Month: July 2018

УИХ-ын гишүүн, Батлан хамгаалахын сайд Н.Энхболдтой ярилцлаа.

-Монгол Улсын бүх цэргийн ерөнхий газрын гэгээнтэн гэх нөхөр орон нутгийн цэргийн анги болон цагдаагийн байгууллагуудад очиж сан тавьсан тухай мэдээлэл нийгмийн сүлжээгээр их явж байна. Зарим нь дээрээс тушаалтай ингэж яваа мэт ярих боллоо. Энэ ямар учиртай юм бэ?

-Тийм мэдээлэл нийгмийн сүлжээгээр явж байхыг харлаа. Ер нь төр шашны хэрэг тусдаа. Хуулиар тогтоогдсон заагтай. Яагаад ийм байдаг юм бэ гэхээр төрийн албанд хүний хувийн үзэл бодол, байр суурь, итгэл үнэмшил ямар нэгэн байдлаар нөлөөлөх ёсгүй. Зөвхөн төрийн албаны хууль журмын дагуу, өөрийнхөө үзэл бодлоор биш, олон нийтийн төлөө гэсэн сэтгэл, санаачилгатай ажиллах ёстой гэдэг үүднээс ийм зохицуулалттай. Дээр нь аюулгүй байдлыг хангах чиг үүргийн байгууллагын хувьд бүр их онцлогтой. Улс орны аюулгүй байдал, тусгаар тогтнол, батлан хамгаалах хүч чадал, амгалан тайван байдлыг хангахтай холбоотой энэ асуудал дээр хувь хүний өөрийнх нь үзэл баримтлал байр суурь байж болохгүй. Тиймээс тусгайлан тангараг өргөөд, төрийн хууль тогтоомжийн дагуу тусгай дүрэм журмын хүрээнд үйл ажиллагаагаа явуулдаг. Тийм ч учраас Үндсэн хуульд төр шашны үйл ажиллагаа тусдаа гэж заасан байдаг юм. Манай яамны зүгээс тэр дундаа батлан хамгаалах, зэвсэгт хүчний байгууллагын хувьд төрийн хууль тогтоомжийн дагуу үйл ажиллагаа явуулах ёстой.Монгол Улсын бүх цэргийн хэрэг эрхлэх газрын гэгээнтэн гэж тэр хүнийг өргөмжилж бичсэн байна лээ. Түүнийг хамт явсан хүмүүс нь ингэж бичсэн үү, эсвэл өөрөө өөрийгөө цоллосон уу гэдгийг мэдэхгүй юм. Батлан хамгаалах яам ямар нэгэн тушаал шийдвэр гаргасан асуудал байхгүй гэдгийг албан ёсоор хэлье. Юун яасан цэргийн гэгээнтэн.

-Тэр хүнийг цэргийн ангидаа оруулж, нум сум харвуулж, шашны үйл явуулсан ангийн дарга ямар тайлбар өгч байгаа вэ?

-Шашин гэдэг бол дотроо янз бүрийн урсгалтайг хүн бүр мэднэ. Манай салбарын тухайд “Бүх цэргийн хар сүлд тахих ёслол” гэж байдаг. Эрх бүхий байгууллагаас гаргасан шийдвэрийн дагуу ийм үйл ажиллагаагаа явуулдаг юм. Нэг удаагийн ийм арга хэмжээнд лам хуварга оролцож, сан тавих, ерөөл айлддаг. Энэ бол манай ёс заншил, уламжлал, монголчуудын сэтгэлгээтэй холбоотой л доо. Тэрнээс зохион байгуулалттайгаар тушаалаар, цэргийн болон бусад хүчний байгууллагууд ийм үйл ажиллагаа явуулах боломж байхгүй. Тэр гэгээнтэн гэж нэрлэсэн нөхөр Завхан аймгийн цэргийн салбар дээр сан тавих нэрээр очсон юм билээ. Энэ үйл ажиллагаанд хувь хүмүүс өөрсдийнхөө итгэл үнэмшил, сүсэг бишрэлээр оролцсон гэсэн мэдээлэл өгсөн. Ер нь нийгмийн сүлжээгээр явж байгаа аливаа мэдээ, мэдээлэлд хүмүүс болгоомжтой, өөрсдийнхөө шүүлтүүрээр хандаж байх нь зүйтэй.

