БЗД-ийн 27-р хороо, 2-р хороо “Дарь-Эхийн гудамж”-ны 3.3 км автозамыг шинэчлэх ажлын хүрээнд уг замыг 2020 оны 07-р сарын 27-ны 22:00 цагаас эхлэн хааж засвар, шинэчлэлтийн ажил хийгдэнэ.
Эхний ээлжинд “Ус зайлуулах шугам, хоолой”-г суурилуулахтай холбогдуулан тус хэсгийн автозамыг 2020 оны 07-р сарын 27-ны 22:00 цагаас 08-р сарын 10-ны 08:00 цаг хүртэл бүрэн хаах тул тус замаар хөдөлгөөнд оролцох боломжгүйг анхааруулж байна.
УИХ-ын гишүүн Н.Наранбаатартай ярилцлаа.
-Та Өмнөговь аймгаас сонгогдсон гишүүн. цаашид ямар асуудлууд дээр түлхүү анхаарал хандуулж ажиллах вэ?
-Өмнөговь аймаг Монгол Улсын төсвийн нэлээд хувийг бүрдүүлдэг. Ирэх жилүүдэд томоохон төслүүд хэрэгжих ийм аймаг. Их хурал цар тахалтай холбоотойгоор үүссэн эдийн засгийн хүндрэл, нийгмийн асуудлуудыг яаралтай хэлэлцэж, тодорхой шийдвэрүүдийг гаргах ёстой. Хамгийн гол нь экспортод гарч байгаа бараа бүтээгдэхүүнийхээ тоо хэмжээг яаралтай нэмэгдүүлэх шаардлагатай байна. Тухайлбал, Өмнөговь аймгийн боомтоор Монгол Улсын нүүрсний экспортын ихэнх хувь нь гарч байгаа. Зэсийн экспортын тал хувь нь гарч байна. Тиймээс бид экспортынхоо өдөрт гарч байгаа хэмжээг хөрш оронтойгоо ярьж нэмэгдүүлэх, мөн хорио цээрийн зарим хязгаарлалтынхаа дэглэмийг сулруулах хэрэгтэй. Одоогоор өдөрт хоёр боомтоор мянгаас хэтрэхгүй машин гарч байна. Хэвийн горимдоо орж, өдөрт 1500-1600 машин гаргахын тулд Хятадын боомтуудтай хамтарч ажиллаж, зохион байгуулах арга хэмжээнүүдийг авч, энэ ажлаа түргэсгэх шаардлага бий. Түүнчлэн зөвхөн уул уурхайн бүтээгдэхүүнээс эдийн засаг хамаарч болохгүй. Яаралтай томоохон төслүүдээ эхлүүлэх хэрэгтэй байна. Ялангуяа аж үйлдвэрийн парк, жижиг дунд үйлдвэрүүд, малын гаралтай түүхий эд байна. Одоогоор малын гаралтай бүтээгдэхүүн ямар ч борлуулалтгүй, зах зээлгүй болчихоод байна. Тийм учраас төр засгаас яаралтай бодлого гаргаж, малын гаралтай бүтээгдэхүүн буюу арьс шир, ноос ноолуурын үйлдвэрийг олноор байгуулж ажлын байрыг нэмэгдүүлэх ажлыг яаралтай хийх ёстой байна. Өмнөговь аймагт гэхэд уул уурхайн үйл ажиллагаа саарснаас болоод маш олон хүмүүс ажилгүй болсон. Мөн манай говьчуудын эмзэг асуудал бол ус. Манай аймгийн иргэдийн хурлаар 2020 оноос эхлээд гүний ус үйлдвэрлэлийн зориулалтаар ашиглуулах хэмжээг багасгаж байгаа. Цаашдаа хязгаарлах шийдвэр гаргана. Тиймээс говийнхоо бүтээн байгуулалтыг явуулахад шаардагдах “Орхон говь” төсөл МАН-ын мөрийн хөтөлбөрт суусан. Энэ төслөө яаралтай эхлүүлнэ.
-Иргэд сонгогчидтой уулзаад явж байхад тулгамдсан ямар асуудлуудыг ярьж байна вэ. Тэдний асуудлыг шийдвэрлүүлэх талаар хөөцөлдөж байна уу?
-Иргэд сонгогчидтой уулзаад явж байхад Зөрчлийн тухай хуулийн талаар их ярьж байна. Энэ хуулиар хариуцлага тооцож байгаа санкц нь амьдрал дээрээ очихоор их хатуу байгаад байгаа. Тухайлбал, эхлээд өндөр дүнтэйгээр торгож байна. Дараа нь тээврийн хэрэгсэл юмуу, хөрөнгийг нь хурааж байна. Түүнчлэн тодорхой хэдэн сарын хугацаагаар ч юмуу, үйл ажиллагаа явуулах эрхийг нь түдгэлзүүлж байна гээд Зөрчлийн хуулийн хариуцлагын санкцууд чанга болчихоод байгаа учраас энэ талаар Хууль зүйн сайдаар томилогдсон Х.Нямбаатар гишүүнд “Энэ дөрвөн жилийн хугацаанд Их хурал Зөрчлийн хуулийг эргэж харах ёстой юм байна” гэдэг саналаа хэлсэн. Дараа нь дэд бүтэцтэй холбоотой Өмнийн говийн төмөр замын асуудлыг яаравчлах хэрэгтэй байна. Олон мянган жолооч нар оочерлодог, хонож өнждөг асуудлууд байна. Төмөр замын ажлаа яаралтай хийж, гүйцэтгэж, урагшаагаа экспортод гаргах нүүрсээ төмөр замаар явуулах, Улаанбаатар хот руу татаж байгаа утаагүй түлшний тээврээс болоод ДаланзадгадУлаанбаатар чиглэлийн зам сүүлийн хоёр жил маш их эвдэрсэн. Үүнээс улбаалан аваар осол их гардаг гэж иргэд маань эмзэглэж ярьдаг. Тиймээс Зам тээврийн сайд Л.Халтарт энэ асуудлыг тавьсан. Төмөр замын асуудал шийдэгдвэл Таван толгойЗүүнбаян чиглэлийн төмөр замаар утаагүй түлшийг тээвэрлээд тэндээсээ Улаанбаатар руу зөөх боломж бүрдэх юм. Тэрнээс наана замыг засах ажлыг хийгээд явж байгаа гэдэг хариултыг салбарын сайдаас авсан. Манай аймгийн баруун талын гурван сум болох Ноён, Сэрвээ, Гурвантэс сумд Хятад улсаас эрчим хүчээ хангадаг, Хятадын хараат байдалтай байдаг. Тиймээс аймгийн төвөөс эрчим хүчинд холбох асуудлыг Эрчим хүчний сайдад тавьсан. Мөн Баяндалай, Гурвантэс сумын 220 км авто замын дуусгах асуудлыг Зам тээврийн сайдад тавьсан. Түүнчлэн Улаанбаатарын замаас Цогтцэций сум хүртэлх 59.6 км замын ажил таван жил гацсан байдалтай байгаа. Энэ талаар мөн санал хүсэлтээ тавилаа. Бас нэг томоохон асуудлыг Байгаль орчин, Аялал жуулчлалын яаманд тавьсан. Тодруулбал, “Орхон говь” төслийг яаралтай эхлүүлж, говийн цөлжилт, усны асуудал, хөдөө аж ахуй, уул уурхайн томоохон төслүүдэд шаардлагатай усны асуудлыг шийдвэрлүүлэх тал дээр санал хүсэлтээ тавилаа.
-Шинэ засгийн газар бүрдлээ. Энэ дээр таны бодол ямар байгаа вэ?
-Яамдууд дээр зарлагдаж байгаа тендерүүд Улаанбаатарт зарлагдаад тухайн орон нутагтаа очихоороо орон нутгийн компаниудтай давхар гэрээ байгуулдаг. Хийж байгаа эзэн олддоггүй. Чанаргүй болдог учраас эрхийг нь орон нутагт олговол дээр байна. Өмнөговь аймагт уул уурхай дагасан 70 гаруй мянган хүн амьдарч байгаа учраас төрийн үйлчилгээг нэмэгдүүлэх шаардлагатай байна. Томоохон бүтээн байгуулалтаа эхлүүлэх, аялал жуулчлалыг эрчимжүүлэх, боомтуудыг сайжруулах, Зөрчлийн хуулийн давхардлыг арилгах шаардлагатай байна.
150,000 айлын түрээсийн орон сууцыг орон нутаг руу чиглүүлмээр байна. Мэдээллийн технологи, инноювацийн хөгжлийг орон нутагт чиглүүлэх, боловсролын олон улсын тогтолцоог бий болгох суурь бүрдсэн байна.
