Түрүүч нь № 050(6151) дугаарт
“Эрдэнэт ” ХХК-ийн ТУЗ-ийн гишүүн Да.Ганболдтой ярилцлаа.
-Та өмнөх яриандаа хоцрогдлын эдийн засаг гэж цухас дурдсан. Яг ямар эдийн засгийг хоцрогдлын гэж тодотгодог юм бэ?
-Мэддэггүй зүйлийнхээ тухай том дүгнэлтүүд хийж, шийдвэр гаргалтад оролцоод ирдэг хүмүүс олшрох тусам тухайн улс хоцрогдол руу ордог. Боловсролгүй байна гэдэг физиологийн утгаар өвчин биш л дээ. Эдийн засгийн утгаараа бол өвчин. Тархи муу ажиллаж байна гэдэг хөл, гараа хугалсантай адилхан зүйл. Өнөөдрийн шаардлагад тохирохгүй. Тийм хүнд цэрэг цагдаа хөдөлгөх, хуяг дуулга, малгайтай хүмүүсийг дайчлах, тэднийг даргалах эрх өгчихөөр юу болдог вэ гэдгийг дэлхийн түүхэнд болсон дайнуудаас харж болно. Дандаа боловсролгүй бага дарга нар улс орныг удирдаж, дарангуйлал тогтоож, хүний хийсэн бүтээснийг устгасан байдаг. Тийм хүмүүс харанхуй, ном боловсролгүйчүүдийг ашиглаж дээшээ гарч ирснийхээ дараа эрх мэдэлд хүргэж өгсөн олон түмнээ мартдаг. Тэднийхээ төлөө юм хийдэггүй. Гол төлөв өөртэй нь өрсөлдөж болзошгүй хүмүүсийн эсрэг ажиллагаа явуулсаар төгсдөг. Эрх мэдлээсээ буухгүйн төлөө ажилладаг. Хоцрогдлын эдийн засаг гэж энэ л дээ.
-Боловсролгүй бага дарга нар төр засгийн толгойд гараад суучихсан нь нийт олонхын мэдлэгийн цараа хүрээнээс болдог байх. Хоцрогдлын эдийн засгийн том суурь шалтгааны нэг нь мэдлэг нимгэн олонх байх, тийм үү?
-Тэгж ойлгож болно. Хөгжил буурай, болхи энгийн байх үед боловсрол, мэдлэгтэй нь цөөхөн байдаг. Нийт олонх нь мэдлэггүй байдаг юм. Ийнхүү эргэцүүлэн бодох чадвар бололцоо хомс үед төрийн, ахмадуудын үүрэг илүү байдаг нь жам. Мэргэжил сайтай, туршлагатай хүмүүс дэлхий нийтийн туршлагыг судалж болгоомжтой хөдөлдөг юм. Нийгэм хөгжих хэрээр мэдлэгтэй хүмүүсийн тоо нэмэгддэг.
-Бүхнийг төрд авна гэсэн үзэл, популизм хэтрэхээрээ яадгийн тод жишээ олон оронд анзаарагддаг. Ер нь ийм үзэгдэл дэлхийд хэдийнээс эхэлж, ямар улсууд биеэрээ туулаад ирсэн бол. Мэдээлэл, баримт бол өчнөөн бий. Бусад улсаас сургамж авах ёстой гэдэг утгаар асуугаад байна л даа?
-Ном үзсэн хүмүүс мэднэ. Үзээгүй нь ойлгохгүй. Ямар нэг юмыг ойлгохын тулд эхлээд хаа нэг газар туршилт хийдэг. Өөр дээрээ туршилт хийвэл дэндүү үнэтэй. Харамсалтай нь дэлхийн түүхэнд ингэж туршсан олон улс бий. Соёлын хувьсгалыг Хятад өөр дээрээ хийсэн. Социалист хувьсгалыг Орос бие дээрээ туршсан. Нацизм ямар байдгийг Германы ард түмэн туулсан. Диктатур, дарангуйлагчид ямар байдгийг Итали, Франц, Испани мэднэ. Дэлхийн газрын зургийг томоор нь харвал энэ улсууд нөгөөдүүлдээ лабораторийн том өрөө. Венесуэл өнөөдөр дэлхийн анхааралд байна. Популизм хэтрэхээр, бүхнийг төрд авах үзэл амьдрал дээр хэрэгжихээр яадгийн тод жишээ. Араб, Израилийн тулалдаан миний мэдэхийн 2000 жил үргэлжилж байгаа. Нэг ч өдөр дайн байлдаангүй амьдарч үзээгүй бүс нутаг. Тэгэхээр өөрсдийнхөө зөв бурууг мэдэхийн тулд эхлээд өөр улсуудыг харах хэрэгтэй. “Эрдэнэт”-ийн Оросын талд байсан хувийг олоод ирсэн хүмүүсийг барьдаг, гавладаг шоронд хийдэг, худалдаад, өмчлөөд авсан өмчийг, эзэмшлийг нь хууль бусаар булааж авдаг, шүүхийн шийдвэрийг уландаа гишгэдэг, онцгой байдал зарлах шаардлагагүй нөхцөлд онцгой байдал зарлан дур мэдэн авирладаг, Засгийн газар нь хөгжлийн бодлого ярьж, хууль боловсруулж баталж, хуулиар хэрэгжүүлээд явахын оронд өмчийн булаацалдаанд ороод явдаг дүр зураг харагдаж байна.
