Month: August 2020

УИХ-ын гишүүн С.Ганбаатартай ярилцлаа.

---

-уих-аар 2020 оны төсвийн тодотгол хэлэлцэж байна. Цар тахал гарч, давагдашгүй хүчин зүйлээс болж, орлого тасраад байгаа энэ үед бид яах ёстой вэ?

-Их алдагдалтай л төсөв тодотгож байна даа. Төсөв бол орлого зарлага хоёр л гэсэн үг. Энэ хоёр тэнцчихвэл алдагдалгүй гэсэн үг. Гэнэт мөнгө орж ирж орлого ихэсвэл тодотгодог. Төсөвт орж ирсэн энэ мөнгөөр үйлдвэр барих уу, сургууль барих уу гэдгээ ярих гэж тодотгодог юм. Орлого орж ирнэ ээ гэж бодож байтал гэнэт унавал мөн тодотгодог. Энэ алдагдал дээр аль сургууль, аль эмнэлгээ хасах вэ гэдгээ л ярьдаг. Бид маш том алдагдал үүрч байна. Уул уурхайн экспортын баялаг 25 хувиар орж ирнэ гэж тооцоолж байснаасаа уналаа. Гэтэл Оюу толгой, рио тинто 100 хувь явдгаараа явж байгаа. Цар тахлын үед онцгой байдал үүсч, давагдашгүй хүчин зүйл бий болоод байна. Энэ үед Оюу толгойтой хэлэлцээрт орооч ээ. Ц.Даваасүрэн, Тэрбишдагва, Бат-Эрдэнэ аварга гээд олон гишүүд Засгийн газарт Оюу толгойтой хэлэлцээрт орох эрх зүйн боломж өгсөн. Төсөв ярьж л байгаа бол орлогоо ярь. Орлогын хамгийн том боломж Оюу толгой.

-Цар тахлаас болж нүүрс тээврээ зогсоосон үед Оюу толгой 100 хувь тээврээ хийж байсан юм уу?

-Рио тинто монголын улстөрчдөд нөлөөтэй байна. Монголын Засгийн газрыг барьцаалсан байна гэж би үзэж байна. Өнгөрсөн хугацаанд 71 тонн алт, 250 тонн алттай тэнцэх баялаг Оюу толгойгоос гарсан. Далд уурхай ашиглалтад орохоор бүр ч их нэмэгдэнэ. Оюу толгойг шалгах ажлын хэсэг өнгөрсөн парламентын үед байгуулагдаж, эрх зүйн орчныг бүрдүүлсэн.

-2020-2021 оны улсын төсвийн төсөөлөл нэлээд өөдрөг байгаа…

-Сангийн яам өөрөө мөнгө тарьдаг байгууллага биш шүү дээ. Жирийн иргэд татвар төлөгч, бизнес эрхлэгчдээс мөнгийг нь хурааж авдаг л байгууллага. Тэр мөнгөө буцаагаад бизнес эрхлэгч болон жижиг дунд үйлдвэрлэгч, жирийн иргэдэд хуваарилдаг. Өөрөөс нь аваад, өөрсдөд нь буцааж хуваарилахдаа заавал зөвшилцөж байх явдал бол нийгэм, эдийн засгийн үндсэн зарчим. Үүнийг Нийгэм, эдийн засгийн гурван талт хэлэлцээрээр хийдэг. Сангийн яам, Засгийн газар бизнес эрхлэгчдээс хэдэн төгрөг хурааж авсан, хаанаас яаж авав, энийгээ яаж зарцуулах вэ гэдгээ Үйлдвэрчний эвлэл, Ажил олгогчдын нэгдсэн холбоотой зөвлөлдөж, зөвшилцсөн үү. Хуулиараа зөвшилцөх ёстой юм. Энийг хангалттай хийгээгүй, өрөөн дотроо өөрсдөө бодоод суугаад байсан байж болно шүү дээ. Энэ жил хасах нэг хувийн өсөлттэй эдийн засагтай байгаа шүү дээ. Хасах нэг гэдэг онцгой аюултай тоо. Ирэх жил 2021 онд нэмэх 7.2 хувийн дотоодын нийт бүтээгдэхүүний бодит өсөлт бий болно гэж Сангийн яам оруулж ирлээ. Үндсэндээ 8.2 хувийн өсөлт орж ирж байна. Энэ бол зүгээр л тэнгэрээс таатаг тоо биш.