Түүнчлэн хэд хэдэн ажлууд байна. Тухайлбал, Аймгийн ЗДТГын болон уул уурхай дагасан сумдын ЗДТГын бүтэц орон тоог нэмэгдүүлэх, эрүүл мэнд, цагдаа, онцгой байдлын албыг бэхжүүлэх хэрэгтэй байна. Цар тахал, хямралын үед хүнд байдалд орсон аялал жуулчлалын салбарт чиглэсэн тусгай хөтөлбөр, төлөвлөгөө боловсруулж хэрэгжүүлэх, боомтын бүтээн байгуулалт, боомтын алба бий болгох, Зөрчлийн хуулинд өөрчлөлт оруулж хариуцлагын давхардлыг арилгах, Уул уурхай дагасан, хүн ам төвлөрсөн сумдыг хот болгон хөгжүүлэх, Мэдээллийн технологи, инновацийн газар байгуулах, Кембрижийн хөтөлбөрийг орон нутагт хэрэгжүүлэх, Уул уурхайн тусгай зөвшөөрөл олгох асуудлыг орон нутаг, иргэдтэй хамтарч шийддэг болох, Бичил уурхай эрхлэгчдээ дэмжих, ЖДҮХСгийн салбарыг аймагт байгуулах, түүхий эд боловсруулах үйлдвэр цехийг дэмжих, Нүүрс тээврийн “С” зөвшөөрлийн олголтыг ил тод болгох, Нүүрс тээврийн жолооч нараа дэмжих, уртын тээврийн үнэ тарифыг тодорхой болгох, Эрчим хүчний үнэ тарифыг багасгах, Эрүүл мэнд, боловсролын салбарын шинэчлэлийг яаралтай хийх хэрэгтэй байна.
-Анхдугаар чуулганыг завсарлуулсан ч удахгүй ээлжит бус чуулганыг зарлан хуралдуулна. Ямар асуудлууд хэлэлцэх вэ?
-Ээлжит бус чуулганаар Монгол Улсын Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөрийг батална, төсвийн тодотголоо хийнэ, Улсын Их Хурлаас батлах хууль тогтоомжийн үндсэн чиглэлийг батлан гаргана.
Эдийн засагч Б.Мөнхсоёлтой ярилцлаа.
-Үндэсний статистикийн хорооноос гаргасан хагас жилийн тайланг харахад төсвийн зарлага өмнөх оны мөн үеэс 1.6 их наяд төгрөгөөр өссөн, татварын орлого 703 төгрөгөөр буурсан зэрэг үзүүлэлттэй гарч. Өөрөөр хэлбэл, олох орлого маань улам багасч байхад зардал анх баталсан өндөр дүнтэй хэвээр байна. Төсвийн тодотголтой холбогдуулж таны байр суурийг сонирхъё?
-Төсөвт тодотгол хийх зайлшгүй шаардлага үүссэн байна. Таны хэлсэнчлэн, ҮСХ-ноос гаргасан хагас жилийн тайлангаар төсвийн алдагдал 2.2 их наяд төгрөг хүрсэн. Гэтэл Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хуульд төсвийн алдагдлыг ДНБ-ний 5.1 хувиас хэтрүүлэхгүй байхаар хуульчилсан. Тиймээс уг хуулийн заалт зөрчигдсөн байх магадлалтай нөхцөл байдал үүслээ. Энэ байдал өмнө нь ч давтагдаж байсан. Төсвийн өндөр алдагдал хүлээдэг. Алдагдлаа нөхөхийн тулд бонд босгох замаар өрөө нэмэгдүүлдэг. Эргээд хуулиа засах замаар энэ алдаагаа далдалдаг байсан. Гол нь бид хуулиа дагах ёстой. Түүнээс биш зөрччихөөд үүнд нь зохицуулаад хуулиа өөрчилдөг байж таарахгүй. Үүний тулд төсвийн тодотголыг хийх учиртай. Угаас коронавирусийн халдварын тархалттай холбоотойгоор нөхцөл байдал их хэмжээгээр өөрчлөгдсөн тул төсөв тодотгох хангалттай шаардлага, шалтгаан бий.
Өнөөдөр ажил нь эхлээгүй, тендер зарлагдаагүй барилгын болон бусад бүтээн байгуулалтын ажлуудыг түр хойшлуулаад нэгэнт эхэлсэн ажлуудыг явуулах боломжтой. Хөрөнгө оруулалтад тусгагдсан 3.7 их наяд төгрөгийн хоёр орчим их наядыг нь эрэмбэлэх замаар тодотгох боломжтой гэж гурван сарын өмнө зөвлөж байсан.
Өнөөдөр төсвийн алдагдал ийм өндөр түвшинд хүрлээ. Орлогын гол эх үүсвэр болсон уул уурхайн экспорт буурсаар байна. Энэ оны төсөвт төлөвлөснөөр 42 сая тонн нүүрс экспортлох ёстой. Гэтэл өнгөрсөн оны мөн үетэй харьцуулахад нүүрснээс олох орлого 800 сая ам.доллараар буурсан байна. Өнөөдөр Хятадтай гэрээ хэлэлцээр хийж, найман цагийн дүрэм бус 24 цагийн турш нүүрс экспортлох хэлэлцээрт орж, нөхцөл байдлыг сайжруулахгүй бол маш хүнд боллоо. Бас нэг зүйл нь гадаадын хөрөнгө оруулалтыг зайлшгүй татах шаардлагатай. Манай том мега төслүүд саатсаар ирсэн. Үүнийг улс төр, бусад фракцуудын ашиг сонирхлыг үл харгалзан хэн ч байсан шийдэх хэрэгтэй байна. Мөн олон жил ярьсан хувьчлалыг урагшлуулаач ээ. Жишээ нь, Төрийн банкийг хувьчлах боломжтой. Энэ мэтээр улс орноо бодсон байр сууринаас хандаж, олон фракц бүлэглэлийн эрх ашгийг хязгаарлаж дорвитой арга хэмжээнүүд авахгүй бол нөхцөл байдал бодсоноос ч хүнд шат руу хөрвөж эхэллээ.
-Компаниудын үйл ажиллагаа нэлээн доголдох боллоо. Таньд анзаарагдаж байгаа болов уу?
-Томоохон аж ахуйн нэгжүүдээс илүү жижиг, дунд аж ахуйн нэгж, хувиараа хөдөлмөр эрхэлдэг иргэд маш их өртөж байна. Одоогийн байдлаар бизнесийн ашиг орлогоо алдсан, эсвэл цомхотголд өртсөн иргэд болон аж ахуйн нэгжийн хэмжээ 50-аас доошгүй хувьд хүрсэн. Ажлын байраар хангаж, цалин олгож, эргээд худалдан авалтыг дэмждэг энэ эргэлт буурснаар эдийн засагт асар их хор хөнөөлтэй.
Эдийн засгийг боломжит хэмжээгээр тэлж, өргөтгөх зайлшгүй шаардлага байна. Төв банк хоёр том арга хэмжээ авсны нэг нь хоёр удаагийн шийдлээр бодлогын хүүг 10, цаашлаад 9 хувь болгосон. Мөн арилжааны банкуудад зайлшгүй байх шаардлагатай нөөцийн хэмжээг 10.5-аас 8.5 хувь болгосон. Гуравдугаарт, валютын ханшийн чангарал, төгрөгийн сулралтай холбогдуулаад ямар ч байсан томоохон төлбөр, хэлцлийг аль болох төгрөгөөр хийе гэсэн. Үүнд зохицсон зохицуулалтыг хийж өгсөн. Эдгээр нөхцөл байдлыг арилжааны банкууд зөв ашиглаад аль болох бизнесүүд рүү чиглэсэн зээлийг зах зээл рүү гаргаад өгөх хэрэгтэй. Ер нь манай зээлийн харьцааг харахад хэрэглээний зээл илүү өндөр хувьтай байдаг. Иймд төв банкнаас харьцааг нь тогтоож өгөх замаар хэрэглээний зээлийг хязгаарлах бодлого барьж байна. Ингэж эдийн засгаа тэлж өгөхөөс өөр аргагүй.
-2020 оныг давж гарсны дараа 2021 оноос томоохон бондуудын өр төлбөр хүлээгдэж байна. Коронавирусийн халдвар дэлхий дахинд дэгдээгүй байх үед дээрх өр төлбөрийг хэрхэн барагдуулах вэ хэмээн санаа зовж байсан. Гэтэл нөхцөл байдал улам дордлоо. Мэдээж манай улс өр тавьж өрөө дарна. Дээрээс нь тодорхой хувийн төлбөрийг “халаас”-наасаа гаргах ёстой. Өрийн хэмжээ улам л өсөх болов уу?
