Month: March 2019

Дэлхий нийтийн анхаарлын төвд байгаа Венесуэлийн асуудлаар ШУА-ийн Олон улсын харилцааны хүрээлэнгийн захирал Д.Золбоотой ярилцлаа.

---

-Венесуэлийн улс төрийн хямрал хурцадмал байдалд ороод байна. Нөхцөл байдал энэ янзаараа үргэлжилбэл цаашид юу болох вэ?

-Нөхцөл байдал улам бүр л түвэгтэй, тааварлахын аргагүй болоод байх шиг төсөөлөгдөж байна. Харин сонголт сөргөлдөгч хоёр талд аль алинд нь байгаа. Хурцадмал байдал энэ чигээрээ үргэлжилбэл иргэний дайны хэмжээнд хүрчихгүй байгаасай л гэж залбирах үлдээд байна.Нөгөө талаас их гүрнүүд хүсвэл ямар ч улсыг сүйрэлд хүргэдэг гэдгийг нотлох саяхны жишээ байж л байна.

-Тус улс гэрэл цахилгаангүй болоод нэлээд хэд хоночихлоо. АНУ-ын Төрийн нарийн бичгийн дарга Майк Помпео “Мадурогийн бодлого харанхуйгаас өөр юу ч авчирахгүй. Хоолгүй, эм тариагүй, одоо цахилгаан эрчим хүчгүй. Цаашлаад Мадуро ч байхгүй болно” гэсэн бол Н.Мадуро улс даяараа цахилгаан эрчим хүч тасалдсан явдалд “Америкийн империализм” буруутай гэж мэдэгдсэн. Үнэхээр АНУ-ын талаас цахим халдлага хийснээр ингэж тог цахилгаагүй болгочихов уу?

-Харин тэглээ, амаргүй л байгаа. Улс төрийн шийдвэрээс л улбаалсан гэдэг нь гарцаагүй. Гэхдээ өөрсдийнхөө алдааг бусдад нялзаах нь хүний түүхийн аль ч үед байсан зүйл. Нэгэн жарны өмнө л эрдэс баялгийнхаа үр шимээр баян тансаг биш гэхэд дунджаас дээгүүр амьдардаг байсан ард түмэн улс төрийн сонголтын улмаас богино хугацаанд өнөөгийн байдалд хүрсэнд харамсаад баршгүй. Эдийн засгийн онолд “баялгийн хараал” ч гэдэг дээ. Одоогийн тогтолцоо нь хэр удаан үргэлжлэхийг цаг хугацаа л харуулах байх. Байгалийн асар их нөөц баялагтай байх нь хөгжлийн баталгаа биш гэдгийн тод жишээ Венесуэл улс болоод байна.

-Венесуэлд улс төрийн хямрал эхэлснээс хойш эдийн засаг нь асар их доройтлоо. Ер нь энэ улс цахилгаангүй хэдий хүртэл явах нөөц боломжтой вэ?

-Зөвхөн цахилгаан эрчим хүч гэлтгүй бусад түлшээр суучихгүй бол учиртай биз. Ямар ч улс оронд гэнэтийн нөхцөл байдалд хэрэглэх аюулгүйн нөөц гэж байдаг. Гэхдээ венесуэлчүүдийн хувьд арай өөр. Гэнэт учирсан давагдашгүй хүчин зүйл биш сүүлийн хэдэн жил ужгирсан үйл явц учраас хэлэхэд хэцүү юм. Гадагшаа чиглэсэн эх орноосоо дүрвэгсдийн тоо бодит байдлыг илүү ойлгуулах байх. Эрчим хүчний хомсдол нь удаан үргэлжилбэл араасаа хүнсний аюулгүй байдал, эрүүл ахуй, нийгмийн эмх замбараагүй байдал, харилцаа холбооны гээд маш олон салбарыг хамарсан сүйрлийн эхлэл болох магадлалтай. Гэхдээ бүр муудахаас өмнө хөрш зэргэлдээ улс орнууд нь дэмжин туслах байлгүй дээ. Хил залгаа хөрш орнуудад амаргүй байдаг учраас дотоодод нь учирсан нөхцөл байдлыг шийдвэрлэхэд тусалдаг нь аль, аль талдаа ашигтай байх болно.