Энэ дээр тулгуурлаж бид төсвөө хийнэ. Мөнгө хэвлэж, юмны үнийг хөөрөгдөж, эдийн засгаа өсгөнө гэж байгаа бол андуурал. Арай тэгж бодоогүй байх. Яг аль уурхай, аль ашигт малтмал дээр юм өсөх гээд байгаа юм бэ. Эсвэл юу үйлдвэрлэх гээд байгаа юм. Төсвийн төсөөлөл ийм өөдрөг байгаа нь ямар бодит дүн шинжилгээ, шинжээч экспертийн дүгнэлт гаргасан юм. Олон улсын аль байгууллагын барометрийг ашигласан юм бэ гэдгээ тодорхой болгох нь хамгийн чухал. Бид бодитойгоор төсөвлөдөг болмоор байна. Бодитойгоор төлөвлөдөг болмоор байна. Ийм гурван зүйлийг төсвийн хэлэлцүүлгийн үеэр би илэрхийлсэн. Эдийн засгийн өөдрөг байдлыг мэргэн хүн шиг тааж бичдэггүй юм аа. Ямар шинжилгээ, дүгнэлтүүд гарсан юм бэ гэдэг чухал. Хоёр жил уначихсан, одоо босох гээд байна гэдэг тайлбар яриад байгаа юм л даа.

-Төсвийн мөнгөнд зардал нэмэгдсэн байна лээ. Орлого буурсан үед яагаад ийм өөрчлөлт төсөвт оров?

-Гадаад төслийн зээлийн ашиглалт 276 тэрбум төгрөгөөр нэмэгдэж байгаа. Гадаадаас зээл авах юм бол энэ зээлийг буцаагаад төлөх ашигтай төслүүд рүү оруулах ёстой гэх зарчмын агуулга бий. Шууд халамжинд явуулж болохгүй гэсэн зарчим байгаа. Энийгээ зөрчөөд энэ 276 тэрбум төгрөгөөр хүүхдийн мөнгө болон хүнсний талон дээр 74.8 тэрбум төгрөг зарцуулж байгаа, ажилчид болон хувиараа бичил аж ахуй, хөдөлмөр эрхлэгчдэд 42.4 тэрбум төгрөг өгнө. Энэ мөнгийг хэдэн улстөржсөн дарга нар шийдэх юм бол нам дагаж сонгуульд явдаг эрх баригч нарын багийн дарга нар л авах хэрэг гарна шүү дээ. Энэ дээр тухайлсан эмэгтэйчүүдийн байгууллага, өрх толгойлсон эмэгтэйчүүдийг төлөөлдөг байгууллага, үйлдвэрчин, ажил олгогч бизнес эрхлэгчдийн төлөөллийн байгууллагатай зөвшилцөөрэй гэдгийг л дахин дахин хэлээд байгаа. Халамж хэтэрч байгаа нь товчхондоо гадаадаас мөнгө зээлээд л хэтрүүлж байгаа юм. Зээл, тусламжаар хөгжсөн орон энэ дэлхийд үгүй. Энэ хүнд байдлаас бид гармаар байна, ингэхийн тулд Оюу толгойтойгоо илэн далангүй яриач ээ. Намайг Оюу толгой ярихаар томоор сэтгээч ээ гэдэг. Оюу толгойгоос өөр том нь манай Монголд юу байгааг би мэдэхгүй байна.

-Та Засгийн газарт ямар шаардлагыг тавив?