-Өр төлбөртэй холбогдуулаад нөгөө талд зээлжих зэрэглэл зайлшгүй яригдана. Зээлжих зэрэглэл ямар байхаас хамаарч дахин санхүүжилт босгох асуудал шийдэгдэнэ. Одоогийн байдлаар гурван том агентлаг манай улсын зээлжих зэрэглэлийн ретингийг тогтоодог. Хоёр агентлаг өөрсдийнхөө дүгнэлтийг өөрчлөөгүй байна. Харин “Moodys” агентлаг тогтвортой байдлаас тогтворгүй буюу В3 сөрөг рүү шилжүүлээд дүгнэсэн байгаа шүү дээ. Ийн дүгнэсэн шалтгаан нь манай экспортын хэмжээ ихээр багассан нь эрсдэлийг эрс нэмэгдүүлж байгаатай холбоотой. Хоёрдуаарт, энэ нь буцаад манай хөрвөх чадварт сөрөг нөлөө үзүүлнэ. Мөн олон улсын зах зээлээс бонд босгох чадварт сөрөг нөлөө үзүүлж байгаа. Тэр утгаараа зээлжих зэрэглэлийн түвшинг “Moodys” агентлаг сөрөг рүү оруулчихлаа. “Moodys” манай улсын төсвийн нийт алдагдал ДНБ-ын 8.6 хувьд хүрэх магадлалтай гэж үзсэн байна лээ. Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хуулиар энэ алдагдлыг 5.1 хувиас хэтрүүлэхгүй байх ёстой. Төсвийн алдагдал ийм өндөр байснаар төсвийн байгууллагын ажилчдын цалин, өндөр настнуудын тэтгэврийг тавьж чадахгүй байх эрсдэл үүсгэж болзошгүй.
Иймд төсвийн алдагдлыг нөхөхөөс өөр аргагүй. Нөхөхийн тулд ахиад өрийг өрөөр дарах замаар олон улсаас бонд босгох боломжийг эрэлхийлнэ. Гэхдээ миний харж байгаагаар дотооддоо бонд босгох боломж байгаа. Үүнд төрийнхөн хүчээ нэгтгэн хамтран ажиллах ёстой. Өмнө нь бид “Чингис” бонд дээр 4.125, 5.125 хувийн хүүтэй буюу нэлээн зардал багатай санхүүжилт босгож чадсан. Гэвч ашигтай цаг хугацаандаа хэрэгжүүлж чадах бэлэн төсөл байгаагүй учир 1.5 тэрбум ам.долларыг үр ашигтай зарцуулж чадалгүй өрөнд орсон. Цаашид манай эдийн засаг олон улсын болон дотоодын зах зээлээс хамаарч нөхцөл байдал нь муудсан учир 10 хувь хүртэл давсан хүүтэй бондыг босгосон. Одоогийн том зорилт бол өртөг багатай бонд босгох хэрэгтэй байна. Өрийг өрөөр дарахдаа ядаж зардал багатайгаар босгох замаар явах хэрэгтэй. 2020-2024 онд барагдуулах манай өр 14.3 тэрбум ам.доллар. Үүнд Хятадын банктай байгуулсан 1.8 тэрбум ам.долларын своп хэлцлийн өрийг гурван жил хойшлуулаа. Үлдсэн өрийг яах вэ гэсэн асуудал яригдаж байна.
-Валютын ханш жолоогоо алдлаа. Уг нь цар тахалтай холбоотойгоор валютын эрэлт буурах болов уу гэж төсөөлж байсан ч ханш өссөөр байна. Дотоодын аж ахуйн нэгж, иргэдийн орлого өсөн нэмэгдлээ ч валютын өндөр ханшид цохиулж олсон төгрөг нь цаас болон хувирч байна. Иргэдийн төгрөгт итгэх итгэл ихээхэн суларсан үзүүлэлт гарсан байна лээ?
-Гадаад худалдааны тэнцэл харьцангуй эерэг байгаа ч төлөвлөсөн хэмжээнд биш байгаа учир төв банк шууд интервенци рүү орохгүй байна. Одоо валютын нөөцийн хэмжээ багасаад 3.5 тэрбум ам.доллартай тэнцэх болсон. Иргэд, аж ахуй нэгжийн төгрөгт итгэх итгэл сул байна. Хүмүүс төгрөгөөс илүү ам.доллараар хадгалуулах сонирхол давамгайлжээ. Энэ оны хагас жилийн байдлаар өнгөрсөн оны мөн үетэй харьцуулахад төгрөгийн хадгаламж 0.1 хувиар өссөн бол ам.долларын хадгаламж 47.1 хувиар өссөн байна. Хүмүүс хадгаламжаа доллараар хийгээд байгаагаас хамаарч ханшны савлагаа хүчтэй явж байна. Гэхдээ оны эхнээс одоог хүртэл төгрөгийн сулралт төсөөлснөөс харьцангуй бага хувьтай явж байна. Гэвч он дуустал таван сар бий. Магадгүй оны сүүл болоход ханш илүү хүчтэй савлаж 3000 төгрөгт хүрэх магадлалтай. Тэгэхээр энэ байдал манай улсын хамгийн том тулгамдсан асуудал болж, аж ахуйн нэгж болон иргэдэд хүчтэй нөлөөлж байгаа нь үнэн.
-“ХҮН” намд томоохон эдийн засагчдын төлөөлөл багтдаг. та бүхний төлөөлөл болж т.Доржханд уИХ-ын гишүүнээр сонгогдсон. Хамтран засч залруулах шаардлагатай төсөв, эдийн засагт үүссэн томоохон алдаа дутагдлуудаас дурдахгүй юу?
-Монгол Улсын хувьд ойролцоо түвшинд байгаа бусад оронтой харьцуулахаар хууль эрх зүйн орчны хувьд илүү дэвшилттэй байж чаддаг. Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хуульд тусгасан өрийн тааз, төсвийн алдагдлын дээд хязгаар, түүхий эдийн үнийг тооцохдоо сүүлийн 12 жилийн дунджийг харгалзан үзэх, зардлын өсөлтийн хэмжээ нь олж байгаа орлогынхоо түвшнээс илүүгүй байх зэрэг сайн зохицуулалт бий. Хоёрдугаарт, 2018 онд төсвийн зөвлөл гэж байгуулагдсан. Энэ зөвлөл тухайн жилийн төсвийн тухай хуулийн хэрэгжилт, ирээдүйн өв сангийн тухай хуулийн хэрэгжилт, ер нь УИХ, ЗГ, төрийн өмчийн компаниудын түвшинд төсөв болгон дээр нь аналзиз хийж, хууль эрх зүйн зохицуулалтыг хэрхэн даган мөрдөж байгаа, төсвийн сахилга бат алдагдаж байна уу үгүй юү гэдэгт дүгнэлт гаргаж зөвлөмжөө өгөх ёстой байсан. Гэтэл энэ зөвлөл нэлээн сул байна. Үйл ажиллагаа нь ил тод биш байгааг эдийн засагчид шүүмжилдэг. Тэгэхээр юу чухал вэ гэвэл нэгдүгээрт, бидэнд бэлэн байгаа хуулиа хэрэгжүүлэх шаардлагатай. Түүнээс биш алдаа дутагдал гаргаж зөрччихөөд хуулиа өөрчилдөг баймааргүй байна. Төсвийн тодотголыг хэлэлцэж, сахилга баттай холбоотой асуудлыг зайлшгүй хийх хэрэгтэй.
Хоёрдугаарт, манайд тэтгэвэрт гараад ядуусын эгнээ рүү ордог. Тэтгэврийн дундаж хэмжээ 409 мянган төгрөг байгаа нь маш харамсалтай зүйл. Тийм учраас тэтгэврийн тогтолцооны шинэтгэлийг зайлшгүй хийх хэрэгтэй. Энэ бол өнөө маргаашийн тулгамдсан асуудлаас гадна эдийн засгийн хөгжлөө зөв голдиролд оруулах том хүчин зүйл болно. Гуравдугаарт, санхүүгийн реформ байна. Банк, банк бус санхүүгийн байгууллага, хөрөнгийн бирж, даатгал энэ болгоныг зөв зарчмаар нь хөгжүүлэх хэрэгтэй. Банкны системийн хувьд зээлийн хүү өндөр байна гэж үздэг. Гэтэл хүүг шууд буулгах боломжид эргээд макро эдийн засгийн орчин, нөгөө улстөр, засгийн газрын тогтворгүй байдал гэх зэргээр маш олон үе шаттай хүчин зүйл нөлөөлж байгаа. Энэ байдлыг засаж, зөв голдиролд нь оруулах замаар санхүүгийн шинэчлэлийг хийх хэрэгтэй. Эдгээрийн шийдэл, гарц төлөвлөгөөний талаар УИХ-ын гишүүн Т.Доржханд намынхаа нөхөдтэй хамт мэдэгдэл хийсэн.
Г.БАТ
Хүн төрөлхтний аж төрөл, амьжиргаа улам бүр ижилсэж байна. Жинсэн дээр подвоолк өмсөөд “ай пад” барьчихсан алхаж яваа шар арьстай залууг монгол, хятад, япон, чукч ямар ястан болохыг холоос байтугай дэргэдээс нь ажаад ялгахад бэрх. Учир нь тэр англиар чөлөөтэй ярьчих тул хажуугийн бааранд ороод хууч хөөрөхөд хялбар танигдахгүй.