Товчхондоо бол энэ улс дампуурлын ирмэг дээр ирчихээд байх шиг байна л даа. Эдийн засгийн энэ байдлаас улс төрийн хурцадмал байдал иргэний дайны түвшинд хүрчихгүй бол учир бий.Гуч гаруй сая хүн амынх нь аравны нэг шахам нь сүүлийн хэдхэн жилд гадаад улс орнуудад дүрвэж гарчихаад байна гэхээр байдал ямар болсон нь ойлгогдоно биз. “Цагийн сайханд” гэдэг шиг бензиний үнэ дэлхийд хамгийн хямдад тооцогддог байлаа. Мэдээж тэр нь асар ихээр олгодог байсан татаасны үр дүн байсан гэдэг. Үндэсний мөнгөн тэмдэгтийн ханш, өргөн хэрэглээний барааны үнийн өсөлт, инфляци гэж ярихаар бол толгой эргэхээр их тоо. Дээр нь маш хурдацтайгаар нэмэгдсээр байгааг нь тоймлож хэлэхэд ч түвэгтэй болоод байх шиг. Үндэсний валют нь цааснаас ялгарахаа больсон газар нутагт итгэл найдвар, гэрэл гэгээ ямар түвшинд байдгийг хэдхээн жилийн өмнө бидний монголчууд тойроогүй, туулаад л гарсан даа. Бид бусдыг шүүх, шүүмжлэх биш, харин тэдний алдаанаас суралцах нь л чухал шүү дээ.

-Популизм ямар аюултайг Венесуэлийн үйл явдал бэлээхэн харуулж байна л даа. Тэгэхээр өнөөгийн нөхцөл байдлаас гарах гарц нь юу байж болох уу?

-Таны хэлээд байгаа популизм гэдэг нэрийг хэрэглэж байгаагүй л болохоос хүн төрөлхтний түүхэнд өмнө нь тохиолдож л байсан үзэгдэл шүү дээ. Цорын ганц гарц гэвэл сөргөлдөгч талууд хэлэлцээний ширээний ард сууж ард түмнийхээ төлөө нэгдэн ажиллахаас өөр сонголт бараг байхгүй байх. Сонирхуулж хэлэхэд 1811 онд тусгаар тогтнолоо зарлаж байсан Өмнөд Америк тивийн анхны төрт улсуудын нэг гэхээр хуучны гэж хэлж болохоор уламжлалтай улс байгаа биз. Одоогийн хүүхэд залуус мэдэхгүй байж магадгүй, биднээс дээш үеийнхэнд “Халтар царайт” гэж телевизийн олон ангит киноны талаарх олон сонирхолтой дурсамж бий. Тэр киноны гол дүрд тоглосон олон жүжигчин манайд тухайн үеийн Холливудын оддоос илүү нэр хүндтэй ирж, бид хөл алдан гүйж байлаа. Оросоос өөр хэлээр дамжуулж аван олон нийтэд хүргэж байсан анхны латин америк кино байхаа. Хэдийгээр уран сайхны тал байгаа боловч кинонд дүрслэгдэж байгаа улс орон нь бас л чинээлэг, эдийн засгийн чадавхтай, бүс нутагтаа өөрийн гэсэн байр суурьтай байсныг илтгэдэг юм. Үнэндээ л тэр үеийн Венесуэл улс одоогийнхтой тэнгэр, газар шиг ялгаатай харагдахаар байдаг. Гэхдээ өнөөдөр бидний авч байгаа мэдээлэл нэг эх сурвалжтай, зарим талаар хэт нэг талыг барьсан гэдгийг мартаж болохгүй.

Нийгмийн сүлжээ хөгжсөн энэ цагт нэг улстөрчийн бичсэн ганц нэг сэтгэгдлээс нь тэр улсынх ашиг сонирхлыг мэдэж болохоор болжээ. Хөндлөнгөөс дотоод хэрэгт нь илт оролцоод байгаа юм шиг харагдахгүй ч гэсэн өөрийн геополитикийн эрх ашгийг тухайн үеийн энгийн иргэдийн эрх ашгаас дээгүүр тавьж байгааг харин зөвтгөх аргагүй.

-Талууд хэлэлцээний ширээний ард суух сонирхол байна уу. Венесуэл энэ чигээрээ явах нь хэнд хамгийн их ашигтай вэ?

-Харин бусад улс орны түүхэнд тохиолдож өнгөрсөн түүхэн талаас нь аваад үзвэл дотоодын тогтворгүй байдлыг ихэнхдээ гадны бизнесийн бүлэглэл өөрсдөдөө ашигтайгаар эргүүлж төгссөн байдаг шүү дээ. Аливаа зүйлийг нурааж, бусниулахад амархан боловч хийж бүтээх нь хамаагүй урт цаг хугацаа, мөнгө хөрөнгө шаарддаг нь харамсалтай нь үнэн дээ. Гэхдээ энэ чигээрээ байгаад байна гэж байхгүй биз дээ, хамгийн муу ч гэдэг юм уу доод цэгтээ хүрлээ гэхэд угаасаа эргэж сэргэх замдаа орох нь эргэлзээгүй.