-Үгүй ядах нь ээ ямар нийгэм сонгосноо эргэж хармаар санагдаад байдаг боллоо. Бидний сонгосон нийгэм уг нь өмчийг нийгэмчлэхийн эсрэг үзэл хандлагатай биз дээ?
-Ямар нийгэм сонгосноо ухаарч сэхээрч харахгүй яваа байж болно. Зарим нэг хүмүүсийг нь ойлгож байна. Ном уншдаггүй, ухдаггүй хүний хувьд алхаж яваа замаа эргэж харж чадахгүй явдаг байж магадгүй. Гэхдээ төрийн өндөр албан тушаалд очсон хүмүүс хариуцлагатай байж, ядаж намынхаа мөрийн хөтөлбөрийг харж, дагаж ажиллах ёстой гэж бодож байна. Мөрийн хөтөлбөртөө “Өмч хувьчлалыг үргэлжлүүлнэ” гэсэн хэрнээ хувьд байгаа бүхнийг буцаагаад нийгэмчилнэ гэж ярьж яваа улсыг яах вэ. Нийгэмчлэх буруу гэдгийг бүх дэлхийн түүх харуулаад байна. Яахаараа ингэж ярьдаг хүмүүс эх оронч байдаг юм бэ. Монголын эрх ашгийн эсрэг, өөрийнхөө төлөө ажиллаад байна. Тэд ганцхан зүйлээр олны дэмжлэг авч байж магадгүй.
-Олны дэмжлэг ээ. Би тэгж бодохгүй байна. Нийгмийн учир мэдэх хэсэг нь мэдэж байгаа ч ажил, амьдралдаа түүртээд дуугарах завгүй яваа юм биш үү?
-Аль ч улс оронд улстөрчдийг нь гурван хэсэгт хуваадаг. Улс орноо хөтөлж, чирч, түрж шинэ цаг руу дагуулдаг, шинэлэг бүхнийг эсэргүүцдэг, учраа олохгүй дагалдан баясдаг гэж гурав хуваадаг юм. Би олны дэмжлэг гэдгийг арай өөр утгаар хэлж байна. Сая хэлсэн улстөрчид шиг сэтгэдэг, холыг хардаггүй, бусад оронтой, дэлхийтэй улсаа харьцуулдаггүй, эрх мэдэлд хүрчихсэн хэсэг бүлэг хүмүүсийг хэллээ. Дахиад хэлье, эрх мэдэлтнүүд тэр хүмүүсийнхээ дотор л нэр хүндтэй яваа. Хамтарч эрх мэдлээ хэрэгжүүлэхийн тулд гэсэн жижигхэн зорилгоор нэгдсэн бүлэг хүмүүс. Сайт, сонин хэвлэлээр та бид хоёрын ярьж суугаа эрх мэдэлтэй улстөрчдийг өмөөрсөн мэдээлэл цацагдсаар байгаа. Ийм агуулгатай мэдээллүүд нийт ард түмний, нийгмийн олонхын бодол санаа биш. Сая хэлсэн бүлэг хүмүүсийн л бодол.
-ШХАБ-д элсэх ёстой гэдэг үгийг эрх мэдэлтэй улстөрчид хэлээд эхэллээ. ШХАБ-ын жинхэнэ гишүүн болох сонирхол төрийн өндөр албан тушаалтнуудын дунд өндөр байх шиг. Танд тэгж анзаарагдаж байна уу?
-Надад тэгж сүрхий анзаарагдсан юм алга. ШХАБ-д элсэнэ гэж хэн яриад байгаа юм?
-УИХ-ын нэр бүхий гишүүд уварч цувраад мэдэгдэл хийгээд байна шүү дээ?
-Тэр чинь гадаадын нөлөө шүү дээ.
-Ерөнхийлөгч зүгээс хүчтэй ярьж байна л даа. Тэр утгаар нь хэллээ гэж ойлголоо. УИХ-ын дарга, Ерөнхий сайд ч ам нэгтэй зүтгэж яваа нь сүүлийн үед өрнөсөн улс төрийн тоглолтуудаас тодорхой харагдаж байгаа. Дээд түвшиндээ үгсэж чадаж байгаа ийм нөхцөлд ШХАБ-д элсчих болов уу гэсэн эргэлзээ, болгоомжлол төрөөд байх юм?
