруулсан. Энэ нь дэлхийн 100 гаруй улсын ашигладаг нэгдмэл, олон улсын удирдамжийн дагуу хяналтаа тавиад явна гэсэн үг.
-Эрүүл мэндийн асуудал зөвхөн танайх бус бусад салбартай ч холбоотой. Тиймээс бусад салбарынхантай хамтарч, бодлогоо уялдуулж ажиллаж байна уу?
-Эрүүл мэндийн асуудал нь олон талт, өргөн хүрээг хамардаг онцлогтой тул салбар дундын хамтын ажиллагаа, оролцоонд тулгуурлан бодлогыг зангидах, хэрэгжилтийг хангах нь чухал. Бүхий л чиглэлийн яамдтай уялдаатай ажиллах шаардлагатай. Жишээ нь, иргэдэд эрүүл мэндийн боловсрол олгох ажил байна. Үүнд хүүхдүүдийг багаас нь эрүүл зан үйлд сургаж, эрүүл мэндийн боловсрол олгохын тулд Боловсролын яамтай уялдаатай ажиллах шаардлагатай байгаа. Нэг жишээ хэлэхэд, хүүхдүүдэд 1-12 дугаар ангид суралцсан дүнтэй хувийн хэрэг байдаг бол эрүүл мэндийн, өсөлт, хөгжлийг харуулсан тийм мэдээллийг бид бас орхигдуулсан л харагдаж байна.
НИТХ-ын төлөөлөгч Ч.Гантулгатай ярилцлаа.
-Орон нутгийн сонгууль сар гаруйн дараа болох гэж байна. Нийслэлийн МАН нэр дэвшигчдэдээ тодрууллаа. Нэр дэвшигчдэдээ хэрхэн сонгосон бэ. Энэ талаар ярилцлагаа эхэлье?
-2020 оны сонгуулийн орон нутгийн иргэдийн төлөөлөгчдийн хуралд намууд есдүгээр сарын 6-нд нэрээ дэвшүүллээ. Үүнтэй зэрэгцээд МАН өөрсдийн гишүүдийг нийслэлийн намын хорооны хурлаар батлуулаад 2020 оны сонгуульд өрсөлдөх нэрийг дэвшүүлсэн. Тухайн нэр дэвшүүлж байгаа нам нийгэм болоод нийслэл хотод тулгамдаж байгаа асуудлуудаа сайн мэддэг, түүнийг шийдвэрлэж чадах мөн иргэдийн төлөөлөл болж чадах хүнээ дэвшүүлэх нь зүйн хэрэг. Тэр ч утгаараа МАН намын дэргэдэх ТББ-ууд, залуучуудын байгууллага, эмэгтэйчүүдийн байгууллагуудаас төлөөллүүдийг намын залгамж халаа боловсон хүчнийг бэлдэх байдлаар хүмүүсээ оруулсан байгаа. Аливаа сонгуульд нам бэлдэж ороход судалгааг үндэслэж байж нэр дэвшигчдээ сонгох ёстой. Судалгаа маш чухал. Тухайн дүүрэг, хороонд ямар асуудал байна, хэрхэн яаж шийдвэрлэх, хэн яаж ажилласан, хэн хэрхэн ажиллах боломжтой зэргийг судалж байж тодорхой хэмжээнд иргэдийн санал бодлыг тусгаж байж дэвшилтийг оруулах зарчимтай. Энэ бол нэр дэвшилтийн гол зарчим. Энэ зарчим манай намд сая алдагдчихлаа. Яагаад алдагдаж байна гэхээр 45 хүний нэрийг зарлахгүй, хайрцаглаж далд байлгаж байгаад есдүгээр сарын 6-ны өдөр нийслэлийн намын хорооны хурал дээр нийслэлийн намын хорооны дарга гарч ирээд шууд уншаад танилцуулчихаж байгаа юм. Хаалттай зарчимаар явчихсан. Ямар нэгэн судалгаа үндэслэлгүйгээр тойрог дээр ганц, хоёр хүний үзэмжээр нэр дэвшигчдийг оруулж байна гэсэн үг. Энд хариуцлагын асуудал гарч ирж байна. Маш том хариуцлага яригдах ёстой. Судалгаа хийгээгүйгээс болж автоматаар 10 гаруй суудал алдах нөхцөлийг бүрдүүлчихлээ. Магадгүй НИТХ-д МАН-аас баталгаатай байсан суудлуудаа бүгдийг нь алдах эрсдэлд оруулчихаж байгаа юм. Намын дээд түвшинд удирдлагууд хэлэлцэж хариуцлагын асуудал яригдах нөхцөл бүрдэж байна. Түүнчлэн нээлттэй зарчмаа барьж чадсангүй. Нийслэлийн намын хорооны дарга манлайлж сонгогдон ажиллаж байгаа төлөөлөгчидтэйгөө уулзсангүй. Хоёр талын харилцааг үүсгэж, гарах шийдвэрт үндэслэл болох зүйлсийг ч авч үзсэнгүй. Ерөөсөө нэг, хоёр хүний үзэмжээр эрх мэдлийн хүрээнд нэр дэвшилт явагдаад нийслэлийн намын хорооны хурлаар орж батлагдсан л зүйл боллоо.
-Та нэр дэвшихээ илэрхийлсэн юм уу?
-Би дүүргийн намын хороо, нийслэлийн намын хороо НИТХ-ын МАН-ын бүлгийн даргад орон нутгийн сонгуульд дэвших хүсэлт, өргөдлөө хугацаанд нь өгсөн. Дөрвөн жил хийсэн ажлынхаа тайланг ч бэлдээд хамт өгсөн. Ажлын тайланг хараагүй байх. Өргөдлийг маань ч уншаагүй байх. Ийм байдлаар нам удирдахгүй, ялангуяа нийслэлд. Өнөөдөр шийдэх ёстой олон ажил байна, цааш нь хөдөлгөх ёстой төсөл хөтөлбөрүүд ч байна. Нийслэл хотод хүн ам ихээр суурьшиж байна. Машин тээврийн хэрэгсэл нийслэлдээ багтахаа больж байна шүү дээ. Хөрөнгө оруулалтуудыг нэмж, гадна дотны хамтын ажиллагааг сайжруулах хэрэгтэй байна. Энэ эгзэгтэй үед хэт нэг талыг барьж шийдвэр гаргана гэдэг ямар ч улстөрч хүний хувьд маш том алдаа. Нийслэлийн олон асуудлыг олон талын, олон салбарын, олон ургальч үзлээр шийднэ. Мэдээж хамгийн чухал нь туршлага. Угтаа өнгөрсөн жилүүдийн ажилласан байдлыг үндэслэж байж зөв шийдвэр хамтын шийдвэрүүд гаргах ёстой. Энэ боломжийг бүрдүүлж чадсангүй. Дараа дараагийн олон сонгууль болно, олон ч нам оролцоно. Бид шударга бус зарчимгүй байдлыг гаргах ёсгүй гэдэг дохио мессэжийг л хүргээд байгаа юм.