-Эрдэнэт үйлдвэр төрийн өмчит үйлдвэрийн газрын хувьцааг төрийн өмчийн бүртгэлд авах. Мөн холбогдох төлбөр тооцоо суутгалыг даруй хий, 400 сая ам.доллар улсаас шамшигдуулаад авсан гэх мэдээлэл байдаг. Энийгээ улсдаа яаж авах юм, улсад энэ хувьцааг нь ав аа гэдэг Засгийн газрын 2018 оны долдугаар тогтоол гарсан. Энэ хэрэгжээгүй. Жирийн ард иргэдийн аж ахуйг хяргачих гээд байдаг хэрнээ том юм хийж байгаа Оюу толгой, рио тинто, Гокийн 49, 51 хувийнханд Засгийн газар барьцаалагдсан байна. Үүнийг шийдээч ээ гэдгийг Засгийн газарт тавьсан.

-Дотооддоо бонд босгох талаар Сангийн сайд ярьж байгаа. Бэлтгэл ажлыг нь хийж байна гэсэн. Маш өндөр хүүтэйгээр бонд босгох болов уу гэж харагдаад байгаа?

-Жилийн 10 хувийн хүүтэй гэж яригдаж байгаа. Энэ бол хойч ирээдүйгээсээ бид дээрэм хийж байна гэсэн үг. Ирээдүйд төлөх үр хүүхдээсээ зөвшөөрөл авахгүйгээр тэдний төлөх мөнгийг өнөөдөр бид зээлж, идэж ууна гэдэг нь энэ үеийн монголчууд маш хариуцлагагүй амьдарч байна гэсэн үг. Өнөөдрийн Засгийн газар, улстөрчид бид харамсалтай байна. Би зөвхөн шүүмжлээгүй. Эндээс гарах арга зам нь уул, уурхайн томоохон төсөл хөтөлбөрүүд дээр хэдэн бүлэглэлүүд ууж идэх биш, ард иргэдэд яаж ашигтай байлгахав гэдгийг 16 жил ярьж байгаа шүү дээ. Энэ асуудлыг засахын төлөө иргэний нийгмийн байгууллага, ард иргэд, сэтгүүл зүйн салбарын ажилчид бид бүгд эрвийх, дэрвийхээрээ ажиллах ёстой. Эрх баригчдыг буруутгаж байна гэхээсээ илүү энийг яаралтай засах ёстой. Нябо Монголыг удирдаж болохгүй ээ. Татвар төлөгчдийн байр суурийг магтан дуулдаг шүү дээ. Тэгэхээр төсөвтөө л оруул л даа, тэдний байр суурийг. Их хурал дээр төсвийг ярилцахаас өмнө нийгэм эдийн засгийн гурван талт түншлэл, төсвийг ярьчихаад хувилбарыг нь оруулж ирдэг. Энэ бол баруунд байдаг зүйл.

-2020 оны төсөв хэт их бүтээн байгуулалттай болсон. Мөрөөдлийн лист гэж хэлж болохоор энэ төсвөө одоо засах гэж байна. Үүнийг засах ямар арга зам байна?

-Төсөв төлөвлөхдөө хэзээ ч мэргэжлийн шинжээч, мэргэжлийн байгууллагуудын дүгнэлтийг сонсдоггүй. Зураг төсөл байхгүй зүгээр л мөрөөдлийн листийг жагсаагаад л давхчихаж байгаа юм. Эндээс гарах арга зам юу вэ гэвэл хянадаг аудитын байгууллага нь аудит шиг л бай л даа. Аудит үгүй ээ мөн сайн ажиллаад байдаг, төсвийн хулгай, төсвийн сахилга бат улам задгайраад байдаг. Хагалгаа амжилттай боллоо, өвчтөн нас барчихлаа гэдэг үг бий шүү дээ. Үүн шиг аудит амжилттай аудиталлаа, төсөв хулгайгаар дүүрэн байлаа. Хулгай дүүрэн байгаа учраас л энэ дотор олон цоорхой гарч байгаа шүү дээ. 500 сая төгрөгөөр барьчих цэцэрлэгт хүрээлэнг зургаан тэрбумаар барьж байгаа явдал бол Монголын гутамшиг юм шүү дээ. Энэ дээр аудит хам хулгайч юм уу даа. Зургаан тэрбумын хүмүүсийг зөв өө гээд дүгнэдэг нь. Ганц нэг арай хэтэрсэн юм дээр зөвлөмж гаргалаа гэдэг. Зөвлөмж нь яасан гэхээр зөвлөмжийг хэрэгжүүлэх албагүй ээ гэдэг. Тэгвэл аудит байх хэрэг юу байгаа юм. Ийм л төрийн хулгайчдад ээлтэй тогтолцоог засахын төлөө явж байна.