-Би танаас эргүүлээд асууя. ШХАБ гэдгийг зөв дуудаж чадах хүн Монголд хэд вэ? Захын нэг таксинд суугаад жолоочоос нь асуу даа.
-ШХАБ-д элсчихвэл мундаг хөгжинө, Орос, Хятадаа түшвэл мөнгөтэй болно гэсэн пиарыг хүчтэй хийж байна.Тэр утгаар нь харчихсан нь л олонх болохоос яг ямар байгууллага вэ гэдгийг ухаж бодсон нь тун цөөн гэдэг нь тодорхой. Ямар байгууллага вэ гэдгийг хэлж өгөх ёстой хүмүүсийнх нь нэг учраас танаас онцолж асуугаад байна л даа?
-Орос, Хятадыг түшээд мөнгөтэй болно гэдэг чинь нялх хүүхдэд чихэр өгье гэж хуурахаас ялгаагүй тайлбар. Яахаараа энэ хоёр улсыг сохроор дагачихаар мөнгө авч амар сайхандаа жаргана гэж. Хэдэн онд энэ хоёрынхоо дунд зүгээр суугаад жаргаад яваад ирсэн юм бэ, бид. Орос, Хятадтай муудсан үе бий, сайдсан нь ч байгаа. Оростой бол 20-иод оноос хойш муудалцах тэнхээ байсангүй. Чингисийн үе гэж ярихаа больё. Дээр дороо ороод явж байсан түүх өчнөөн. Шинэ цагт ямар харилцаатай явсаар ирснээ эргэж харъя. Монгол Улсын огцом өсөлт хэдхэн шалтгаантай. Нэгдүгээрт, хэн нэгэнтэй эвсэлд үл нэгдэх, хэн нэгний эсрэг өөр хүнтэй нийлэхгүй байх зарчмыг барьсан учраас хөгжсөн. Бид гурав дахь улсын эсрэг ямар нэгэн эвсэлд Хятадтай ч, Оростой ч орохгүй гэсэн том зарчим барьж яваа. ШХАБ-ын гол асуудал нь маш тодорхой. Манай хоёр хөрш хажуу бөөрөндөө үймээнтэй, маргаантай халуун цэгүүдийг аль болох байлгахгүй байхын төлөө чиглэсэн цэрэг, улс төрийн эвсэл. Дахин тодотгоё, эдийн засаг гэхээсээ илүү цэрэг улс төрийн эвсэл. Үнэхээр ард түмнээ мал гэж үзээгүй бол манай эрх баригчид үүнийг нь зөв тайлбарлаад өгчих хэрэгтэй. “Энэ байгууллагын дүрэм нь ийм, анх тийм зорилгоор байгуулагдсан гэж тайлбарлаж өгөх хэрэгтэй. Дүрмийг нь уншсан, тайлбарлаж чаддаг хүнээр яриулах ёстой. Жишээ нь, Гадаад яамны туршлагатай дипломатч, Элчин сайд Д.Баярхүү байна. Энэ байгууллагыг судалсан, хэлтэй, номтой, зөвхөн энэ сэдвээр гэхэд л маш олон ном уншсан хүн. Одоо ч уншиж суугаа байх.
-ШХАБ-д элсэх ёстой гэж ярьж суугаа эрх мэдэлтэй улстөрчдийн яриаг сонсох нь ээ ядаж нэг ном уншаагүй нь илт анзаарагддаг шүү. Ажил болоогүй өдийг хүрсэн том төслүүдээ урагшлуулна гэсэн агуулгатай зүйл л яриад суугаа харагдах юм?
-Ер нь тийм. Дээд удирдлагын хүмүүс энэ тухай нэг ном байтугай нэг хуудас танилцуулга ч уншаагүй яваа. Хятадууд шинэ торгоны зам, Нэг бүс нэг зам гэж санал болгож байгаа. Үнэхээр хамтаръя гэвэл ШХАБ-д ор гэж тулгасан зүйл байхгүй. Төмөр замыг чинь, ТЭЦ-ийг чинь бариад өгье, мөнгийг нь, технологийг нь өгье гээд байхад нь бид аваагүй.
-Хятадын эрхшээлд орохгүй гээд үү?
