НӨАТ-ын урамшууллын сугалааны тохирлын нэвтрүүлэг нэгдүгээр сарын 19-ний Ням гарагт 18:40 цагт Боловсрол телевизээр орон даяар шууд явагдана.
Энэ удаагийн тохирлын супер шагнал 60,000,000 /60 сая/ төгрөг.
Хөвсгөл аймгийн Мөрөн сумын Уст багийн 17 дугаар гудамжинд Нүнжиг хүнсний цехд ажилладаг тус сумын харьяат иргэн 44 настай эмэгтэй У энэ сарын 2-ны өдөр сураггүй алга болжээ. Тэрбээр тус өдөр 11.00-12.00 цагийн орчим утасны нэгж авах гэж ажлаасаа гарч яваад сураггүй болсон учраас тус аймгийн Цагдаагийн газар эрэн сурвалжилсан боловч үр дүнд хүрээгүй байна.
Ийн ар гэрийнхэн нь эрэн хайх хүсэлтийг энэ сарын 5-ны өдрийн 11.00 цагт аймгийн Онцгой байдлын газарт ирүүлжээ. Тус аймгийн Онцгой байдлын газрын Эрэн хайх, аврах салбарын алба хаагчид, сайн дурын нийт 25 хүн эрэн хайх ажиллагааг үргэлжлүүлж байсан ч ар гэрийнхэн нь өөрсдөө хайх шийдвэр гаргасан учраас алба хаагчид эрэн хайх ажиллагааг зогсоосон байна.
Өнгөрсөн шөнө буюу нэгдүгээр сарын 7-ны 03.00 цагийн үед Энхтайван гүүрнээс эрэгтэй хүн уналаа гэдэг дуудлага мэдээлэл цагдаагийн байгууллагад иржээ. Уг хэрэг Энхтайваны гүүрний камерын хяналтын бичлэгт бичигдэж үлдсэн бөгөөд талийгаач гүүрний хашлага дээр зогсч байгаад ямар нэгэн гаднын нөлөөгүйгээр арагшаа унасан хэмээн эх сурвалж хэллээ.
Өнөөдрөөс эхлэн автобуснуудад суурилуулсан камерын бичлэгээр нэгдүгээр эгнээгээр зорчиж журам зөрчсөн автомашинуудад зөрчлийн хуулиар хариуцлага тооцохоор боллоо. Хотын төвийн гудамжаар том оврын автобусыг зөвхөн нэгдүгээр эгнээгээр зорчуулах шийдвэрийг 2010 оноос эхлэн өнөөдрийг хүртэл мөрдсөөр ирсэн. Энэ журам төдийлөн хэрэгжихгүй байгаагаас замын түгжрэлд тодорхой хэмжээгээр нөлөөлж байна хэмээн иргэд шүүмжилдэг.
Иймд зөвхөн нийтийн тээврийн хэрэгсэлд зориулагдсан тэмдэг бүхий эгнээгээр явж байгаад камер харангуутаа буцаж эгнээндээ орох гэж бусдад хүндрэл учруулдаг, халтуур хийж автобусны буудал дээр байнга зогсдог, явган хүний зам дээр машинаа орхиод явдаг зэрэг зөрчлүүдэд торгууль ногдуулахаар болжээ.
Шинэ он гарлаа. Ард түмний ааш аяг, хандлага чигийг анзаарах нь ээ шинэ эргэлт, шинэ сонголтын жил болохоор байна. Иргэд өмнөх шиг популист улстөрчдийг дагаж хуйлрахаа больчихож. Хэн нь үнэн, хэн нь худлаа яриад явааг ялгаж салгаж эхэлсэн зураг харагдаж байна. Олзуурхахаар өнцөг мөнөөсөө мөн. Амьдралд нь нэмэртэй зүйл ярьж, хэрэгтэй шийдэл хайж зүтгэж яваа улстөрчдийн үгийг тогтож сонсдог хүний тоо сонгуулиас сонгуулийн хооронд нэмэгдэж байгаа. Наад зах нь л өмнө нь уул уурхай гэхээр үзэж чаддаггүй байсан нийт олонх одоо уул уурхайгаас ихэнх доллараа олдог, доллар олох хэрээр төгрөгийн ханш сулардаггүй, авдаг хэдээрээ амьдралаа дажгүй аваад явах бололцоотой гэдгийг олооод харчихаж. Товчхондоо уул уурхайгүй бол хэцүүднэ гэдгийг нийгмээрээ хүлээн зөвшөөрдөг болжээ.
Төдийгөөс өдий хүртэл орон нутгийн иргэд уул уурхайг хориглож, тэмцэж, хаахыг шаардсаар ирсэн гэхэд дэгсдүүлэг болохгүй. Дахин онцлоход энэ байдал өөрчлөгдөж байна. Уурхайтай газар амьдрал буцалж, амьжиргаа дээшилж, уурхай дагаад үйлдвэрлэл хөгждөг гэдгийг мэдэрчихээр аргагүй л дээ. Уул уурхай гэхээр уурхай ажиллуулах төдий ажил биш болохыг олонхоороо олоод харчихна гэдэг том олзуурхал. Олборлолт явуулж байгаа уурхайг дагаад шатахуун, ариун цэврийн цаас нийлүүлдэг компанийн бизнес цэцэглэж, ажлын хувцас, хүрз жоотуунаас эхлээд цемент, тоосго гээд өчнөөн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл хөгждөгийг мэдэхтэйгээ болоод байна, нийт олноороо. Байгалийн баялгийнхаа ашиг шимийг хүртэж буй аймгууд нүдэн дээр нь хөгжиж цэцэглээд байхад арга ч үгүй биз. Шуудхан хэлэхэд өнөөдөр уул уурхайгаас өөр гялайж, гялтайж байгаа зүйл үнэндээ алга.
Мэдээж уул уурхай бол эдийн засаг тэлэх суурь. Уул уурхайгаас олох мөнгөөр бусад салбараа өндийлгөөд ирвэл Монголын эдийн засаг дороо тэлээд ирнэ. Энэ онд болон ирэх жилүүдэд цөөнгүй сайн мэдээ биднийг хүлээж байгаа. Энэтхэгийн Засгийн газрын хөнгөлөлттэй зээлээр барьж буй нефтийн үйлдвэр 2021 оноос ашиглалтад орно. Таван толгойн нүүрсний ордоос Улаанбаатар руу метан хий нийлүүлээд эхлэх байх. Нүүрсний давхаргын метан хий нийслэлийнхний гэрийг дулаацуулаад эхэлбэл агаарын бохирдол асуудал биш болно. Одоогоор манай улс Австралийн компанитай хамтарч Таван толгойн орд дээр метан хийн нарийвчилсан судалгаа хийж байгаа. Амжилттай болбол нийслэлчүүдийг хийгээр хангахаас гадна урд хөрш рүү экспортолж доллар олох ч боломж бий.
Оюу толгойн гүний уурхайн бүтээн байгуулалт амжилттай үргэлжилж байна. Түрүү жилийн сүүлээр гэхэд л үйлдвэрлэлийн хоёрдугаар босоо ам нь ашиглалтад орчихсон. Хүнээр бол уушги нь ажиллаад эхэлчихлээ гэж учир мэдэх улс олзуурхаж байна лээ. Нээрээ л тийм. Оюу толгойн гүний уурхайн бүтээн байгуулалт өнөө жил амжилттай үргэлжилж таарна. Оюу толгойн ордын нийт баялаг, өгөөжийн 80 хувийг агуулж буй гүний уурхай бүрэн хүчин чадлаараа ажиллах хугацааг 2022 он хавьцаа гэж товлож буй. Оюу толгойн гүний уурхай ашиглалтад орчихвол төсөвт орох өгөөж нь эрс дээшлээд ирнэ. Дагаад эдийн засагт үзүүлэх дам нөлөө нь ч огцом өснө. Өнөө ч эдийн засгийн хөдөлгөгч хүч болж яваа Оюу толгой бүрэн хүчин чадлаараа ажиллаж эхлэх тэр цагт монголчууд энэ төслийн үр өгөөжийг илүү тодоор мэдэрнэ. Тэр хэрээр уул уурхайг адлах иргэдийн хандлага зөөлөрнө, хайгуул, олборлолтыг эсэргүүцэн жагсдаг элдэв цуглааны тоо цөөрнө. Уул уурхайг эсэргүүцэж попроод л УИХ-ын гишүүн болдог зөвхөн Монголд л байдаг гайхмаар үзэгдэл домог болно. Уул уурхайн хувьд нэмж хэлэхэд хариуцлагагүй ажиллаж яваа жижиг уурхайнуудад төр төмөр нүүрээ харуулж, хариуцлагатай, эдийн засагт өгөөжөө өгсөн төсөл хэрэгжүүлж яваа компаниудаа дэмжээд дэмнээд явчихад л улсаараа дажгүй амьдрах асуудал биш.
Хайгуулын салбараа хааж боосон бодлого хэрэгжиж байгаа ч одоо хэрэгжиж яваа цөөн сайн төсөл бий. Оюу толгойн дараа жагсахуйц том орд нээх амбицтай “Кинкора”-гийн төсөл байна. Алт, зэсний дажгүй орд нээх ажил нь энэ жил ч үргэлжилнэ. Баянхонгор аймаг дахь Баян хөндийн алтны гэж ирээд яривал цөөн ч гэлээ хайгуулын төсөл хэрэгжиж байгаа нь эдийн засгийн гялтайх мэдээнүүдийн нэгд зүй ёсоор багтана.