За тэгээд улс үндэстний хувьд бүр таашгүй. Паспортыг нь үзэхгүй л бол Америк, Япон, Хятад аль улсын иргэн болох нь мэдэгдэхгүй. Түүнчлэн арьсны өнгөөр нь жаахан ялгаж болох ч нарийвчилж чадахгүй. Чингисийн алтан ургийн цус судсаар нь гүйсэн хар, шар, цагаан ямар ч арьстан таарч мэднэ, үгүйсгэхгүй юм байгаа биз дээ. Өдгөө хар, шар, цагаан аль ч арьстай, Будда, Загалмай, Лал ямар ч шүтлэгтэй хүн анкетийнхаа “үндэстэн” гэсэн хэсэгт “Монгол” эсвэл “америк” хэмээн омог төгөлдөр бичдэг болж байна.
Өрнөдийн соёлын хүчирхэг империйн нөлөөгөөр хүн төрөлхтөн албан ёсны он тооллоо Есүс Христийн мэндэлснээр тоолж байна. Чингис хааныхаа төрсөн өдрийг саяхнаас товлосон боловч гэгээн Валентины өдрийг алдаагүй тэмдэглээд удаж байгаа. Муухай гээгүй шүү. Соёл гэдэг ийм хүчирхэг байлдан дагуулагч байдаг юм, юун цэрэг арми…зүйрлэх юм биш гэдгийг л хэлж байна. Цэргийн импер үзэн ядалт дагуулдаг бол соёлын имперт сайн дураараа, баяр хөөртэй автдаг ажгуу.
Улаанбаатарт хуушуурын гуанз олон уу, солонгос гуанз олон уу, сайн мэдэхгүй байна. Бид хорхог их идэж байна уу, гуляш илүүтэй зооглож байна уу, бүү мэд. Муухай явдал боллоо, монгол хоол шатлаа гэх гээгүй юм шүү.
Алив улс үндэстэн нэг талаасаа гайхамшигтай суралцагч байдаг. Үргэлж л шинэ технологи, арга эрэлхийлж, бусдаас хуулж, шинээр зохиосноо нөгөөдөө зааж иржээ. Бид цаасыг эрдэм номын хэрэглэгдэхүүн хэмээн дээдэлдгээс бус хятадууд анх хийсэн учир тусгүй эд хэмээн жигшдэггүй шиг. Өрнөдийнхөн өмдийг нүүдэлчид, нарийн яривал монголчууд сэтгэсэн заваан угшилтай зүйл хэмээн сэжиглээд доогуураа нүцгэн явдаггүй шиг.
Бид хүн төрөлхтнөөс зөвхөн сурсан юм биш. Биднээс ч бусад нь сурсан юм бишгүй. Нүүдлийн соёл, амьтны стильтэй урлахуй гээд. Зураач нар чинь зотон дээр зурахаасаа өмнө хадан дээр зурж эхэлсэн юм байгаа биз дээ. Хөдөө хээр талаар хадан зургийн үзэсгэлэн дүүрэн л байгаа шүү дээ. Лувраас ялгаатай нь зураачийн нэр, огноо байхгүй л болохоос. Дөрөөг анх морьтон ардууд бодож олсон. Морьтой болгоноос гадна мотоциклтэй болгон дөрөө хэрэглэж л байна. Бид бусдын соёлд ууснаас гадна бидний соёлд хүн төрөлхтөн ч бас л ууссан. Бусадтайгаа ижилсэх суралцах нь хүний үндсэн шинж бөгөөд дэлхий “хавтгай” болох процесс хүнтэй л цуг эхэлсэн байх нь.
Ингэтлээ ижилсэн нэг сүрэг болж буй хүн төрөлхтнийг үндэс гарвалаар нь жаахан ч болов ялгаж байгаа зүйл бол ёс заншил, бэлгэдлийн сэтгэлгээ нь гэдэг. Хүний амьдралын гурван чухал мөчлөг болох төрөх, гэрлэх, нутаглуулах ёсон дээр үндэсний онцлог их харагддаг юм гэнэ лээ. Өрнийн соёлын түрлэгээр бидний энэхүү гурван их ёс машид европчлогдсон.
Харин хүн төрөлхтөн бие биеийнхээ соёлын имперт автагдахын хэрээр өөрийн гэсэн онцлог, үндэстнийхээ өвөрмөц шинж чанарыг хар зөнгөөрөө эрэлхийлж байдаг. Арай ондоо соёл ёс заншлын үерт живэн буйгаа хараад тэндээс татаад гарчих үндэс мөчир тэмтэрч байгаа гэсэн үг.
Манайхны нэг их бөө болоод, эсвэл гандангаар засал ном гээд яваа нь нэг талаар сүсэг бишрэлийн хэрэгцээ энэ тэр мөн. Бас нөгөө нь өөрийг нь өөр үндэстэн гэж харуулах юмыг зөнгөөрөө хайгаад байгаа хэрэг шүү дээ.
Сайхан юм их байна аа. Монгол хүн уул нь булаг шанд бохирдуулдаггүй, гол руу хог хаядаггүй. Нүүхдээ бууриа цэмбийтэл цэвэрлээд орхино, одоо бол машинаасаа бууж үдлээд явахдаа хоол ундныхаа хогийг үртэс ч үгүй түүгээд одно гэсэн үг. Байгальд хайртай, ногоон чиг баримжаатай, озоны давхарга нимгэрч мэднэ гээд тэгж байгаа юм гэвэл хөндий хүйтэн тайлбар болно. Харин “Чи монгол хүн учраас л тэгж байгаа юм” гэвэл бахдал төрөөд явчихна. Зөв зүйтэй учраас гэхээсээ илүү “чи монгол учраас”, “чи бусдаас ондоо учраас” гэвэл нийтийн ижилсэлд далд ухамсартаа бухимдаж буй залууст урам бахдал нэмж өгнө.
Монгол хүн гэрийнхээ үүдийг ямагт урагш харуулж барьдаг. Хотод бол амаргүй байх л даа. Харин хээр гадаа майхнаа хатгахдаа үүдийг нь ямагт урагш харуулж байвал гарцаагүй л монгол хүн мөн. Та нар дуулсан байх, Сүбээдэй жанжны цэргээс үлдсэн бүлэг иргэдийн тосгон одоо болтол Польшид байдаг гэж. Хэл улс байтугай царай зүсээрээ цагаан арьстан болж гүйцсэн тэр тосгоныхон уулан дээрээ овоотой бас бүх байшингийн үүд нь урагшаа харсан байдаг гэсэн. Бүр, тэдний төлөөлөгч нь ах дүүсээ мэдэлцэх гэж Улаанбаатарт ирсэн гэдэг байх аа. Харин манайхан яасан ч гэлээ, сонин юм дуулдаад өнгөрсөн.
Аяны хүн ирэн иртлээ эмээлийнхээ урд бүүргийг нутгийн зүг харуулж тавьдаг. Энэ бол энх амар яваад гэртээ харихын бэлгэдэл. Тэгвэл бид алс явахдаа машиныхаа нүүрийг болж өгвөл Монгол нутаг руугаа харуулан тавьж яагаад болохгүй гэж. Эх орон төрсөн нутагтаа энх мэнд харихын бэлгэдэл болгож. Бас хаа ч явсан малгай, бүсээ газар тавихгүй байх нь хаана ч биднийг л монгол гэдгийг сануулна.
Монгол хүн төрийнхөө бэлгэдлийг тэнгэрчлэн дээдэлдэг. Өвөг дээдэс Төрийн сүлд, Бурхан багш эн зэрэгцүүлэн шүтэж иржээ. Иймээс “Бурхны аврал”, “Төрийн сүлд өршөө” гэхчлэнгийн залбирал монгол хүний зүрхэнд эрх тэгш байдаг. Ийм болохоор бурхан залсан хийд, төрийн сүлд байрлуулж, далбаа намирсан газар оронд төлөв төвшин, ёс төгөлдөр байдлаар биеэ авч явах нь “Би монгол хүн” гэсэн утга бүхий “биеийн хэл” (body language) мөнөөсөө мөн.
Иймэрхүү аар саархан мэт зүйлс л биднийг монгол гэдгийг мэдрүүлж, үр ачид маань монгол хүн гэдгийг ойлгуулж явна.
Бас “Монгол хүн тэгдэггүй юм” гэсэн цээрүүд бий. Энэ бүгдийн цаана муу муухайгаас зайлж явах хүсэл буй. Муу муухайгаас цаг үргэлж цээрлэн бясалгагч ард түмэн яагаад муу муухайг дайрах учиртай гэж…
Ёс заншил үргэлж сайн сайхныг бэлгэддэг. Сайхныг бэлгэдэж байга хүн сайхныг бодож таарна. Сайхныг бодно гэдэг нь сайхныг бясалгана гэсэн үг. Сайхныг бясалгах нь аз жаргалын дуудлага гэж гэгээнтүүд сургасаар иржээ.
