Аргын тооллын нэгдүгээр сарын 6, Сумьяа гариг. Билгийн тооллын 11, шар бич өдөр. Өдрийн наран 08:41 цагт мандан 17:14 цагт жаргана. Энэ өдөр бэр авах, мод суулгах, цэцэрлэг байгуулах, чимэг зүүх, бүжиг наадам хийх, туг дарцаг хийсгэх зэрэгт сайн. Шинэ хувцас өмсөх, эсгэх, чимэг оёх, худалдаа хийхэд харш.
Өдрийн сайн цаг нь хулгана, үхэр, луу, могой, хонь, нохой болой.
Үс шинээр үргээлгэх буюу засуулахад зүс царай сайжирна.
УИХ-ын дарга Г.Занданшатар тэтгэврийн зээлийг тэглэх асуудлаар мэдээлэл хийсэн байна.
Тэрбээр Фэйсбүүк дэх өөрийн албан ёсны хуудастаа “АТГ-аас зарласан албан ёсны мэдээллээр бол авилгачид улсад 11.9 их наяд төгрөгийн хохирол учруулсан байна. Гэтэл ахмадуудын нийт зээл 776 тэрбум буюу 13 дахин бага мөнгө.
Өнөөдрийн Монголыг бүтээсэн ахмад буурлууддаа ТӨР, ТҮМЭН аль аль нь ач санах л учиртай. 2020 оны хоёрдугаар сараас эхэлж тэтгэврийн зээлтэй 233 мянган ахмад Тэтгэврээ авч эхэлнэ” гэж бичжээ.
УИХ-ын даргын дэргэдэх Зөвлөлийн 2020 оны нэгдүгээр сарын 3-ны өдрийн хурлаар УИХ-ын чуулганы ирэх долоо хоногийн нэгдсэн хуралдаанаар хэлэлцэх асуудлын жагсаалтыг баталжээ.
Нэгдүгээр сарын 9, 10-ны Пүрэв, Баасан гаригт 10.00 цагаас:
Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн тухай хуулийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийн төсөл /Улсын Их Хурлын гишүүн Л.Энх-Амгалан нарын 2 гишүүн 2019.12.03-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн, хэлэлцэх эсэх/;
Өнгөрсөн 2019 оны гуравдугаар сарын 22-ны өдөр УИХ-аас шинэчлэн баталсан Хувь хүний орлогын албан татварын тухай хуулийг 2020 оны нэгдүгээр сарын 1-нээс дагаж мөрдөж эхэлсэн.
“Бичил худалдаа, ажил, үйлчилгээний орлого олж байгаа хувь хүний сард төлөх албан татварын хэмжээг аймаг, Нийслэлийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн хурал …. тогтооно” гэсэн хуулийн зохицуулалтыг хэрэгжүүлэхтэй холбоотойгоор иргэдээс санал авч байна.
Тиймээс ЭНД дарж иргэд саналаа өгөх боломжтой юм.
Компьютерийн шинжлэх ухааны боловсрол нь XXI зууны иргэнд байх хамгийн гол чадвараар (literacy for the 21st century) нэрлэгдэж байна. Та бид өдөр тутам программ хангамжийг ямар нэг хэлбэрээр хэрэглэж байдаг бөгөөд яг одоо таны цүнхэнд, халаасанд, бугуйнд яваа компьютерийг удирдаж буй тэрхүү биет бус виртуаль зүйл яг юу болох, хэрхэн ажилладгийг мэдэж авцгаая. Та бүхэнд хүүхдэд зориулсан Монголын анхны кодинг сургалтын “Codecub” төвийн үүсгэн байгуулагч М.Золбаярын хичээлийг хүргэж байна.
КОМПЬЮТЕР
Компьютер нь программын дагуу арифметик, эсвэл логик үйлдлүүдийг өндөр хурдтайгаар гүйцэтгэж тооцоолол хийдэг машин юм. Ямар нэгэн байдлаар программчлах боломжтой техник болгоныг компьютер гэж хэлж болно. Компьютер тухайн агшинд хийж буй үйлдэл нь маш энгийн арифметик, эсвэл логик үйлдэл байдаг. Тиймээс угтаа бол компьютерийн хийх нэгж тооцоолол (computation) бүрийг та үзэг цаас ашиглан амархан хийж чадна. Харин секундэд хэдэн тэрбум удаа гэвэл яах бол? Тэрбум тэрбумаар тоологдох бичил тооцооллууд өнөөдрийн бидний хэрэглэж байгаа ухаалаг тоон технологиудыг бий болгодог.
Компьютер нь техник хангамж (hardware) гэсэн биет хэсэг, программ хангамж (software) гэсэн виртуаль хэсгүүдээс бүрдэх ба аль нэг нь дангаараа ажиллах боломжгүй. Техник хангамж нь өөрөө computer organization гэдэг маш том сэдэв ба эндээс бидэнд яг одоо хэрэг болох ганц зүйл нь процессор юм. Процессорыг бид CPU (Central Processing Unit) гэдэг нэрээр нь мэдэх ба энэхүү эд анги бол дээр дурдсан олон тэрбум тооцооллыг гардан хийдэг уураг тархи юм. Харин бидний цаашаа дэлгэрүүлж үзэх сэдэв бол программ хангамж.