-НҮБ-ын Хүний эрхийн зөвлөлийн 40 дүгээр чуулга уулзалт дээр “Венесуэл улсын нийгэм, эдийн засгийн нөхцөл байдал хүндэрч байгаагийн нэг гол шалтгаанаар тус улсын эсрэг хоригийг ээлж дараалан чангатгаж буй явдал”гэсэн шүү дээ. Энэ тухай дэлгэрэнгүй мэдээлэл өгөхгүй юу?

-Эх орноосоо дүрвэж байгаа иргэдийг ямар ч тохиолдолд буруутгах аргагүй л дээ. Гэхдээ хоригийг чангалах үндсэн шалтаг нь улс төрийн алдаатай шийдвэрээс шалтгаалан иргэд нь эх орондоо амар тайван амьдрах аргагүй болчихоор дэлхийн хамтын нийгэмлэг, зарим их гүрнүүд шууд болон дам аргаар нөлөөлөх зорилгоор хориг арга хэмжээ авсаар ирснийг зэмлэх боломжгүй. Даяаршлын энэ цаг үед дангааршина гээд өөрийгөө ертөнцөөс тусгаарлан зүтгээд амжилтанд хүрэх боломжтой эсэхийг хүн төрөлхтөнд харуулсан нэг тохиолдол болон түүхэнд үлдэх биз дээ.

-Н.Модура АНУ-тай дипломат харилцаагаа тасалчихлаа. Түүнийг хууль ёсны Ерөнхийлөгч болохыг ОХУ, Беларусь, Болив, Иран, БНХАУ, Куба, Никарагуа, Сальвадор, Сири болон Турк улс дэмжиж байгаагаа илэрхийлээд байна. Тэгэхээр олон улсын харилцаанд ямар өөрчлөлт гарах бол?

-Одоохондоо хууль ёсны удирдагчийнхаа хувьд гаргаж байгаа аливаа шийдвэрийг нь хүндэтгэж үзэх хэрэгтэй байх. Үндсэндээ бол бидний дууссан гэж ярьдаг байсан хүйтэн дайны уур амьсгал олон улсын харилцаанд эргэж ирлээ гэж харагдахаар байна. Хэнийг нь ямар засаглалтай улс орнууд дэмжиж байна вэ гэдгээс нь л зорилго чиглэл нь харагдана. Эдгээрийн ихэнх нь энэ бүс нутгийн улс орон биш учраас шууд хоорондоо сөргөлдөөд эхлэхгүй байх. Тиймээс аль ч улс дотоод үйл хэрэгт нь хөндлөнгөөс шууд оролцох биш хүлээцтэй, хэлцлийн замаар л шийдэгдээсэй хэмээн найдах л үлдлээ дээ.

-Монгол Венесуэлийн харилцааны талаар товч сонирхуулахгүй юу?

-Манай хоёр улс одоогоос 30 жилийн өмнө 1990 онд албан ёсоор дипломат харилцаа тогтоож байсан. Найрсаг хамтын ажиллагаатай гэдэг л ангилалд багтах байх. Хамгийн сүүлд Гадаад харилцааны дэд сайд нар Бээжин хотноо 2017 онд ГХЯ-д хооронд улс төрийн зөвлөлдөх механизм байгуулах тухай харилцан ойлголцлын Санамж бичигт гарын үсэг зурсан байдаг. Тус баримт бичгийг байгуулснаар талууд хоёр талын болон олон талт хамтын ажиллагааг хөгжүүлэх, ялангуяа улс төр, эдийн засаг, соёл, шинжлэх ухаан, боловсрол, спорт болон хүний хөгжлийн асуудлаар зөвлөлдөж ярилцах боломж нээгдсэн гэж үзэж болно.Худалдаа, эдийн засаг, хөрөнгө оруулалтын ямар нэгэн харилцаа одоогоор бичигдэж амжаагүй.