Монголын анхны кодинг сургалтын “Codercub” төвийн үүсгэн байгуулагч М.Золбаяртай ярилцлаа.

---

-Хөл хорионы үеэр хүүхдүүд гар утас, зурагт, компьютертэй нэлээд ойр байх шиг байна. Үүнийг ажигласан зарим эцэг эхчүүд хүүхдүүдээ кодингийн зуны сургалтад суулгаж байна. Танайх ч бас зуны сургалт явуулсан уу?

-Манайх зуны нийт таван ээлж сургалтыг Улаанбаатар инновацийн төв дээр амжилттай явуулж дууслаа. Хүүхдүүд маань удаан амарсан учир эцэг эхчүүд ч сургалтад суулгах сонирхол өндөр байгаа. Хамгийн гол нь үүссэн нөхцөл байдалтай холбоотой аюулгүй байдлын журмуудыг дагаж явуулсан.

-Код бичиж сурснаар, кодын сургалтад сууснаар хүүхэд багачуудад хамгийн түрүүнд ямар эерэг өөрчлөлт гардаг вэ?

-Маш олон өөрчлөлтүүд гардаг. Хамгийн түрүүнд гардаг өөрчлөлт бол анхаарал болон нухацтай байдал. Код бичих гэдэг нь компьютертэй машины хэлээр харьцаа үүсгэж буй явдал. Тиймээс программчлалын хэлний нарийн дүрмүүдийг барихгүй бол компьютер нь ойлгохгүй буюу алдаа гарна. Энэ үед хүүхэд алдаагаа засаж алдаан дээрээ суралцаж байж цааш явах хэрэг гарна. Энэ процесс давтагдаад эхлэхээр хүүхэд маш амархан суралцаж эхэлдэг, мөн алдаа бол сургалтын нэг хэсэг гэдэг ойлголтыг авдаг.

-Хүүхэд хэдэн наснаасаа эхэлж кодинг сургалтад суувал зүйтэй вэ?

-Аль болох багаасаа байх тусам хүүхдийн оюуны чадамжид нөлөөлөх эерэг өөрчлөлтүүд их гэдгийг дэлхий нийтээрээ хүлээн зөвшөөрч байна. Австрали улсад гэхэд цэцэрлэгийн хөтөлбөрт кодинг боловсролыг заавал үзэх хэлбэрээр оруулах шийдвэр гараад хоёр жил болж байна.

-Сурагчдыг багаас нь код бичих чадвартай болгох тал дээр дэлхийн хөгжингүй орон гэлтгүй нийтээрээ анхаарал хандуулж байгаагийн цаад учир шалтгаан юу вэ?

-Мэдээллийн эрин зуунд компьютертэй холбогдолгүй ажил гэж үгүй болох төлөвтэй байна. Энэ ч утгаараа мэдлэгийн эдийн засгийн үед мэргэжилтэн бүр энэ чиглэлээр суурьтай байх шаардлага тулгарч байна. Тиймээс АНУ тэргүүтэй улсууд компьютерийн шинжлэх ухааныг бусад байгалийн ухааны хичээлүүдтэй адил ерөнхий эрдэм гэж үзэх боллоо. Тухайн улс орны ирээдүй, хөгжлийн түвшин нь иргэдийнх нь хувь хүний хөгжил, сэтгэн бодох чадвартай нь шууд хамааралтай болохоор энэ тал дээр анхаарч байгаа нь ойлгомжтой байх.