-Ямар ч судалгаа тооцоололгүй МАН нэр дэвшигчдээ тодруулж гэж ойлголоо?
-Миний ярьж байгаа зүйл бол хувийн л үзэл бодол. Нийслэлийн иргэдийн төлөөлөгчийн хувьд, МАН-ын 2008 оны гишүүний хувьд, нийслэлийн уугуул иргэн гэдэг байдлаар шударга бус зарчимгүй байдлыг яриад байгаа юм. Цаашид шударга бус байдал намд байх ёсгүй. Судалгаа үндэслэлгүй зүйлсийг манай дарга нар зөвхөн өөрсдийн бүлэглэл фракцыг бий болгох замаар өөрсдийн эрх мэдлийг авч үлдэх гэсэн явуургүй үйлдлийнх нь эсрэг яриад байгаа юм. Намын дээд удирдлагууд ч энэ асуудлыг хэлэлцэх, тодорхой хэмжээний хариуцлага ярих цаг нь болсон. Олон жил ингэж явж ирлээ. Тэрнээс Гантулга нэр дэвшсэн, дэвшээгүй огт хамаагүй. Цаашдын манай намд явж байгаа залуучуудын шатлан дэвших буюу меррит зарчим, нээлттэй байх зарчим, хууль шударга ёсыг тогтоох зарчим, намын бодлого шийдвэр бус нийслэлийн иргэдийн эрх ашгийг нэг номерт тавьдаг байх тийм л зарчмуудын төлөө яриад байгаа юм.
ТББ-ууд, нийгмийн ардчилал Монголын залуучуудын холбооны олон жил намд зүтгэсэн, учраа мэддэг, ажил хэрэгч залуучууд нэр дэвшиж байгаа. Гэхдээ баланс байх ёстой. Өнөөдөр энэ баланс алдагдчихлаа. Яагаад өнөөдөр 10 гаруй суудлаа алдах эрсдэлд намын удирдлагууд өөрсдөө оруулчихлаа гэж хэлж байна гэхээр өнгөрсөн дөрвөн жил тойрог дээрээ хангалттай их ажил хийчихсэн төлөөлөгчид бий. Иргэд нь төлөөлөгчидтэйгөө бүх зүйлээ ярьдаг, ойлголцдог. НИТХ болсноор олон зүйлийг хийж болдог юм байна. Иргэдийнхээ төлөө дуугарч эрх ашгийг нь хамгаалж болдог юм байна. Тухайн хороо тойрогт хөрөнгө оруулалт дэд бүтцийн ажлуудыг хийж болдог юм байна.
Иргэд нь эргээд төлөөлөгчөө ирвэл дэмжинэ гээд сууж байхад хаа хамаагүй хүмүүс оруулаад ирж байгаа юм. Магадгүй нийслэлийн намын хорооны удирдлагууд нийслэлийг албаар алдчихъя гэсэн бодол байгаа юм биш гэсэн хардалт байна. Цаанаа ямар улс төр байгааг нь мэдэхгүй. Дараа жил Ерөнхийлөгчийн сонгууль болно. Би улс төр судлаач хүн. Аливаа зүйлийг тал талаас нь л тооцоолно. Ийм сохор нэр дэвшилтийг хийнэ гэдэг маш болчимгүй, тооцоололгүй гэнэн үйл явдал.
-Таны тойрог дээр ямар хүмүүс нэр дэвшиж байгаа юм бэ?
-Манай тойрогт ажиллаж байгаагүй дүүргийн хоёр төлөөлөгч залуу очиж байгаа. Есдүгээр сарын 6-ны орой хурал дээрээс л мэдсэн. Ийм гэнэтийн сюрприз барьж байгаа юм.
-Та Д.Сумъяабазар даргатай ямар харилцаатай юм?
-Хувь хүнийг нь сайн мэдэхгүй. Би орчны бохирдол бууруулах үндэсний хороонд хоёр жил ажилласан. Засгийн газраас гарсан бодлого шийдвэрүүд нийслэлийн иргэдийн эрүүл мэнд, аюулгүй орчинг бүрдүүлэх чиг үүрэгтэй ажил байсан. Хувь хүний өөрийн нэр хүнд болон хариуцлагын хүрээнд энэ ажлын ард ямар нэг байдлаар гарах ёстой гээд ханцуй шамлан орсон. Үр дүн ч гарсан. Засгийн газар хөрөнгө мөнгөө ч гаргасан. Хэрэгжүүлэх гүйцэтгэх шатанд нь бид хоёргүй сэтгэлээр ажиллаж үүний ард гарсан. Зохион байгуулалттай, нээлттэй, төсвийн хяналттай хариуцлагын тогтолцоотой, ёс зүйтэй байвал 20 жил хийж чадаагүй ажлыг хоёр жилийн дотор хийж болдгийг харуулсан. Миний хувьд нэр төрийн л хэрэг. Энэ ажлаар Д.Сумъяабазар даргатай ганц хоёр удаа уулзаж байсан. Тэгэхээр бид хоёрын хувьд зөрчилдөх янз бүрийн асуудал байгаагүй. Үзэмжээрээ дэвшилтээ шийдсэн.
-Өөртөө хамааралтай хүмүүсээ нэр дэвшүүлсэн юм уу?
-Үгэнд ордог хүмүүсээ л дэвшүүлсэн. Би иргэдийг төлөөлж дуугардаг хүн болохоос даргын үгэнд ордог хүн биш. Иргэд юу ярьж байгааг бид уламжлах ёстой. Өнгөрсөн дөрвөн жил би ингэж л ажилласан. Манай дөрвөн хорооны иргэд уг нь намайг хүлээж байсан. Над руу утсаар ярьж, мессэж бичиж байна. Би улайрсандаа бус шударга бус зүйл болж байгааг л хүлээн зөвшөөрч чадахгүй гэдгээ илэрхийлж байгаа юм. Үүнтэй ч тэмцэнэ. Иргэдийг төлөөлж байгаа хүмүүс иргэдийн төлөөлөл байх ёстой болохоос аль нэг даргын хүслийг гүйцэлдүүлдэг байж таарахгүй.
-МАН-ыг дотроо хэд хэдэн бүлэг, фракцтай гэж ярьдаг. Таныг НИТХ-д нэр дэвшээгүйг хараад нийслэлийн намын даргын фракцын хүн биш юм уу л гэж бодлоо?
-Нэр дэвшилтээс тэгж харагдаж байгаа байх. Нам бол нийгмийн хүсэл эрмэлзэл чин зоригоор нэгдсэн хэсэг бүлэг хүмүүсийн нэгдэл байх ёстой. Тухайн цаг үеэс шалтгаалж дотроо бүлэг фракцад хуваагддаг. МАН бол зүүн чигийн баримжаатай. Нэг л зарчимтай нам. Миний хувьд бүлэг, фракцад аль нэгэнд нь ордоггүй. Өнөөдөр зөв зүйл ярьж, ярьсан зүйлийнхээ араас тэмцэж хийж чаддаг дарга нарыг дэмждэг. Хэн нэгний бүлэглэлд орж бүлгийн толгойлогчийг дэмжих гэж би улс төрд ороогүй. Нийслэлийн иргэдийн эрх ашгийг хамгаалах л гэж орсон. Мэдээж намын бодлого шийдвэрүүд орж ирнэ. Үүнийг хүндэтгэнэ. Зөв бодлого шийдвэр хэрэгжүүлбэл дэмжиж ажиллан ард нь гарна. Буруу зүйлийг дэмжиж чадахгүй.