КОДБА ПРОГРАММ
Эдгээр нь ижил төстэй ойлголтууд ба программ зохиох гэдэг нь харьцангуй том дүр зургаар бөгөөд код бичих гэдэг нь тухайн программыг зохиохын тулд программист компьютерт мөр мөрөөр нь зааварчилгаа өгч буй үйл явц юм. Өнөө цагт программыг ихэвчлэн программистуудын баг ажиллаж зохиодог болсон ба программист болгон өөр өөрсдийн хөгжүүлэх хэсгийнхээ кодыг бичнэ гэвэл эдгээр ойлголтуудын ялгаа илүү тодорхой болох байх.
Программыг хамгийн энгийн үгээр тодорхойлбол, ердөө зааварчилгаануудын бүрдэл (set of instructions) гэж хэлж болно. Үүнд зааварчилгаа буюу instruction гэдэг нь тодорхой нэгж үйлдлийг хийлгэхийн тулд процессорт өгч буй комманд юм. Нэгж үйлдэл нь харин ямар ч үйлдэл байж болно. Жишээ нь, ямар нэг өгөгдлийг (data) санах ойд хадгалах, хадгалсан өгөгдлүүд дээр тооцоолол хийх, эсвэл үр дүнг гаргаж харуулах гэх мэт. Программ болгон тодорхой алгоритмд захирагдана.
ПРОГРАММЧЛАЛЫН ХЭЛ
Маш чухал бас сонирхолтой сэдэв рүү орцгооё. Энгийн үгээр хэлэхэд программчлалын хэл гэдэг нь компьютерийн ойлгодог хэл юм. Программчлалын хэлийг ерөнхийд нь доод түвшний хэл (low-level language) ба дээд түвшний хэл (high-level language) гэж хоёр ангилдаг. Доод түвшний хэлэнд машины хэл (machine language) болон ассемблей хэл (assembly language) багтана. Үүнээс машины хэл нь компьютерийн процессорыг шууд удирддаг цорын ганц хэл юм. Өөрөөр хэлбэл, таны компьютерт байгаа Intel Core i7 зөвхөн өөрийн машины хэлээр зааравчилгааг авч ажилладаг гэсэн үг юм. Дээд түвшний хэл дээр бичсэн код процессорыг шууд удирдаж чадахгүй ба замдаа хэд хэдэн дамжлагат хувиргалтаар орж машины хэл болж ажилладаг.
ПРОГРАММЧЛАЛЫН ХЭЛНИЙ ТҮВШИН. ЭДГЭЭРИЙН ДЭЭР ХЭН БАЙХ БОЛ?
Машины хэлээр машины кодыг (machine code) бүтээх ба уг код нь шууд процессор уншаад ажиллуулахад бэлэн хоёртын (binary -компьютерын тооллын систем) хэлбэртэй сигнал байдаг. Онолын хувьд хүн машины хэл дээр шууд код бичиж болох ч практикийн хувьд бүтэхгүйгээс гадна процессорын загвар (ISA-Instruction Set Architecture) болгон өөр өөр хэлтэй.
Дараахь жишээг харцгаая (эх сурвалж: Wikipedia):
00000101
Дээрх найман цифр машин код Zilog Z80 загварын процессорын B регистерт (register-процессорын өөрийнх нь бичил санах ой) хадгалагдсан утгыг нэгээр багасгаж байна. Ийм байдлаар код бичих амаргүй л байх болов уу. Хэрэв магадгүй энэ таны сонирхлыг үнэхээр татаж байвал микропроцессорын программ хангамжийг (microprocessor programming) судалж үзээрэй. Машины код ажиллахад хамгийн сонирхолтой нь яг тухайн агшинд компьютер ямар нэгж үйлдэл хийж буй нь шууд харагдана, ямар нэг хийсвэрлэл, халхавч байхгүй.
Дараагийн түвшний хэл болох ассемблей хэлийг (asm гэж хочилдог) авч үзье. Ассемблей хэл нь машины хэлийг хүн уншихад арай дөхөм болгох үүднээс үсгээр төлөөлүүлсэн mnemonic code юм. Дээрх жишээ кодыг ассемблей хэлээр бичвэл:
DEC B
Ассемблей хэлний гол зорилго нь машины хэлийг хийсвэрлэн хялбарчлах ба үүгээр маш үр ашигтай программуудыг бичдэг.