-Код бичиж сурсан, кодинг сургалтад суугаа хүүхэд аав ээждээ, эргэн тойрныхондоо компьютерийн программын тал дээр ямар туслалцаа үзүүлэх чадвартай болдог вэ?

-Код бичиж сурах, хэрэглээний программ сурах хоёр хоорондоо ялгаатай л даа. Гэхдээ мэдээж технологийн суурь мэдлэг авч байгаагийн хувьд хүүхдийн компьютерийг харах өнцөг өөрчлөгдөнө. Дээр хэлсэнчлэн алдаагаа залруулж юманд нухацтай хандах хандлага сайжирдаг тул компьютерийн ямар нэг асуудлыг өөрөө trouble­shoot хийж болгох бүтээх талаас нь үздэг болдог нь ч ажиглагддаг.

-Танай сургалтын төв мэдээллийн технологийн боловсролын дэлхийд тэргүүлэх байгууллага болох Code.org-ын “Компьютерийн шинжлэх ухааны үндэс”бага ангийн хөтөлбөрийг албан ёсоор Монголд анх удаа нэвтрүүлж байна. Энэ хөтөлбөрийн талаар сонирхуулахгүй юу?

-Энэ хөтөлбөрийн тухайд бол дэлхийн өндөр хөгжилтэй орнуудын дунд сургуулиудад нэвтэрч байгаа жишиг хөтөлбөр юм. Бид Code.org байгууллагын түншээр ажилладгийн хувьд ноднин болсон CSEdCon 2019 дэлхийн компьютерийн шинжлэх ухааны боловсролын анхдугаар чуулганд оролцож энэ талаар дэлгэрэнгүй сургалт семинарт хамрагдсан. АНУ-аас гадна Итали, Швед, Турк, Япон, Тайвань, Малайз, Энэтхэг, Өмнөд Африк гээд маш олон оронд уг хөтөлбөрийг дунд сургуульд үзэж байгаа. Code.org байгууллага Am­azon, Google, Microsoft компаниудын инженерүүдийн хамтаар зохиосон жил бүр шинэчлэн сайжруулж явдаг хөтөлбөр байгаа. Уг хөтөлбөрт цэцэрлэгт нэг жил, сургуульд арван хоёр жил үзэх өндөр чанартай, хүүхдийн насны онцлогт нийцсэн компьютер ашиглан хийх болон компьютер шаардлагагүй дасгал ажлууд багтсан юм. Сургалтын хөтөлбөрийн үр дүнгийн талаар сүүлд хийсэн хоёр ч судалгаа байна. АНУ-ын Флорида мужид уг хөтөлбөрөөр суралцсан бага ангийн хүүхдүүдээс шалгалт авахад “Achieve3000” уншиж ойлгох тест дээр энэ хөтөлбөр үзээгүй хүүхдүүдээс тогтмол өндөр оноо авсан байна. Мөн математик, байгалийн ухаан, англи хэл зэрэг хичээлүүдийн оноо нь илүү байсан судалгаа гарсан. Мөн Итали улсад хийсэн судалгаа, эрдэм шинжилгээний ажлын үр дүн байна. Үүнд таван өөр сургуулиас нэгдүгээр ангийн нийт 179 хүүхдийг уг хөтөлбөрөөр дөрвөн долоо хоног явуулахад тэдгээр хүүхдүүдийн executive func­tioning буюу гүйцэтгэлийн үзүүлэлтүүдээс төлөвлөлт, төвлөрөл гэсэн хоёр үзүүлэлт эрс сайжирсан үр дүн гарчээ. Мэдээж асуудал шийдвэрлэх чадвар бас сайжирсан байна. Үүнээс харахад код багаасаа үзсэнээрээ дан технологийн бичиг үсэг төдийгүй бусад чадвар, оюуны чадамжид онцгой нөлөөлөл үзүүлж байдаг болох нь тодорхой болж байна.

-Танай сургууль хичнээн ангид элсэлт авах вэ. Элсэлтийнхээ талаар мэдээлэл өгвөл?