-Орон нутгийн сонгуулийг та хэрхэн харж байна?
-Энэ удаагийн сонгуулийн онцлог нь гурван нам эвсэж оролцохоор боллоо. Тэгэхээр энэ гурван нам бие биенээсээ санал чангаахгүй гэсэн үг. Арай өөр дүн гарч болох юм. Бидний томоохон дэд бүтцийн ажлууд, төслүүд цаашаа үргэлжлээсэй гэж бодож байна. Нийслэлд МАН гараад ирвэл өнгөрсөн дөрвөн жил зөв явж ирсэн бодлого шийдвэрүүдээ цааш нь үргэлжлүүлээд өшөө илүү эрчимжүүлээд ажиллаасай л гэж бодож байна даа.
Түүнчлэн нэр дэвшилтээс эхлээд өнөөдрийн намын удирдлага автоматаар нэлээд хэдэн суудал алдах эрсдэлд энэ намыг оруулчихлаа. Хоёрдугаарт, нийслэлийн намын хорооны гуравдугаар хурал дээр тэргүүлэгчдийг сольсон асуудал процессийн хувьд алдаатай байсан. Тухайн үед хоёр асуудал хэлэлцэх байсан ч гурав дахь асуудлаар нь тэргүүлэгчдийг солих асуудал оруулж ирээд нийслэлийн намын хорооны 10 тэргүүлэгчийг сольсон. Солих үндэслэл нь тэгүүлэгчид ёс зүйгүй, хариуцлагагүй байсан гэдэг шалтгаантай. Энэ бол ноцтой асуудал. Тухайн нийслэлийн намыг тэргүүлж байгаа хүн хуралдуулж цуглуулж эвлэлдэн нэгдүүлж бодлого шийдвэрээ энэ хүмүүсээр дамжуулж нийслэлийн дүүргүүд дээр хэрэгжүүлэх ёстой. Нийслэлийн намыг тэгж л барих ёстой. Харамсалтай нь Д.Сумъяабазар дарга өөрөө нийслэлийн МАН дээрээ ажиллаагүй байж тэргүүлэгчид буруугаа өгсөн. Энэ бол маш том алдаа. Үүн дээр нийслэлийн МАН-ын хорооны гишүүд зэвүүцсэн. Хэн нь ч дуугараагүй. Өөрөө ажиллаагүй байж хүнд буруу өгч байна гэсэн үг. Д.Сумъяабазар дарга “Засгийн газарт 90 хувиа зарцуулсан. 10 хувийг нь намдаа зарцуулсан” гэж хэлсэн. Энэ хүн нийслэлийн МАН-д 10 хувийн л ажил хийсэн байна. Угтаа энэ хүн нийслэлийн МАН-ыг өнгөрсөн хоёр жил удирдаж чадаагүй. Удирдаж чадаагүй байж гэнэт асуудлыг базаж орж ирнэ гэдэг ёс зүйн хувьд хүлээн зөвшөөоөх боломжгүй асуудал. Ийм алдаа дутагдал гарчихаад байхад дуугай суувал иргэний үүрэг, нийслэлийн МАН-ын гишүүний үүргээ гүйцэтгэж чадахгүй байна гэсэн үг. Одоо л хэлэх ёстой. Одоо л дуугарах ёстой. Намайг ийм зүйл ярьж байгаад хариуцлага тооцож болно. Гэхдээ нийслэлийн нам биш, намын удирдлагын хэмжээнд. Би хариуцлага хүлээж болно.
Монголын түүхэнд улирч Ерөнхий сайд хийсэн анхны хүн нь У.Хүрэлсүх. Ийм хувь заяа хүн болгонд олдоод байхгүй гэдгийг бид сүүлийн гучин жил ханатлаа харсан. Ингэж улирч сонгогдсон Ерөнхий сайдын хэлж байгаа үг, хийж байгаа үйлдэл нь бага, идэр насны залуу сагсуурч, онгирдог шиг л байх болоод удлаа. Ид залуу насандаа намынхаа шатсан тугийг барьчихсан, толгойгоо цагаан даавуугаар уячихсан, галзуу барын аманд гараа хийхээс сийхгүй явсан үеийг тань ойлгож болох юм. Залуу насны ааг омгоо багтааж явсан л биз. Арван хоёр жилийг нэг үе хэмээн монголчууд үздэг. Тэрнээс хойш бүхэл бүтэн үе өнгөрчихөөд байна шүү дээ. Одоо бол та Монгол Улсыг удирдалцаж яваа хүн. Алхам бүр чинь, амнаас гарах авиа бүр чинь анхаарлын төвд байгаа. Гэтэл байсхийгээд л хувийн ааш араншингаа нийтэд ил тод харуулсаар байна. Улстөрч хүн хувийн ааш араншингаа гаргаж болохгүй гэж бид олон удаа бичсэн дээ. Уурлах, гомдох, хэт баярлах энэ тэр бол Ерөнхий сайд шиг улс төрийн өндөр албан тушаалтанд байх ёсгүй. Хэлсэн үг болгон нь Монголын байр суурь болж дэлхийд сонсогдоно. Ийм байхад бага, идэр залуус шиг сагсуурмааргүй байна.
Ингэж сагсуурч, хяналтгүй үг хэлдгийн нэг жишээ нь саяхан Гадаад харилцааны яаманд очиж ажиллахдаа хэлсэн хариуцлагагүй үгнээс харагдана. “Чөлөөт зах зээл гэж байхгүй. Энэ бол миний баримталж байгаа бодлого шүү. Одоо бол төрийн зохицуулалттай зах зээл л гэж байна. Хүн болгон хүссэнээ хийдэг зах зээл гэж байхгүй болсон” гэж У.Хүрэлсүх хэлсэн. Энэ нь хяналтгүй сагсуурдгийн оргил нь байлаа. Ардчилсан улсын Ерөнхий сайд хүн ингэж болох уу. Өмнө нь гаргаж байсан жижиг, сажиг сагсуурлыг чинь дурдвал зөндөө л байна. Төрийн албан хаагчдыг загнах, хөөх гэх мэт бол өчнөөн гарч байна.