Таван толгой компанийг IPO-г дурдахгүй өнгөрч болохгүй. Компанийн 30 хүртэлх хувийн хувьцааг Олон улсын хөрөнгийн биржээр арилжаалж хөрөнгө босгоно гэсэн зорилгыг Засгийн газар өмнөө тавиад багагүй хугацаа өнгөрч байна. 1.5-3 тэрбум ам.долларын санхүүжилт босгохоор төлөвлөгөөтэй IPO амжилттай болно гэж албаныхан тодотгож байгаа. Энэ оны хоёрдугаар сар гэхэд IPO хийх бэлтгэл ажил хангагдаж, дөрөвдүгээр сард багтаан хувьцааг нь гаргах юм билээ. IPO амжилттай болбол Монголын төрийн өмчийн оролцоотой анхны компани олон улсын зах зээлд гарна гэсэн үг. Аж ахуйн нэгжүүд ч гадны зах зээлд нүүр бардам хөл тавьж эхэлцгээснийг энэ дашрамд онцолъё. “Монпеллетс” компани Европын холбооны “Эко фарм” шалгуурыг давж монгол хонины ноосоор органик био бордоо үйлдвэрлэн экспортлохоор болсон мэдээ оны өмнө хөвөрсөн. Хаягдсан ноосыг малчдаас авч шахмал үрлэн бордоо үйлдвэрлэдэг тэд 2022 он хүртэл ХБНГУ руу бүтээгдэхүүнээ экспортлох гэрээ хийж чаджээ.
Улс төрийн хувьд хуулиа дагадаг соёл бий болох гэрэл гэгээ ч хонгилын үзүүрт байна. 2020 оны сонгуулиар Монгол Улсын төлөөх хуулийг баталдаг шинэ үе гарч ирнэ байх. Элдэв попролт ч багасах биз. Учир нь иргэдийн сонголт өөрчлөгдөнө. Дохио зөн нь ч нийгэмд мэдрэгдээд эхэлсэн. Эрүүл саруулаар сонголт хийх иргэдийн тоо сонгуулиас сонгуулийн хооронд нэмэгдсээр байгаа. Өнөө жил мэдрэгдэхүйц өөрчлөлт гарна гэдэгт эргэлзэх юм алга. Наад захын жишээ нь эрүүл, зөв хүмүүсийг УИХ-ын сонгуульд дэмжих зорилготой “Электорат” хөдөлгөөн байна. Нийгэм үгийг нь сонсдог элитүүд, сэхээтнүүд, олны танил эрхмүүд энэ хөдөлгөөний гишүүд. Тэд зөв хүмүүсийг дэмжиж нийгэмд нөлөөлөөд эхэлчихсэн. М.Энхсайхан, Баабар, Э.Бат-Үүл тэргүүтэй улстөрчдийн санаачилсан “Сонгогчдын боловсрол” төрийн бус байгууллагынхан идэвхтэй ажиллаж байгаа. Ардчилсан нийгмийн үнэт зүйл, ардчиллаас ухарч популизмаар явсан улс орнуудын сүйрэл гэх мэт ухаан, сэхээ өгсөн цуврал лекцүүд нь олонд хүрээд удаж байна. За тэгээд “Уухай” хөдөлгөөний залуус энэ тэр гээд яривал сонгогчдын боловсрол, хандлага руу хандсан хүчтэй нөлөөлөл идэвхжиж байгаа. Олзуурхаж, алга ташихаар хандлага. Улсынхаа хөгжлийг гэсэн чин сэтгэлтэй залуу үе хүч түрж гарч ирсний наад захын тод жишээ нь Үндсэн хуулийн хэлэлцүүлгээс анзаарагдсан. Үндсэн хуульд орсон өөрчлөлтүүд алсыг харсан, ихийг тунгаасан, олон улсын гэрээ конвенцид яв цав нийцсэн тун ч чамбай болсныг хэн ч хүлээн зөвшөөрнө. Хамгийн наад захын жишээ л гэхэд Засгийн газрыг тогтвортой, хариуцлагатай ажиллуулах чухал өөрчлөлтийг хийж чадсан. Давхар дээлийг хязгаарлаж, Засгийн газрыг эмхлэн байгуулах журмыг тодорхой болголоо. УИХ-ын элдэв хандлага, поп улстөржилт Засгийн газарт том төслүүд хэрэгжүүлэх боломж олголгүй өнөөг хүрсэн нь нууц биш. Харин ирэх Засгийн газар бие дааж төсөл хэрэгжүүлэх чадамжтай болсон. Хүчтэй засагтай улс хөгждөг дэлхийн жишгээр алхах гэж байгаа нь Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийн л өгөөж.
Шүүх засаглалыг тэгш, шударга байхад чиглэсэн өөрчлөлтүүдийг ч хийв. Сонгуулийн тухай хуулиар авлига, албан тушаалын хэрэгт холбогдсон нь тогтоогдсон хүмүүс УИХ-д нэр дэвшихээргүй боллоо. Энэ нь төрд өндөр босго тавьсан чухал өөрчлөлт болов. Энэ бүхний дүнд бид хэдэнтэй урагш алхах нь дамжиггүй. Ер нь манайх шиг ардчилсан засаглалтай оронд сайн хууль гаргачихад л болчихдог юм аа. Цаашид ч энэ мэт хэд хэдэн сайн хууль гаргах хэрэгтэй байна. Авлигын хэргүүдийг хумьсан, тендерийн замбараагүй байдал, ар өврийн хаалгыг цэгцэлсэн хуулиудыг батлах нь чухал.
Улсын Их хурлын сонгуулийн дараагаар Ерөнхийлөгчийн сонгууль болно. Нэг бус нэлээд хэдэн удаагийн сонголт хийж багагүй туршлага хуримтлуулсан бид мэргэн сонголт хийхийг зорих нь мэдээж. Намууд ч цаг үеэ мэдэрч зөв зүйтэй хүнээ нэр дэвшүүлж, соёлтой өрсөлдөөнийг харуулах биз. Ингээд харахад 2020 он бидэнд шинэ эргэлтийн жил болох нь ээ.
10.00 цагт Монголын Уран зургийн галерейн үзэсгэлэнгийн Их танхимд Үндэсний мэдээллийн МОНЦАМЭ агентлагийн Хүмүүн бичиг сониноос 23 дахь удаагаа зохион байгуулсан “МОНГОЛЫН САЙХАН БИЧИГТЭН-2019” улсын уралдааны шилдгүүдэд шагнал гардуулах ёслол болно.
11.00 цагт Хэвлэлийн хүрээлэнд Монголын ахмадын холбооноос Иргэдийн тэтгэвэр барьцаалсан зээлийн төлбөрийг төрөөс нэг удаа төлөх тухай хуулийн төслийн талаар мэдээлнэ.
11.00 цагт “Монгол ньюс” мэдээллийн төвд Хот хоорондын тээвэр эрхлэгчдийн холбооноос улс, хот хоорондын зорчигч тээврийн салбарын тулгамдсан асуудлын талаар мэдээлнэ.
12.00 цагт “Үндэсний мэдээллийн төв”-д “Бид уучлахгүй хөдөлгөөн”-өөс бүх улс төрийн намуудад “Авлигыг шийдэх шийдэл” хүргүүлэх талаар мэдээлнэ.
15.00 цагт Монгол Улсын Консерваторийн хурлын танхимд “Сэтгэлийн дулаан бэлэглэе” аяны нэгдсэн уулзалт болно.
Төрийн ордонд
10.00 цагт “Их Эзэн Чингис хаан” танхимд Байгаль орчин, хүнс, хөдөө аж ахуйн байнгын хороо хуралдана.
14.00 цагт “Жанжин Д.Сүхбаатар” танхимд Төрийн байгуулалтын байнгын хороо хуралдана.
“М” төслийн санаачлагч, Судалгаа, хөгжүүлэлтийн багийн ахлагч Б.Тэмүүлэнтэй ярилцлаа.
-М-Си-Эс групп М гээд дижитал банк байгуулах тухай мэдээлэл хоёр жилийн өмнөөс цацагдсан. Цахим банк байгуулах шийдвэр гаргасан шалтгаанаас ярилцлагаа эхэлье?
-Дэлхийн хандлагыг анзаарахад технологийн хөгжил бүх салбарт нэвтэрсэн.
Үүнтэй холбоотойгоор санхүү, технологийн хослол буюу финтек гэх ойлголт хөгжиж байна. Улс орон бүр том банктай. Гэсэн ч алслагдмал амьдардаг, эсвэл банкны үйлчилгээ авах боломжгүй зэрэг олон шалтгаанаар том банкуудын хүрч чаддаггүй хэсэг байсаар байна. Тэр хэсэгт хандсан жижиг финтек стартап-ууд дэлхийд олноор бий болж байна.
Энэ хоёр хамтарч ажилласнаар салбарын үйлчилгээг сайжруулдаг давлагаа бий болоод байгаа. Хоёр дахь том шалтгаан нь 2008 оны санхүүгийн хямралаас эхлэлтэй. Дэлхийг хамарсан тэр хямралын дараа маш олон том банк уналтад орсон. Олон улсын санхүүгийн зах зээлийнхэн эрсдэл нэг газраа төвлөрч болдоггүйг ойлгосон цаг үе л дээ. Тодруулж хэлбэл, эрсдлийг тараан байршуулах нь зөв юм байна гэсэн том ойлголт гарч ирсэн. Жишээ нь, Европт банкны эрсдэлийг тараах зорилгоор өмнө нь өгдөггүй байсан банкны лицензүүдийг өгч эхэлсэн. Мөн харилцагчдад финтек болон банкны үйлчилгээг авахад нээлттэй болгосны үр дүнд Европт дижитал банкууд шил даран байгуулагдсаар байна. N26, Monzo гэх мэт банкийг хэрэглэгчид аль хэдийнэ мэддэг болчихсон. Дижитал банкны төсөл хэрэгжүүлэх болсон нь энэ мэт олон шалтгаантай.