-Манай улс ШХАБ-д элсэх асуудал яригдаж байх үеэр хойд хөршөөс их хэмжээний зэвсэг, техник оруулж ирэх гэж байгаа тухай мэдээлэл байсан. Үүнийг тодруулахгүй юу?

-Үндсэн хуулиараа Монгол Улс өөрийгөө хамгаалах зэвсэгт хүчинтэй байна гээд заасан байгаа. Энэ үүргийг биелүүлэх гэж Зэвсэгт хүчин, батлан хамгаалахын салбар гэж байдаг. Тиймээс гадаадын улс орнуудтай, цэргийн болоод цэрэг техникийн хамтын ажиллагаа явуулдаг. Цэргийн хамтын ажиллагаа гэдэг бол боловсон хүчин сургах, мэдээлэл солилцох, хамтарсан сургууль, дадлага хийх гээд олон үйл ажиллагаа байна. Харин цэрэг, техникийн хамтын ажиллагаа бие биедээ зэвсэг техник нийлүүлэх, худалдах, солилцох, буцалтгүй тусламжаар олгох асуудлаар зохицуулсан албан ёсны гэрээ хэлэлцээрүүдийн хүрээнд явагддаг.

Монгол Улс хоёр хөршөөсөө гадна хэд хэдэн оронтой цэрэг техникийн хамтын ажиллагааны албан ёсны Засгийн газар хоорондын хэлэлцээртэй. Манай цэрэг, зэвсэгт хүчний түүхийг бүгд л мэднэ. ОХУ-тай 90-ээд оноос хойш цэрэг, зэвсэгт хүчний хамтын ажиллагаа нэлээд тасалдсан байсан. Монгол Улсын Засгийн газрын хүсэлтээр энэ харилцаа сэргэж, 2005 оноос хоёр улс эргээд цэрэг, техникийн хамтын ажиллагаа явуулах хэлэлцээр байгуулсан. Энэ хэлэлцээр жил болгон сунгагдаж явж байгаад 2015 оноос хугацаа нь дуусаад зогссон байв. Оны өмнөхөн шинэ Засгийн газар байгуулагдаж миний бие Батлан хамгаалахын сайд болсноос хойш цэрэг, техникийн хамтын ажиллагаатай орнуудтай идэвхтэй харилцсан. ОХУ-д хоёр, гурван ч удаа ажлын айлчлал хийлээ. Хятадад албан ёсны айлчлал хийсэн. Энэ хүрээндээ ярьж байгаад тухайлбал, ОХУ-тай тогтоосон байсан гэрээний үйлчилгээг сэргээсэн. Хятадад албан ёсны айлчлал хийх хүрээнд мөн ийм протоколд гарын үсэг зурсан. Энэ хоёр улсаас манай цэргийн техник хэрэгсэл, бусад шаардлагатай зүйлүүдийг буцалтгүй тусламжаар болон худалдан авч болох ийм албан ёсны эрх зүйн зохицуулалт нь байна.

ОХУ-ын цэрэг, техникийн хамтын ажиллагааны холбооны албатай гэрээ хэлэлцээ хийж манайд хэрэгтэй, одоо хэрэглэж байгаа техник хэрэгслүүд, сэлбэг хэрэгсэл буцалтгүй тусламжаар авах талаар яриа хэлэлцээр явагдаж байгаа. Сая тэр холбооны албаны орлогч дарга нь ирээд манай дэд сайдтай гарын үсэг зураад буцсан. Өөрөөр хэлбэл, бид нар энэ хамтын ажиллагааны хэлэлцээрийн хугацааг нэг жилээр сунгалаа. Саяын хоёр удаа хийсэн уулзалт, айлчлалаар манай талаас энэ асуудлаа л тавьсан. Урьд нь хийгдэж байсан цаашид ч хийх ажил. Түүнээс биш ШХАБ-тай холбогдож гар чирсэн сэдэв биш.