Одоо харин түвшин ахиж хэлэлцүүлэг хамгийн ихээр өрнөдөг дээд түвшин рүү орцгооё. Дээд түвшний хэлнүүд нь англи хэл дээр үндэслэн зохиогдсон хүн код унших, бичих, сурахад хялбар байхаар бүтээгдсэн хэлнүүд юм. Мөн хийсвэрлэлийг ашигласнаар таны дээд түвшний хэл ашиглан бичсэн код доор нь ямар загвартай процессор ажиллаж байгаагаас үл хамааран хаана ч ажиллана гэсэн үг юм.
Хэрвээ та анзаарсан бол дээрх зурганд дээд түвшний хэл гээд гурван хэл байна. Үүнээс Fortran нь хамгийн анхны дээд түвшний хэл гэгдэх ба 1950-иад онд IBM компани бүтээсэн байна. Pascal нь 1970-аад онд хүчээ авч байсан ба тэр үедээ Америкийн их сургуулиудад анх код зааж эхэлсэн хэл гэгддэг. 90-ээд онд Монголын зарим сургуулиудад мэдээлэл зүйн хичээл дээр ч заадаг байсан.
Голынх нь харин домогт C хэл бөгөөд анх Unix үйлдлийн системд зориулж бүтээгдээд 80-аад оноос ерөнхий программчлалын хэл (general-purpose language) болж тархсан байна. C бол маш хүчирхэг хэл ба өөр бусад дээд түвшний хэлнүүдийг ч C ашиглан бүтээх нь элбэг.
Код сурч буй хүн болгоны хамгийн анх бичдэг Hello, World! (зүгээр л дэлгэцэн дээр эдгээр үгсийг хэвлэх) программыг C дээр бичвэл:
#include <stdio.h>
int main(void)
{printf(“Hello, World!\n”);}
C хэлний амжилт уг хэлэнд тулгуурласан олон төстэй хэлүүд гарч ирэх суурь болсон ба томоохон жишээ гэвэл C++ хэл байна. С++-ыг C хэлний объект-хандалтат (object-oriented programming- программ зохиох нэгэн төрлийн загвар) хувилбар гэж бас ярьдаг боловч хоёр тусдаа хэлнүүд юм. Play Station, Xbox-г программчлахад C++ ашиглана.
Дээд түвшин дотроо бүр өндөр түвшний хэлүүд рүү орцгооё. Эхнийх нь Java гэж 90-ээд онд гарч ирсэн түгээмэл хэл (Sun Microsystems-д бүтээгдэж дараа нь Oracle-ынх болсон) байна. Java ашиглан хийхгүй зүйл гэж үгүй бөгөөд та бидний өдөр тутам хэрэглэдэг Android аппуудыг хүртэл Java дээр бичнэ. Hello, World!-г Java-гаар бичье:
public class HelloWorldApp {
public static void main(String[] args) {
System.out.println(“Hello, World!”);
}
}
Харин өнөөдөр дэлхий даяар бүх салбарт хэрэглээ нь хамгийн хурдацтай өсч буй нэгэн дээд түвшний хэл бол Python билээ. Python нь өнөө цагийн #1 хэл гэдгийг хэн хүнгүй хүлээн зөвшөөрөх ба энэхүү хэл нь хиймэл оюун, өгөгдлийн шинжлэх ухаан, вэб хөгжүүлэлт, автоматжуулалт гээд орчин үеийн чухал салбаруудад өргөн хэрэглэгдэж байна. Уншихад ойлгомжтой, энгийн бөгөөд товчхон бичиглэлтэй байдал нь анхлан суралцагсад код бичиж эхлэхэд нэн тохиромжтой хэл юм. Hello, World!-г Python-оор бичвэл ердөө ганц л мөр код болох юм:
print (“Hello, World!”)
Цаашилбал, өөр мянга мянган программчлалын хэлүүд байх ба бусад түгээмэл хэрэглэгдэх ерөнхий программчлалын хэлүүдээс дурдвал JavaScript, C#, PHP, Ruby, Perl, R, Swift, Go, Kotlin, Julia гээд программистуудын сонголт арвин. Гагцхүү хэр ирээдүйтэй хэлийг сонгож цаг заваа гарган сурах вэ гэдэг л чухал юм.
“Түмэн шувуут” компанийн гүйцэтгэх захирал Ж.Болдтой ярилцлаа.
-МҮХАҮТ-аас зохион байгуулдаг “Энтепренер-2019”-ийн хүнсний салбарын онцлох аж ахуйн нэгжээр шалгарсанд баяр хүргэе. IPO хийснээсээ хойш ямар бүтээн байгуулалтууд өрнүүлээд байна вэ?