-Та түрүүнд том банкуудын хүрч чадахгүй хэсэг дэлхийн улс орнуудад бий гэж хэлсэн. Манай улс одоохондоо цахим банкгүй. Тэгэхээр уламжлалт банкуудын үйлчилгээг авч чаддаггүй хэсэг манайд бий гэсэн үг үү?
-Манайд банкны үйлчилгээ авч чадахгүй яваа хэсэг бий. Нийгмийн даатгал төлдөг, эдийн засгийн идэвхтэй хүн ам нэг сая 400 мянга орчим бий. Эднээс идэвхтэйгээр банкны харилцаанд орж чаддаг нь 800 мянгаар тоологдож байна. Тэгэхээр цаана нь 600 мянга орчим хүн уламжлалт банкуудаар үйлчлүүлж чадахгүй яваа гэсэн үг. Үнэлгээнд нь хүрдэггүй, боломж бололцоо нь хумигдмал зэрэг олон шалтгаан бий. Тэд банк бус санхүүгийн байгууллага гэх мэт өндөр хүүтэй зээл өгдөг газруудаар үйлчлүүлэхээс өөр аргагүйд хүрдэг. Бид банкны үйлчилгээ авч чадахгүй байгаа тэр хэсэгт хүрч ажиллахыг зорьж байгаа. Өөрөөр хэлбэл, байгууллагад зээл өгдөг банкуудын бизнес рүү орохгүй гэсэн үг.
-Дижитал банкны үйлчлүүлэгч байхын тулд ухаалаг утастай байхад л болох нь ээ?
-Тэгнэ. Банкаар үйлчлүүлэхийн тулд заавал салбарыг нь зорьж очих ёстой, зээл авахыг хүсвэл зээлийн эдийн засагчтай уулздаг гэсэн ерөнхий ойлголт бидэнд бий. Баруунд энэ ойлголт өөрчлөгдөөд эхэлчихсэн. Банкууд салбаргүй болж байна. Технологийн дэвшил дээр суурилан ажиллаад эхлэнгүүт үйлчилгээ нь сайжраад хүртээмж нь нэмэгдээд эхэлж байна.
-Танай компанийн М банк байгуулах төсөлд солонгосууд хөрөнгө оруулж хамтарч яваа гэсэн мэдээлэл цацагдсан. Энэ мэдээлэл хэр ортой вэ?
-Юуны өмнө ташаа мэдээлэл гэдгийг хэлье. Ийм мэдээлэл цацагдах болсон шалтгааныг тайлбарлах нь зүйтэй байх. М банк байгуулах боломжтой, эсэхийг судалж байх үедээ Өмнөд Солонгосын “Korea telecom” (KT) компанитай холбоо тогтоосон юм. Тухайн үед “КТ”групп салбаргүй, зөвхөн гар утсан дээр суурилсан цахим банкны зөвшөөрөл авсан, удахгүй үйл ажиллагаагаа эхэлнэ гэсэн мэдээлэл Азид тархаж байсан.Ингээд бид цахим шуудангаар туршлага судлах хүсэлт явуулсан юм. Тэд ч бидний хүсэлтийг найрсгаар хүлээн авч урьсан. Ийм түүхтэйгээр “КТ” компанитай ТЭЗҮ-ээ хамтарч хийсэн юм. Үүнийг л хүмүүс андуурч ойлгоод яваа байх. ТЭЗҮ-ээ дөрвөн сар орчим хугацаанд хийгээд дижитал банк байгуулах боломжтой гэсэн дүгнэлт гарч, группийн удирдлагууд дэмжсэнээр манай төсөл хэрэгжиж эхэлсэн.
-Дижитал банкны зээл олголт хурдан байж таарах байх. Ер нь хэр хугацааны дотор зээл олгох боломжтой вэ. Салбаргүй, зээлийн эдийн засагчгүй цахим банк зээлдэгчдийнхээ эрсдлийг яаж үнэлэх бол гэсэн асуултын хариуг олон хүн сонирхож суугаа байх?
-Зээл гэдэг бүтээгдэхүүн хүмүүст хурдан шуурхай хүрэх ёстой. Дижитал банкны тухайд хүн суурьтай аливаа процесс, чирэгдэлтэй асуудлуудыг богиносгож, бүгдийг технологиор шийддэгээрээ уламжлалт банкнаас онцлогтой. Манайд хандсан иргэд ойролцоогоор 5-10 минутын дотор зээлээ авах боломжтой. Дахин онцлоход Зээлийн хороо гэх мэт хүний оролцоотой процесс байхгүй. Тухайн хүний эрсдэлийг үнэлдэг, олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн кредит скоринг систем гэж бий. Тэр дагуу харилцагчдынхаа эрсдлийг үнэлнэ гэсэн үг. Математикт суурилсан алгоритм, өгөгдлийн сан бүрдүүлээд явах юм. Товчхондоо зээлийн эрсдлийн тухайд бүх зүйлийг алгоритмээр, технологиор шийдээд явна.
-Манай улсын иргэд, тодруулж хэлбэл уламжлалт банкаар үйлчлүүлээд дадсан хүмүүсийн хувьд дижитал банк гэхээр шууд буухгүй байж магадгүй. Төв оффис гэж ажиллах уу? Зээлийн өргөдөл, бүрдүүлэх материал гээд бүх процесс цахим орчинд өрнөж таарах нь ээ?
-Зээл, харилцах хадгаламж, төлбөр тооцоо гэсэн банкны үндсэн гурван үйлчилгээ бий. Бусад үйлчилгээ нь энэ гурвыг тойрдог. Банкныхаа бүх үйлчилгээг ухаалаг утсаар, интернэтээр хийх нь бидний гол зорилго. Манай төв оффис “Central tower”-ын нэг давхарт ажиллана. Бид үүнийгээ хэрэглэгчийн төв гэж нэрлэж байгаа. Дижитал банк гэж яг юуг хэлээд байна вэ гэх мэт асуулттай хүмүүс ирж мэдээлэл авах юм.
-Орон нутгийнхан, тухайлбал малчид мэдээллээс хол, таны сая хэлсэн шиг ухаалаг утасгүй, датагүй гэх мэт асуудал ихтэй. Тэдэнд яаж хүрэх вэ?
-Бид эхний ээлжинд Улаанбаатар хотод ажиллана. Дараа нь хөдөө орон нутаг руу хандана гэсэн төлөвлөгөөтэй байгаа. Борлуулалтын цэгүүдийг ашиглах боломжтой, эсэхийг судалж байгаа.
-Жишээ нь би зээл хүслээ гэхэд танай банкны аппликэйшнийг татаж аваад л болох нь, тийм үү?
-Тэгнэ. Гар утас, интернэттэй байгаа нөхцөлд хялбархан бүртгүүлээд зээл авах боломжтой.
-Танайх зээл хүсч буй хувь хүнээс юу шаардах вэ?
-Олон төрлийн бичиг баримт бүрдүүлэх, барьцаа тавих шаардлагагүй. Өөрийн санхүүгийн мэдээллийг оруулж зээл авах боломжтой, эсэхээ хурдан хугацаанд шалгуулна. Хэрвээ чанаргүй болон хугацаа хэтэрсэн зээлгүй бол, мөн зээлээ эргэж төлөх боломжтой байвал зээлжих эрх үүсэх юм.
-Цалингийн, хэрэглээний гэх мэтээр зээлийн олон төрөл бий. Зээлийн төрлийн хувьд ямар бүтээгдэхүүнүүд санал болгох вэ?
-Зээл олон төрөл байх хэрээр шимтгэл, хүү гэх мэт өчнөөн төлбөр хураамжийн асуудал яригддаг. Бид энэ бүхнийг ойлгомжтой, хялбар байлгахыг зорьж ажиллах учраас аль болох цөөн бүтээгдэхүүнтэй байна.Энэ бүхнийг хялбаршуулах нь манай банкны гол зорилго. Бүр тодруулж хэлбэл санхүүгийн харилцааг хялбаршуулах зорилготойгоор ажиллана. Баруунд зээл бол нэг л бүтээгдэхүүн гэсэн ойлголт бий. Манай банкуудын хувьд машины зээл олгохоор машиныг нь барьцаалдаг, цалингийн зээл өгөхдөө цалинг нь барьцаалдаг гэх мэтээр хэрэглэгчийг барьцаанд уядаг. Ийм шалтгаанаар зээлээ төрөлжүүлчихдэг. Манай зээлийн тухайд арай өөр, барьцаатай зээл гаргахгүй. Тэр утгаараа бидний харж байгаа зээлийн хэмжээ тийм том дүнтэй биш. Цэвэр орлого дээр нь суурилсан зээл байх юм. Нийгмийн даатгалаа төлдөг хүн хариуцлагатай байх нь тодорхой. Тэрэн дээр нь л суурилна.
-М-Си-Эс группийн банк байгуулах тусгай зөвшөөрөл хүссэн өргөдлийг хуулийн дагуу шийдвэрлэхийг Монголбанкинд даалгасан шийдвэрийг гурван шатны шүүхээс гаргаад байна. М-Си-Эс яагаад, ямар шалтгаанаар шүүхэд хандсан бэ гэсэн асуултаар ярилцлагаа үргэлжлүүлье?