Явган аялалд явахын өмнө 1991 он

МУБИС-ийн анхны дасгалжуулагчийн ангийг 1993 онд төгссөн хамт олон энэ удаагийн “Нэг анги” буланд уригдан оролцож байна. Тус анги нь 22 хүүхэдтэй. Энэ ангийнхан Монголын хамгийн анхны дасгалжуулагчийн анги байсан төдийгүй олон спортын алдартнууд төрөн гарснаараа онцлог. Эл ангид “Алдар” спорт хорооны багш дасгалжуулагч Монгол Улсын гавьяат тамирчин Ц.Хосбаяр, Монгол Улсын гавьяат тамирчин Улсын гарьд агсан П.Сүхбат, Монгол Улсын гавьяат тамирчин, Улсын заан Ц.Баярсайхан, Зээрэнцэг шидэлтийн спортын мастер, Боловсролын доктор, дэд профессор Ш.Долгор, Уртын харайлтын Спортын мастер, Боловсролын доктор, дэд профессор Д.Баярлах, Монгол улсын 100, 200м-ийн рекордч буюу Монголын хамгийн хурдан гүйгч Я.Отгончимэг, Спортын мастер Ц.Батхүү, А.Ганбаатар, Дунд, Холын зайн гүйлтийн Спортын мастер Г.Эрдэнэбаатар, Кураш бөхийн ОУХМ Н.Мурат, Өндрийн харайлтын Спортын мастер Ч.Барсболд, Чөлөөт бөхийн ОУХМ Сэлэнгийн Ганзориг, Хөнгөн атлетикийн спортын мастер Р.Нацагням нар Хөнгөн атлетикийн олон төрөлтийн рекордч Д.Дамдинсүрэн багшийн удирдлаган дор төгссөн түүхтэй. Ангийн багш Д.Дамдинсүрэн нь Төрийн дээд шагнал “Алтан гадас” одонт, МҮОХ-ны “Алтан-Очир” одонт, багшийн алдар гавьяаны “Алтан-Өлзий” одонт, Ардын боловсролын болон биеийн тамирын тэргүүний ажилтан, Монгол Улсын хөнгөн атлетикийн арван төрөлтийн рекордыг 1971 оноос хойш эзэмшигч, хөнгөн атлетикийн олон улсын хэмжээний мастер, ахмад багш юм. Эл анги нь өдгөө гурван гавьяаттай.

“1989 онд тэр үеийн УБИС-ийн анхны дасгалжуулагч бэлтгэсний анхны төгсөлт нь манай анги байлаа. Улаанбаатараас гэхэд л 200 хүүхэд энэ ангид орох гэж Сагсанбөмбөг, волейбол, хөнгөн атлетик, гимнастик зэрэг 4-5 спортын төрөлд 16 үзүүлэлтээр шалгалт өгч байлаа. Маш их өрсөлдөөн дунд хамгийн хүнд элементүүд гүйцэтгэж байсан. Одоо бодоход хамгийн өндөр шалгуураар биднийг шалгаж байж дээ гэж боддог юм. Тал талаас л бид цугларч байлаа шүү дээ. Манай анги дотроо дасгалжуулагч, чөлөөт бөх гэж хуваагддаг байсан юм. Анх бид энэ ангидаа элсэн орж байхад дийлэнх маань олон улсын мастерууд байсан. Анхнаасаа л ур чадвар сайтай учраас тэмцээн уралдаанд ч их оролцдог байлаа. Мөн биднийг 14 хоног Цанын бааз дээр гаргана. Хүн болгоныг нормоо биелүүлтэл буулгадаггүй байсан. Тэр их хичээл зүтгэл, бидэнд хатуужил суулгасан. Тамирчин хүний зорилго гэдэг хамгаас чухал. Бид хичээл ном, бэлтгэл сургуулилтаа ягштал хийнэ. Хичээл гээд бэлтгэлээ цалгардуулахгүй, бэлтгэл гээд хичээлээ орхигдуулдаггүй байсан. Багшаас даалгавар авна. Цаг тухайд нь хийхгүй бол шууд муу дүн авна. Бид зорилгынхоо төлөө тууштай зүтгэсэн. Гадаад, дотоодод зохиогдож байгаа бүхий л тэмцээнд идэвхийлэн оролцохын тулд бэлтгэл сургуулилтдаа их анхаарна. Бид степенттэй оюутнууд байлаа. Бид 180 төгрөгний степент авдаг байлаа. Тэгээд онц сурвал бүр 220 төгрөг авна шүү дээ. Оюутан болоод гурван жилийн хугацаанд цаанаасаа бэлтгэлийн хувцас өгдөг байлаа. Манай сургууль л дан ганц биеийн тамирын багш, дасгалжуулагч бэлдэж байлаа шүү дээ” хэмээн тэд хуучилсан юм.