-Харин тийм. Яаж ч бодсон, ямар ч тохиолдолд балансжуулсан бодлого явуулах нь мэдээжийн хэрэг шүү дээ. ШХАБ-д орчихвол Орос Эгийн голыг зөвшөөрчихнө гэдэг бол том эндүүрэл. Бүх улс орон өвөрмөц онцлогтой. Тэр онцлогтоо тохирсон асуудлуудтай. Асуудлууд нь том жижгээрээ ялгаатай. Ихэнх нь газар нутгийн маргаан байдаг. Эсвэл сална нийлнэ гэдэг. Абхаз, Осети, Гүрж, Орос, Чечень, Украин, Молдав, Испанийг хар. Английг анзаар. Хэчнээн жил хамтарчихаад орж гараад, эсвэл орж гарах яриа үүсгэсээр яваа. Жишээ нь, Европын холбооноос гарна, гарахгүй гээд байгаа Англи фунт стерлингээсээ татгалзаагүй. Өөрөөр хэлбэл еврогийн зон руу ороогүй. Гэхдээ гааль, худалдаа, бусад зүйлээрээ Европын холбооны улсуудтай нийлчихсан. Салах процессоо эхлүүлэх гээд, эхлүүлж чадахгүй суугаа нь ийм учиртай. Ер нь аль ч улсын ард түмэн сайнтай, муутай. Өрнийн соёлт англичууд “Европын холбооноос гарна” гэж гар өргөчихөөд “Гарчихвал визтэй, татвартай болно шүү” гэхээр “Тэгвэл тэрийг чинь зөвшөөрөхгүй” гэж байна. Маниасаа хавьгүй туршлагатай Англи хүртэл өнөөдөр иймэрхүү янзтай сууцгааж байна гээд бод доо. Гэсэн хэдий ч өнөөдөр иймэрхүү янзтай сууцгааж байна гээд бод доо.
-Английн ард түмэн ухаж сэхэхдээ иймэрхүү янзтай суухаар манайхан нийт олноороо ШХАБ гэж алга таших эрсдэл өндөр л юм байна. Та түрүүн ШХАБ-ыг цэрэг улс төрийн нэгдэл гэж тодорхойлсон. ШХАБ-ын жинхэнэ гишүүнээр элсэхгүй байх том шалтгаануудыг цухас дурдлаа. Илүү дэлгэрүүлж ярих уу, хоёулаа?
-Монголын хувьд Орос, Хятадтай газар нутгийн маргаангүй болсон цорын ганц тайван байдалтай улс. Өчнөөн олон улс үндэстнүүд олон жилийн турш шашны, улс төрийн, нутаг дэвсгэрийн маргаантай олон асуудлаа шийдэж чадалгүй явсаар ирсэн. Афганистан, Иран, Пакистан, Кашмир гээд дурдвал олон жишээ бий. Тэр байтугай Хятад, Энэтхэгийн хооронд ч асуудал бий. Тийм учраас эдгээр улс шийдэгдээгүй өнөөдрийг хүрсэн асуудлаа шийдэхийн тулд, халуун дайн болгочихгүй юмсан гэсэн зорилгын хүрээнд хамтрахаас аргагүйд хүрсэн юм. Тэр хамтын ажиллагааны байгууллага нь ШХАБ. Хятад ч, Орос ч хажуу бөөрөндөө халуун цэгтэй байхыг хүсэхгүй. ШХАБ-ын гишүүн орнуудын тухайд бид Орос, Хятад хоёроос өөр улстай хил залгасан юм алга. Манай улсын нутаг дэвсгэрт ямар ч асуудлыг хоёр талын эсвэл гурван талын байр суурин дээр шийдэх бүрэн бололцоотой. Тийм учраас л би “ШХАБ-д орохгүй бол мөнгө өгөхгүй” гэдэг тайлбарыг хүүхэд хуурсан гэнэн хандлага гээд байгаа юм.
-ШХАБ-ын жинхэнэ гишүүн болсноор Монголын гэх ямар нэгэн оролцоо, нөлөө байж болох уу?
-ШХАБ-ын хүрээнд өрнөж буй ямар ч асуудалд дэм болох, санал нэмэрлэх, хүч нэмж өгөх потенциал Монголд байхгүй. Бидэнд тийм нэр хүнд ч байхгүй. Ялангуяа өнөөдрийнх шиг өмч булаадаг, шүүхийн шийдвэргүйгээр иргэдээ шоронд хийдэг, шүүхийн шийдвэр гараад байхад засаг нь нулимдаг улс ямар ч оронд үлгэр болохгүй. ШХАБ-ын жижиг улсууд болох Киргиз, Узбек, Тажик, Туркменүүдэд ч үлгэр жишээ болж чадахгүй. Нигери ядуурал дампуурал зэрэг муу үзүүлэлтүүдээрээ дэлхийд эхний аравт багтдаг. Тэгэхэд Нигерийн парламент дээр зарим нэг эрүүл улстөрчид нь “Монгол шиг болж болохгүй шүү” гэж ярьж сууна. Бид Нигерийн зарим улстөрчдийн муугийн жишээ болчихсон явна гээд та төсөөл дөө. Монголчууд дэлхийн улс орнуудаас боловсрол, эдийн засаг гэх мэт гол чухал үзүүлэлтүүдээрээ байж болох хэмжээнээсээ хэд дахин хойно явж байна. Би танаас нэг зүйл асууя. Сая төсвөөс өчнөөн төгрөгийн цалин хангамжтай ажилладаг УИХ-ын гишүүд гурван сар ажлаа хийгээгүй нь таны амьдралд нөлөөлсөн үү?