Ажлаа хийж байгаа хамгаалагч нараа “Холдоцгоо та нар, ард түмэн намайг хамгаална” гэж ирээд л сагсалзсан зэрэг бол мэдээллээс хол зарим хэсэгт таалагдсан юм шиг билээ. Сонгуулиар ялахад чинь тэр үзэгдэл нөлөөлсөн ч байх. Хамгийн сүүлд ТЭЦ IV лүү явж байснаа гэнэт автобусанд ардаа сууж байсан дарга нар луу харан “Та нарыг хэн яв гэсэн юм. Ийм олон хэрэгцээгүй дарга нар явахаа боль” гэж ирээд л загналаа. За тэр зэргийн сагсуурахыг бол тэгсхийгээд маазруулаад орхиж болно. Чөлөөт эдийн засаг гэж байхгүй гэж өмнө хэлснийгээ батлах мэт өнөөх дарга нарыг ад үзэж хөөхдөө бас талх боорцогны үнийн зохицуулалт яриад, ард түмнээ үнийн дарамтнаас аварна гэж байх юм. Талхны үнэд төр оролцох тухай сонсоход л давснаас өөр бараагүй хоосон лангуутай үе нүднээ тодорч байна лээ. Чөлөөт зах зээлийн зарчмаар яваад ядуу байгаа юм биш, ухаалаг бодлого явуулдаггүй, улсаасаа илүү баяжсан удирдлагуудын буруугаас л ядарч яваа юм шүү дээ, ард түмэн чинь.
Таны энэ бодлогогүй үг гадаад улс оронд ямар дохио өгөх вэ гэдгийг бодох хэрэгтэй. Дотооддоо ингээд сагсуураад хэлчихдэг юм байж гэж бодъё. Зарим нэг нь таашааж гэж бодъё. Харин дэлхий энийг анзаарахгүй өнгөрнө гэж үү. Монгол Улс чөлөөт зах зээлийн зарчмаас ухарлаа л гэж харна. Монголыг удирдаж байгаа нэг хүний ийм хариуцлагагүй үгийг адилхан чагнаархаад байж байдаг юм шүү дээ.
Чөлөөт зах зээл гэж байхгүй дан төрийнх болно гэхээр гадаадын хөрөнгө оруулагчид яах болж байна. Дэлхийд Нобель авсан чөлөөт эдийн засгийн онол шүү дээ. Тантай адил чөлөөт зах зээл байхгүй гэж үздэг орнууд Умард Солонгос, Куба, Венесуэл гээд улсууд хөвөрнө. Зүгээр үү, тээ.
Уул уурхайн дурын компаниуд зээл аваад улсаа дампуурууллаа гэх юм. Үүн шиг худлаа юм байхгүй гэдгийг монголчууд ихэнх нь мэдэж байгаа. Уул уурхай барьцаалсан өндөр дүнтэй зээлэнд Засгийн газар баталгаа гаргаж өгдөг. Засгийн газрын баталаагүй бол цаад улс нь зээл өгдөггүй. Ийм юмыг худал ярихаар тэрэнд нь үнэмшиж попроод л, попорсныг нь бүгд дэмжиж сонгуульд ялуулаад байдаг юм гэж юу байхав дээ. Ингэх нь нэмэх оноо авчрахаас илүү хасах оноо авчирна. Эрхбиш үнэн, худлыг ялгахтайгаа болчихсон шүү дээ. Гэхдээ гадаадын хөрөнгө оруулагчдад асар муу дохио болж очлоо. Эд нар манай эзэмшдэг компаниудын хувьцаа унах нь гээд сандралдана. Эдийн засгийн ийм асар буруу дохио очихоор чинь энэ бүхний муу үр дүн нь хөөрхий монголчууд бидэнд л нөлөөлнө. Манайхаас өөр улсын Ерөнхий сайд ийм мэдэгдэл хийсэн бол компаниудын хувьцаа унаж, зах зээл нь савлаж эхэлнэ. Нэг сагсуу дарга хувийн араншин гаргаж, ганц попроод сонгуульд ялчихдаг гэвэл худлаа шүү гэдгийг дахин хэлье. Нэг мэхэнд дахин дахин унаад байна ч гэж юу байхав. Өмнөх сонгуулиар ингэж байгаад ялчихсан гэж онгироод байх шиг байна. Одоо тэгэхгүй ээ. Таны хэлснээр коммунизм, социализм байгуулаад Хойд Солонгос болно гэж ч юу байхав. Төрийн зохицуулалттай эдийн засаг гэж ярихаар нь бид зах зээлийн нийгмээс ухраад төлөвлөгөөт эдийн засаг руу ороод явчих хэрэг үү. Тэгээд хувийн өмчүүдийг нь хурааж аваад нийгэмчлэх үү. Үүнийг гучин жил үйл тамаа барж, энэ улсын төсвийг татвараараа бүрдүүлдэг эгэл олон хичээнгүй хүмүүс зөвшөөрөх үү. Муу сайн хэлэгддэг ч энэ улс орон чинь эрвийх дэрвийхээрээ зүтгэж, төрийн дарамт, бодлогын буруугийн золиос болон нуруун дээрээ авч ирсэн жинхэнэ гавьяатнууд нь хувийн хэвшлийнхэн. Тиймээс тийм амар нийгэмчлэгддэг юм гэж байхгүй. Ийм бололцоо байх ч үгүй. Ингэхгүйг мэдсээр байж худлаа яриад байна гэдэг чинь ард түмнээ мөн ч их басамжилж байгаа хэрэг биш үү. Үндсэн хуулийн үндсэн зарчим ардчилал, зах зээл, хувийн өмчийн эсрэг дуугарсан тэр ноцтой үгний эсрэг ардчиллыг авчирсан анхдагчид үгээ хэлээд эхэлсэн байна лээ.
Сүүлийн үед төрийн оролцохгүй ч юм байхаа больсон. Уул уурхайн лиценз олгочихоод буцаагаад төр мэдэлдээ авна гээд булаачихдаг. Тэр компанийн хөрөнгө оруулсан хөрөнгө оруулагчдын мөнгө, хайгуул, олборлолтод зарцуулсан хөрөнгө мөнгө, цаг хугацааг юман чинээ тоодоггүй. Бүхнийг булаавал төрд байгаа та нар баяжна, улс орон улам ядуурна. Одоо болно оо, эрх баригчид аа. Ингэж сагсуурмааргүй байна аа, Ерөнхий сайд аа.
“Gertoon” анимейшн студийн бүтээл “Мөнх Тунх” хэмээх Монгол ардын үлгэрээр аялж буй бяцхан хүүхдүүдийн тухай гардаг тус бүтээлийг санаачлагч Ц.Бат-Оргилтой ярилцлаа. Тэрбээр өмнө нь “Оннц дүмд” анимейшний гол дүр Дамбажаа ноён, Сандаг, Дамбажаагийн ах Гомбожоо зэрэг гол дүрийг бүтээсэн билээ.
-Та “Мөнх Тунх” гээд анимейшнийг зургадугаар сараас эхлэн гаргасан. Энэхүү киноныхоо талаар ярихгүй юу?
-“Мөнх Тунх”-аас монголчуудын ахуй соёл болон монгол хэлэнд илүү дурлаж үзээсэй гэж уг бүтээлээ хийсэн. Ганцхан бага насны хүүхдэд зориулагдсан гэж болохгүй. Аав ээж, ах эгч нартайгаа хамт аль болох гэр бүлээрээ үзэнгээ тухайн үлгэрт гарч буй түүхийг хоорондоо ярилцаж үзвэл хүүхдүүдэд илүү сонирхолтой санагдах байх.