МУБИС-ийн биеийн тамирын сургуулийн өргөтгөл баригдаж эхлэхэд энэ ангийнхан идэвхтэй оролцож байсан гэнэ. Сар гаруй хугацаанд барилгын ажилд туслалцаж байж. Тэд байн байн л багшаа дурсах юм. Ангийн багш болоод тухайн үеийн хамгийн алдартай багш нар манай ангид хичээл орж байсан. Н.Цогт багшийг харахад л сүрдмээр сайхан хүн байлаа. Сайн багш нарын ачаар бид бүгдээрээ энэ сайхан мэргэжлээрээ ажиллаж байна. Бид аяллын хичээлээрээ “Асралт хайрхан”-ыг зорьж 14 хоногийн явган аялал хийдэг байлаа. Тэр жил Ц.Хосбаяр маань том тэмцээнд явах гэж байсан юм. Өнөөх маань хийморио сэргээнэ гээд л хамгийн түрүүнд орой дээр нь гарч байсан. Бид чинь аливаа тэмцээнд орохдоо бие, сэтгэл бүхий л зүйлээ бэлдэнэ шүү дээ хэмээн ангийн анд Д.Баярлах ярьж байлаа.

Энэ анги дөрвөн эмэгтэйтэй гэнэ. Ш.Долгор нь Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг Биеийн тамир, спортын газрын спортын сэтгэл судлалын төлөвлөлт, сургалт, судалгаа хариуцсан мэргэжилтнээр ажилладаг бол Я.Отгончимэг нь Хоёрдугаар дунд сургуульд багш, Р.Нацагням нь Багануур дүүргийн ЕБС-ийн багш, Д.Баярлах нь МУБИС-ийн БТС-ийн багшаар ажиллаж байгаа юм байна. Харин Ч.Барсболд нь бизнес эрхэлж байгаа гэнэ. Тэрбээр спортын аливаа тэмцээнийг ивээн тэтгэж ажилладаг гэдгийг тэд тодотгож байлаа. н.Цэрэнсамбуу, Ц.Батхүү нар нь ЕБС-ийн багшаар ажиллаж байгаа аж. Харин Д.Даваадорж нь Хөвсгөл аймагт Жүдогийн дасгалжуулагч хийж байгаа гэнэ. Маш олон өсвөрийн жүдочид бэлдэж байна даа хэмээн ангийнхан хэлж байв. Ангийн хөвгүүн Ц.Хосбаярыг Монгол Улсын гавьяат тамирчин П.Орхоны багш гэдгээр хүмүүс андахгүй.

Энэ ангийнхан багш, дасгалжуулагч гэсэн дип-ломтой гэнэ. Тиймээс зарим нь багшилж, зарим нь дасгалжуулагчаараа ажиллаж байгаа аж.

Ангийнхны хамгийн тод томруун ярианы сэдэв бол Асралт хайрханыг зорьсон явган аяллын хичээлийн талаар байлаа. Бүх оюутнууд 14 хоногийн хугацаанд идэж уух зүйлээ үүрээд л багш нарынхаа удирдлага дор явдаг байж. Яг тэр жил явган аялалд гарахад зах зээл рүү шилжсэн үе таарч картын бараанд оочерлодог байлаа. Аялалд явж байхад дотроо хоёр гал болж хуваагддаг. 4-5 хүн нэг гал болоод майхан, тогоо шанагаа бариад л явна. Дэлгүүр картын бараагаар юм худалдаалахаас гадна бүх хүмүүст нормоор тараадаг байсан болохоор гэрийнхээ хоол унднаас илүүчлээд авч явна. Нэг өдөр хүнс нь барагдаад Ц.Хосбаярын цүнхийг уудаллаа. Тэгтэл цав цагаан оймс, подволк, шорт байв. Хоол хаана байгаа юм бэ хэмээн асуухад өнөөх чинь ээж л цүнхэнд хийсэн байх ёстой гэдэг юм. Нэг ширхэг ч хүнсний зүйл байхгүй. Сүүлийн гурван хоног хүнс дуусч нөгөө залуучуудын бригад манай галын хоолыг дааж байлаа. Ц.Батхүү Ганбаатар Я.Отгончимэг, Р.Нацагням нар маань орон нутгаас ирсэн болохоор тэр үү боорцог, борц ихтэй байсан даа хэмээн тэд инээлдэв.

Нэг удаа майхан дотроо дээшээ хараад хэвтэж байтал тэр үеийн 11.20-ийн “Нислэг” гээд чихрийг идэж байна гэж төсөөлөөд хоорондоо ярьж байж. Тэгтэл Хосоо нь за хүн бүрт нэг чихэр гэж байснаа өөртөө хоёр чихэр гээд хэлтэл нөгөө хэд нь чи яагаад хоёр чихэр иддэг юм гээд л нөгөө төсөөлж байгаагаа мартаад бөөн инээдэм болж байлаа хэмээн хөхрөлдөв.