-Баярлалаа. IPO гаргаж иргэдээс татан төвлөрүүлсэн хөрөнгөөр олон үйлдвэр байгууллаа, богино хугацаанд. Шувууны аж ахуйгаа өргөтгөх зорилго тавиад ажиллаж байна. Өндөгнийхөө үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлнэ. IPO-гийн төслийн хүрээнд гэж яривал эхлээд шувууны аж ахуйгаа 40 мянган өндөглөгчөөр нэмэгдүүлэхээр тооцсон. Тэр ажил маань бүрэн хийгдэж дууслаа. Шинэ үйлдвэрээс гарсан өндөг хэрэглэгчдэд хүрч байна. Шувууны сангасыг боловсруулж органик бордоо хийх үйлдвэрийг хуваарийн дагуу барилаа. Хавраас зах зээлд бордоо нийлүүлнэ. Японы тоног төхөөрөмж, технологиор барьсан үйлдвэр байгаа. Увс аймагт усалгаатай газар тариалангийн төсөл хэрэгжүүллээ. 750 га талбайд усалгаатай газар тариалан эрхэлж эхний жилийн ургацаа амжилттай авлаа.
-Энэ жил хичнээн тонн буудай хураав?
-Энэ жил мянгаад тонн улаанбуудай хураалаа. Хурааж авсан будааныхаа чанараар Увс аймагт тэргүүлсэн. Үүнээс гадна шувууны аж ахуйн шинэ цогцолбор байгуулахаар ажиллаж байна. 350 мянган шувуутай байх юм. Эхний ээлжинд хоёр иж бүрэн барилгыг тоног төхөөрөмжтэй нь барьж байна. Яг одоо угсралтын ажил нь үргэлжилж байгаа. Өндгийг хэрэглэгчдэд хүргэх хүртэл хадгалах зориулалттай, орчин үеийн стандартын шаардлага хангасан иж бүрэн хөргөлт, агааржуулалтын системтэй агуулахын цогцолбор барилаа. Энэ мэт том ажлуудыг өнөө жил хийж гүйцэтгээд байна. Ийм их ажлыг өөрсдийн хөрөнгө хүчээр хийх боломжгүй. “Түмэн шувуут” компани түмнийх болж иргэдийнхээ дэмжлэгийг авсан болохоор том ажлуудын ард гарч чадлаа.
-Танай компанийн хувьцааны ханш ямархуу байна?
-Хувьцааны ханш жаахан уналттай байна. 150 орчим төгрөгийн ханштай яваа. Унаж байгаа шалтгаан нь компанийн үйл ажиллагаатай холбоогүй. Хөрөнгийн зах зээлийн шинжээчид хувьцааны ханш унасан шалтгааныг богино хугацаанд тоглолт хийдэг хүмүүсээс шалтгаалсан гэж тайлбарлаж байгаа. Хөрөнгийн зах зээлийн тоглогчдын дунд хувьцааны үнэ өсөхөөр зарна гэсэн ойлголттой хүмүүс байдаг юм билээ.
-Ийм сонирхлоор хувьцаа авсан хүмүүс хувьцаагаа зарангуут ханш унах үзэгдэл ажиглагдаж байна гэж үү?
-Та зөв ойлгосон байна. Хувьцаа эзэмшигчдэдээ хандаж хэлэхэд хувьцааны ханшийн өнөөгийн уналт түр зуурын үзэгдэл гэмээр байна. Компанийн үйл ажиллагаа сайн байгаа учраас хувьцааны ханш өсөх нь тодорхой.
-Танай компани хувьцаа эзэмшигчдэдээ жил бүр цэвэр ашгийнхаа 30 хувийг ногдол ашиг болгож тараана гэж байгаа. Энэ жилийн чинь цэвэр ашиг төлөвлөсөндөө хүрэв үү?
-Компанийн цэвэр ашиг төлөвлөсөн хэмжээндээ хүрлээ. 3.7 тэрбум төгрөгийн цэвэр ашигтай ажиллах таамаг байсан. Цэвэр ашиг маань таамаглалаас бага зэрэг давах байх. Ногдол ашгийн хувьд амласнаараа олгоно. Ногдол ашиг олгоод компанийн үйл ажиллагаа сайжрахаар хувьцааны ханш өснө. 5-10 жилийн дараа гэхэд манай хувьцааны үнэ хэд дахин өсөх нь тодорхой байгаа. Хувьцаа худалдаж авсан хүмүүс бол түр зуурын, богино хугацааны үр дүн харж суугаа хүмүүс биш, хөрөнгө оруулагчид. Хөрөнгө оруулсан мөнгөнийхөө үр ашгийг хүртэхэд тодорхой хугацаа хэрэгтэй гэж компанийнхаа хувьцаа эзэмшигчдэд хэлмээр байна.
-Танайх өндөгний зах зээлийн хэдэн хувийг хангаж байна вэ?
-Монголчууд жилд 300 сая өндөг хэрэглэдэг. 150 саяыг нь өөрсдөө үйлдвэрлэдэг. “Түмэн шувуут”, НВЦ-гийн “Баян” гэж шувууны аж ахуй нийлээд нийт зах зээлийнхээ 85 хувийг өндгөөр хангадаг. Үлдсэн 15 хувийг жижиг аж ахуйнууд нийлүүлдэг. Импортоор орж ирдэг 150 сая өндөгний хэмжээг багасгах, цаашлаад яривал дотоодын өндөгний хэрэглээгээ 100 хувь хангадаг болмоор байгаа юм. Үүнийг “Түмэн шувуут” ганцаараа хийхгүй. Бүх компани өндөгнийхөө үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлэх хэрэгтэй. Оросын компаниудаас өндөг худалдаж авдаг мөнгөө дотооддоо авч үлдэх боломж бий.