Саяхнаас монгол ёсолгоо хэмээх сайхан бэлгэдлийг санаачлаад манай үндэстний нэрийн хуудас болсон сэхээтэн, авьяастнууд дэмжээд байх боллоо. Сэтгэлд нийцэж байна аа. Нэг л их уужим тавиу мэдрэмж, дүүрэн бүтэн гэсэн бахдал эндээс гэрэлтэж байх юм. Та нар хээр гадаа явахдаа уул толгодын орой дээр гараад салхи сөрөөд ингэж ёслон зогсоод үзээрэй. Ертөнц тэр аяараа тэвэрт багтаад ирэх мэт, энэ насандаа элээж дуусамгүй баяр жаргал өвөр дүүрээд буух мэт ээ…
Олимпийн ёслол энээ тэрээ дээр мутраа дэлгэн тэнгэрийг тэврэх мэт уужим ёслон байгаа хүмүүсийг хараад “За Монголын тамирчид гараад ирлээ. Тэд Чингис хааныхаа үеэс улбаатай тэнгэрээс заятайн бэлгэдэл ёсолгоогоо хийж байна” хэмээн тайлбарладаг болно. Нээрээ тэгдэг болно гээч. Шинэ Зеландчууд хэдэн жилийн өмнө уугуул үндэстэн Маори нарынхаа бүжгээс хэсэглэн аваад хаа явсан газраа каратэ хийх мэт ёсолдог болжээ. Одоо дэлхийн хаа ч гэсэн арьс марьсан дээрээ огтхон ч шивээсгүй хэсэг цагаан арьстан гарч ирээд мөнөөх хөдөлгөөнийг давтаад ирвэл “Аа шинэ Зеландчууд байх нь” гэж таньдаг болчихоод байна шүү дээ.
За яахав дээ, өөр санаатай зарим нь чихээ бөглөж байна, салаавч үзүүлж байна гэхчлэн. Юм нь ямар байна. Ёс нь тийм гэдэг. Тиим ч биз.
2012.06.06
Голомтод ажилласан багийнхан
ХӨСҮТ-ийн шинэ болон дахин сэргэж буй халдварын тасгийн арга зүйн сувилагч Б.Хандмаатай ярилцлаа.
-Халдварын голомтот бүсэд ажиллаж байгаа алба хаагчдыг орон сууцны квотод хамруулсан. ХӨСҮТ-өөс квотод хамрагдсан эмч нарын нэг болох танд баяр хүргэе. Та ард түмнийхээ эрүүл мэндийн төлөө хэдэн жил ажиллаж байна вэ?
-Би маш их баяртай байгаа. Би ХӨСҮТ-ийн шинэ болон дахин сэргэж буй халдварын тасгийн арга зүйн сувилагчаар ажилладаг. Эрүүл мэндийн салбарт 30 дахь жилдээ, ХӨСҮТ-д 20 дахь жилдээ ажиллаж байна. Наадмын өмнө Засгийн газрын шийдвэрээр эмнэлгийн мэргэжилтнүүдэд 400 байрны квот олгосон. Тэрний нэг болж батламж авсандаа маш их баяртай байгаа. Миний ажилласан гучин жилийн хугацаанд ер нь эрүүл мэндийн салбарын нийгмийн асуудлыг ингэж олноор нь шийдэж байсан түүх байхгүй. Засгийн газар эрүүл мэндийн салбарын ажилчид ялангуяа сувилагч, асрагч, үйлчлэгч нарын байгаа байдалд дүн шинжилгээ хийж ийм олон нийгмийн асуудлыг нь шийдэж байртай болгож байгаад туйлын их баяртай байна. Одоо миний ажиллаж буй шинэ болон дахин сэргэж буй халдварын тасаг гэдэг нь манай ХӨСҮТ дотроо нэг ёсондоо олон улсын дүрмээр зохицуулагддаг халдварт өвчөнүүдийг хүлээж авдаг, хамгийн онцгой объект буюу онцгой байдлын тасаг гэж хэлж болно.
-Та бүхэн хагас жил халдварын эсрэг тэмцэж байна. Таны хувьд гэхэд л өдөрт хэдэн цаг ажиллаж байна вэ?
-Ерөнхийдөө БНХАУ-д шалтгаан нь тодорхойгүй халууралттай ийм уушгины хатгалгаа өвчин гарлаа гэж 2019 оны арванхоёрдугаар сард мэдээлэгдэж байсан. Тэрнээс хойш 2020 оны нэгдүгээр сарын 9-нд хамгийн анхны шалтгаан тодорхойгүй халуурал гэсэн оноштой хүнийг анх манай тасаг хүлээж авсан. Ингээд нэгдүгээр сарын 9-нөөс хойш бид бүхэн хагас цэргийн зохион байгуулалттай, цаг наргүй нойр хоолгүй ажиллаж байгаа. Миний хувьд яг тэр шинэ болон сэргэж буй голомтыг хүлээж авдаг тасгийн арга зүйчээр ажилладаг учраас арын албыг нь хариуцаж, тасгийн үйл ажиллагааг жигд явуулах бүх ажлыг зохион байгуулдаг. Ерөнхийдөө арын ажлыг нь дааж ажилладаг. Гэхдээ сая би зургадугаар сард “Ковид-19”-ийн голомтод орж тусгаарлагдаж ажилласан. Тусгаарлалтад 14 хоног, дотроо 14 хоног нийт 28 хоног ажилласан. Ажлын долоон цаг ажиллах хуваарьтай байдаг. Гэвч хагас цэргийн зохион байгуулалттайгаар өглөөнөөс орой хүртэл бид 11 цаг ажиллаж байгаа. Хэрвээ хорионд орвол 24 цагаар ажиллана.
-Ядарч байна уу?
-Мэдээж хүн л болсон хойно ядарч байгаа. Гэсэн ч бидэнд өргөсөн тангараг гэж байгаа учраас хүн ардынхаа төлөө, ялангуяа манай Монгол Улс гуравхан сая хүн амтай тул энэ айхавтар өвчнийг дотроо алдчихгүйн тулд маш өндөр хариуцлагыг үүрч, үүргээ ухамсарлаж ажиллаж байна. Тиймээс ядрах гэдэг үгийг бараг л мартсан.
-Тусгаарлалтад орж ажиллахад хэр байсан бэ?
-Яг хорионд орж ажиллаж байгаа эмч, сувилагчид маань багаараа орж ажилладаг. Эмч, сувилагч, асрагч, ариутгагч гэсэн дөрвөн хүний бүрэлдэхүүнтэй нэг баг ороод 14 хоног ажилладаг. Хорионд орж ажиллаж байх хугацаанд бол хүн өөрөө сэтгэл зүйгээ маш сайн бэлдээд, айдсаа даван туулж чадвал тэнд ажиллахад бэрхшээл бага байдаг. Яагаад гэвэл тэртэй тэргүй сэтгэл зүйгээ бэлдээд орсон хүн өөрийн үүргийг ухамсарлаж, хийх ёстой ажлаа л хийнэ. Түүн дээр нэмэгдэх нэг зүйл нь юу вэ гэвэл бүрэн хамгаалах хувцас хэрэглэлээ өмсөх нь болохоос биш бусдаар би өөрийн хийх ёстой ажлаа хийгээд л, сэтгэл зүйгээ бэлдсэн байхад надад айхавтар тулгарсан асуудал байгаагүй. Гэхдээ одоо олон залуучуудыг оруулж байна. Ингэхдээ тэр дотор сэтгэл зүйгээ бэлдээгүй хүн ч байгаа. Үүнээсээ болоод шантрах, уйлах хэмжээнд хүртэл хэцүү үе бий. Түүнийг нь хамт ажиллаж буй багийнхан нь тусалж дэмжиж л ажиллаж байна. Миний хувьд энэ онцгой тасагт олон жил ажилласан учраас сэтгэл зүйн бэлтгэлтэй, шантрах зүйл байхгүй, чадна гэсэн өөдрөг сэтгэлтэй орсон.
-Халдварын голомтод хэдэн удаа ажиллаж байсан бэ?