-Нөлөөлөөгүй. Ажлаа хийгээд амьдрал хэвийн л үргэлжиллээ.
-Жирийн иргэд яг тан шиг ийм хариу хэлнэ. Засгийн газрыг, УИХ-ыг үгүйлээгүй. Гурил, мах, хүнс, шатахуун тасарсангүй. Бүгд хувьд оччихсон учраас тэр л дээ. Засаг, УИХ-ын ажил нэг жил гацсан ч бидний амьдралд тэгтлээ цочир нөлөө үзүүлэхгүй. Харин цахилгаан станц бариагүй, зам харгуй бариагүйгээс болж алсдаа хохирол амсана. Амссаар ч ирсэн. Төрийн удаан хойрго хандлага, худалдагдсан байдал, хахуульд баригдсан системээс болж Монгол хөгжиж чадахгүй цаг алдаж яваа нь бодитой үнэн. Тийм учраас би хоцрогдлын эдийн засаг гэж яриад байгаа юм. Монголын төр оролцсон ажил бүхэн гацаж байна. Хамгийн тод жишээ нь Таван толгой. Хуйвалдаан, хахууль, бүлэглэлийн аргаар намаа хөгжүүлдэг зарчим газар авчихаад байна л даа. Дэн Сяо Пинийн нэг алдартай үг бий. “Муур ямар өнгөтэй нь хамаагүй, хулгана барьдаг л байх ёстой” гэж. Манай Монголын улстөрчид хулгана хараагүй, харсан ч барьж чаддаггүй, улсын бэлэн хоол иддэг муурнууд.
ОРОО БУСГАА ИЙМ ҮЕД ҮНДСЭН ХУУЛЬД ГАР ХҮРЭЭД ДЭМИЙ
-Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийг удахгүй хэлэлцэнэ гэж байгаа. Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулах боломжтой үе нь өнөөдөр мөн үү?
-Ороо бусгаа ийм цаг үед тусгаар тогтнол хөгжлөөс илүү чухал. Ард түмэн нь юм мэддэггүй, үнэн худлыг ялгаж чаддаггүй, уяачид дуучид, луйварчдад тархи толгойгоо бариулчихсан цаг үед эрх мэдэлтнүүдийг хэн сонгох вэ. Сая миний тодорхойлсон ард түмэн сонгоно. Ийм цагт тусгаар тогтнолын цор ганц баталгаа нь Үндсэн хууль. Монголын тусгаар тогтнолтой холбоотой шийдвэрүүдийг гаргахдаа уншиж судалдаггүй, олуулаа хэлэлцэж чаддаггүй, ганц хоёрхон хүний дохио зангаа, төлөвлөгөөгөөр бүх зүйл шийдэгддэг цагт Үндсэн хуульдаа гар хүрэх дэмий гэж бодож байна. Иргэдийнх нь олонх номтой, хоёроос гурван гадаад хэлтэй, гуравны нэгээс доошгүй нь хоёр дипломтой болох хүртэл Үндсэн хуулийн шинэчлэл яриад дэмий.
-Улстөрчид ярьсных бас нэг асуулт байна. ЗГХЭГ-ын дарга Л.Оюун-Эрдэнэ Худалдаа хөгжлийн банкны хувь эзэмшигч, удирдлагыг барьж хорьдогийн өмнөх өдөр хэвлэлийн бага хурал хийхдээ “Миний дүү барахгүй шүү” гэх маягийн үг унагасан. Төрийн сайд хүн ийм агуулгатай, шуудхан хэлэхэд бүдүүлэгдүү, гудамжны, заналхийлсэн өнгөтэй үг унагасан нь содон дуулдсан. Ийм хандлагатай улстөрчдийг тодорхойлдог үг гэж байна уу?