-Бид банк байгуулах хүсэлтээ 2017 оны наймдугаар сарын 16-нд Монголбанкинд өгсөн юм. Хүсэлтийг хүлээн аваад нэмэлт материал, мэдээлэл шаардсаныг бид хүргүүлсэн бөгөөд 2018 оны гуравдугаар сарын 30-нд Төв банкнаас албан тоотоор хариу ирсэн. М банк нь суурь бүртгэлийн програм хангамж, тоног төхөөрөмж, банк хоорондын төлбөрийн системд ажиллахад бэлэн болох ёстой. Мөн банкны нөөц төвийг байгуулах шаардлагыг хангачихвал лиценз өгөхөд асуудалгүй гэсэн л дээ. Энгийнээр жишээлбэл, ХААН банкнаас M банк руу, М банкнаас бусад банк руу мөнгө шилжүүлж үзээд бүх тооцоолол нь зөв явж байгаа, эсэхийг шалгахаар болсон гэсэн үг. Монголбанкны тавьсан нөхцөлийг хангахын тулд бид хөрөнгө оруулалт хийж ажиллаж эхэлсэн. Ажлаа гүйцэтгэж дууссаны дараа Монголбанктай хамтарч шалгуулаад баталгаажуулсан. Ингээд 2018 оны аравдугаар сарын 11-нд М банк бүх шаардлагыг хангасан байна гэсэн хариу өгсөн юм.
-Лицензээ авах шаардлагаа бүрэн хангасан гэсэн үг үү?
-Тэгж ойлгож болно. Ингээд лицензээ авах юм байна гээд хүлээж байтал 2019 оны дөрөвдүгээр сард М банк байгуулах тусгай зөвшөөрлийн хүсэлтийг түдгэлзүүлэх гэсэн агуулгатай албан тоот манайд ирсэн.
-Ямар шалтгаанаар тийм албан тоот ирүүлсэн юм бол?
-Шалтгааныг нь тайлбарлаж хэлээгүй. Тийм учраас шүүхэд хандсан юм.
-Лицензээ авчихвал үйл ажиллагаагаа шууд эхлэх үү?
-Лиценз өглөө л бол бид үйл ажиллагаагаа эхлэхэд бэлэн болсон.
-М төсөлд одоогоор хэчнээн хүн ажиллаж байна вэ?
-Манайд 60 хувь нь мэдээлэл технологийн салбарын, бусад нь санхүү, борлуулалтын гээд нийт 100 гаруй залуу ажиллаж байна.
Монголын бизнесийн зөвлөлийн Удирдах зөвлөлийн дарга Б.Бямбасайхантай ярилцлаа.
-Төмөр зам дээр Таван толгойн ордоосоо шууд Хятад руу эхлээд тавих хэрэгтэй гэсэн байр суурь дуулддаг. харин өнөөдөр нөгөө тал руу нь төмөр замын бүтээн байгуулалт өрнөөд эхэлчихсэн. Эхлээд нэг тийш нь тавиад дараа нь нөгөө чигээ шийдэх ёстой юу, эсвэл хослуулаад явах хувилбар нь зөв үү?
-Төмөр замын тухайд олон улсын нүүрсний зах зээл рүү гарах гэж яваагийн илрэл л дээ. сүүлийн 10 жилийн туршлагаасаа бид нүүрсний зах зээлийг ойлгож эхэлж байна. Хятад бол нүүрсний хамгийн том зах зээл. Эрчим хүчний нүүрсний эрэлт 2019 онд дэлхий даяар 6.470 сая тонн байсан. Хятадын эрэлт 3.305 сая тонн, харин үйлдвэрлэл нь 3.124 сая тонн. Коксжсон нүүрсний хувьд дэлхий даяар 978 сая тонн үйлдвэрлэдгийн 55 хувийг Хятад дангаараа үйлдвэрлэсэн тоо бий. Энэ том зах зээл дотооддоо маш олон хэсэгт хуваагддаг онцлогтой. Монголын хувьд тэр олон зах зээлүүд рүү хүрдэг болвол өрсөлдөх чадвар маань сайжирна. Өнөөдрийнх шиг зөвхөн Хятадын нэг зах дээр бүтээгдэхүүнээ зараад суувал манай бүтээгдэхүүн үнэ хүрэхгүй. Урд хөршийн том зах зээлийн олон хэсэгт хүрэхийн тулд бидэнд дэд бүтэц шаардлагатай. Зүүн хойд азийн дэд бүтцийн сүлжээнд холбогдъё гэж идэвхтэй ярьж, ажиллаж яваа маань ч ийм учиртай. Ирээдүйд аливаа бараа бүтээгдэхүүнээ илүү үнэтэй зарахын тулд Хятадын зах зээлийн тэр олон хэсэгт хүрэх гарцаагүй хэрэгцээ бидэнд бий. Зөвхөн нэг жижиг зах зээл рүү нь зараад суухаар биднээс худалдаж авах хэмжээ нь хязгаарлагдмал болчихоод байгаа юм. Хил дээр оочер дараалал үүсээд байгаагийн нэг шалтгаан бол энэ.
-Таны хэлдэг үнэн л дээ. Авах ёстой квот хэмжээ нь болчихоод авахгүй байхад наана нь оочер дараалал үүсгэсээр хэдэн жил боллоо. Хятад гэдэг аварга эдийн засгийн өөр зах зээлүүдэд нь хүрэхийн тулд төмөр замаа тал бүрд нь тавих ёстой гэж ойлголоо…?
-Цаад захаа нэгэнт бид удирдаж чадахгүй. Харин өөрөөс шалтгаалах дэд бүтцээ л барих боломж бидэнд байна. Тийм учраас төмөр замынхаа маршрутыг өөр нэг зах руу нь ордог гарцтай болгох бодлогоо хэрэгжүүлж яваа.
Гарц нэмэгдэх тусмаа л сайн. Тэгж байж бид үнийн өрсөлдөөнд оролцоно.
-Манайх аль болох олон гарц руу гарах дэд бүтэц барих гэхээс илүү “Нэг жилд 40,50 саяар нь нүүрс экспортолно” гэж ярьдаг. Яг одоогийн гарцаараа бол яагаад ч боломжгүй юм байна…?
-10 жилийн туршлага, тоогоо бүгд л харж байгаа. Үйлдвэрлэгчээс хэрэглэгч рүү түгээх бүтээгдэхүүн байхгүй бол дэд бүтцийн сүлжээ барих шаардлагагүй. Харин бидэнд зарим нэг бүтээгдэхүүн нь байна. Байгаа бүтээгдэхүүнээ илүү үнээр борлуулах зорилго бий болсон байна. Тиймээс хамгийн том зах руу, хамгийн олон орцтой болох нь бидний зорилго.
-Зүүн тийш тавьж эхэлсэн төмөр замын тухайд зам дагуу нь ашигт малтмалын олон орд бий. Тэгэхээр эдийн засаг талаасаа ашигтай маршрут болж таарч байна, тийм үү?
-Тийм л дээ. Бидний хувьд хамгийн ихээр үйлдвэрлэж чадах, дэлхийн зах зээл дээр үнэ хүрэх боломжтой бүтээгдэхүүн гэвэл уул уурхайн салбарыг онцлохоос аргагүй. Энэ салбар Монголыг олон жил тэжээсээр байх болно. Бүтээгдэхүүнээ хэрхэн хямд өртгөөр үйлдвэрлэж, олборлож, хэрэгцээтэй зах зээл рүү нь гаргах вэ гэдэг л эдийн засгийн бодлого, бизнесийн стратегийн асуудал. Ямар ч ордын тухайд дэд бүтцээсээ хол бол ашиг багатай. Ганцхан Монголд л нөөц ихтэй орд байдаг гэсэн цонхоор харах боломжгүй. Өөр олон улсад өрсөлдөхүйц ордууд бий. Иймд тэр улсууд хоорондоо эдийн засгийн бодлого, хуулийн орчин, татвар, дэд бүтцээрээ өрсөлдөж байна. Австрали гэхэд л сүүлийн гучин жил Хятадын эдийн засагт уул уурхайн бүтээгдэхүүнээ нийлүүлж, тэр хэрээр эдийн засаг нь тасралтгүй өсч байгаа улс. Тэдний зовлон бидний зовлонтой адил. Олборлож, үйлдвэрлэдэг төмрийн хүдэр, нүүрсээ үнэд хүргэхийг зорьж байгаа. Австрали дотооддоо том уурхайнуудаа дэд бүтцээр холбож, хувийн болон Засгийн газрын хөрөнгө оруулалтыг хийж байж уул уурхайн салбараа өрсөлдөх чадвартай урагшлуулж яваа. Бидний хувьд ч ялгаагүй. Сая хэлсэн шиг дэд бүтцээ хөгжүүлж, аль болох олон гарцтай болгож чадвал уул уурхайдаа түшиглэж хөгжих бүрэн боломжтой.
-Хийн хоолойг улсынхаа нутгаар дамжин өнгөрүүлэх нь эдийн засгийн нэг том боломж гэж харах хүн олон байна. Нөгөө талд “Сибирийн хүч”-ээс гадна дахиад хийн хоолой татахад Хятад яаж хандах вэ гэсэн асуулт тавьж суугаа хэсэг ч бий. Энэ орон зай дээр тоглох боломж бидэнд байгаа болов уу?