-Айлын талаас манайд нааштай хариу өгсөн үү?

-Өнөөдөр яагаад бид зэвсэг, техникээ шинэчлэх шаардлагатай байна вэ гэхээр орчин үеийн дайн байлдаан явуулдаг арга хэлбэр цоо шинэ шатанд гарсан. Түүнд хэрэглэдэг зэвсэг, техник бол манайхаас бүр их өөрчлөгдсөн. Ялангуяа цэргийн аж үйлдвэрлэл хөгжсөн орнууд XXI зууны зэвсэг, техник хэрэглэж байна шүү дээ. Манайд байгаа зэвсэг бол XX зууных. Хэдийгээр бид байгаа боломждоо тааруулж хуулиар хүлээсэн үүргээ хариуцлагатайгаар биелүүлж байгаа ч зэвсэг, техник, хэрэгслээ зайлшгүй шинэчлэх шаардлагатай байна. Энэ хүрээнд бид хойд хөршид асуудлаа тавьсан. Зарчмын хувьд ойлголцсон байгаа. Гэхдээ ийм хэвлэл мэдээлэл, сошиал сүлжээнд гарсан шиг тоо, нэр усны тухай нарийн яригдаагүй. Хэлэлцээний шатанд л яваа.

-Зэвсэгт хүчин, батлан хамгаалахын салбарын өмнө тулгамдаж байгаа асуудлаар ҮАБЗ-д танилцуулж, тэндээс гарсан зөвлөмжийг Их хурлаар хаалттай хэлэлцэнэ гэж байсан ч хаврын чуулганд амжсангүй. Ер нь энэ салбар дахь хөрөнгө мөнгө дутагдалтай байдаг нь асуудал үүсгээд байна уу?

-Батлан хамгаалах, зэвсэгт хүчний салбарын өмнө тулгамдаад байгаа асуудлуудын талаар нарийн мэдээлэл бэлтгэж, ҮАБЗ-д зургадугаар сард танилцуулсан. Тэндээс ҮАБЗ сайн ойлгосон гэж бодож байгаа. Сая чуулганд тэр мэдээлэл илтгэлээ хаалттай хэлбэрээр тавья гэж бодсон боловч амжсангүй. Намрын чуулганд 2019 оны улсын төсөв батлагдахаас өмнө энэ нөхцөл байдлыг шийдвэр гаргах түвшинд сайн ойлгуулах шаардлагатай гэж бодож байна. Зэвсэгт хүчин, батлан хамгаалах аюулгүй байдлын салбартай холбоотой болохоор тэр болгон ил гараад яриад байх боломжгүй. Хуулиараа ч хориотой. Монгол Улс нэгэнт батлан хамгаалах салбартайгаа, зэвсэгт хүчинтэйгээ байна. Энэ салбараа төсвөөс санхүүжүүлнэ гэсэн Үндсэн хуулийн болоод бусад хууль тогтоомжийн зохицуулалтууд бий. Төр түүнийхээ дагуу арга хэмжээгээ авахгүй зайлшгүй шаардлагатай ноцтой байдалд байгааг хэлмээр байна. ҮАБЗ-өөс гарсан зөвлөмжид УИХ, Засгийн газар, салбарынхан, иргэд хүртэл юу хийх ёстой талаар зөвлөмж өгсөн. Төсвийн болон зарим хууль тогтоомжид нэмэлт өөрчлөлт оруулах асуудлаар намрын чуулган эхлэнгүүт нэлээд идэвхтэй ажиллана гэсэн байр суурьтай байна.