Монгол бөхийн тухай өгүүлдэг хэд хэдэн кино байдгийн нэг нь “Хэлтгий заяа” кино гэдгийг хүмүүс андахгүй. Аавынхаа зодог шуудгийг өмсөж, наадамд барилдаад “Шувуун толгойт”-ыг давдаг энэ дүрийг өдгөө энэ ангийн Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлагийн харьяа Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг Биеийн тамир, спортын газрын спортын сэтгэл судлалын төлөвлөлт, сургалт, судалгаа хариуцсан мэргэжилтэн, доктор, дэд профессор Ш.Долгор бүтээсэн аж. Энэхүү киноны зохиолыг Улсын арслан М.Мөнгөн бичиж, Соёлын Гавьяат зүтгэлтэн Н.Ганхуяг найруулан тавьж байсан. Киноны гол дүрд М.Мөнгөн арслан өөрөө тоглосон байдаг. Тухайн үед Ш.Долгор нь АНУ-д тэмцээнд явахаа больж, энэ кинонд тоглосон аж. Тэрбээр 21 настай УБИС-ийн Биеийн тамирын сургуулийг төгсдөг жил буюу 1993 онд киноны зураг авалтад оролцож байжээ. Зураг авалтын дундуур Намжилдорж улсын наадамд ирж зодоглоод чимэгтэй улсын начин болж байж. Тэгээд Мөнгөн арслан тухайн үед “Эмэгтэй хүнтэй барилдлаа гээд эр хүн мууддаггүй л юм байна гэдгийг энэ кино харууллаа” гэж хэлж байсан. “Хэлтгий заяа” кино зураг авалтын үеэр буюу өдгөө 26 жилийн өмнө Монгол Улсын арслан М.Мөнгөн буюу Далантай арслан аав минь гол дүрийн жүжигчин охин Борхүүдээ бичиж байсан тэмдэглэл надад байдаг. Би тухайн үед тэр киноны жүжигчдээс сэтгэгдэл бичүүлж авч байсан юм л даа. Тэр олон сайхан хүний надад захиж, хэлж өгсөн захиасыг би үргэлж бодож явдаг. Урлаг, спортын Арслангуудтай хамт байсан тэр жилийн зуны гурван сард адал явдал их байсан даа хэмээн Ш.Долгор хуучилж байлаа. Ангийнхан ч энэ талаар бахархан хөөрөлдөж байв.

Ер нь аяллаар явж байхдаа бид бие биенээ илүү таньж мэдсэн. Бид жаргал, зовлон, өлсөх, цангах, ядрах бүх л зүйлд хамт байдаг болохоор хоорондоо маш хурдан дотноссон. Бие биедээ тусална. Бидний хувьд хүнсийг хөнгөнөөр авч явах нь биед амар байдаг. Сүүлдээ нөгөө ядарсан хүүхдүүд чинь хүнд зүйл үүрхээсээ цааргалж зарим нэг юмаа хаяхдаа энийг хэн нэгэн нь авах уу гээд л зарлана. Тэгтэл нэг маань гурилаа хаях гэж байдаг байгаа. Нөгөөхийг нь нэг маань аваад л нээх олон гамбир хийж байлаа. Улиастайгаас нааш Шар хадны эцсийн зогсоолд ороод ирэнгүүт л бүх хүн дэлгүүр дотор гүйж орж ирээд зогсчихсон байж билээ. Тэглээ гээд одоогийнх шиг шууд худалдаад авах боломж байсангүй шүү дээ. Тэр 14 хоногийн явган аяллыг бид бие бялдар, сэтгэлийн бэлтгэлээр давж байсан. Багш нар маань ямар мундаг гэж санана. Тэд биднийг аливаа зүйлд хатуу чанд сургасан нь өдгөө биднийг амьдралд хөл алдуулахгүй явахад дэм болсон доо хэмээн ярьцгаав.

Эл ангийнхан өдөр бүр холбоотой байдаг гэнэ. Уулзах бүртээ спортоо ярьдаг хэмээн тэд инээлдэж байлаа. Өдгөө бид өөрсдөө ч олон шавьтай болж. Биднийг сургасан багш болоод шавь нараараа үргэлж бахархаж явдаг хэмээн тэд дурсацгаалаа. Спортын томоохон төлөөллүүдийн нэгээхэн хэсэг болсон эл ангийнхан 2023 онд төгсөлтийнхөө 30 жилийн ойгоор уулзацгаах гэнэ.