-Өндөгний үйлдвэрлэлээ хэр хэмжээгээр өсгөхөөр байгаа вэ?
-Манайх жилдээ 65 сая өндөг үйлдвэрлэдэг байсан юм. Энэ тоогоо хоёр дахин өсгөх бодолтой ажиллаж байна.
-Өндөгний хувьд үндэсний үйлдвэрлэгчид нийт хэрэглээнийхээ талыг хангаж байна. Тахианы махны хувьд гээд харахаар дотоодын нийт хэрэглээний арван хувийг хангаж чадаж байна уу?
-“Оргио” тахианы аж ахуй нийт зах зээлийн арван хувийг л хангаж байгаа. Үлдсэн 90 хувийг нь импортоор хангадаг. Манай улс Орос, Хятад, Бразилаас тахианы мах импортолж байна.
-Импортын тахианы мах чанарын хувьд эргэлзээтэй гэсэн ойлголт хэрэглэгчдэд байдаг. “Түмэн шувуут” компани энэ зах зээл рүү орно гэж байсан. Хэзээнээс орох бол?
-Бидэнд тийм төлөвлөгөө байсан ч эхлээд өндөглөгчийн аж ахуйгаа өргөжүүлэх шийдэлд хүрсэн. Эдийн засаг, санхүүгийн тооцоо хийгээд үзэхээр юуны өмнө өндөглөгчийн аж ахуйдаа төвлөрч ажиллахаас аргагүй байна. Тодорхой хугацааны дараа махны зах зээл рүү орно гэж бодож байгаа.
-Танайхаас селен, омего, иодтой гээд хэд хэдэн төрлийн өндөг зах зээлд нийлүүлдэг. Шувууны аж ахуй хөгжсөн газруудад байдаг бүтээгдэхүүнүүд үү, танайхаас шинээр санаачилж гаргаж байгаа бүтээгдэхүүн үү?
-Шувууны аж ахуй хөгжсөн газруудад байдаг бүтээгдэхүүн. Селентэй өндөг гээд ярихад л органик селенийг шувууныхаа тэжээлд хольдог. Хольсон тэжээлээрээ нэг байрны шувууг тэжээгээд тухайн байрнаас гарсан өндгийг тусгайлан савлаад зах зээлд нийлүүлдэг юм. Манайх шиг далайгаас хол, өндөрлөг газар амьдардаг газрын иргэдэд омега, селен зайлшгүй хэрэгцээтэй. Нийгмийн эрүүл мэндийн хүрээлэнгээс гаргасан судалгаанд үндэслэж гаргасан бүтээгдэхүүн.
-Тулгамдаж байгаа асуудал бий юү?
-Хэд хэдэн асуудал бий. Онцлоод хоёр асуудлаа хэлмээр байна. Хоёр гурван жилийн өмнө үйлдвэрлэлийн тоног төхөөрөмжийг импортоор оруулж ирэхэд татвараас хөнгөлдөг байсан. Харин одоо энэ хөнгөлөлт байхгүй болсон. Манай компани гэхэд л өнгөрсөн жил шувууны аж ахуйн нэлээд тоног төхөөрөмжийг импортоор оруулж ирсэн. Шувууны аж ахуйн тоног төхөөрөмжийг мэдээж Монголд үйлдвэрлэх боломжгүй. Монголд үйлдвэрлэж чадахгүй үйлдвэрлэлийн зориулалттай тоног төхөөрөмжийг гааль, НӨАТ-аас чөлөөлсөн нь тухайн үед маш том дэмжлэг болж байсан. Энэ дэмжлэг зогссон нь ганц манайд ч биш бүх үйлдвэрлэгчдэд бэрхшээл болж байгаа. Үйлдвэрлэгчдийн зардал өсөх нь бүтээгдэхүүний үнэ өндөр болох, үйлдвэрлэлээ эрчимтэйгээр нэмэгдүүлж чадахгүйд хүрэх зэрэг асуудлыг дагуулна. Хоёрдугаар асуудал гэвэл улаанбуудайтай холбоотой. Бид дотоодод ургасан улаанбуудайг тэжээлийн зориулалтаар худалдаж авдаг. Тэжээлийн үйлдвэрт тушаасан улаанбуудайнд Тариалан эрхлэлтийг дэмжих сангийн урамшуулал ирдэггүй. Тариаланчид буудайгаа гурилын үйлдвэрт тушаавал урамшуулал авдаг гэсэн асуудал байна.
-Урамшуулал өгдөггүй учраас тариаланчид улаанбуудайгаа тэжээлийн үйлдвэрт тушаах сонирхолгүй байдаг байх нь…?