-Сая УИХ Орон нутгийн хамгаалалтын тухай хууль, Дайчилгааны тухай хуулиудыг баталлаа. Эдгээр хуулиуд батлагдсанаар зэвсэгт хүчин, батлан хамгаалахын салбарын эрх зүйн зохицуулалтыг хангасан сайн хуулиуд төрлөө гэж байсан л даа. Орон нутгийн хамгаалалтын тухай хуулийн ерөнхий зохицуулалтыг сонирхуулахгүй юу?

-Энэ хоёр хуулийг хүчин төгөлдөр үйлчлээд эхэлсэн. Ер нь Монгол Улсын батлан хамгаалах, аюулгүй байдлын үзэл баримтлал, батлан хамгаалах тогтолцооны суурь нь бол мэргэшсэн зэвсэгт хүчин, орон нутгийн хамгаалалтын тогтолцоо, олон нийтийн оролцоотой дайчилгаа гэсэн гурван тулгуур дээр тогтоно гээд хуульчилсан. Бодлогын хувьд ийм концепцитой. Үүний дагуу Зэвсэгт хүчний тухай хууль гараад жил гаруйн хугацаа өнгөрлөө. Батлан хамгаалахын салбарын тулгын гурван чулууны нэг нь энэ юм. Харин үлдсэн хоёр буюу Орон нутгийн хамгаалалтын тухай хууль, Дайлчилгааны тухай хууль сая батлагдлаа. Энэ гурван тулгуур суурийн гол санаа бол нэгд, Монгол Улс цаашид өөрийгөө хамгаалах мэргэшсэн зэвсэгт хүчинтэй байх ёстой. Энэ хуулийн дагуу сүүлийн 20-иод жил зэвсэгт хүчний хөгжил ерөнхийдөө мэргэжлийн чиг хандлага руу хазайсан. Хөгжлийн асуудлыг нь ч гэсэн ийм зохион байгуулалтаар шийдэж ирсэн. Өнөөдөр Монгол Улсын зэвсэгт хүчинд алба хааж байгаа нийт бүрэлдэхүүний 70-80 хувь нь ахлагч нар байна. Өөрөөр хэлбэл, манайх мэргэшсэн цэрэгтэй болсон гэсэн үг. Гэрээтэй, удаан хугацаагаар алба хаадаг мэргэшсэн цэрэгтэй болдог тогтолцоо руу орсон байгаа. Жишээлбэл, дайны буюу дайн бүхий нөхцөл байдал үүслээ гэхэд салбарын яам, ЗХЖШ-ын зүгээс урьдчилан бэлдчихсэн байсан төлөвлөгөөний дагуу мэргэшсэн цэрэг дээрээ тулгуурлаад бэлтгэл үүрэгтэнгүүдээ нэмээд өргөжүүлээд бүх орон даяар зэвсэгт тэмцэл явуулах нөхцөл байдалд орно. Иймд өнөөдөр зэвсэгт хүчин тайван цагт бэлэн байдлаа хангаж байгаа юм. Хоёрт, сая Орон нутгийн хамгаалалтын тогтолцооны тухай хууль гарсан. Хэрэв дайны нөхцөл байдал үүслээ гэж бодоход иргэн хүний машин, техник, хэрэгслийг хааш нь дайчлах уу, ямар зохион байгуулалтаар бэлдсэн байх тухай асуудлыг ч хуулиар зохицуулсан. Энэ хуулиа гаргахын тулд бид зөвхөн Монголынхоо нөхцөл байдал төдийгүй манайхтай төстэй гео-стратеги, гео-политикийн нөхцөл байдалтай оршдог улс орнуудын туршлагыг маш сайн судалсан. Одоо ч хууль гарсны дараа хэрэгжүүлэх талаар бидэнд тохирсон сайн туршлагуудыг судлах зүйлүүд их бий. Намрын чуулганаас өмнө амжвал ийм хуультай газрууд руу зориуд цэргийнхнээс, шийдвэр гаргагч нараас явуулж танилцуулах төлөвлөгөөтэй байна. Орон нутгийн хамгаалалтын тухай хууль бол ийм суурь тавьсан хууль юм.