БСШУСЯ-наас хэрэгжүүлж буй “Инженер, технологийн дээд боловсрол” төсөл 2014 оноос хэрэгжиж эхэлсэн. Төслийн хүрээнд ШУТИС-тай хамтран Коосэн, Бакалаврын хамтарсан хөтөлбөр, хамтарсан судалгаа, зэргийн болон зэргийн бус гэсэн хөтөлбөрүүдээр сургалт, судалгааны үйл ажиллагаа явуулж байгаа гэнэ. Энэ сард эдгээр хөтөлбөрт хамрагдсан эхний ээлжийн 22 оюутан амжилттай төгсөж ирэх юм байна. Харин өнөө жил Япон улс руу инженерийн чиглэлээр бакалавр, магистр, докторын хөтөлбөрт 90 гаруй оюутан суралцахаар явах ажээ. Тэдэнд зориулсан зөвлөмж лекц ШУТИС-ийн урлагийн танхимд өчигдөр боллоо. Энэ үеэр Мобиком корпорацийн захирал Хамада Тацүяа, Шинэ Монгол технологийн дээд сургуулийн захирал Ч.Ганзориг, JCI байгууллагын гишүүн “Positive Mind” төслийн сургагч багш Г.Хонгорзул зэрэг илтгэгчид сонирхолтой илтгэл тавьсан юм. Мобиком корпорацийн захирал Хамада Тацүяа “Гэрэлт ирээдүйн төлөө” сэдвээр япон хэл дээр илтгэл тавьж хэрхэн мөрөөдлөө төлөвлөгөө болгон амжилтад хүрэх талаар зөвлөгөө өгч, оюутнуудын сонирхсон асуултад хариулсан юм. Мөн Шинэ Монгол технологийн дээд сургуулийн захирал Ч.Ганзориг их сургуулийн хөгжлийн хандлага, эрэлттэй мэргэжлүүд болон шинэ оюутнууд юун дээр алдах хандлагатай байдаг, юу анхаарах талаар зөвлөлөө. Түүнчлэн JCI байгууллагын гишүүн “Positive Mind” төслийн сургагч багш Г.Хонгорзул эерэг зөв хандлагын талаар илтгэл тавьж урам зориг өгсөн юм.

Мобиком корпорацийн захирал Хамада Тацуяа илтгэлдээ “Монголоос Японд олон оюутан суралцах гэж байгаад баяртай байна. Япон хэлийг сурахдаа гол нь биш, Япон амьдрал, зан заншил, соёлыг нэн тэргүүнд мэдэх хэрэгтэй. Хотын төвд хүмүүс хэрхэн амьдарч байна, хөдөө яаж амьдарч байна гэх мэтчилэн мэдэх зүйл их. Юмыг яаж, хэрхэн хийж байгааг сурах хэрэгтэй. Япончууд их соёлтой хүмүүс. Бусдад тун хүндэтгэлтэй ханддаг. Харин монголчууд тэр тал дээр их алддаг л даа. Япон хүмүүс нөгөө хүн яавал илүү баярлах бол гэж боддог. Хүлээлтээс нь аливаа зүйлийг давуулж хийхийг эрмэлздэг. Хамгийн түрүүнд өөрийнхөө зүгээс хүмүүстэй аль болох ярилцах хэрэгтэй. Энэ нь япон хэл сайжрахаас гадна хүмүүстэй илүү ойртох боломж бүрдүүлдэг. Хүн болгон өөрийн хүсэл эрмэлзэлтэй байдаг. Монголчууд төлөвлөгөө гаргахдаа муу санагддаг. Аливаа ажил, мөрөөдлөө төлөвлөх хэрэгтэй. Ингэснээр илүү амжилтанд хүрнэ” гэв. Төсөл хэрэгжиж эхэлснээс хойш таван жилийн хугацаанд нийт 423 оюутан, багш, судлаачид Японд мэргэжил олгох, дээшлүүлэх сургалт, судалгааны ажлуудад хамрагдсан байна. Үүнээс Коосэн сургалтын хөтөлбөрөөр 85, бакалаврын түвшинд 55, магистр, докторын зэрэгт 74, зэргийн бус сургалтад 209 хүн Япон орныг зорьжээ.

Энэ үеэр япон хэлний багш Ямамото Канакотой ярилцлаа.

-Монгол оюутнууд Японд очоод нэн тэргүүнд юуг анхаарах ёстой вэ?