-Киноныхоо дүрүүдийг хэрхэн сонгодог вэ. Өмнө нь бүр төлөвлөчихсөн байдаг уу?
-Зохиолоо бичиж байхдаа л гол дүрүүдээ дотроо төсөөлчихдөг. Туслах дүрүүдийн хувьд урьдчилсан төлөвлөгөө байдаггүй. Гэхдээ тусгай зочны дүрүүдээ өмнө нь уулзаж ойлголцсоны дараа зохиолдоо оруулдаг. Жишээлбэл, Youtuber Гремикс, Комедиан Содхүү гээд хэд хэдэн хүмүүс байгаа.
-Танай кино багийнхан анх хэрхэн байгуулагдаж байсан бэ. Ихэвчлэн мэргэжлийн жүжигчид байдаг уу?
-2017 онд О.Баярсайхан (Rokitbay буюу Пуужин Баяраа) ахын санаачилгаар “Oннц дүмд” анимейшнийг хийхээр болсон. Манай багт анимейшний тал дээр мэргэжлийн жүжигчид байхгүй. Сэтгүүлч, IT, уул уурхай, санхүүгийн инженер гэх мэтчилэн мэргэжилтэй хүмүүс байсан. “Nice Magic” гээд есөн хүний бүрэлдэхүүнтэй багаас дөрөв нь анхны “Beer night” студийг байгуулж байсан.
-“Мөнх Тунх” анги дээр гардаг үлгэрүүдээ хэрхэн сонгож авдаг вэ. Бүр дохионы хэлээр давхар орчуулагдаж байгаа нь их таалагдлаа?
-Үлгэрийн онцлогоос шалтгаалан манай дүрүүд яаж оролцвол зүгээр байна гэдгийг тооцоолдог. Жишээлбэл, “Ухаант бэр” үлгэрт л гэхэд бэр нь ухаантай юм байна, гэхдээ тэр тэнэг хүүд илүү анхаарвал ямар вэ гэдэг ч юм уу. Тэгээд тэр тэнэг хүү нь хэдий манараадуу, хичээлдээ муу нэгэн боловч бусдыг хайрлах сэтгэл нь маш их байгааг үзүүлэх. Ухаантай байх гэдэг нь зөвхөн хичээлдээ сайн байхдаа биш бусдыг хайрлах сэтгэл харагддаг юм шүү гэдгийг үзүүлэхэд монгол ардын үлгэрүүд арвин баялаг болохоор гоё санаа гарч ирдэг. Мөн С.Бямбадэлгэр, Б.Юмжирдулам эгч нартайгаа хамтран хүүхэлдэйн киногоо дохионы хэлээр хүргэж байна.
-“Мөнх Тунх” анимейшний Мөнх, Тунх, Басар, Цасхан гээд дүрүүдийн тухай ярихгүй юу. Басарын хувьд их хөгжилтэй дүр санагдсан?
-Багаасаа “Cartoon network”, “Disney”, “Nickelodeon”, “Боролдойн цаг” гээд төрөл бүрийн анимейшн үздэг байсан. Тиймээс санаагаа олохдоо хурдан ч үе байна. Зарим үед удаан боддог. “Gertoon” анимейшний хэсэг нь “Мөнх Тунх” хүүхэлдэйг хийнэ. Харин “Beer Night”-ийн хэсэг нь “Fragile” гээд компьютерийн тоглоом хийгээд хамтдаа уран бүтээл туурвиж байна даа. Зохиолын суурь нь монгол ардын үлгэр учраас нэгдүгээрт, монгол ахуйгаа тусгах зорилго тавьсан. Хоёрдугаарт, хүүхдүүдийн анхаарлыг татахын тулд киногоо хөгжилтэй, сонирхолтой байлгахыг хичээсэн. Мөнх хүү, Тунх охин, Басар нохой, Цасхан муур нарын зан чанар өөр өөр ч гэсэн хоорондоо уялдаатай, тэгш дөрвөлжин гэж харсан. Эдгээр дүрээрээ өөр өөр зан араншин, мэдрэмж, үйлдлийг харуулахыг зорьсон. Мөнхөөр сахилгагүй юм шиг хэрнээ ухаалаг, сэргэлэн, зоригтой байдлыг, Тунхаар хайрыг, Цасханаар асран хамгаалагч буюу ээж, эгчийн дүрийг төлөөлүүлдэг бол Басараар хөгжилтэй, онгироо зан чанарыг илэрхийлсэн. Зохиолын санаагаа бүхий л зүйлээс авдаг бол бичиж эхлэхдээ төрөл бүрийн хөгжим сонсдог. Жишээ нь, хөгжилтэй дүр гаргахыг хүсвэл 1970-1980-аад оны жазз хөгжим сонсоно. Хүүхдийн зан чанар, сэтгэл хөдлөлийг илүү тодотгохыг хүсвэл багачуудын, хайрын тухай бол уянгын дуу сонсдог. Эдгээр нь далд ухамсарт тусалдаг гэж боддог. Хүүхэлдэйн кино учраас илүү хариуцлагатай, хянамгай байх шаардлагатай. Хөгжилтэй, сонирхолтой байлгах нь чухал ч донжийг нь тааруулах хэрэгтэй. Хүүхдүүд ээж, аавтайгаа удирдлагаа булаацалддаг биш, хамт үздэг анимейшн бүтээхийг хичээдэг. Насанд хүрэгчид болон өсвөр, бага насныхны онцлогт тохирсон үг, үйлдлүүдийн тэнцвэрийг баримтлахад хүндрэлтэй ч дуу оруулагчид дүрийнхээ хэлэх гэж буй санааг сайн ойлгож, илэрхийлдэг.
-Дуу дүрс, хоолой бичлэг гээд кино уран бүтээл хийхэд цаг их ордог байх. Нэг ангийг бүтээхэд хэр хугацааг зарцуулдаг вэ?
-Хугацааны хувьд маш хэлбэлзэлтэй байдаг. Хурдан үедээ маш хурдан байна. Удаан үедээ мөн удаан. Зарим анги долоо хоногт бүтэж байхад зарим анги сар болох ч магадлалтай. Хэр их үйл явдал орохоос л шалтгаална даа.
-Таныг сэтгүүлч мэргэжлээр сургуулиа төгссөн гэж дуулсан. Манай сонины уншигчдад өөрийгөө танилцуулахгүй юу?
-Намайг Цолмонжаргалын Бат-Оргил гэдэг. “Оюуны Мэлмий” дунд сургуульд арван жилээ төгсөөд Америк улсад Claymont ахлах сургуульд нэг жил суралцаад ирсэн. Монгол Улсын Их Сургуулийг “Сэтгүүл зүй” мэргэжлээр төгссөн. “Боловсрол” телевизээс эхлээд олон телевизэд эвлүүлэгчээр ажиллаж байгаад багийнхантайгаа нийлж анимейшний ажилд орсон доо. Одоогоор “Мөнх Тунх” анимейшний зохиолч, найруулагчаар ажиллаж байна.