-Тэгвэл Дайчилгааны тухай хууль нь ямар ач холбогдолтой вэ?

-Гуравт, улсын нөөц, цэргийн нөөцийн тухай дайлчилгааны асуудал байна. Энэ бүхнийг бас урьдчилаад бэлдээд, зохион байгуулаад шаардлагатай үед нь бүх нийтийн оролцоотойгоор иргэн, төрийн болоод төрийн бус байгууллагууд, үүрэг хүлээсэн бусад байгууллагууд хаанаас юу гаргах ёстой юм тэр бүгдийгээ дайчлилна. Үндсэндээ орон нутгийн хамгаалалтын тогтолцоогоо ажиллуулах бусад нөөцийг ашиглахад чиглэсэн бүх нийтийн оролцоотой тусгай арга хэмжээнүүдийн цогц байгаа юм. Өнөөдрийн байдлаар Монгол Улсын төсвөөс батлан хамгаалах салбарт олгож байгаа хөрөнгө мөнгө хангалтгүй байдаг нь үнэн. Дэлхийн улс орнууд хамгийн багадаа ДНБ-ийхээ хоёроос доошгүй хувийг, цэрэгжсэн улс орнууд тэрнээс ч ихийг зэвсэгт хүчин, батлан хамгаалахынхаа салбарт зарцуулж байгаа. Бид бусад орнуудтай адилхан олон зуун мянган хүнтэй цэрэг арми бүрдүүлэх боломж байхгүй. Тэглээ гээд ч утга агуулгын хувьд дэлхийн том бодлого тодорхойлдог гүрнүүдийн дунд байгаа манай улс өөрийнхөө онцлогт тохирсон цэргийн номлолд нийцсэн орон нутгийн хамгаалалтын тогтолцоотой, дайчилгааны бэлтгэлтэй байх ёстой юм. Одоо шинэчлэгдсэн цэргийн номлол Ерөнхийлөгчөөс гарын үсэг зурагдаж гаргах байх. Эдгээр том баримт бичгийн хүрээнд Батлан хамгаалах яам, ЗХЖШ, бүх шатны удирдлагууд, хувийн байгууллагууд, иргэд ажиллах шаардлагатай болж байгаа юм.

-Аливаа гамшигт нөхцөл байдал үүслээ гэхэд зэвсэгт хүчний салбар бүрэлдэхүү дайчлагдан оролцох талаар дээрх хуулиудад тусгагдсан уу. Эсвэл зөвхөн цэрэг дайны байдал үүссэн үед үйлчлэх юм уу?

-Төрийн цэргийн байгууллын тогтолцоонд зэвсэгт хүчин, хилийн цэрэг, дотоодын цэрэг, онцгой байдлын байгууллагууд орно гээд албан ёсоор заасан. Тайван цагт бол эдгээр байгууллагууд өөр өөрсдийнхөө тусгайлсан хуулийнхаа дагуу үйл ажиллагаагаа явуулж байна. Мөн дайн бүхий нөхцөл байдал үүслээ гэхэд бүгдээрээ нэг командлалд ороод үйл ажиллагаагаа явуулах зохицуулалтад орсон байгаа. Одоо ч гэсэн бид дасгал сургуулиуд, урьдчилсан бэлтгэл, төлөвлөгөөнүүдээ хийгээд явж байна. Жишээлбэл, зэвсэгт хүчний тэргүүлж орох шаардлагатай аливаа асуудал үүсэхэд гол үүргийг зэвсэгт хүчин биелүүлээд бусад гурван байгууллага нь туслах үүрэгтэй. Онцгой байдал үүсээд гамшиг аюул боллоо гэхэд ОБЕГ оройлоод наад гурав нь туслах хүчин болоод орно.