-Монгол хүмүүс огт танихгүй хүмүүстэйгээ таньдаг юм шиг харьцдаг л даа. Магадгүй энэ тал дээр илүү анхаарах хэрэгтэй байх. Япон хүмүүс таньдаггүй хүнтэйгээ шууд илэн далангүй харьцдаггүй. Монгол оюутнууд маань багшийн хэлж байгаа зүйлд эргэлздэггүй. Асуулт байсан ч асуудаггүй оюутнууд их байдаг. Японд очсон хойноо аливаа зүйлийг нэмж мэдэх зүйлээ асууж байх хэрэгтэй. Мэдэхгүй зүйлээ оюутнууд асууж байх нь чухал байдаг.

-Монгол оюутнуудын давуу тал болоод сул тал нь юу байдаг вэ. монголчууд япон хүмүүсийн ямар занг мэдэж байх ёстой вэ?

-Монгол оюутнуудын сайн тал нь гэвэл багшийн хэлсэн зүйлийг хүлээж аваад тэр дагуу мэрийдэг л дээ. Гэхдээ өөрөө сэтгэж, аливаа зүйлийг санаачилж хийдэггүй. Хамгийн түрүүнд монгол оюутнууд Японд очоод олон нийтийн газар биеэ хэрхэн авч явах ёстой вэ гэдэг соёлд суралцах хэрэгтэй. Өөрт нь эргэлзэж байгаа зүйл байвал багшаас асууж байх нь зүйтэй л дээ. Япончуудын өдөр тутмын соёлд суралцаасай гэж хүсч байна. Монголоос очиж байгаа оюутнууд их сайн оюутнууд гэж ярьдаг. Тэр оюутнуудын хувьд ч үнэлгээ сайтай байдаг. Монголчуудыг маш их эелдэг ард түмэн гэж үздэг. Тиймээс ч найз нөхөд болохдоо хурдан. Хичээмтгий хүмүүс гэж үнэлдэг.

-Багш хүн ямар байх ёстой вэ?

-Хэлний багш, мэргэжлийн багш хоёрын хооронд өөр зүйл их байх л даа. Хэлний багшийн талаас ярихад өдөр болгон сур гэж нүдэх биш, сурах эрмэлзлийг төрүүлэх нь маш чухал санагддаг. Үүн дээр манай хөтөлбөрийн багш нар ч хичээх ёстой. Анх уулзаж байгаа хүмүүст япон ч бай монгол ч бай ялгаа байхгүй гэж бодож байна. Ялгарах онцдог зүйл байхгүй. Манай оюутнууд бүгд техникийн салбарын оюутнууд л даа. Японы багш нар өөртэй нь тулж ажилладаг оюутнуудтай харилцах дуртай байдаг. Өөрөө мэдээлэл авахыг эрмэлзэж, хичээж, мэрийдэг оюутнуудад илүү сайн байдаг гэх үү дээ.

-Япон, монголын боловсрол ямар хэмжээнд байна вэ?

-Ерөнхий боловсролын сургуулийн тоог нэмэх, ямар нэгэн хичээлд ноогдож байгаа цагийг нэмэгдүүлсэн нь дээр болов уу гэж боддог. Үндсэн суурь боловсрол нь хангалтгүй хүүхдүүд байдаг. Зарим хүүхдүүд Японы ахлах сургуулийн хүүхдүүдийн мэддэг зүйлийг мэддэггүй. Ерөнхий боловсролын сургуульд хангалттай зааж чадахгүй байна. Сүүлийн үед японы боловсролын тогтолцоо өөрчлөгдсөн. Хүүхдийн тоо цөөхөн болж байгаа учраас ахлах сургууль төгсөж байгаа ихэнх хүүхдүүд их, дээд сургуульд элсдэг болсон юм. Энэ нь нэг талаараа сул тал болж байгаа юм. Бакалавраа төгсөөд магистрт сурч байгаа хүүхдүүдэд өндөр мэдлэг олгох эрмэлзэлтэй байдаг. тэдгээр хүүхдүүд дараагийн түвшинд суралцах чадварыг эзэмшихэд маш их анхаардаг.

-Япон багш нар голчлон юун дээр анхаардаг вэ?

-Нэн тэргүүнд хүүхдэд мэдлэг олгохоос илүү хүүхдийг мэдэж, сургахад их анхаардаг. Зарим сургуулиуд мэдлэг олгоход анхаарч байхад, зарим нь мэдлэг дээр тулгуурлан чадвар олгох зорилготой байдаг юм.