-Л.Оюун-Эрдэнэ тиймэрхүү агуулгатай үг унагасныг би ч сонссон. Хэдий хараалын үг биш боловч дэлхий нийтэд ийм хандлага, агуулгатай үг хэлж буй хүнийг “хулигаан” гэдэг. Бүдүүлэг, заналхийлсэн, яг үндсэндээ Гитлерийн, Геббельсийн л хэлдэг үг байхгүй юу. Сталины үед ерөнхий прокурор А.Я.Вышинский ийм арга, хандлагаар ажилладаг байсан юм. Нам засгийн даалгавраар, Сталины өгсөн үүргээр ямар нэг хүнийг яллах ёстой болвол бараг толгой холбох нь холгүй уран үгээр муулдаг байсан. Эхлээд нотлох, шүүх ёстой гэсэн ойлголт огт байгаагүй. Муучлаад, заналхийлээд “ахын дүү” гэж байгаа хүн нь хэзээ Л.Оюун-Эрдэнийн дүү болсон юм бүү мэд. Та бод доо, би ч гэсэн “Ахын дүү” гээд учир нь олдохгүй юм ярьж болно шүү дээ. Гудамжны хулгиануудын үг учраас би тэгж ярихгүй. Олуулаа нийлж нэг хүнийг буланд шахчихаад зодох гэж байхдаа тиймэрхүү үг хэлдэг. Бүдүүлэг, дээрэнгүй, номгүй, боловсролгүй, соёлгүй хүний л авир. Яахав онолын хувьд ярьж буй тал нь зөрчилтэй, буруу зүйл хийсэн байлаа гэж бодъё. Тэглээ гээд хүнийг, иргэнийг, төрийн эрх мэдэлгүй хүнийг дарамтлах, доромжлох эрх хэнд ч байхгүй. Тэр байтугай шоронгийн хоригдлыг ч доромжлох эрх хэн нэгэнд байхгүй.
-Хамгийн гол нь шүүх буруутай гэж үзээгүй, ялын дүгнэлт үйлдээгүй байхад хэн нэгнийг гэм буруутай гэж үзэж, ярьж, мэдэгдэж, хууль бус баривчилгаа хийгээд яваа нь буруу харагдаад байна л даа. Хуучин нийгмийн үеийн эрх баригчдын хандлага, хэт үзэл сурталжсан авир анзаарагдаад байна гэдэгтэй та санал нийлэх үү?
-Санал нийлнэ. Шүүхийн шийдвэр гараагүй байхад мэдэгдэл, үйлдлээрээ хүнийг яллах ёсгүй. Ямар нэг материал танилцуулж байгаа бол ядаж цээжилчихсэн байх учиртай. Материалаа бүрэн уншаад, ярих зүйлийнхээ эрэмбэ дарааг тогтоож, логиктой мэдэгдэл хийх хэрэгтэй. Гэтэл тэгж чадахгүй, ямар ч логик авцалдаагүй, цээжилж ядсан, нэлээн хичээсэн маягтай ярина лээ. 30,40-өөд оны, үзэл сурталжсан, улстөржсөн мэдэгдэл шиг зүйл ярилаа гэж анзаарсан. Монголд ийм хандлага үндсэндээ арилсан гэж бид бодож явсан. Гэтэл хуучин нийгмээс татгалзаад 30 жил болсны дараа сэргээж, шинээр эхлүүлж буй хандлага анзаарагдаад байна. Үүнийг неоидеалогизм гэдэг юм. Ямар нэг компанийг онилж аваад иймэрхүү агуулгатай мэдэгдлүүд хийж, нийгмийн уур амьсгалыг өнөө компанийн эсрэг болгож байгаад барьж хорих ажиллагаа явууллаа л гэж харж байна.
ҮНЭХЭЭР ЭХОРОНЧИД БОЛ
“ЭРДЭНЭТ”-ИЙН АШГИЙГ ӨСГӨСӨНД НЬ “МОНГОЛЫН ЗЭС”-Д БАЯР ХҮРГЭХ ЁСТОЙ
-Д.Эрдэнэбилэг, М.Орхон хоёрыг баривчилсан явдал “Салхит”-ын хоёрдугаар анги гэж харагдаж байгаа. Гуравдугаар анги нь Цагаан суварга гэж яриад эхэллээ…?
-Тэгсэн, саяхан Салхитад Хятадын компани дээр туршиж үзсэн нь илэрхий зүйл шүү дээ. Хятадынх учраас булааж болно гэсэн бүдүүн тоймын муйхар пиар явуулаад л хийчихсэн. Баахан хар хувцастай, малгайтай, нүдний шилтэй хүмүүс хээр уулын аманд байгаа манаачид эр бяраа гаргасан л явдал болсон. Цалин аваад хашаа манах үүрэгтэй хүнд эр бяраа гаргасан гэж харсан нь хэд бол. Гэмт хэргийг давтан үйлдэж магадгүй тохиолдолд л тусгайгийнхан тэгж ажилладаг. Худалдаа хөгжлийн банкны удирдлагын баривчилгаа Салхитаас ялгаагүй зүйл болсон. Тэд гадагшаа оргон зугатах гээгүй, онц ноцтой гэм хэрэг үйлдээгүй, хэзээ мөдгүй айхавтар хэргийг давтан үйлдэх оролдлого гаргаагүй, тийм улс хэтээсээ биш. Товчхондоо ойрхон зайтай өрнөсөн хоосон сүр бадруулсан хоёр ажиллагаа юм мэдэхгүй, харанхуй хэсэгт зориулсан акц байсан. Хууль шүүхтэй улс учраас энэ ажиллагаа нь бүтэлтэй юм болсонгүй л дээ. Монгол Улсын Үндсэн хуульд буруутай эсэхийг нь шүүхээр нотлоогүй тохиолдолд хэнийг ч гэмт хэрэгтэнд тооцохгүй гэсэн агуулгатай заалт бий. Тийм атал гэм буруутай нь нотлогдоогүй хүнийг “Ахын дүү болгоомжтой байгаарай” гэж заналхийлж болохгүй.