-Би ХӨСҮТ-д 20 гаруй жил ажиллахдаа олон голомтот халдваруудад орж байсан. Жишээ нь, тарваган тахлаар хүн өвчиллөө гэхэд л хамгийн түрүүнд манай тасгийнхан бэлэн байдлыг хангаж ажиладаг. Бас N1H2, SARS, 2015 онд дэгдсэн улаанбурхны үед ч мөн адил ачааны хүндийг үүрээд л ажиллаж байсан. Манай тасаг хорин хүний бүрэлдэхүүнтэй. Тиймээс энэ хүмүүс асар их сэтгэл зүйн бэлтгэлтэй байдаг. Халдварын голомтод энэ үндсэн тасгийнхан түрүүлж ордог. Сая ч гэсэн “Ковид-19”-ийн голомтод хамгийн эхэнд манай үндсэн тасгийн сувилагч Түмэндэмбэрэл орсон. Ороод гараад ирэхэд дараачийн сувилагч нартаа сэтгэл зүйг нь бэлдэж өгөөд, бас тодорхой хэмжээнд сургалтууд тасралтгүй явагдсаны хүчинд манай ХӨСҮТ-ийн эмч, сувилагч нар сэтгэл зүйгээр сайн бэлтгэгдэж байна. Мөн хамгаалах хувцас хэрэгслийг яаж өмсөх талаар сайн дадлагажсан гэж бодож байгаа. Айдас ч багассан. Хамгийн анх өвчин гарахад хэн хэн нь л айж байсан, яг юун дээр орж байгаагаа мэдэхгүй учраас. Миний хувьд тэр тасгийн хэвийн үйл ажиллагааг хангахын тулд эмчилгээ үйлчилгээ болон өвчтөн, хорионд орсон эмч нарын хоол ундыг зөөхөөс эхлүүлээд тэнд яг юу хэрэгтэй байна, бүх ажлыг тасралтгүй жигд явуулахын тулд л нойр хоолгүй, өдөр шөнөгүй бид зүтгэдэг. Үүнээс ажиглаж байхад миний хамгийн их сэтгэл хөдөлсөн зүйл нь юу вэ гэвэл “Ковид-19”-тэй хамгийн анхны өвчтөнг Чинбаяр эмч маань авч ирээд манай тасгийн үндсэн ариутгагч, сувилагч, асрагч нар маань ороход нь “Би эд нарыгаа юу руу оруулж байна даа” гэж бодогдоод нүдний нулимс цийлэгнэж байсан. Гэхдээ тэд нарынхаа дэргэд би уйлаагүй. Хэрвээ уйлах юм бол тэд маань ч бас айдастай байгаа. Тиймээс тэднийхээ зоригийг нь чангалж “Та нар минь мундаг шүү, бүгдээрээ үүний ард гарч чадна аа” гэж сэтгэл санаагаар нь дэмжээд оруулж байсан. Тэгээд тэр хэдийгээ 14 хоноод гараад ирэхэд нь үнэхээр их баярлаж байсан. Тэр ХӨСҮТ-ийн хамт олны хамгийн том баяр байсан. Мундаг эмч ажилчдаараа үнэхээр бахархаж байсан.
-Өвчтөнүүдийн сэтгэл зүйн байдал мэдээж хүнд байдаг байх. Эмч нар эмчилгээ хийхээс гадна халдвартай өвчтөнүүдийн сэтгэл зүйг анхаарах нь чухал байдаг болов уу?
-Өвчтөнүүдийн сэтгэл зүй их хүнд байдаг. Дэлхий даяараа шахам энэ өвчнөөр өвдсөн л бол үхээд байна гэсэн ойлголттой. Тийм учраас “энэ өвчнийг тусчихлаа, би ер нь үхэх болов уу” гэсэн айдастай өвчтөнүүд орж ирж байсан. Гэхдээ манай эмч, ажилчид эрүүл мэндийн боловсрол олгох сургалтыг үргэлж хийж байдаг учраас тэр хүмүүсийн сэтгэл зүй дээр хамгийн эхэнд ажилладаг. Халдвартай хүн дээр орох тоолондоо тэр өвчтөнийхөө сэтгэл зүйг бэлдэж, тайлбарлаж сургалт сайн хийсний үр дүнд эдгээд гарсан хүмүүсийг хараад дараагийн хүмүүс итгэлтэй болж байсан. Өмнө нь монгол цөөхөн хүн амтай, тоног төхөөрөмж муутай, бараг л хүнээ сэхээрүүлж чадах болов уу л гэдэг байсан. Бас айхавтар хүнд өвдсөн хүн ирээгүй, ихэвчлэн залуучууд хөнгөн хэлбэрээр өвчилсөн учраас монгол хүний дархлаа сайтайгаас харьцангуй хүндэрсэн хүнгүй, сайн эмч, сувилагч нар маань эдгээж чадаж байна.
-Өөрийгөө халдвар авсан гэдгийг мэдсэн хүн, эдгэрээд гарсан хүмүүс ямар хариу үйлдэл үзүүлдэг вэ?
-Эхлээд онгоцоор ирсэн хүмүүст эмчлэх эмч нь халдвар авсан, тусгаарлагдах талаар нь хэлнэ. Тэгэхэд хүмүүс маш хүндээр хүлээж авдаг. Зарим нь надад зовиур алга, би халдвар аваагүй, бараг л танай энэ шинжилгээ худлаа юм биш үү гэх мэтээр үл итгэсэн байдалтай хүлээж авдаг. Гэхдээ эмч нар маань манай вирусологийн лаборатори бол дэлхийд хүлээн зөвшөөрөгдсөн учраас хариу худлаа гарах боломжгүй гэдгийг маш сайн тайлбарлаад сүүлдээ ойлгодог. Харин эдгээд гарахдаа бол бүгд баяртай байдаг. Эмчлэгдээд гарч байгаа хүмүүсийн доод тал нь 14, дээд тал нь 50 гаруй хоног эмчлэгдсэн. Тэр хугацаанд сэтгэл санаа нь өөдрөг болоод, хүмүүс эдгээд гарах тусам өөртөө ч итгэлтэй болж, өөрсдөдөө тавих хяналтаа ч мөн сайжруулж байсан. Үүнээс хараад байхад өөртөө итгэлтэй, анхаарал сайн тавьдаг хүмүүсийн эдгэрэлт нь ч хурдан байх талтай байна.
-Та тасгийнхаа баг бүрэлдэхүүний талаар ярихгүй юу?
-Манай ХӨСҮТ бол ерөнхийдөө халдварт өвчний голомтууд дээр улсын хэмжээнд тэргүүн эгнээнд ажилладаг байгууллага. Тэр дундаа манай шинэ болон сэргэж буй халдварын тасаг хамгийн түрүүнд явдаг. Энэ тасагт нийт хорин эмч, ажилчид ажилладаг. Энэ хүмүүс сэтгэл зүй болон бүх зүйлээрээ бэлтгэгдсэн хүмүүс байдаг. Эхний ээлжинд ороод дараа нь ХӨСҮТ тэр аяараа голомтод орж ажиллаж байгаа. Ялангуяа эмч нар харьцангуй цөөхөн, 200 гаруй сувилагчтай. Одоогоор өвчлөл багасаад 40 гаруй өвчтөнтэй байгаа болохоор арай гайгүй амсхийгээд байж байна.
-Тусгаарлалтад орж, бүтэн цагаар ажиллахад эмнэлгийн орчин тав тух хэр байдаг вэ. Эмч нар ямар нөхцөлд ажилладаг бол?
-“Ковид-19” гарснаас хойш харьцангуй эмч, эмнэлгийн ажилчдын тав тухыг хангах талаар маш сайн арга хэмжээ авсны хүчинд бидэнд өглөөний цай тогтмол өгдөг болсон. Мөн яг энэ “Ковид-19”-ийн голомтод ажиллаж байгаа ажилчдад өдөрт гурван удаа хоол, мөн дархлаа сайжруулах бэлдмэлүүдийг өгдөг болсон. Манай тасаг яг энэ халдварт өвчний зориулалтын тасаг учраас арын албанд ажиллаж байгаа ажилчдад бас тусгай өрөө байдаг. Харьцангуй олуулаа бус нэг өрөөндөө гурвуулаа суух жишээний. Тэгээд хоол унд, шинжилгээг нь зөөж аваачих гэх мэтээр хэвийн үйл ажиллагааг хангах талаар их хичээж ажилладаг. Яг энэ клиникийн салбарыг зангиддаг хүн бол халдвар судлаач эмч байдаг. Манай халдвар судлаач Оюунгэрэл эмч маш сайн зохион байгуулдаг. Яг яавал халдвар хамгааллын дэглэмээ баримтлах вэ, гадагш болон дотооддоо халдвар тараахгүй байх вэ гэдийг маш сайн төлөвлөдөг. Бас ард түмэндээ бид бүхэн маш их баярлаж байгаа. Бидний ажил хөдөлмөр, нөхцөл байдлыг ард түмэн минь сэтгэл зүрхээрээ ойлгож маш их хандив цугларсан. Тэр дотор маш их дархлааны бэлдмэл, хандив өгч түүнийг ХӨСҮТ-ийн захиргаа энэ голомтод ажиллаж байгаа хүмүүстээ яг л тэгш хуваарилж өгсөн. Бас биднийг дэмжиж ажиллаж байгаа ЭМЯ, Засгийн газартаа ч бас их талархаж байна.
-Тангараг өргөсөн эмч хэдий ч гэртээ бол айлын эзэгтэй шүү дээ. Энэ их цаг наргүй ажлын хажуугаар ар гэрийнхээ ажлыг хэрхэн зохицуулж байна даа?