-Урамшуулал өгөхгүй учраас будаагаа нийлүүлэх сонирхолгүй байна гэж шууд хэлдэг л дээ. Ерөнхий сайд энэ жил улаанбуудайны урамшууллыг 100 мянган төгрөг болгоно гээд зарлачихсан. Тариалан эрхлэгчид 100 мянган төгрөгийн урамшууллаа авахын тулд гурилын үйлдвэрт өгөхөөс аргагүй болдог. Ийм шалтгаанаар дотоодоос улаанбуудай авахад маш хүндрэлтэй болж байна. Урамшууллын 100 мянган төгрөгийг бид өөрсдөө төлж худалдаж авах нөхцөл үүсч байна гэсэн үг. Манай тэжээлийн үйлдвэр зөвхөн шувууны тэжээл үйлдвэрлэдэггүй. Бүх малын тэжээл үйлдвэрлэдэг. Малын тэжээлд үр тариа тодорхой хэмжээгээр ордог юм. Ер нь улаанбуудай зөвхөн гурил үйлдвэрлэдэг бүтээгдэхүүн биш л дээ. Тэгэхээр тэжээлд орж байгаа улаанбуудайг урамшуулалд давхар хамруулмаар байгаа юм. Үүнээс гадна улаанбуудай тариалдаг хүмүүс НӨАТ төлдөггүй. Өөрөөр хэлбэл, бид НӨАТ-гүй бараа аваад, бүтээгдэхүүнээ худалдахдаа НӨАТ төлдөг. Улаанбуудай НӨАТ-гүй байсан ч бид өмнөөс нь НӨАТ төлж зах зээлд гаргадаг гэсэн үг.
-Та түрүүн шувууны аж ахуйнхан дотоодын хэрэглээгээ 100 хувь хангах боломжтой гэж ярьсан. Жижиг аж ахуйн нэгжүүд ч юм уу, хувь хүн шувууны аж ахуй руу оръё гээд танайхаас сургалт, зөвлөгөө авахыг хүсвэл “Түмэн шувуут” компани туслахад бэлэн үү?
-Бэлэн. Шувууны аж ахуй байгуулъя гээд ирвэл сургалт арга зүйн туслалцаа үзүүлэхэд асуудалгүй. Жишээ нь, аймгуудад ажилладаг жижиг фермерүүдэд сургалт арга зүйн талаас зөвлөж хамтарч ажиллахад бэлэн байна. “Түмэн шувуут” ганцаараа дотоодын зах зээлээ хангана гээд яваа зүйл ерөөсөө байхгүй. Наад зах нь аймгуудад 5-10 мянган шувуутай жижиг үйлдвэр байгуулж аймгуудынхаа хэрэгцээг хангадаг болох хэрэгтэй.
Английн Премьер Лигийн топ баг болох Лондонгийн “Арсенал” гэж бий. Энэ жил амжилт нь жаахан гавьдаггүй, дотоодынхоо тэмцээнд хүснэгтийн дундуур бичигдэж улирал дуусах яагаа ч үгүй байхад ахлах дасгалжуулагчаа солиод базаахгүй л байгаа. Муу дээр муухай, муухай дээр улцан гэгчээр ядаж байхад нь тус багийн цагтаа лидер нь байсан одоо сэлгээний сандлын зай бөглөгч болчихоод буй Месут Озил хэмээх турк гаралтай герман хөлбөмбөгч гэнэт улс төрийн идэвх нь хөдлөн Хятадын дотоод бодлогын талаар твиттертээ үзэл бодлоо илэрхийлээд баахан шуугиан тарьчихлаа. Лал шашинтай Озил өнгөрөгч долоо хоногийн эхээр өөрийнхөө твиттерт үлдээсэн сэтгэгдэлдээ “Дорнод Туркестан хэмээх лалын нийгмийн гүн шархалсан газар байна. Тэнд коран судрыг шатааж, сүм, сургуулийг нураан шашин нэгт ах дүүсийг маань хавчин гадуурхаж байхад лалын нийгэм чимээгүй л байх юм,..” гээд хятадуудыг нэлээн муулсан зүйлс бичжээ. Бага зэрэг тодруулахад Уйгар Шинжааны өөртөө засах орон нь Хятад улсын баруун хойд хэсэгт оршдог, ихэвчлэн лал шашинтангуудаас бүрдсэн үе үе тусгаар улс болно хэмээн эсэргүүцэл үзүүлж зарим тохиолдолд олныг хамарсан дэлбэрэлт, тэслэлт гарч үймээн самуун дэгдчихдэг нутаг бөлгөө. Маргааш нь “Арсенал”-“Ман Сити” гэсэн тэр тойргийнхоо хамгийн том тоглолт хүлээгдэж байхад ийм мэдээ нийтэлж хятадуудыг “загатнууллаа”. Хятадын Гадаад хэргийн яамны төлөөлөгч Гэн Шуан “Эрхэм Озил худал хуурмаг мэдээлэлд итгэн буруу мэдээлэл нийтийн сүлжээнд цацсанд харамсаж байна. Хэрвээ танд боломж олдвол Шинжаан мужийг өөрийн биеэр ирж үзээд бодит байдалтай газар дээр нь танилцвал бүрэн таатай байх болно” гэж хэлсэн ч асуудал хаагдсангүй.