-Г.Занданшатар бол ЗГХЭГ-ын өмнөх дарга. Л.Оюун-Эрдэнэ одоо ыг толгойлж байна. нэг нь хувийн өмч рүү илтэд халдах ажиллагаа хийсэн бол нөгөө нь шүүхээр буруутай нь тогтоогдоогүй хүмүүсийг хууль бусаар, шүүхийн шийдвэргүйгээр баривчиллаа. Агуулгаар нь харвал хоёулаа хувийн өмчийн эсрэг чиглэлтэй үйл ажиллагаанууд. систем буруу явж эхэлсний жишээ мөн үү?
-Бараг систем болчихлоо гэж харагдаж байна. Ямар богино хугацаанд буруу уламжлал, буруу практик тогтож байна вэ. Шүүх хууль, прокурор, хуулийн системийн дүгнэлтгүйгээр шууд баривчилдаг, төрийн эрх мэдэлтэн ялтныг өөрөө тогтоодог, тэрийг нь төрийн бас нэг эрх мэдэлтэн цэрэг удирдаж очоод хэрэгжүүлдэг систем байж болохгүй. Бүхэлд нь харвал Засгийн газрын зүгээс сүүлийн үед болхи, бүдүүлэг хэлбэрийн дарангуйлал ажиглагдаад байна.
-Гэхдээ “Эрдэнэт”-ийн 49 хувийн эзэмшигчид рүү дайрч суугаа улстөрчдийн “Энэ хувь ганц компанид биш ард түмэнд очих ёстой” гэсэн тайлбар нь олонд аятай таатай сонсогдоод байна л даа?
-“Алтан тугал”, “12 сандал” гээд оросын нэрт зохиолч Ильф, Петров хоёрын алдартай зохиолууд бий. Маш хурц хошин шог. Хулгайч луйварчны сэтгэлгээг их тод гаргасан байдаг юм. Хулгайч луйварчин гэдэг чинь бидний ойлгодгоор бол “сайн эр”. Манай ардын дуунд ч байдаг ойлголт. Уг нь хууль зүйн нэр томьёогоороо бол хулгайч шүү дээ. Баян хүний эдийг хулгайлбал хулгайч биш гэсэн ойлголт энэ нийгэмд байж таарахгүй. Ноёны малыг хулгайлаад ядууст тараасан учраас хулгайч биш гэж үзэж болохгүй. Хүний юмыг авсан л бол хулгай. Жирийн ард түмний дотор “Энэ баянаас хөрөнгийг нь аваад ядууст өгчихвөл гоё” гэдэг урьдчилсан хүлээлт хаа сайгүй бий. Английн “Робингүүд”-ийн үлгэр домогт ч гардаг биз дээ. Өнөө баатар нь энд тэнд очоод баячуудыг тонож дээрэмдээд хөрөнгийг нь ядууст тараадаг даа. Гэхдээ ийм “сайн эр”-чүүд хэзээ ч өөрийгөө мартдаггүй гэдгийг ард түмэн олж хардаггүй. Хулгайлж дээрэмдсэн юмныхаа 80 хувийг өөрөө аваад 20 хувийг нь тэр хавийнх нь тосгоны ядууст өгчихдөг. Тэгээд л найр, морины уралдаан, шоу хийгээд суудаг байхгүй юу. Тийм учраас ядуус нь “Манай тэр буянтай хүн шүү, хүүхдэд минь чихэр өгсөн” гэж ярьдаг юм. ЖДҮ, жаран тэрбум мөн л “сайн эр”-ийн хулгай. Хулгайлаад сурсан хүн үргэлж өлөн нүдэлж явдаг. “Эрдэнэт” дээр “Монголын зэс” корпорацийн төлөөлөл ороод ирсэн учраас дундын тогоонд чанадаг хоолны хэмжээ хэд дахин нэмэгдчихсэн. Та бид хоёр ярилцлагынхаа эхэнд “Эрдэнэтийн ашиг хэд дахин нэмэгдсэн” гэж ирээд ярьсан шүү дээ. Олборлолтын хэмжээ нэмэгдээгүй ч ашиг хэд дахин өссөний шалтгааныг энгийн хар ухаанаар бодоод үзье. Хэн нэгэн дундаас нь идсэн болж таарч байгаа биз. Товчхондоо “Монголын зэс” корпораци цөөхөн хүмүүсийн хулгайлж иддэг байсан мөнгийг дундын тогоо руу хийсэн. Гэтэл өнөөдөр идэх зүйлээ хасуулсан улстөрчид төсөвт ороод эхэлчихсэн их мөнгийг буцааж өөрсдөдөө авах гэж улайрч байна. “Эрдэнэт” дээр үүсээд байгаа бужигнааны шалтгаан нь ерөөсөө л энэ. Том халбага, том түмпэнтэй дарга нарын эсрэг ажилласан хүмүүсийг ад үздэг нь хаанахын ёс вэ л гэж асуумаар байна. Уг нь улсын тогоо руу ахиу мөнгө орох тусам цэцэрлэг, сургууль, үйлдвэр, цахилгаан станц, зам барих боломж өснө. Бүтээн байгуулалт өрнөх тусам иргэдийн амьжиргаа сайжирна. Маш хялбар, энгийн логик.