-Хятад тун удахгүй дэлхийн хамгийн том эдийн засаг болно. Хамгийн том эдийн засаг болохын тулд асар их бүтээн байгуулалтыг үргэлжлүүлэн хийсээр яваа. Нөгөө талаас нь харвал Хятадад олон улсын хэмжээнд хүлээсэн үүрэг гэж бий. Аль болох байгальд ээлтэй, хүн амд халгүй, цэвэр маягаар хөгжих бодлого хэрэгжүүлж байгаа улс. Тэгэхээр Хятадын тухайд ирээдүйд нүүрсний хэрэглээ нь багасна. Бүр тодруулж хэлбэл эрчим хүчний нүүрсээ улам багасгана. Оронд нь хэрэглэх гол түлш бол байгалийн хий. Бохирдлын хувьд хамаагүй бага учраас ирээдүйд байгалийн хий түлхүү хэрэглэнэ гэсэн үг.
-Хятад улс ирээдүйд сэргээгдэх эрчим хүчийг нүүрснээс илүү их хэмжээгээр хэрэглэнэ гэсэн судалгааны дүн гарсан байна лээ…?
-Сэргээгдэх эрчим хүчний хэрэглээ нь мэдээж өснө. 2018 онд сэргээгдэх эрчим хүчний суурилагдсан хүчин чадал нийт хүчин чадлын гуравны нэг буюу 2.4 тераваттад хүрсэн. Энэ бол өмнөх оноос 7.9 хувь өссөн үзүүлэлт. 2050 онд нийт хүчин чадлын 60 хувийг нар, салхинаас үйлдвэрлэнэ гэсэн судалгааг Олон улсын сэргээгдэх эрчим хүчний агентлаг гаргасан байсан. Хятад улс сэргээгдэх эрчим хүчний зах зээлийг орвонгоор нь өөрчилж байна. Сэргээгдэх эрчим хүчний асар өндөр хэрэглээг бий больчихсон. Тэр их хэрэглээг дагаад үнэ нь ч унасан.
-Сэргээгдэх эрчим хүч хамгийн хямд эх үүсвэр болсон гэсэн үг үү?
-Тэгж хэлж болно. Ер нь дэлхий дээр гэж ярихад эрчим хүчний хамгийн хямд эх үүсвэр нь сэргээгдэх болсон. Орон болгонд сэргээгдэх эрчим хүчийг илүүд үзсэн том бодлогын өөрчлөлтүүд явагдаж байна. Энэ өөрчлөлтийг дагаад эрчим хүч экспортлох манай улсын зорилго ч явж байгаа. Ингээд харахаар хийх ажил ч их байна даа.
-Азийн том эдийн засгуудыг холбосон сэргээгдэх эрчим хүчний маш тодорхой судалгаануудыг манай улс хийгээд эхэлчихсэн байх аа?
-Тийм ээ, таны хэлсэнчлэн маш тодорхой судалгаанууд хийгдэж байна. Манай улсын хувьд нөөц ихтэй, нөөц ихтэй учраас хямд эрчим хүч үйлдвэрлэх боломжтой гэсэн давуу тал бий. Газар нутаг том, хүн ам таруу байршилтай, том зах зээлүүдтэйгээ ойр гээд маш том боломжууд бидэнд байгаа.
-Гэхдээ сэргээгдэх эрчим хүчин дээр Хятад өөрөө газар нутаг томтой тэндээ үйлдвэрлээд явчих юм биш үү, заавал Монголд үйлдвэрлэсэн сэргээгдэх эрчим хүчийг авна гэх баталгаа хаана байна вэ гэсэн шүүмжлэл, тайлбар дуулддаг..?
-Яагаад заавал Монгол вэ гэдэг дээр хоёр шалтгаан бий. Хятадын эрчим хүчний гол хэрэглээ зүүн эргээ дагаад бий. Монголын говиос Хятадын хэрэглээ өндөр зүүн эргийн Шандонг муж руу мянгахан км зайтай. Хятадын баруун Шинжанаас Шандонг руу эрчим хүч татъя гэж тооцоход гурваас дөрвөн мянган км зайтай. Ийм хол зайд эрчим хүч татвал зардал өртөг их гэсэн сул талтай. Хятадууд 1000 км-т хамгийн бага алдагдалтай, өөрөөр хэлбэл хамгийн бага зардалтайгаар цахилгаан тээвэрлэх технологи өнөөдөр хэрэглэж байна. Энэ технологиороо дэлхийд толгой цохиж яваа. Хоёрт, манай говийн нар, салхины нөөцийн чанар олон улсын дунджаас хорин хувиар илүү гэсэн тооцоо гарчихсан. Хорин хувиар илүү гэдэг нь төдий чинээ хямд эрчим хүч гарна гэсэн үг.
-Одоо хийн хоолойн сэдэв рүүгээ эргээд оръё. Хятадын хувьд аль болох их хэмжээний хий авах нь тодорхой учраас бидэнд газар зүйн давуу талаа ашиглаад мөнгө хийх боломж байгаа гэж ойлгож болох уу?
-Сибирийн бүс нутаг хийн том ордуудтай. Эхний ээлжинд нэлээд даялсан маршрутаар Хятадын зах зээлд хүрчихлээ. Уг нь манайхаар дайруулж тавибал хамаагүй богино зайд хоолой тавина. ОХУ-ын байгалийн хийн гол хэрэглэгч нь Европ. Хийн хоолой нь Украинаар дамждаг. Хориг гэх мэт янз бүрийн шалтгаанаар Орост өөр гарц хэрэгтэй болсон. Ийм бодлогын хүрээнд дэлхийн хамгийн том хэрэглэгч Хятадын зах зээл рүү гарч байна. Мэдээж зүүн тал руугаа зарах нь Орост ач холбогдолтой. Цаашлаад Япон, Солонгос гэх мэт том зах зээл рүү орох сонирхол хойд хөршид бий. Тэгэхээр эдийн засгийн хувьд боломжтой гэсэн үг. Занараараа Америк гэнэт цойлоод гараад ирсэн учраас ОХУ байгалийн хийн үйлдвэрлэлээрээ дэлхийд хоёрдугаарт ордог болсон юм. 2018 оноос хойш. Хойд хөршийн хувьд жилдээ 200 тэрбум шоо метр хий тээвэрлэдэг дэлхийн хамгийн том экспортлогч. Сая “Сибирийн хүч” хоолойг барьчихлаа. Хятадын зах зээлийг харахад сүүлийн 16 жилийн турш байгалийн хийн хэрэглээ тасралтгүй нэмэгдэж байна. Хойд бүс нутагтаа нүүрсний хэрэглээг хязгаарлах бодлого хэрэгжүүлсний үр дүнд хийн хэрэглээ нь эрс нэмэгдэж байгаа. 2018 онд дэлхийн хамгийн том байгалийн хий импортлогч болсон. 2020 он гэхэд хийн хэрэглээ нь 360 тэрбум шоо метрт хүрнэ гэсэн таамаг тооцоо бий. Товчхондоо нэг талд хийгээ Хятадад хүргэх өндөр сонирхолтой үйлдвэрлэгч, нөгөө талд хийн хэрэглээ нь тасралтгүй өсч буй хэрэглэгч зах зээл байна. Энэ хоёрын дунд газар зүйн байршлын давуу талаа ашиглаад бизнес хийх боломж бидэнд байгаа. Газар нутгаар нь дамжиж буй хийн хэрэглээний хэрээр төлбөр авдаг олон улсын практик бий. Тэр жишгээр явах боломжтой. Бид өнгөрсөн гучин жилд шилжилтээ хийж дууслаа гэж ярьцгааж байна. Эргээд харахад тэр гээд хэлчихээр том төсөл хөдөлгөөгүй өнөөг хүрсэн гэдэгтэй та санал нийлэх байх.
-Санал нийлж байна. Өнгөрсөн 30 жилд хэрэгжүүлж амжаагүй том төслүүдээ хөдөлгөх цаг үнэхээр ирсэн болов уу?
-Том хөдлөх цаг ирсэн. Гэхдээ нэг зүйлийг сайн ойлгох хэрэгтэй. Том хэмжээний ажлыг хийхэд асар их тэвчээр, ухаан шаарддаг. Сүүлийн хорин жилийн турш энэ зүг рүү зорьж, ярьж, алдаж, зүтгэлээ. Одоо л нэг ажил хэрэг болох үедээ ирлээ гэж харж байна. Саяхнаас хэрэгжиж эхэлсэн “Сибирийн хүч” гэхэд л хориод жил яригдаж байж ажил болсон төсөл. Ийм онцлогтой ажлыг нэг сонгуулийн циклд хийх боломжгүй л дээ. Уддаг болохоор ад үзэж, үлгэр ярилаа гэж шүүмжилдэг тал бий. Холыг харсан бодлого тодорхойлж, ажлаа нарийн төлөвлөж байж том төслүүд хэрэгжих зам руугаа ордог. Нэг нь гарч ирээд нөгөөгийнхөө хийж байгааг зогсоодог хандлагаасаа татгалзахгүй бол том төсөл урагшлахад хэцүү. Хамгийн том саад нь энэ.
-Сэргээгдэх эрчим хүчин дээр гэхэд л дотоодын хэрэглээгээ хангаж чадахгүй байж том юм ярилаа гэх мэт шүүмжлэл сонсогддог. Энэ мэт шүүмжлэл том төслүүдийг урагшлуулахгүй уяад байх шиг санагддаг.