-Кинонд дуу оруулна гэдэг амаргүй байх. “ОННЦ ДҮМД” киноны хувьд л гэхэд хэд хэдэн дүрд зэрэг дуу оруулсан гэсэн үү?
-“Оннц Дүмд” дээр гол дүр болон туслах нийт 10-20 дүрд дуу оруулж байсан. Дуу бичихдээ өөрийн дуу оруулах дүр дээрээ хоолойгоо уншаад дараа нь засвар хийдэг. Найруулагч зөвшөөрсөн тохиолдолд л хоолойг авна. Тийм болохоор ерөнхий найруулагчийн удирдлаган дор жүжиглэхэд амар байдаг.
-Та мөн киноныхоо дууг дуулсан уу. Таны хоолойтой тун төстэй санагдсан?
-Тийм ээ.
-Кино багийнхны цаашдын төлөвлөгөөний талаар дурдахгүй юу?
-Мэдээж шинэ сонирхолтой санаанууд их байгаа. Гэхдээ тэр бүхэн нууц хэвээрээ байсан нь гоё байх. Бид “Мөнх Тунх” киноныхоо нэгдүгээр хэсгийн төгсгөлийн аравдугаар ангийг амжилттай дуусгасан. Цаашид хүүхдүүдийг зөвхөн монгол үлгэрээр бус, гадаад орны үлгэрээр ч мөн адил аялуулна. Бид 100 анги бүтээх зорилготой. Нэг анги нь 10-15 минут үргэлжлэх бөгөөд гурваас дээш бүх насныхан үзэх боломжтой.
-ҮР ХҮҮХДЭЭ ХЯТАД БОЛГОХГҮЙ ГЭСЭН 400 ОРЧИМ ЭЦЭГ ЭХИЙГ БАРИВЧИЛЖ, ХҮНД ЯЛ ТУЛГААД БАЙНА-
“Өмнөд Монголын соёлын холбоо” ТББ-ын тэргүүн Ч.Мөнхбаяртай ярилцлаа.
-Өмнөд Монголын ойрын өдрүүдийн нөхцөл байдлын талаар та мэдээлэл өгнө үү?
-Тэнд уугуул монголчууд бүх нийтийн эсэргүүцлийн хөдөлгөөнөө өрнүүлсээр байна. Хүүхдүүдээ сургуульд өгөхгүй байгаа.
Сүүлийн үед эцэг эхчүүд өргөдөл өгөх, хамтаараа хүүхдээ дотуур байрнаас гарган авч харих зэрэг тэмцэл өрнүүлсэн. Өмнөд Монголд монгол сургууль хөдөө орон нутагт их байдаг, хотод цөөн байсныг нь увуулж цувуулан хятад сургууль болгож өөрчилдөг, үүнтэй холбоотойгоор бага хэмжээний тэмцэл өрнөөд намждаг байсан. Тиймээс дотуур байранд орсон хүүхдээ авах хөдөлгөөн их өрнөсөн юм. Зарим газар орон нутгийн монгол цагдаа нар тэмцлийг дэмжиж, тушаалыг зөрчиж, хүүхдүүдийг юмыг нь мартуулалгүй зохицуулж туслан эцэг эхэд нь хариуцлагатай хүлээлгэж өгсөн. Зарим газар эцэг эхчүүд дайрч орж хүүхдүүдээ авсан. Зарим газар хүүхдүүд дотуур байрнаас зугтаж гарч, аав ээждээ очсон.
Сургуулиуд, урлагийн байгууллагууд, хэвлэл мэдээллийн газрууд хамт олноороо эсэргүүцсэн тохиолдлууд гарсан. жишээ нь, “Одон” телевизийн 300 монгол ажилтан эсэргүүцлийн бичиг өгсөн, “Зохион байгуулагчдыг хална” гэхэд “Бүгд ажлаасаа гарна” гээд халуулаагүй. Бүгдийг нь халбал “телевиз ажиллахаа байж, Хятадын засгийн нэр хүнд сэвтэх юм. Багшийн их сургуулийнхан мөн л тэгсэн. Албан тушаалтнууд, намын ажилтнууд эсэргүүцсэн.
-“Хос хэлний бодлого”-ыг эсэргүүцэж, дөрвөн хүн халуун амиа өргөж, тэмцлийг улам хурцатгасан. Энэ талаар мэдээлэл байна уу?
-Дөрвөн хүн Хятадын бодлогыг эсэргүүцэж амиа хорлосон, тэдний дундаас Алшаа аймгийн намын ажилтан Сурнаа, Шилийн гол аймгийн багш Соёлт нарын нэр тодорхой болсон. Өмнөд монголчууд бараг 100 хувь эсэргүүцлийн хөдөлгөөнд нэгдээд байна.
Ингээд хичээлийн шинэ жил Өмнөд Монголын дунд сургуулиудад нээгдээгүй. Хятад хүүхдүүдэд дээл, хувцас өмсгөж худал мэдээ бэлтгэсэн. Монгол сургуульд худал зураг авах гэж, хятад сургуулиас хүүхдүүдийг зөөж байгаа нь бичлэгт үлдсэн. Монгол сургуулиудын хүүхдүүд явчихсан, багш нар ажил хаячихсан, эл хуль эзэнгүй байгааг харуулсан бичлэгүүд тарсан. Энэ долоо хоногт хүчээр ирүүлсэн монгол хүүхдүүд сургуулиасаа шөнө бөөнөөрөө оргож зугтлаа. Монголоороо байх гэсэн тэр балчир үрс харанхуй гудамжаар айдас түгшүүр, итгэл горьдлого тээн зугтаж гүйж байгаа нь юутай өрөвдөлтэй вэ. Зарим сургуулийн хүүхдүүд харин уриа лоозон хашгирч, жагсаал цуглаан маягтайгаар харьж байна билээ.
Өмнөд Монголын Засгийн ордон байдлыг өөрчлөх гэж мэдэгдэл гаргасан. Хүүхдээ сургуульд авчрахгүй бол төрийн байгууллагад ажиллагсдыг хална, хувийн секторт ажиллагсдыг шийтгэнэ, тэтгэвэр тэтгэмж өгөхгүй, хүүхдүүдийн сурч боловсрох эрхийг бүрмөсөн хасна гэсэн байсан. Болохгүй бол дахин хүмүүжүүлэх сургалтад иргэдийг хамруулна гэдэг. Шинжааны концлагериудыг “Дахин хүмүүжүүлэх төв” гэж Хятадын засаг нэрлэдэг. Өмнөд Монголд концлагерь байгуулж хорино гэсэн үг байж магадгүй гэж зарим нь тайлбарласан. Иргэдийг сүрдүүлэх дарамтлах нь их байгаа. Хар дансанд бүртгэнэ гэж сүрдүүлж байгаа, энэ нь бүх иргэний эрхийг нь хасна гэсэн үг, иргэний үнэмлэхээ үзүүлж авдаг бүх зүйлийг авах боломжгүй болно гэсэн үг. Ажлын байрнаас авахуулаад галт тэрэгний тасалбар хүртэл.