-Орон нутгийн хамгаалалтын тухай хуульд иргэний машин механизмыг дайны нөхцөл байдалд хуваарилан дайчлах тухай тусгасан гэж та дээр ярилаа. Энэ нь хувьдаа галт зэвсэг эзэмшдэг хүмүүст ч хамаатай юу?

-Өнөөдөр гар дээрээ галт зэвсэгтэй хүн Монголд нэлээд байгаа. Тэдгээрийг бүртгэлжүүлж аваад, даалгаваржуулах тухай асуудал бий. Одоо иргэд ангийн,сургалтын, спортын, дурсгалын зориулалтаар галт зэвсэг хадгалж байна гэдгийг нь цагдаагийн байгууллага бүртгэж, зориулалтаар нь ашиглаж байна уу гэдэгт нь хяналт тавиад явж байгаа. Тэрнээс энэ хууль гарсан шиг үүрэг иргэнд байгаагүй. Одоо бол хэрэв нөхцөл байдал үүсвэл “Та энэ машинтайгаа, энэ хэрэгсэлтэйгээ тэнд байж байх нь байна шүү” гэдгийг урьдчилж сайн хангаж байх эрх зүйн зохицуулалтууд байгаа юм.

-Гамшгийн эрсдлийг бууруулах Азийн орнуудын сайд нарын бага хурал эхэллээ. Манай улсад зохион байгуулагдаж буй энэ арга хэмжээний цар хүрээ, ач холбогдлыг нь та хэрхэн харж байна вэ?

-Манайх шиг зуд турьхан, байгалийн гамшигт үзэгдлүүдэд нэрвэгдэх давтамж нь нэмэгдээд байгаа орнуудад энэ хурал чухал ач холбогдолтой. Нэг нэгэндээ хэрхэн тус дэм болох нэгдмэл тогтолцооны талаар холбогдох мэргэжлийн байгууллагууд ярилцаж, гэрээ хэлэлцээр байгуулдаг юм. Миний бие Монголын Улаан загалмайн нийгэмлэгийн ерөнхийлөгчийн сонгуульт ажлыг гүйцэтгэдэг болохоороо энэ хуралд албан ёсоор оролцож байгаа. Ер нь Олон улсын Улаан загалмай нийгэмлэг, Улаан хавирган сар холбооны конвенцид Монгол Улс нэгдээд орсон. Дэлхий нийтийн өмнө хүлээсэн үүрэгтэй улс юм. Буяны үйл ажиллагаа явуулдаг байгууллагууд олон бий л дээ. Гэхдээ бид нар хуулиар ногдуулсан үүрэгтэй гэдэг утгаараа Азийн сайд нарын уулзалтыг анхнаас нь зохион байгуулахаас эхлээд идэвхтэй явж байна. Энэ хурлын хүрээнд маргааш Гадаад харилцааны яаманд тусгайлсан уулзалт хийхээр төлөвлөсөн байгаа. Цаг уурын нөхцөл байдлаас болж учирч байгаа гамшгийн талаарх мэдээллийг ирсэн зочиддоо танилцуулаад цаашид яаж хамтрах талаарх санал солилцох юм.

–“Хааны эрэлд” олон улсын цэргийн хамтарсан сургуулийн хаалтын ажиллагаа өнгөрсөн баасан гаригт болсон. Жил ирэх тусам оролцогч орнуудын тоо нэмэгдэж байгаа гэсэн мэдээлэл байна лээ. Өнөө жилийн хувьд ямар үр дүнтэй арга хэмжээ болж өнгөрөв?