-Дотоодынхоо хэрэглээг хангаж чадахгүй байж ямар том зүйл ярьдаг юм бэ гэдэг шүүмжлэлтэй би хувьдаа санал нийлэхгүй. Ирээдүйгээ одоо бодохгүй бол дахиад л тав, арван жилээр хоцорно. Хятад, Япон, Солонгост хэрэгцээ байгаа нь үнэн. Биднээс хямд эрчим хүч авах сонирхолтой яваа нь бас үнэн. Гэхдээ тэд биднийг хүлээгээд суухгүй. Өөр газраас хэрэгцээгээ хангачих бололцоотой. Тиймээс бид эдийн засгийн том бодлогын асуудал дээр хөлөө жийлцдэг улс төрийн жижиг сажиг маргаанаасаа хөндийрөхөөс өөр аргагүй. Өнгөрсөн 30 жилийн турш тоглож ирсэн эдийн засгийн багахан талбар дээр нэмж тоглох боломжгүй цаг үе ирчихсэн. Залуус, хойч үе огт өөр зүйл хүсч байна. Өөрөөр хэлбэл, дэлхийн хэмжээнд тоглож эдийн засгаа томруулах боломж байна. Тэгэхийн тулд хоёр монгол хоорондоо маргадаггүй болох хэрэгтэй. Монголчуудад хоорондоо хамтраад Австрали, Канад, Хятад, Оростой өрсөлдөхөөс өөр сонголт байхгүй.
“Нэг ангийнхан” буландаа бараг хагас зуун жилийн өмнө нийслэлийн 24 дүгээр дунд сургуулийг төгссөн ангийнхныг бахархан дурсаж байна. Өөрсдийгөө “Хоёр нийгмийн нүүр үзэж байгаа, заримдаа ч туршилтын туулай болж явлаа” гэж хошин аястай хэлдэг юм. Ер нь нэг ангийнхны дурдатгал гэдэг нэгэн цагийн түүх байдаг хойно. Хуучин нийгмийн үед гадаадад сургууль төгсөж өндөр боловсрол эзэмшсэн тэд улс орны хөгжил дэвшилд өөр өөрийн хувь нэмрээ оруулж иржээ. Аравдугаар ангиа төгсөх жил нь конкурс буюу уралдаант шалгалт өгдөг болсон гэнэ. Өмнө нь сонсож байгаагүй олон мэргэжлийн нэгийг сонгож шалгалт өгөх хатуу даалгавартай учирлаа. Сургуулийнхаа нэрийн хуудас нь болсон уг ангийнхнаас дөрвөн сурагч онц дүнтэй төгсөж гадаадад сурах эрхтэй болжээ. Ч.Сумъяа, Л.Төгсжаргал нар Москвад, Г.Жаргалсайхан Польшид, Д.Энхболд Свердловскод сурах болов. Эгэл жирийн ардын хүү Жаргалсайхан Польшид дипломатын сургуульд сурах аз тохиосныг ангийн нөхөд одоо хэр нь бахархан дурсдаг. “Манай Жагаа итгэл алдалгүй сайн төгсөж мэргэжлийнхээ дээд цол “Монгол Улсын Онц бөгөөд Бүрэн Эрхт Элчин сайд цол”-ыг хүртэж, АСЕМ-ын дээд түвшний уулзалтыг Монголдоо амжилттай зохион байгуулахад хувь нэмрээ оруулсан” гэв. Ангийн хөвгүүдээс зөвхөн нэг хүний нэрийг дурдахад л Монголын нэртэй дипломатч, Элчин сайд Г.Жаргалсайханы нэр дурсагдаж байгаа юм.
Дараагийн онц төгсөгч “Хөөрхөн” Сумъяа нь алтан Москвад сургууль дүүргэж ирээд “Говь” комбинатын тулгын чулууг тавилцаж “Бурхан инженер” гэдгээ харуулж чадсан нэгэн. Монголыг бүтээсэн түүхэн эрхмүүд гэж “Өдрийн сонин”-д гардаг. Сумъяа бол үнэхээр түүхтэй үйлстэй хүн юм. Учир юу вэ гэвэл Японоос оруулж ирсэн австрали хонины ноос угаах зориулалттай машиныг хонины ноолуур угаадаг болгон инженерийн ур ухаанаа гаргасан нь бахархал. Уг машин одоо ч ашиглагдаж байгаа. Сумъяа инженер “Говь” үйлдвэрийн зүрх нь болсон техникийн ажлыг бүрэн хариуцаж, нарийн мэргэжлийн машины угсралтын алдааг олж харснаар хичнээн мянган долларын сэлбэг хэрэгслийг үр дүнгүй зарцуулдаг байсныг болиулж чадсан гавьяатай. Сумъяа ангийнхаа охин Сүрэнтэй гэр бүл болж хоёр сайхан охины ижий аав болсон. Өдгөө гурван зээгээ эрхлүүлэн насныхаа жаргалыг эдэлж сууна. Сүрэн Политехникийн дээд сургуулийг онц дүнтэй төгсөөд сургуульдаа багшилж “Илчлэг багатай цөцгийн тосны бүтцийн судалгаа, технологийн параметрийн оновчлол” сэдвээр техникийн ухааны докторын (Ph.D) зэрэг хамгаалжээ. Ийм л сайхан хос энэ ангиас төрсөн байх юм. Дөрвөн онцын нэг нь Дашзэвэгийн Энхболд. ЗХУ-ын Уралын Политехникийн дээд сургуулийг төгссөн бөгөөд оюутан байхдаа л Москва хотын Улс ардын аж ахуйн ололт амжилтын үзэсгэлэнд (ВДНХ) бүтээл нь тавигдаж шуугиулж байсан. 1985-1992 онд ЗХУ-ын Дубна хот дахь цөмийн шинжилгээний институтэд ажиллаж техникийн ухааны докторын зэрэг хамгаалсан энэ ангийнхны төдийгүй Монгол Улсын бахархал болсон нэгэн байв. Тэрээр Техникийн их сургуульд шинээр байгуулагдсан Компьютер техник, менежмэнтийн сургуульд багш, дэд захирал, захирлаар ажиллаж байсан. Монгол Улсын дээд боловсролын системд сургалтын кредит тогтолцооны суурь загварыг хөгжүүлэхэд үнэтэй хувь нэмэр оруулсан юм. ШУТИС-ийн проректорын албан тушаал хашихын зэрэгцээ судалгаа шинжилгээний олон арван бүтээл, сурах бичиг ном, гарын авлага туурвисан, ШУТИС-ийн түүхэнд алтан үсгээр бичигдэх алдартан байлаа. “Дунд ангид байхдаа анги, хамт олноо удирдан зохион байгуулж, урлагийн үзлэгээр Шаравын Сүрэнжавын “Ерэн баатрын дууль”-ийг гайхалтай уран уншдаг цовоо цолгиун сурагч байсан. Арай л эрт биднийгээ орхин одсон” гэж ангийн нөхөд уяралтайхнаар дурсаж байна. Өөр нэг онц сурлагатан нь Иргэний хамгаалалтын генерал Лхагвасүрэнгийн охин Төгсжаргал юм. Бас энэ ангийн бахархал болсон эрхэм. Москвад Астрологи-геодезийн мэргэжлээр төгсөж Улсын Геодези зураг зүйн газар, Барилгын техникум, ШУА-ийн Геологийн хүрээлэнд нэр төртэй ажилласан. Төр нийгэмдээ хөдөлмөр бүтээлээ харамгүй зориулаад зогсохгүй Ардчилсан хувьсгалын анхны манлайлагчдын нэг байлаа. Мөн хувийн хэвшилд ажиллаж “Ирвэс-Интертрейд” ХХК-ийг үүсгэн байгуулж Бизнес хөгжлийн газрын нэрэмжит “Шилдэг удирдагч” медалиар шагнуулж явсан жавхаатай, оройлон манлайлагч нэгэн байв. Хүн ардынхаа эрүүл мэнд, эко байгаль орчны төлөө эх орныхоо газар хөрс шороог ариутган сайжруулах зорилгоор Эрүүл мэндийн технологийг Монголд дэвшүүлж олон аймаг сум, дүүрэгт амжилттай туршиж үр дүнг нь үзсэн билээ. Энэхүү амжилтыг нь онцолж МҮХАҮТ-ын “Greenprener” шагналаар шагнасан юм. Үр хүүхдүүд нь одоо ч үйл хэргийг нь амжилттай үргэлжлүүлж байна.
Ангийн толгой сурагчдын нэг Базарсадын Уранчимэг нь АУДС төгсөөд Улсын эмгэг анатомийн товчоонд (тухайн үеийн нэрээр) ажиллаж хөдөлмөрийн гараагаа эхлээд одоо хүртэл энэ салбартаа дөч гаруй жил үр бүтээлтэй, үлгэр дуурайлтай ажиллаж байна. Тэрээр Украин, Иркутск болон БНХАУ-ын Тайваньд мэргэжил дээшлүүлсэн. Эмгэг судлаач эмч, тасгийн эрхлэгч, чанарын албаны дарга, эмгэг судлалын зөвлөх эмчээр ажиллаж иржээ. Эмгэг судлалын чиглэлээр хийсэн судалгаа шижилгээний ажлаас нь онцолбол, ЭХЭМҮТ болон МАА-н хүрээлэнгийн эрдэмтэн судлаач нартай хамтран “Микоплазмаар үүсгэгдсэн хүүхдийн уушгины үрэвслийг оношлох антиген”-ийг гарган авсан ажил нь “Шинэ бүтээлийн гэрчилгээ” авчээ. Мөн “Перниталь эндэгдлийн үед ураг, нярайг шинжлэх аргачлал боловсруулсан нь одоо хүртэл практикт хэрэглэгдэж байна. Мөн эмгэг судлалын чиглэлээр залуу боловсон хүчнийг бэлтгэхэд манлайлан оролцож иржээ. 54 их эмчийг эмгэг судлаач болон эс судлаач эмчээр сургаж бэлтгэсэн байна. 2016 оноос “Этүгэн” их сургуулийн Анагаахын сургуульд багшилж байна. Хөдөлмөр бүтээлийг нь үнэлж төр, засгаас “Хөдөлмөрийн гавъяаны улаан тугийн одон”-гоор шагнасан. Ангийн анд Сумъяагийн гэр бүлтэй дотно найзалж 25 жил зуны амралтаа хамт өнгөрөөсөн сайхан дурсамж ч бичигдэнэ. Бидний урьж онцолж буй уг ангийнхан хэн нэгэндээ хичнээн түшигтэй, үргэлж уулзалдаж нэгэндээ дэмтэй явдгийн захын жишээ Сумъяа, Урнаагийн гэр бүлээс аандаа мэдрэгдэнэ. Тус ангийнхны эмч нь мэдээж Уранчимэг. Бусад нь хүүхэд өвдөх, төрөх үед Урнаадаа даатгадаг юм. Зарим үед хүүхдээ захичихаад алга болдог тал ч бий гэсэн.