Гэвч өмнөд монголчууд хүүхдээ сургуульд өгөхгүй л байна. Гурав, дөрвөн зуун идэвхтэй иргэдийг баривчилсан, их л хүнд ял тулгах бололтой юм билээ. “Гурван их аюул”-аар яллах магадлалтай. Тэр нь салан тусгаарлах, терроризм, хэт даврах гурав. Зарим идэвхтэй эсэргүүцсэн иргэн нуугдаж байгаа. Тэднийг эрэн сурвалжилж байгаа. Үр хүүхдээ хятад болгохгүй гэсэн жирийн эцэг эхчүүд шүү дээ, хөөрхий.
-“Хятадаар хичээллүүлэх шийдвэр цуцлагдлаа” гэж нэг хэсэг яригдсан нь ямар учиртай юм. Явуулга байв уу?
-Байдлыг намжаах зорилгоор тараасан худал мэдээлэл л дээ. Өнгөрсөн зургадугаар сард Хятадын Сурган хүмүүжлийн яамны албан тушаалтан Гө Вэйвэй Тунляод ирэхдээ хятадаар хичээллэх тухай л ярьсан. Өмнө нь ч хятадаар хичээллэх тухай яригдаж байсан. Тухайлбал, өнгөрсөн хавар Бээжингийн сэтгүүлчид Өмнөд Монголд тусгай даалгавартай ирж, монгол хүүхдүүдтэй ярилцаж, “Хятад оронд хятадаар ойлголцохгүй байна, өөр улс мэт байна” гэж их дуулиан шуугиан дэгдээж байлаа. Чухам л хятадаар хичээллэх тухай л яригдаж ирсэн. Өдий хүртэл долоо, найман удаа хятадаар хичээллүүлэхийг оролдоод, монголчуудын эсэргүүцэлтэй тулгарч больж байсан. Шинжааны Баянголын монгол тойрогт монгол сургуулиудыг хятадаар хичээллэдэг болгосон. Энэ бол үлгэр загвар нь юм. Тэнд хятадаар хичээллүүлэх ажиллагааг удирдсан Цогбаяр гэдэг түшмэл одоо Өмнөд Монголд хятадаар хичээллүүлэхийг удирдаж байна. Зургадугаар сараас эхлэн, монгол бичгээр бичсэн уриа лоозон, сургаал үгс, Чингис хааны хөрөг, гадаа байгаа үндэсний агуулгатай зураг, байгууламжуудыг авч хаях, нурааж буулгах гээд үндэсний соёлын эсрэг Соёлын хувьсгал гэлтэй үйл явц өрнөснийг бас хэлэх хэрэгтэй.
“Шийдвэрийг болилоо” гэж худал үг тараасан бол, одоо “Нэгдүгээр ангиас хятад хэл заана, ахлах ангиудад хятадаар түүх, улс төрийн хичээлүүдийг заана” гэж бас ярих боллоо. Үүнийг “худал үг” гэж өмнөд монголчууд үзэж байгаа. “Хүүхдүүдийг сургуульд ирүүлээд хятад хэлээр сургах гэсэн арга байж ч магад” гэж итгэхгүй байгаа. Хятадын төрийн зорилго бол энэ жил бүтэхгүй байлаа гэхэд ирэх жил хятадаар хичээллүүлэх явдал. 2019 онд Тунляод хятадаар хичээллүүлэхийг оролдоод эсэргүүцэлтэй тулж больж байсан. Эцэг эхчүүд “Янз бүрийн арга саам хийхэд автах биш, бүрмөсөн хятадаар хичээллүүлнэ гэсэн санааг болиулах ёстой” гэж тэмцэж байгаа.
-Өмнөд монголчуудын тэмцэл бусад цөөн тоот үндэстнүүдийн тэмцлээс юугаараа онцлогтой вэ?
-Төвөд, Шинжаанд үндэсний эрх чөлөөний тэмцэл өрнүүлсэн хэсэг бүлгүүд байж ирсэн. Үндэсний эрх чөлөөний үйл ажиллагааг Өмнөд Монголд аль дээр үед бүрмөсөн дарчихсан гэж Хятадын төр үзэж, “Үлгэр жишээ цөөн тоот үндэстэн” буюу үнэндээ тэмцэлгүй дуулгавартай үндэстэн гэсэн санааг илэрхийлдэг байлаа. Гэтэл энэ онд бүх нийтийн эсэргүүцлийг өмнөд монголчууд өрнүүлж Хятадын засгийг шоконд орууллаа.
Хонконгийн бүх нийтийн эсэргүүцлийг арай гэж дарсан. Даян дэлхийн түвшинд үүнээс болж Хятадад маш их таагүй үр дагаврууд учирсан. Гэтэл үлгэр жишээ гэх цөөн тоот үндэстэн бүх нийтээрээ эсэргүүцсэн нь Хятадын засгийн хувьд маш санаандгүй үйл явдал боллоо. Санаандгүй байдал, бүх нийтийн чанар, хүчирхийлэл гараагүй, эхнээсээ дэлхий нийтийн анхааралд өртсөн зэргээрээ Өмнөд Монголын тэмцэл Төвөд, Уйгураас онцлогтой. Хонконгтой төстэй талууд харагдаж байгаа ч, Хонконг бол хятадууд гэж тооцогддог.
-АНУ-ын Конгресст 100 мянган гарын үсэг цуглуулж өгөх хөдөлгөөн өрнөж байна. Энэ нь ямар учиртай хөдөлгөөн бэ?
-Төвөд, Уйгурт уугуул үндэстнүүд ямар эсэргүүцэл өрнүүлж байгаа нь тэр бүс нутгууд дахь онцгой дэглэм, хаалттай байдлаас болоод тэр бүрий мэдэгддэггүй. Харин өмнөд монголчууд сошиал сүлжээнд идэвхтэй, ар монголчуудтай хэлхээ холбоотой зэрэг байдлаас болж, энэ удаагийн тэмцэл нь дэлхийн хэвлэл мэдээллийн анхаарлыг сайн татсан. Улмаар АНУ, Германы парламентчид дэмжлэгээ илэрхийлсэн. АНУ-ын конгрессийн гишүүн хатагтай тэрхүү гарын үсгийн хөдөлгөөнийг эхлүүлсэн гэж бодож байна.
Тэрхүү petitions.whitehouse.gov сайт нь иргэдийн санаа бодлыг авах зорилготой, олон гарын үсэг цуглавал асуудлыг хэлэлцэх болзолтой Америкийн төр засаг үүсгэсэн сайт юм. Сайтад хангалттай гарын үсэг цуглахаар Конгрессийн лобби бүлэг тосож аваад хэлэлцүүлэх байх гэж бодож байна. Гарын үсэг зурах энэ хөдөлгөөний уриа нь “ХКН Өмнөд Монголд соёлын геноцид үйлдэхээ зогсоо!” гэж байгаа нь, үйл явдлыг аймаглан устгах буюу геноцид гэмт хэрэг гэж үзэж, маш ноцтойгоор тодорхойлсон байна. Өмнөх үгэнд ньХятадын коммунист нам Хүний эрхийн тунхаглал, ЮНЕСКо-гийн баримт бичгүүд, БНХАУ-ын болон Өмнөд Монголын хуулиудыг зөрчиж байгааг анхааруулсан байсан.