-Дэлхий дахины энхийг дэмжих үйл ажиллагаанд оролцдог орнуудын цэргийн байгууллагуудын хамтарсан дадлага сургууль буюу “Хааны эрэлд” арга хэмжээ арав дахь жилдээ амжилттай зохион байгуулагдлаа. Манай улс зэвсэгт хүчний төсвийн хөрөнгө оруулалт хангалтгүй байгаа гэж дээр хэлсэн. Зэвсэг, техникээ шинэчлэх шаардлагатай байна. Өнөөдөр хэрэглэгдэж байгаа зэвсэглэл, техникийнхээ сэлбэг хэрэгслийг бид нар Зэвсэгт хүчний хөгжлийн санд бүрдүүлсэн мөнгөөр зохицуулж ирлээ. Тэр сангийн хөрөнгө нь манай цэргүүд энхийг сахиулах үйл ажиллагаанд оролцсоны нөхөн төлбөрөөс бүрддэг. Тэр мөнгөнөөс энхийг сахиулагчдынхаа цалин, тэтгэлгийг өгөөд үлдсэн жаахан хувиар нь зэвсэг техник шинэчлэх, зэвсэгт хүчний хөгжил, бие бүрэлдэхүүний нийгмийн хариуцлагыг дээшлүүлэхэд зориулж байгаа юм. “Хааны эрэлд” сургууль бол олон улсын хэмжээнд манай цэргүүд энхийг сахиулах үйл ажиллагаанд оролцож байгаагийн үр дагавар болж зохион байгуулагдаж ирсэн арга хэмжээ. Өнөө жил гэхэд 20-иод улсын 2000 орчим цэрэг ирж оролцсон. Бутан анх удаа ирлээ. Катарын салаа цэрэг ирээд оролцлоо. Бие биеэсээ маш их зүйл сурч байна. Ялангуяа манай цэргүүд олон улсын тавцанд үүрэг гүйцэтгэж байгаа чадавхын талаар өндөр үнэлэлттэй байдаг учраас “Хааны эрэлд” сургуульд оролцоно гэдэг бол зарим улс орнуудын хувьд үнэлж баршгүй дадлага туршлага олж байгаа юм. Казахстан, Катарын жанжин штабын дарга энэ сургуулийн үеэр ирээд бас яриа, хэлцэл хийгээд явлаа. Эдгээр улс Монголоор жишээ авч цэргээ бэлдээд олон улсын энхийг дэмжих ажиллагаанд оролцох сонирхолтой. Тэрнийхээ хүрээнд түрүүчээсээ оролцоод эхэлж байгаа нь энэ юм. Үнэнийг хэлэхэд, Зэвсэгт хүчний хөгжлийн санд улсын төсвөөс оруулж байгаа хөрөнгө оруулалтаас цэргүүд гадаадад алба хаагаад оруулж ирж байгаа бол нөхөн төлбөр олон дахин илүү байдаг юм шүү дээ.

Түрүүч нь №130(5973)дугаарт

Монгол Улсын соёлын гавьяат зүтгэлтэн, Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайд, нэрт гүүш Цэрэнпилийн Гомбосүрэнгийн хөөрөлдөөний үргэлжлэлийг хүргэж байна.

-АНУ-ын ерөнхийлөгч Д.Трамп, Хойд Солонгосын удирдагч Ким Жөн Ун нар уулзаж аав, хүү шиг сайхан тэврэлдлээ. Дэлхий дахинд үндсэндээ хүйтэн дайн өндөрлөж, амар жимэр цаг ирж байх шиг. Харин Монголд маань л улс төрийн хүрээндээ ч, урлаг спорт, ус нутаг, бөхчүүд, бөө нар гээд нийгмийн бүхий л орчиндоо эвдрэлийн синдромтой байгаад байх шиг санагдах юм. Та энэ талаар ямар бодолтой байна?

-Дэлхийн байдлыг бол би чамаас шал эсрэгээр үнэлнэ. Өнөөдөр дэлхий дахиад хуваагдах маягтай болчихоод байгаа. Шинэ маягийн хүйтэн дайн эхлээд их эрчтэй явж байна. Хүйтэн дайныг Орос, Америк хоёр тэргүүлж байгаа. Түрүү нийгмийн үед ч тийм байсан. Яагаад хүйтэн дайны байдалтай болчихоод байна вэ гэхээр хоёр биенээ муулдаг. Сүрхий муулж байгаа. Хуучин онол, үзэл суртлаараа муулалцдаг байлаа. Одоо их үндэстний үзэл суртлаар биенээ муулж байгаа. Хамгийн ноцтой юм юу вэ гэвэл зэвсэглэлээр хөөцөлдөх. Одоо шинэ маягийн зэвсэглэлийн (технологийн түвшнээрээ) тавдугаар эрэмбэ рүү шилжээд орчихсон. Мөн үү?