Ийм алдартай сурагч, шавь нарыг төрүүлсэн ачит багш нарынх нь тухай дурсаж таарна. Багш нарынх нь тухай дуулгахад “Юуны түрүүнд анги удирдсан багш Цэрэндолгорыгоо дурсъя. Тахимаа шүргэсэн урт гэзэгтэй залуу эмэгтэй байлаа. Их л шаардлагатай багш байсан. Трапецан өмдтэй хөвгүүдийн өмдний шуумгийг цуу татаад хаячихдаг байсан” гэж шавь нар нь дүр төрхтэй нь, зан ааштай нь дурайтал хэлсэн. Химийн Оюун, Монгол хэл, уран зохиолын Доржнамжим, түүхийн Цэвээн, математикийн Гэндэндоо, шугам зургийн Цэнд-Аюуш, физикийн Цэрэндолгор, Ч.Цэнд-Аюуш нарын ачит багш нарыг халуун дотноор дурссан. “Ч.Цэнд-Аюуш багш маань УБДС-ийг улаан дипломтой төгссөн, бидний ярьдаг байснаар “Гавал” багш байсан. Яриандаа “Болж гэм” гэдэг үгийг их оруулдаг болохоор сүүлдээ бид хоорондоо “Болжэм” багш гэж ярьцгаана. Химийн Оюун багш маань сэдвийн шалгалт авдаг ганц багш байсан гэхэд хилсдэхгүй. Хичээлээ маш сайхан заана. Манай ангийнхнаас эдийн засгийн мэргэжилтнүүд олон төржээ. Инженер-эдийн засагч Сэлэнгэ, Бадамхандын Оюунбилэг, (Тус ангид хоёр Оюунбилэг байсан болохоор хооронд нь ялгах гэж овгоор нь дууддаг байж. Бадамхандын Оюунбилэг “Баян Монгол” чуулгын удирдагч Б.Нямдоржийн дүү, нөгөө Оюунбилэг нь ардын уран зохиолч, хөдөлмөрийн баатар Бөхийн Баастын охин), Бямбасүрэн, Ч.Алтанцэцэг Дарьсүрэн, Байгалмаа гээд олон хүн эдийн засагч нягтлангийн мэргэжил эзэмшжээ” гэж ачит багш нарынхаа гавьяаг ангийн хүүхдийн эзэшсэн мэргэжлийн хамт тодотгосон юм.
Бямбасүрэн Нефть хангамжийн төв баазаас хөдөлмөрийн гараагаа эхэлж салбартаа 40 гаруй жил ажилласныг нөхөд нь мөн л онцолсон. Санхүү банкны тэргүүний ажилтан, Бүртгэл статистикийн тэргүүний ажилтан, Нефтийн тэргүүний ажилтан, Газрын тосны тэргүүний ажилтан гээд олон тэргүүний эзэн, одоо ч мэргэжлийн ажлаа хийж байгаа гэсэн. Ангийн “Алтан гадас” одонтуудын нэг. “Манай ангид “Алтангадас” одонтон олон бий. Байгалмаа маань байна, “Хатан сүйх” компанидаа ажиллаж байгаа. Мөн инженер-эдийн засагч мэргэжлээр Ленинградад төгссөн Сэлэнгийнхээ талаар товчхон дурдъя. Тэр сургуулиа төгсөөд Улаанбаатар хотын АДХГ захиргаанд ажиллаж эхлээд Үнэт цаасны хороонд алба хашсан. Ажиллаж байсан үе нь хот гэдэг их айлыг байгуулж босгох мэргэжилтнүүдийг бэлтгэж эхэлж байсан цаг үетэй давхацсан байна. “Комплекс импорт” нэгдэлд зөвлөлтийн мэргэжилтнүүдтэй ч ажиллаж явжээ. “Алтан гадас”, “Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон”-той” хэмээн нөхөд нь бахдалтай хэлсэн юм. “Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одон”-г Сэлэнгээс гадна Уранчимэг, Энхтөр, Цэцгээ нар хүртсэнийг дуулгая. Энэ ангиас Цэцгээ, С.Энхжаргал, Батзориг, Энхтөр, Баастын Оюунбилэг, Сарантуяа нар багш мэргэжилтэй. Ардчилсан хувьсгалын анхдагчийн нэг Цэндийн Цэцгээгийг тухайд Монголын ардчиллын тулгын чулууг тулалцаж явсан цөөхөн эмэгтэйчүүдийн нэг гэдгээрээ түүхэнд мөнхөрсөн. Ерэн онд Ардчиллыг дэмжлээ гээд ажлаасаа халагдаж, мэргэжлийн салбараасаа бүрмөсөн чөлөөлөгдөж байсан. Хожим МоАХ-ны хүндэт гишүүн болсон. Анхны Ерөнхийлөгчийн сонгуульд цаг наргүй ажиллаж унадаг дугуйгаар бүхий л ажлаа бүтээж явснаас “Дугуйтай Цэцгээ” гэдэг нэрийг авч явжээ. Ингэж зүтгэсний хүчинд цалин авч байж. МОНЦАМЭ-гийн дарга С.Амарсанаагийн нарийн бичгийн дарга, БГД-ийн ядуурлыг бууруулах зөвлөлийн нарийн бичгийн дарга болж явлаа. Дэндүү шударга явж элдэв албан тушаалд очно гэж зүтгэж явсангүй. Харин 30 гаруй хүүхэд болон арав гаруй элэгний өвчтэй хүнд халуун сүүгээ өгсөн МУЗН-ийн “Нигүүлсэнгүй үйлстэн” ЭМЯ-ны “Сайн дурын ажилтан” билээ. Цэцгээгийн тухай МУСГЗ нэрт сэтгүүлч Г.Жамъян “Монголын мэдээ” сонинд бүтэн нүүр хөрөг бичиж мандуулж байсан. Мөн багш нарын нэг төлөөлөл С.Энхжаргал нь “Үйлдвэрийн технологи, зураг зүй, дизайны багш мэргэжлээрээ ажиллаж байгаад нийгмээ дагаж найз нартайгаа “Эхлэл” хоршоо байгуулж байлаа. Өөрийн мэргэжлийн дагуу “Мөнгөн дөш” зоос гоёлын бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх чиглэлийн үйлдвэр байгуулж технологи, загвар, дизайныг хариуцан ажиллаж 200 гаруй нэрийн бүтээгдэхүүний загварыг шинээр зохион бүтээж Монгол Улсын Оюуны өмчийн эрхээр патентжуулсан уран гартай дархан хүн юм.
Ш.Энхтөр нь УБДС-ийн түүхийн ангийг төгссөн. Д.Сүхбаатарын нэрэмжит МАХН-ын Төв хорооны дэргэдэх Намын дээд сургууль төгсөж улс төрийн дээд боловсрол эзэмшсэн МХЗЭ-ийн төв хороо, “Угалз” Корпораци, УБХ-ын дэргэдэх төр нийгэм судлалын академи, Засгийн газрын дэргэдэх Удирдлагын хөгжлийн Институт Дэлхийн банкны санхүүжилтээр Монголд хэрэгжсэн Засгийн газрын “Ядуурлыг бууруулах үндэсний хөтөлбөр”-ийг хэрэгжүүлэх Ерөнхий сайдаар ахлуулсан Үндэсний хорооны ажлын аппарат зэрэг газар ажилласан 2008-2012 онд Монгол Улсаас ОХУ-д суугаа ЭСЯ-д 3, 1-р нарийн бичгийн даргаар ажилласан байна. Хоёр Оюунбилэгийн нэг Ардын уран зохиолч Баастын охин Оюунбилэг уг ангийнхны холбогч гүүр нь болсон хүн. Тэрээр Геологийн төв лабораторийн технологийн шинжилгээний тасагт химийн инженерээр нэр төртэй ажиллаж байсан нэгэн. Монгол орны ашигт малтмалын олон олон ордыг нээн илрүүлж, шинжлэн судалж, нөөцийг нь тодорхойлж байсан ид ажлын он жилүүдэд Зөвлөлтийн мэргэжилтнүүдийг дагалдан суралцаж баяжуулсан дээжүүдэд химийн шинжилгээ хийх хариуцлагатай, чимхлүүр ажлыг залуу насны аагаар гүйцэтгэж явснаа бахдалтайгаар дурсдаг. Багш нарын бас нэг төлөөлөл Батзориг нь “Эрс шинэчлэл” хөдөлгөөний зүтгэлтнүүдийн нэг бөгөөд иргэний үүргээ гүйцэтгэж ирсэн.