Гэтэл өнөөдөр манайд эсрэгээрээ бүтээн байгуулалтууд гацаж, том жиптэй дарга нарын тоо л өсөөд байна. Зүй нь өнөөдөр манай сайд, дарга нар үнэхээр эх оронч бол “Эрдэнэт”-ээс төсөвт ирэх мөнгийг 2-3 дахин өсгөсөнд “Монголын зэс”-д баяр хүргэж, одон медалиар шагнах ёстой.
Монгол Улсын Ерөнхий сайд Ухнаагийн Хүрэлсүхийн урилгаар Бүгд Найрамдах Солонгос Улсын Ерөнхий сайд Ли Наг Ён энэ сарын 25-27-ны өдрүүдэд Монгол Улсад албан ёсны айлчлал хийнэ.
УИХ-ын Ёс зүйн дэд хороо УИХ-ын гишүүдийн ёс зүйн асуудлыг хэлэлцдэг гол газар. Ёс зүй гэдэг нь тухайн мэргэжлийн үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэхэд тавигдах ёс суртахууны өвөрмөц хэм хэмжээнээс гадна хүнлэг, энэрэнгүй байж ажил мэргэжлээ өндөр ур чадвартайгаар хийж гүйцэтгэхийг шаарддаг. Түүнчлэн төрийн албан хаагчийн үйл ажиллагаа нь ямагт хүний эрх, эрх чөлөө, хууль ёсны ашиг сонирхол, нэр төр, алдар хүндтэй холбогдож байдгаараа онцлогтой. Ялангуяа төрийн өндөр албан тушаалтнуудад энэ шаардлага бүр ч илүү хамаатай. Тийм ч болохоор үүний дагуу УИХ-ын гишүүн хүн бүр өндөр этиктэй байх ёстой болж таарч байгаа юм. Төрийн албан хаагчийн ёс зүйн дүрэмд ёс зүйн үнэт зүйл, зарчим, хэм хэмжээ, шаардлагуудыг ёсчлон биелүүлж, ёс зүйн аливаа зөрчилгүйгээр ажиллана гээд бэлээхэн заачихсан байдаг.
Татварын багц хуулийн шинэчилсэн найруулгыг энэ долоо хоногт УИХ-ын ээлжит бус чуулганаар хэлэлцэж эхэлнэ. Уг хуулийн талаар Худалдаа үйлдвэрийн их сургуулийн дэд захирал, Татварын мэргэшсэн зөвлөлийн ерөнхийлөгч Г.Алтанзаяатай ярилцлаа.
Монголын хуульчдын холбооны гишүүн хуульч, өмгөөлөгч Э.Ганхөлөгтэй цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.
Аргын тооллын гуравдугаар сарын 25, Сумъяа гариг. Билгийн тооллын 20, Онгоц одтой, цагаагчин тахиа өдөр. Өдрийн наран 6:45 цагт мандан, 19:11 цагт жаргана. Тухайн өдөр үхэр, могой жилтнээ аливаа үйлийг хийхэд эерэг сайн. Эл өдөр эе эвээ ололцох, хамтын хөдөлмөр эхлэх, гэрээ хэлцэл байгуулах, найр хурим хийх, бэр гуйх, инж өгөх, авах, үнэт эрдэнийн зүйл авах, гаригийг тахих, хагалгаа хийлгэх, буг дарах, газрын ам бооход сайн. Улаа гаргах, хиншүү хярвас гаргах, мод суулгах, нарийн зөвлөгөөн хийх, байшингийн суурь тавих, угаал үйлдэхэд муу. Өдрийн сайн цаг нь хулгана, бар, туулай, морь, хонь, тахиа болой. Хол газар яваар одогсод баруун хойш мөрөө гаргавал зохистой.
Өглөө бүр тантай хамт байдаг “Өдрийн сонин”-ы даваа гаригийн дугаар 24 нүүрээр хэвлэгдэж, та бүхний гар дээр хүрч байна.