Тэгээд хятадууд хариуг удаан хүлээлгэлгүй өгч уг тоглолтын шууд нэвтрүүлгийг цуцалж, удирдлага нь албан ёсны уучлал гуйтал тодорхойгүй хугацаагаар “Арсенал”-тай холбоотой ямар ч мэдээ, мэдээллийг төрийн хэвлэлээр цацахгүй байхаар шийдвэрлэсэн бол Хятад улс дахь “Арсенал”-ыг дэмжих фэн клубийнхэн Озилын цамцыг шатааж эсэргүүцлээ илэрхийллээ. “Арсенал” урд хөршийнхнөөс айхаас өөр аргагүй юм. Хятадын нийтийн сүлжээ болох Weibo-д гэхэд таван сая хүн “Арсенал”-ын вэб хуудаст бүртгэлтэй, клуб өөрөө Хятад улсын гар утасны хамгийн том компани Huawei, авто концерн Byd зэрэгтэй удаан хугацааны зар сурталчилгааны өчнөөн сая фунтын гэрээтэй гээд айхаар том бизнесүүд нь шатах ирмэгт ирлээ шүү дээ. Тиймээс Озилын нийтлэлийн дараа өдөр нь л “Арсенал” мэдэгдэл гаргаж “Энэ бол тухайн хүний хувийн үзэл бодол, клуб хэзээ ч бусад улсын хэрэгт оролцдоггүй, улс төрөөс ангид байгууллага билээ” гэж зайгаа барьсан ч уучлал гуйгаагүй. Уучлал гуйвал түмэн олон балиашигуудынхаа өмнө ичгэвтэр байдалд орчих гээд байдаг, эс тэгвээс мөнгөө алдчих гээд байдаг. Хадны завсар хавчигдсан халиуны зулзага болоод дуусч байх шиг. Хятадуудын үзүүлэх нөлөө ингээд зогсохгүй, бүхэл бүтэн Премьер лигийг хамраад ирвэл яах вэ гэдэг асуудал ч босно. Учир нь Английн Премьер Лигийн тоглолтуудыг нутагтаа дамжуулах эрхийг Хятад улсын төрийн өмчит CCTV телевиз гурван жилийн хугацаатай 564 сая фунт стерлингээр худалдаж авсан нь хамгийн том хөрөнгө оруулалтуудынх нь нэг бөгөөд үүнийгээ ч цуцлах аюул бий. “Арсенал” харин чимээгүйхэн байж байгаад өвлийн наймааны цонхоор Озилыг Германы “Кельн”-д зарчихаад айдсаа арилгах арга олсон бололтой. Эс бөгөөс өнгөрөгч намар Америкийн мэргэжлийн сагсан бөмбөгийн лиг НБА нэг хүний ганц мөр өгүүлбэрээс шалтгаалан олон тэрбум доллараар шатсан замаар гүйчих гээд болдоггүй ээ. “Хьюстон Рокетс” багийн ерөнхий менежер Дэрил Мори “Гонгконгтой хамт.
Эрх чөлөөнийхөө төлөө тэмцээрэй” гэж сэтгэгдлээ бичээд удалгүй устгачихсан ч олон хүний хараанд өртөж нийтийг хамарсан шүүмжлэлийг дагуулсан билээ. “Хьюстон Рокетс” бол зүгээр л НБА-гийн гучин багийн нэг биш, тэнд Хятадын хамгийн нэр хүндтэй сагсан бөмбөгч Яо Мин тоглож байсан, Хятад улсдаа асар их хөгжөөн дэмжигчтэй, урд хөршийн номер нэг НБА-гийн баг нь юм шүү дээ. Асар их шуугиан тэр мэдэгдлийн дараа өрнөж эцэстээ Леброн Жэймсээс эхлүүлээд НБА-гийн коммисар Адам Сильвэр хүртэлх хүмүүс Мориг шүүмжилсэн ч тусыг олоогүй. Бүрэн бус мэдээллээс үзэхэд НБА ганц өгүүлбэрээс шалтгаалан дөрвөн тэрбум ам долларын алдагдал хүлээсэн гэлцэх юм.
Д.БАТ-ЭРДЭНЭ
Энэ оноос хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээ 420 мянган төгрөг болсон. Үүнтэй холбоотойгоор хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээнээс тооцож даатгалаа төлдөг иргэд сард 56700 төгрөг төлөхөөр болсныг Нийгмийн даатгалын Ерөнхий газраас мэдэгдлээ. Тодруулбал, сайн дурын даатгалын шимтгэлээ хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээгээр төлж байсан иргэд Хөдөлмөр, нийгмийн зөвшлийн гурван талт Үндэсний хорооноос шинэчлэн тогтоож, 56700 төгрөгөөр тооцон, шимтгэлээ төлснөөр гэрээний хугацаа сунгагдсанд тооцох юм.