Д.Жаргалсайхан, Занабазар, Энхбат, Баяраа нарын цэргийн дөрвөн эрхэм төржээ. Үүнээс онцлон Даваасамбуугийн Жаргалсайханы тухай өгүүлье. Тэр ЦЕДС-ийн ерөнхий цэргийн курсэд суралцан төгссөн. Төгсөөд 097 дугаар ангид томилогдон очиж Орос-Монголын хамтарсан хээрийн сургуульд (“Хэрлэн-73”, “Говь-77”) оролцон баярын бичгээр шагнуулж явсан удаатай. Ардын хувьсгалын 50, 60, 70 жилийн ойн медаль, Байлдааны гавьяаны одонт хурандаа маань арван жилийн гэгээн цагаан дурсамжаасаа ийн хуваалцсан юм. “Ангийнхаа хэдэн хүүхэдтэй Гандан орчмоос хичээлдээ явдаг байлаа. Хичээл тараад Гандангийн үүдээр гарахдаа “Арслангийн ам тэмтрэх үү” гээд аман дахь задгай мөнгө, чихэр мэтийг нь түүгээд авчихдаг мөртөө шалгалттай өглөөдөө суварганы хажуу дахь тавцан дээр сунаж мөргөчихөөд явдаг байлаа. Мөн сүрхий сүсэг бишрэл байгаа биз” гээд инээвхийлж сууна. Ангиасаа Занабазартай дотно найзалдаг байжээ. Занабазар түүнтэй хамт ЦЕДС-д элсэн орсон ч Одесс хотноо цэргийн дунд сургууль, артилерийн инженерийн сургууль төгссөн МАА-н 229, 152, 016 дугаар ангиудад салаан захирагч, зэвсгийн албаны даргын үүрэг гүйцэтгэсэн. Түүний аав Монголын нэрт зураач Минжүүр нь “Нүүдэл”, “Хот айл”, “Отгонтэнгэр”, “Баяр наадам”, “Саальчин” зэрэг алдартай бүтээлүүд урлажээ.
“Манай Цэрэндулам хивсний үйлдвэрт ээрэх, будах, нэхэх цехэд 40-өөд жил мастер, чанар шалгагч экспорт-импортын шалгагч гүйцэтгэгчээр ажилласан ажилсаг бүсгүй юм. Тэрээр “Цехийн аварга, “Үйлдвэрийн аварга шалгагч”, “Аж үйлдвэрийн тэргүүний ажилтан” “Монголын ноос ноолуурын холбооны өргөмжлөл”-өөр шагнуулсан. Мөн “Дархан бэр” ЧД-ийн “Чандмань эрдэнэ” одонтой” гэж найзууд нь хэлсэн. Тус ангиас таван инженер төрөн гарсан байна. Үүнд Ч.Сумъяа Сүрэн Ганбаатар, Б.Энхжаргал, Төгсжаргал нар. Ганбаатар гэдэг чадалтай архитекторч инженер байлаа. Эдийн засагч, инженер эдийн засагч зургаан хүн байна. Багш тав, эмч дөрөв, цэргийн мэргэжлийн дөрвөн хүн, нэг нисгэгчтэй гэх статистик гарч байна. Нанзад нь аравдугаар анги төгсөхдөө “Спортын мастер” болсныг дурссан. Онцлохгүй байхын аргагүй нэг хүн нь Мөнгөнцэцэг. Солонгос бөгөөд Ким Ин Сон гэдэг нэртэй. Багадаа (1966 онд) Монголд ирсэн монгол хүүхдүүдтэй тоглож байгаад хурдан хэл сурсан гэдэг. Сурагч байхдаа БНАСАУ-ын ерөнхийлөгч Ким Ир Сенийг Монголд ирэхэд цэцэг барьж байсан түүхтэй юм билээ. Тэрээр ажилчны районы эмнэлэг, Түргэн тусламжийн төвд ажиллаж байгаад 1990 онд нийгэм өөрчлөгдөхөд оёдлын үйлдвэр, цайны газар ажиллуулж эхэлжээ. Хайрт ижийнхээ дурсгалд зориулж “Эмээгийн цайны газар” нэртэй газар нээснээр тус ангийнхны цугладаг “Болзоотын бор толгой” болжээ. Найзуудаа очиход Мөнгөнцэцэг нь дуртай гэж жигтэйхэн, инээд алдаад л угтдаг гэсэн. Ийм л бахдам түүхтэй, улс орны хөгжилд өөр өөрийнхөө ач тусыг хүргэсэн онцгой ангийнхны тухай өгүүллээ.
Өглөө бүр тантай хамт байдаг “Өдрийн сонин”-ы мягмар гаригийн дугаар 20 нүүрээр хэвлэгдэж, та бүхний гар дээр хүрч байна.
Тэтгэврийн зээлийг тэглэх хуулийг МАН дэмжлээ. Мөн АН-ын зөвлөл ээлжит хуралдаанаараа Тэтгэврийн зээлийг тэглэх асуудлын талаар хэрхэн хэлэлцсэн талаар “Улс төр” нүүрнээс унших боломжтой.
“Өдрийн сонин”-ы нийтлэлийн бодлогыг тодорхойлогч, ард түмний дуу хоолой болдог, баримт, үзэл бодлын гуравдугаар нүүрт “Баян тарганаараа гайхуулж сагасан баячуудын хүүхдүүд хэмээгчдийг нийгэм хавчих хэрэгтэй байна” хэмээн өгүүлжээ.
““Лимитлесс бридж” ХХК 2000 гаруй иргэнийг залилж, таван тэрбум төгрөгийн хохирол учруулжээ”, “Мах экспортын квот дамлах ажиллагаагаар нэг компани л гэхэд 760 сая төгрөгийн ашиг унагааж байна” нийтлэлүүд “Баримт, үйл явдал” нүүрт хэвлэгдлээ.
Хүн ам, орон сууцны ээлжит тооллого эхлэх гэж байгаатай холбоотойгоор Үндэсний статистикийн хорооны дарга А.Ариунзаяатай ярилцлаа. “Улс төр” нүүрнээс хүлээн авч уншаарай.
УИХ-ын гишүүн Б.Баттөмөртэй Тэтгэврийн зээлийг тэглэх тухай асуудлаар хийсэн ярилцлагыг “Улс төр” нүүрнээс хүлээн авч уншаарай.
Улсын мөрдөн байцаах газрын дарга асан, Монгол Улсын гавьяат хуульч, профессор, цагдаагийн бэлтгэл хурандаа Д.Алтангэрэлтэй хийсэн ярилцлагын үргэлжлэл “Баримт, үзэл бодол” нүүрт хэвлэгдлээ.
Нийгмийн эрүүл мэндийн үндэсний төвийн Эрүүл мэндийг дэмжих, өвчлөлөөс урьдчилан сэргийлэх албаны дарга С.Гэрэлмаа “Хорт хавдрын эрт илрүүлгийн шинжилгээнд хамрагдахын тулд сум, дүүргийн өрхийн эмнэлэгт эхэлж хандана” хэмээн “Эмч” нүүрт ярьжээ.
“Баянмонгол” чуулгын удирдаач, Төрийн шагналт С.Саруул-Одтой хийсэн ярилцлагыг “Өөрөөс нь” нүүрнээс хүлээн авч уншаарай.
“Энэ онд хэрэгжих супер технологиуд”-ын талаар “Танин мэдэхүй” нүүрнээс хүлээн авч уншаарай.
Түүнчлэн “Дэлхийн мэдээ”, “Завханы мэдээ” булангуудаа өнөөдрийн шинэхэн дугаараас хүлээн авч уншаарай.
Дэлгэрэнгүй мэдээллүүдийг уншихыг хүсвэл дараах линкээр бүртгүүлж уншина уу. https://admin.dnn.mn/plugins/news/login/
Эдгээр болон бусад цаг үеийн мэдээ мэдээлэл, ярилцлага, сурвалжлагыг “Өдрийн сонин”-ы мягмар гаригийн дугаараас уншаарай.
Эрхэм уншигч та, манай сонины өнөөдрийн дугаарыг “Монгол шуудан” компанийн нийслэл Улаанбаатар дахь 35 салбар, “Түгээмэл” шуудангийн салбаруудаас болон сонин борлуулах цэгүүд, Хэвлэлийн биржээс худалдан авах боломжтой. Мөн “Мөнгөн завъяа” дахь сонин борлуулах цэг, Сансрын үйлчилгээний төв дэх сонин борлуулах цэг, Хан-Уул дүүргийн 19 дүгээр хорооллын үйлчилгээний төвд байрлах сонин борлуулах цэг, Саппорогийн “Миний дэлгүүр” дэх сонин борлуулах гол гол цэгүүдээс худалдан авч болохыг дуулгая. Түүнчлэн “Өдрийн сонин”-ы өөрийн байранд ирж худалдан авч болно.
Уншигч та “Өдрийн сонин”-ыг захиалан уншихыг хүсвэл9911-2954, 8811-1375 дугаарт холбогдоно уу. Цахим хэлбэрээр нь захиалахыг хүсвэл 88085029 дугаарт холбогдож дэлгэрэнгүй мэдээллийг аваарай.
“Өдрийн сонин”-той холбоотой мэдээ мэдээллийг 19001987-гоос лавлана уу.
“ӨДРИЙН СОНИН” ӨГЛӨӨ БҮХЭН ТАНТАЙ ХАМТ