Ноднин АНУ-ын Конгресс Хонконгийн ардчилал, хүний эрхийн тухай хууль, Хятад дахь уйгуруудыг хамгаалах тухай хууль баталсан, мөн АНУ-ын Сенат Уйгурын актыг баталсан. Өмнөд Монголын асуудлыг Конгресс хэлэлцэх нь мөн хууль гаргахад хүргэх байх гэж бодож байна. Хууль гарснаар газар аваагүй байгаа хятадаар хичээллүүлэх оролдлого зогсоход их эерэг нөлөөтэй. Ийм оролдлого урьд цөөнгүй удаа гараад бүтэлгүйтэж байсан. Тэр нь одоо ч давтагдаж болох юм.
Манай сонины дугаар шилжих мөчид “ХКН Өмнөд Монголд соёлын геноцид үйлдэхээ зогсоо!” гарын үсэг зурах хөдөлгөөнд 71229 хүн саналаа өгөөд байлаа.
Өглөө бүр тантай хамт байдаг “Өдрийнсонин”-ы мягмар гаригийн дугаар 16 нүүрээр хэвлэгдэж, та бүхний гар дээр хүрч байна.
Өнөөдрийн өдрийн сурвалжлагаараа “Хүүхдийн 100 мянган төгрөг олгодог болсноос хойш ажил хийхээ больжээ” хэмээв.
БНХАУ-аас Монгол Улсад суугаа Элчин сайд Цай Вэньруйтай ярилцлаа. “Хятадад нүүрсний хэрэглээ багасч байна. Бараг нүүрсний хэрэгцээ байхгүй” гэлээ.
“Өдрийн сонин”-ы нийтлэлийн бодлогыг тодорхойлогч, ард түмний дуу хоолой болдог, баримт, үзэл бодлын гуравдугаар нүүрт “Сувдаг, дэнэмгий, өлөнгүүд” хэмээх нийтлэл хэвлэгдлээ.
Нийслэлийн ЗДТГ-ын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах хэлтсийн дарга асан Б.Мөнхбаатар: Яагаад хэн ч мэдэхгүй хүмүүс нийслэлд нэр дэвшээд байна вэ, ажлаа мэддэгүүд нь дэвшиж болдоггүй юм уу” хэмээн “Улстөр” нүүрнээс уншаарай.
Хоёрдугаар нүүрний гол бичлэгт “Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүх Ерөнхийлөгчид нэр дэвшихээр болсон бололтой” хэмээв.
Баримт үйл явдлын 7-р нүүрт “ Улсын аварга Н.Батсуурь: Нэг муу жижигхэн Монголын үндэсний бөхийн шинжилгээг тэр том Солонгосын лабораторид буруу шинжлэхгүй. Тийм болохоор би хүлээн зөвшөөрч байна “ гэлээ.
Манай сонины эдийнзасаг нүүрт Д.Галсандорж: Хөрш орны импортын өндөр татварыг олон жил ярьсан ч бууруулж чадахгүй байна” хэмээх ярилцлага хэвлэгдлээ.
“Амны хаалт тогтмол зүүж хэвшсэнтэй холбоотойгоор энэ жил хүндэрсэн ханиад, томуугийн тохиолдол эрс буурсан” гэж Улсын гуравдугаар төв эмнэлгийн Уушгины эмгэг судлалын тасгийн их эмч М.Эрхэмбаяр ярилаа. Эмч булангаас уншаарай.
Дэлгэрэнгүй мэдээллүүдийг уншихыг хүсвэл дараах линкээр бүртгүүлж уншина уу. https://admin.dnn.mn/plugins/news/login/
Эдгээр болон бусад цаг үеийн мэдээ мэдээлэл, ярилцлага, сурвалжлагыг “Өдрийн сонин”-ы даваа гаригийн дугаараас уншаарай.
Эрхэм уншигч та, манай сонины өнөөдрийн дугаарыг “Монгол шуудан” компанийн нийслэл Улаанбаатар дахь 35 салбар, “Түгээмэл” шуудангийн салбаруудаас болон сонин борлуулах цэгүүд, Хэвлэлийн биржээс худалдан авах боломжтой. Мөн “Мөнгөн завъяа” дахь сонин борлуулах цэг, Сансрын үйлчилгээний төв дэх сонин борлуулах цэг, Хан-Уул дүүргийн 19 дүгээр хорооллын үйлчилгээний төвд байрлах сонин борлуулах цэг, Саппорогийн “Миний дэлгүүр” дэх сонин борлуулах гол гол цэгүүдээс худалдан авч болохыг дуулгая. Түүнчлэн “Өдрийн сонин”-ы өөрийн байранд ирж худалдан авч болно.
Уншигч та “Өдрийн сонин”-ыг захиалан уншихыг хүсвэл9911-2954, 8811-1375 дугаарт холбогдоно уу. Цахим хэлбэрээр нь захиалахыг хүсвэл 88085029 дугаарт холбогдож дэлгэрэнгүй мэдээллийг аваарай.
“Өдрийн сонин”-той холбоотой мэдээ мэдээллийг 19001987-гоос лавлана уу.
“ӨДРИЙН СОНИН” ӨГЛӨӨ БҮХЭН ТАНТАЙ ХАМТ
Аргын тооллын есдүгээр сарын 15, Билгийн тооллын 28, цагаагчин тахиа өдөр. Өдрийн наран 6 цаг 30 минутад мандан, 19 цаг 05 минутад жаргана. Тухайн өдөр үхэр, могой жилтнээ аливаа үйлийг хийхэд эерэг сайн. Эл өдөр худалдаа арилжаа хийх, бизнес эхлэх, хүү сангийн эх хатгах, эд агуурс авах, зээл авах, арвижуулах, дэлгэрүүлэх үйлийг эхлэх, гаригийг тахих, хагалгаа хийлгэх, гэр бүрэхэд сайн.
Өдрийн сайн цаг нь хулгана, бар, туулай, морь, хонь, тахиа болой.
Үс шинээр үргээлгэх буюу засуулахад тохиромжгүй.
Засгийн газрын хуралдаанаар гаргасан шийдвэрийн талаар Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах хэлтсийн дарга Ц.Ганзориг мэдээлэл хийлээ.
Тэрбээр энэ үеэр Улсын онцгой комиссын өнөөдрийн хуралдаанаар гэртээ 14 хоног тусгаарлалтад байх журмыг цуцалсан талаар хэллээ.
Гадаад улсаас ирж буй иргэд ажиглах байранд 21 хоног тусгаарлагдсаны дараагаар 14 хоног гэрийн буюу өрхийн тусгаарлалтад байх ёстой юм.