Сайн дурын даатгалыг хөдөлмөрийн хөлсний дээд хэмжээнээс төлдөг байсан иргэд, шимтгэл төлөх хугацаа, сарын хөдөлмөрийн хөлс түүнтэй адилтгах орлогоо өөрчлөх зэрэг гэрээгээ зайлшгүй шинэчлэх шаардлагатай иргэд, түүнчлэн анх удаа сайн дурын даатгалд хамрагдах бол харъяа Нийгмийн даатгалын хэлтэстээ өөрийн биеэр очих аж.
Австрали Улсын New South Wales, Queensland мужуудаас эхэлсэн ойн түймэр газар авч, Victoria, ACT мужуудыг хамран хүний амь эрсдэн, өмч хөрөнгө сүйдсэн харамсалтай явдал гарч буйг та нар сайн мэдэж байгаа.
Иймд дээрх мужуудад ажиллаж, амьдарч байгаа Монгол иргэд Та бүхнийг анхаарал болгоомжтой байж, тус тусын орон нутгийн засаг захиргаанаас гаргаж буй сэрэмжлүүлэгт анхаарал хандуулж, мөрдөж ажиллахыг зөвлөж байна.
ЭЛЧИН САЙДЫН ЯАМ
Монгол улсын Засгийн газрын түүхий нүүрсийг хориглох тухай 62 дугаар тогтоолыг хэрэгжүүлэх ажлын хүрээнд Нийслэлийн Мэргэжлийн Хяналтын газрын 500-аад албан хаагч 5 чиглэлээр хяналт шалгалтын обьектуудад хуваарилагдан ажиллаж байна.
1. Нийслэлийн Мэргэжлийн хяналтын газар, Нийслэлийн Цагдаагийн Удирдах газар, Нийслэлийн Онцгой байдлын газар, Нийслэлийн Эрүүл мэндийн газрын хамтарсан шуурхай штаб нийслэл, дүүргүүдэд байрлаж, албан хаагчид хуваарийн дагуу 24 цагаар ажиллаж байна. Төв штаб нь Нийслэлийн Мэргэжлийн хяналтын газарт байрлаж, 70128012, 98807012 дугаарын утсаар угаарын хийн хордлогын дуудлага мэдээллийг авч, хийн хордлогын учир шалтгааныг тодорхойлох, түүхий нүүрс түлсэн, хот руу оруулж ирэхээр завдсан зөрчил мэдээллийг нэгтгэж, ҮАБЗ, ТЕГ, Нийслэл зэрэг холбогдох төрийн байгууллагуудад яаралтай хүргэх мэдээлэх үүрэгтэй.
2. Сайжруулсан түлшний үйлдвэрлийн хүртээмж, савлагаа, худалдаа, эрэлт нийлүүлэлтийг судлах зорилгоор Таван толгой ХХК-ийн дундын борлуулалтын 27 цэг, жижиглэн борлуулалтын 347 цэгүүдэд хяналт тавьж ажиллаж байна. Албан хаагчид долоо хоногийн 1,3,5 дахь өдрүүдэд борлуулалтын цэгүүдэд, 2,4 дахь өдрүүдэд дундын цэгүүдэд хүрч холбогдох арга хэмжээг авч ажиллах юм.
3. Тавантолгой ХХК дээр 24 цагаар ажиллаж буй албан хаагчид үйлдвэрлэлийн технологийн процесст хяналт тавих, хөдөлмөрийн аюулгүй байдлыг хангуулах, бүтээгдэхүүний нөөц түгээлт хадгалалтанд хяналт тавьж, тоо бүртгэлийг хийж, мэдээллийг Нийслэлийн Төв штабт хүргэдэг.
4. Авто тээврийн шалган нэвтрүүлэх 8 товчоодод ажиллаж буй албан хаагчид нийслэлд орж, гарч буй тээврийн хэрэгсэлд 24 цагаар хяналт шалгалт хийж, түүхий нүүрс нийслэлд оруулж ирэхээр завдсан үйлдлийг таслан зогсоож, Амгалангийн дулааны цахилгаан станцад буулгуулж, зөрчил гаргасан аж ахуй нэгж, иргэдэд Зөрчлийн хуулиар арга хэмжээ авч ажиллаж байна.
5. Агаарын чанарын хэлтсээс нүүрс түлэх зөвшөөрөлтэй 243 обьектын 389 зуух, янданд утааны шүүлтүүр тавиулах, зөвшөөрөгдсөнөөс илүү хэмжээгээр түүхий нүүрс оруулж ирсэн эсэх зэрэг асуудлуудад байнгын хяналт тавьж байна.