-Энэ хичээлийн жилээс “Кириллица” сургууль дээр энэ хөтөлбөр Монголд анх удаа хэрэгжихэд бэлэн болоод байна. Бид шинээр нэвтрүүлж байгаа гэдэг утгаараа энэ хөтөлбөрөөр ганцхан нэгдүгээр анги буюу хорин дөрвөн сурагчийг элсүүлнэ. Эцэг эхчүүд РЦНК дээр байрлах Кириллица сургууль дээр хүүхэдтэйгээ ирж ярилцлаганд орж бүртгүүлж байгаа. Манай 99253307 дугаарт холбогдож дэлгэрэнгүй мэдээлэл авч болно.

-Код бичих сургалтын төв үйл ажиллагаагаа тэлж, ийнхүү албан ёсоор элсэлт авч байгааг харахад манай нийгэмд энэ төрлийн боловсрол эрэлттэй байна гэж ойлгож болох уу?

-Манай эрчимжүүлсэн сургалт бол дандаа дундаас дээш ангийн хүүхдүүд хамрагддаг. Бага ангийн хүүхдүүдийн хувьд энгийн сургалтад хамруулаад байх төдийлөн оновчтой биш санагддаг. Тэдэнд технологийн боловсрол олгох оновчтой арга нь бага ангийн хөтөлбөрт нь энэ агуулгыг оруулж өгөх юм. Тэр ч утгаараа бид Монголдоо анх удаа дэлхийн хэмжээнд ашиглагдаж буй, танигдсан, өндөр үр дүнтэй шинэлэг хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхээр болоод байна.

-Анх төвөө нээж байх үе, өнөөдөр хоёрыг харьцуулахад эцэг, эхчүүд код бичих талаар илүү мэдээлэлтэй болсон гэж үзэж болох уу?

-Эцэг эхчүүдийн хувьд маш өөр болж байна. Анх би төслөө эхлүүлж байхдаа ямар ач холбогдолтой юу хийх гэж байгаагаа ойлгуулах гэж зөндөө тайлбарлах хэрэгтэй болдог байлаа. Одоо бол эцэг эхчүүд технологийн боловсролын үнэ цэнийг сайн мэддэг болсон байна.

-Сургуулийнхаа орчин нөхцөл, багш боловсон хүчний талаар танилцуулбал?

-Энэхүү шинэ хөтөлбөрийг нэвтрүүлж байгаа сургууль бол орос бага сургууль бөгөөд 1999 оноос хойш үйл ажиллагаагаа явуулж байгаа Монголын ууган хувийн сургуулиудын нэг юм. Сургалтын чанар, сурган хүмүүжүүлэх арга барил гээд олон талаар төлөвшсөн боловсролын институт гэж хэлж болно. Тиймдээ ч энэхүү шинэ хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхэд дөнгөж байгуулагдсан сургуулийг бодвол хүүхдэд чанартай боловсрол олгох нөү-хау, уламжлал нь байж байна.

“Компьютерийн шинжлэх ухааны үндэс” хөтөлбөрийг code.org байгууллагын зөвлөгөө зааварчилгаан дор албан ёсоор хэрэгжүүлж байгаагийн хувьд бид тохилог лабораторийг байгуулж, сургалтын орчин үеийн технологийг нэвтрүүлж байна. Мөн англи хэл заах гадаад багш болон гадаадад төгссөн сургалтын менежерээр багаа бүрдүүлсэн. Кодинг хичээлээ би өөрөө заана.

-Гар утас оролдоод суучихдаг, дэлгэцийн хамааралтай хүүхэд код бичиж сурснаар тэр буруу зуршлаасаа салах боломжтой юу?

-Тэгэлгүй яах вэ. Хүүхдийн технологийн сонирхлыг бүтээлч тал руу нь чиглүүлэхэд харьцангуй амархан. Манай хэрэгжүүлж байгаа хөтөлбөрт digital citizenship буюу цахим иргэншил гээд энэ талаар боловсрол олгох бүхэл бүтэн хичээл бий.