-Би Булган аймгийн Дашинчилэн сумын харьяат, нөхөр, хоёр хүүхэдтэйгээ дөрвүүлээ амьдардаг. Нөхөр маань төрийн тусгай хамгаалалтад ажилладаг. Нэг охин маань “Ард Кредит” байгууллагын эрсдэлийн менежер, бага охин маань 12 настай. Ар гэрийн хувьд харьцангуй гайгүй. Яагаад гэвэл манай нөхөр өөрөө цэргийн хүн. Бас тушаалаар л ажилладаг. Харин хоёр охин маань том болчихсон учраас ар гэрийнхээ ажлыг зохицуулдаг. Ер нь намайг ямар онцгой тасагт ажилладаг вэ гэдгийг ойлгодог учраас би зөвхөн ажилдаа сэтгэл зүрхээ зориулдаг. Энэ ажилдаа ямар их дуртай гэдгийг, чин эрмэлзлийг минь мэддэг учраас ар гэрийнхээ амьдралыг тэд маань л үүрч явна даа.
-Таныг халдварын голомтод ажиллах болсныг ар гэрийнхэн тань хэрхэн хүлээж авсан бэ?
-Янз бүрийн голомтот халдвар гарлаа, өвчлөл гарлаа гэхэд хамгийн түрүүнд дуудагдаж ажилладаг болохоор ар гэрийнхэн маань үүрэгт ажил чинь л юм чинь яахав дээ гэж хүлээж авсан. Тэгж дэмждэг болохоор энд ингэж цаг наргүй ажиллах боломжийг олгож байна. Хэрвээ ар гэртээ ямар нэгэн асуудалтай байвал бас хэцүү. Яг энэ халдварын үед хүнд асуудлуудтай зөндөө тааралдаж байсан. Манай голомтод ажиллаж байсан асрагчийн маань аав нь нас барахад үүрэг хүлээсэн цагт очиж чадахгүй байх жишээний. Намайг голомтод ажиллаж байхад миний ээж хавдартай гэж оношлогдсон. Яг дотор ороод ажлаа хийж байхад надад бол хүнд тусаж байсан. Би өөрөө эмнэлгийн хүн байж ээжийгээ үзүүлж, асарч чадахгүй нь дээ гэж дотроо бодож байлаа. Тэгээд л нэг сэтгэлээ онгойтол уйлаад л эргээд ажилдаа шамдаж, энэ бол угаасаа миний үүрэг гэж хүлээж авч байсан. Би өөрөө мэргэжлийн хүн учраас энэ ажлыг хийхгүй бол өөр хэн хийх вэ, ард түмнийхээ дунд энэ айхавтар халдварыг тараачихгүй юмсан гэдэг сэтгэл зүрхээр бүхнээ л дайчилж ажиллаж байна даа.
М.ЭНХЗАЯА
“Эмоци” продакшны жүжигчин МУСТА О.Тэмүүжинтэй ярилцлаа
-“Бурхны авралаар чи ирлээ” шоу нэвтрүүлгийн финалийн ялагчаар тодорсон. Нэвтрүүлэгт оролцсон сэтгэгдлээсээ хуваалцаач. Анх нэвтрүүлгийн саналыг хэрхэн хүлээж авсан бэ?
-Энэхүү шоу нэвтрүүлгийг хамгийн анх 2006 онд Австрали улсын “Working dog” студийн уран бүтээлчид бүтээж байсан юм билээ. Анх продюсер Б.Энхжаргал “Боловсрол” телевизийн шоу нэвтрүүлгийн нэг дугаарт нь ороод өгөөч гээд урилга өгсөн. Тухайн үед яг ямар нэвтрүүлэг вэ гэдэг төсөөлөл маш бага байсан. Гэхдээ Дэлхийн хэмжээний шоу учраас нэвтрүүлэгт ороод өөрийгөө сориод үзье гэж бодсон.
-Үзэгчид таныг ялагч болоосой хэмээн мессэж саналаа харамгүй нисгэж байсан байх. Үзэгчдийн итгэлийг алдахгүй байна гэдэг асар их хариуцлага шүү ?
-Тэгэлгүй яахав. Хичээхээс өөр сонголт байхгүй шүү дээ.“Бурхны авралаар чи ирлээ” шоуны финалийн шатанд үзэгчдээс хамгийн их санал авсан нэг оролцогч түрүүлдэг дүрэмтэй. Тэрхүү финалийн шатанд намайг дэмжиж мессэж саналаа өгсөн Монголынхоо ард түмэнд баярлалаа гэж хэлмээр байна.
-Мөн ялагчаар тодорсон байсан?
-Найм дахь дугаарыг үндсэн гэж хэлж болно. Үндсэн дугаар дээр мөн адил ялагч болсондоо баяртай байгаа. Манай нэвтрүүлгийн хамт олон сонирхолтой үзүүлбэрүүдийг бэлдчихсэн байсан. Хөгжимтэй, бүжигтэй, дуутай байсан нь өөрийнхөө давуу талыг түлхүү ашиглах боломжийг олгосон юм болов уу гэж боддог.
-Уг нэвтрүүлгийн хамгийн хүнд үзүүлбэр юу байсан?
-Ерөнхийдөө сүүлийн финалийн шатны үзүүлбэр хүнд санагдсан. Нууц амрагтай хэсэг дээр маш олон дүрд хувирах нь хүндхэн байсан. Эмгэн болчихоод залуу болно гээд л нэг дор хурдан хувирах шаардлагатай болсон.
-Нэвтрүүлэг эхлэхээс өмнө үзүүлбэртэй холбоотой ямар нэгэн шифи өгдөг үү?
-Тэр маш сайн нууцлалтай байсан. Ямар нэгэн зүйлийн сэжүүр гаргаж өгөөгүй. Оролцогчид нь бие биентэйгээ уулзалдахгүй өөр өөр өрөөнд орчихдог болохоор энэхүү нэвтрүүлгийн онцлог юм болов уу. Тийм учраас урьдчилж бэлдсэн зүйл огт байхгүй шууд тайзан дээр гардаг.
-Ямар ч бэлтгэлгүй тайзан дээр гарна гэдэг жүжигчний ур чадварих шаарддаг байх?
-Жүжигчний мэргэжил гэдэг өөрөө маш их бэлтгэл сургуулилт хийх ёстой. Бид кино, контентуудыг өмнө нь тодорхой хэмжээнд бэлдэж олонд түгээдэг. “Бурхны авралаар чи ирлээ” шоу нэвтрүүлэг маань өөрөө бэлтгэлгүй ч бэлтгэлтэй юм шиг жүжиглэх чадварыг шаардаж байсан учраас тухайн үеийн сэтгэн бодох чадвар, хурдыг шаардсан нь жүжигчдийн хувьд өөрсдийгөө сорих, юу чаддагаа харуулах шоу нэвтрүүлэг байсан.
-Анх жүжигчин болох тал дээр хэн илүү дэмжиж байсан бэ?
-Манай гэр бүл, багш нар их дэмждэг байсан. Ээж маань намайг урлагийн хүн болгоно гээд Драмын дугуйланд анх оруулсан даа. Драмын дугуйланд явсны дараа мэргэжил сонгох үедээ жүжигчний шалгалтыг өгч жүжигчин болох гараагаа эхэлсэн. Одоо сургуулиа төгссөн ч суралцаад л явж байна. Жүжигчний мэргэжил гэдэг сурч дуусдаггүй юм байна. Анх 2003 онд жүжигчний сургуульд ороод 2007 онд төгсөж байсан.
-2018 онд “Яг түүн шиг” шоу нэвтрүүлэгт оролцож байсан тухайгаа яриач?
-“Бурхны авралаар чи ирлээ” , “Яг түүн шиг” хоёр адилхан л телевизийн шоу нэвтрүүлэг. Харин “Яг түүн шиг” параоди буюу хүнийг адилхан дуурайх, түүнчлэн дуулж дуурайх байсан. Тэр үед хамгийн их үзэгчдийн саналыг авч байлаа. Тэрэндээ маш их баярладаг. “Бурхны авралаар чи ирлээ” шоу нэвтрүүлгийн хувьд сэтгэн бодох чадвар шаарддаг учир ерөнхийдөө ялгаатай. Урьдчилан бэлдээгүй тайзан дээр шууд гарна гэдэг амаргүй байдаг.
-Та тайзан дээр эмэгтэй дүрд ч тоглодог. Тухайн дүрийг бүтээхэд мэдээж бэлтгэл сургуулилт маш чухал байх?
-Эмэгтэй хүний дүрд тоглодог эрэгтэй жүжигчид олон байдаг. Миний хувьд тайзан дээр нэг хоёр удаа л эмэгтэй болсон. Х-ТҮЦ продакшн олон кино хийсэн нь “Болсон явдал” кинонд эмэгтэй болж найздаа тусалж байгаа Болор-Эрдэнэ залуугийн дүрийг бүтээсэн.МУГЖ Ч.Одончимэг эгч маань найруулж байсан. Тухайн үед би Х-ТҮЦ продакшнд ажиллаж байсан болохоор киноны группынхантай хамтраад инээдмийн төрөл жанрын кинонд тоглож байсан. “Болсон явдал” кино одоо ч гэсэн үзэгчдийн үзэх дуртай киноны нэг байдаг.
-“Эмоци” продакшн өөрсдийн өнгө төрх онцлогийг гаргаж чадсан уу?
-Бид өөрсдийн гэсэн хөлөг онгоцтой болъё, өөрсдөө удирдан зохион байгуулж манлайлъя гэж үзэн “Эмоци” продакшныг анх байгуулсан. Манай хамтлаг өөрсдийн гэсэн өнгө төрх, тусгай үзүүлбэрүүд, олон ангит кино зэрэг олон шинэлэг бүтээлүүдийг үзэгчдэдээ хүргэх гээд суралцаад л явж байна. “Эмоци” продакшны онцлог гэвэл энтертайнмент буюу хөгжим дууг хослуулдаг гэдгээрээ бусдаасаа ялгардаг. Анх арав гаруй хүний бүрэлдэхүүнтэй байгуулагдсан. Одоо өнөр олуулаа болсон.
-“Эмоци” продакшны сүүлийн үеийн сонин хачинаас дурдаач. Ойрын хугацаанд тоглолт хийх төлөвлөгөө байгаа юу?
-Сүүлийн үед хорио цээрийн дэглэмтэй байгаа учраас бид IPTV-д зориулж “Фракц” кино контентийг гуравдугаар сард хийсэн байгаа. “Фракц” кино өнгөрсөн саруудад IPTV-ийн хамгийн их хандалттай контент болж шалгарсанд маш их баяртай байгаа.
-Жүжигчин хүн бүрт анхны дүр хэзээ ч мартагдашгүй дурсамжийг үлдээдэг гэдэг. Дэлгэцэнд мөнхөлсөн анхны дүр тань ямар дүр байсан бэ?
-Уран бүтээлч хүн тухайн бүтээлийг ялгадаггүй байх ёстой гэж боддог. Би хувьдаа өөрийнхөө бүтээсэн дүрүүдээ ялгаж харьцдаггүй, бүх дүрүүдээ өөрийнхөө хүүхэд шиг л хайрладаг.Сургууль төгсдөг жилээ “Ийм нэгэн дурлал” киноны Туулайхүүгийн дүрийг бүтээж байсан. Анхны кино байсан учраас тэр дүрдээ их хайртай байдаг.
Өглөө бүр тантай хамт байдаг “Өдрийн сонин”-ы даваа гаргийн дугаар 16 нүүрээр хэвлэгдэж, та бүхний гар дээр хүрч байна.
Манай энэ удаагийн “Танайд өнжье” буланд Лондон, Лос Анжелос, Японд амьдарч байгаад Монголдоо ирэхдээ Дорнодын Матад суманд суурьшиж, холын буйд сумыг бяцхан Токио болгоно гэж хоёр жил зүтгэсэн Д.Дэмчигсүрэнгийн гэрт өнжлөө.
Ардчилсан намын Үндэсний бодлогын хороо өнгөрсөн баасан гаригт хуралдлаа. Уг хуралдаанаар Ардчилсан намын даргын түр орлон гүйцэтгэгчээр Ц.Тувааныг дэмжсэн юм. Энэ талаар түүнээс цөөн асуултад хариулт авлаа. Тэрээр “Хөл хорионы дэглэмтэй байгаа учраас АН-ын даргын сунгааг ирэх сарын нэгэн хүртэл хойшлууллаа” гэв.
Өдрийн сонины нийтлэлийн бодлого тодорхойлогч гуравдугаар нүүрт “Ерөнхий сайдууд шоронд орох гэмтэй юу” хэмээлээ.
АН-ын даргад нэр дэвшигч, “Монгол дархлаа” тинк танк нэвтрүүлгийн санаачлагч Л.Уртнасантай ярилцлаа. Тэрээр хэлэхдээ “Намын дарга болоод дүрэм, зарчмыг яс барьж, АН-ын шинэчлэлийг төгс утгаар нь хийнэ” гэлээ.
Дуурийн дуучин Э.Мөнгөнчимэгтэй ярилцлаа. Ярилцлагыг XIII нүүрнээс уншаарай.
Дэлгэрэнгүй мэдээллүүдийг уншихыг хүсвэл дараах линкээр бүртгүүлж уншина уу. https://admin.dnn.mn/plugins/news/login/
Эдгээр болон бусад цаг үеийн мэдээ мэдээлэл, ярилцлага, сурвалжлагыг “Өдрийн сонин”-ы мягмар гаргийн дугаараас уншаарай.
Эрхэм уншигч та, манай сонины өнөөдрийн дугаарыг “Монгол шуудан” компанийн нийслэл Улаанбаатар дахь 35 салбар, “Түгээмэл” шуудангийн салбаруудаас болон сонин борлуулах цэгүүд, Хэвлэлийн биржээс худалдан авах боломжтой. Мөн “Мөнгөн завъяа” дахь сонин борлуулах цэг, Сансрын үйлчилгээний төв дэх сонин борлуулах цэг, Хан-Уул дүүргийн 19 дүгээр хорооллын үйлчилгээний төвд байрлах сонин борлуулах цэг, Саппорогийн “Миний дэлгүүр” дэх сонин борлуулах гол гол цэгүүдээс худалдан авч болохыг дуулгая. Түүнчлэн “Өдрийн сонин”-ы өөрийн байранд ирж худалдан авч болно.
Уншигч та “Өдрийн сонин”-ыг захиалан уншихыг хүсвэл 9911-2954, 8811-1375 дугаарт холбогдоно уу. Цахим хэлбэрээр нь захиалахыг хүсвэл 88085029 дугаарт холбогдож дэлгэрэнгүй мэдээллийг аваарай.
“Өдрийн сонин”-той холбоотой мэдээ мэдээллийг 19001987-гоос лавлана уу.
“ӨДРИЙН СОНИН” ӨГЛӨӨ БҮХЭН ТАНТАЙ ХАМТ
Коронавирус халдварт бүх хүн өртөх эрсдэлтэй. Хэн нэгэн таны аюулгүй байдлыг хангана гэж найдахын оронд өөрийгөө болон бусдыг хамгаалахад хувь нэмрээ оруулах ёстой. Үүний тулд та дараах асуултыг өөрөөсөө асуугаарай.
1. Халдварт өртөх эрсдэлээ хэрхэн бууруулах талаар та мэдэх үү?
2. Амны хаалт байнга зүүдэг үү?
3. Бусад хүмүүсээс дор хаяж 1 метрийн зайнаас харьцаж байна уу?
4. Гараа тогтмол угааж, халдваргүйжүүлж байна уу?
5. Эрүүл мэндийн байгууллагын зөвлөмжийг хэрэгжүүлж байна уу?
6. Коронавируст халдварын талаарх албан ёсны мэдээллийг хаанаас авахыг та мэдэх үү?
Та дээрх асуултын хариултаар өөрийгөө коронавирусээс хэрхэн сэргийлж байгаагаа анхаараарай.
Монгол Улсын Засгийн газар, Улсын онцгой комиссоос гадаад улс оронд байгаа эх орондоо ирэх хүсэлтэй иргэдээ татан авах ажиллагааг тасралтгүй зохион байгуулж байна. Энэ долдугаар сард нийт 15 удаагийн нислэг үйлдэхээр төлөвлөсөн.
Энэхүү төлөвлөгөөний дагуу өнөөдөр /2020.07.26/ Улаанбаатар-Франкфурт чиглэлийн тусгай үүргийн онгоц 09.50 цагт Улаанбаатараас хөөрсөн юм. Тусгай үүргийн транзит нислэгээр Европт байгаа 264 иргэн эх орондоо ирэх бөгөөд маргааш буюу 27-ны 05:20 цагт “Буянт-Ухаа” олон улсын нисэх буудалд газардах хуваарьтай байна.
Цаг уурын байгууллагын ирүүлсэн мэдээллээр өнөөдөр баруун болон төвийн аймгуудын нутгийн хойд, говийн аймгуудын нутгийн зүүн хэсэг, зүүн аймгуудын ихэнх нутгаар бороо орно. Салхи ихэнх хугацаанд секундэд 6-11 метр, борооны өмнө түр зуур ширүүсэх төлөвтэй байна.
-Иймд цаг агаарын мэдээ, мэдээллийг цаг тухай бүр сонсон, мэргэжлийн байгууллагаас өгч буй сэрэмжлүүлэг, анхааруулгыг дагах,
-Тээврийн хэрэгслийн жолооч нар хол, ойрын замд гарахдаа тээврийн хэрэгслийн найдвартай байдлыг хангаж, хувийн аюулгүй байдлаа сайтар хангах,
-Аялаж зугаалж, амарч яваа иргэд гол, ус, үерийн аюулаас урьдчилан сэргийлж, бага насны хүүхдийг гол усны ойролцоо тоглуулахгүй байх, хүүхдэд тавих хараа, хяналтаа сайжруулах,
-Гол, ус гатлахдаа баталгаатай зам, гарцаар гарах зэргээр өөрийн болон бусдын амь нас, эд хөрөнгийг болзошгүй эрсдэлээс урьдчилан сэргийлэхийг Онцгой байдлын байгууллагаас анхааруулж байна.