-Цөмийн зэвсгээс ч аймшигтай зүйл бий болсон гэсэн үг үү?

-Зэвсгийн чинь тээх хэрэгслийг нь л улам нарийсгадаг юм шүү дээ. Пуужин харвана гээд байна шүү дээ. Пуужинг устгадаг системийг хоёр талдаа бий болгочихсон. Тэгсэн тэр гэрээнээсээ АНУ гараад явчихсан. Пуужингаас эсэргүүцэх гэдэг чинь хамгийн гол зүйл байхгүй юу. Сүнхийж очоод нөгөө атомын бөмбөгийг нь өвөртлөөд л жирийх эд шүү дээ. Тийм гэрээнээс америкчууд гарснаар Орос, Америк хоёул баригдахгүй довтлох пуужин хийж байгаа. Өөрөөр хэлбэл зэвсгээр хөөцөлдөх гэдэг ажил шинэ түвшинд гарчихлаа. Гуравдугаарт, нэгэндээ эдийн засгийн хориг гээч юм тавиад эхэлчихсэн. Үүний шалтгаан гэхээр биендээ итгэх итгэл эрс буурсан байгаа. Юу гэж биенээ буруутгаж байна гэхээр “Америк НАТО-той нийлээд Югославыг буталж хаясан. Дараагаар нь Ливи, Ирак, Сири зэрэг Арабын хэдэн орны цусыг холилоо. Афганистан гэж нэг наждын орон байна. Эдгээр улсын амгалан тайвныг алдагдуулж дайны байдалд оруулсан” гэж оросууд үздэг. Оросууд болохоор дайн дажин хийж улсыг задрааж байгаа, газар нутаг булааж авч байгааг чи харж байгаа. Крым гэдэг газрыг авчихсан шүү дээ. Хоёр мужийг нь цаана, наанаас янз бүрээр хатгаад Донецкийн бүгд найрамдах улс, Луганскийн бүгд найрамдах улс болгоод байгаа. Тэрнээс өмнө Гүржийг Абхаз, Осет, Гүрж гэсэн гурван улс болгоод хаячихсан. Энэ бүхний цаана дэлхийн дайн биш ч гэсэн мэр сэр халуун дайн яваад байгаа юм. Хүйтэн дайны нэг ноцтой шинж нь янз бүрийн цэг дээр халуун дайн болоод байна. Тэгээд худалдааны дайн гээч юм яваад эхэлсэн. Энэ чинь юу болж байна вэ. НҮБ-ын ерөнхий нарийн бичгийн дарга Антонио Гүтэрриш ноднин “Хүйтэн дайн ноцтой явж байна” гэж хэлсэн. Хүйтэн дайны талаар Гомбосүрэн хэлээд байгаа ч юм биш. Тэгэхээр дэлхий хуваагдчихсан байгаа биз.

-Тийм л юм даа?

-Дэлхий хэрвээ хуваагдчихаад байгаа юм бол, эсвэл бүр ноцтой даамжирч хуваагдвал энэ жижигхэн Монгол хэний талд байх вэ гэдэг асуудал үүсдэг юм.

-Шанхайн хамтын ажиллагааны байгууллагад Монгол Улс элсэх ёстой, элсэх ёсгүй гээд сүүлийн үед талцдаг боллоо. Аль нь ч зөв юм?

-Би бол “Бид аль ч талд орох ёсгүй ээ” гэдэг байхгүй юу. Тэр юу гэсэн үг вэ гэхээр Оростой муудна, Америктай сайдна гэсэн үг биш. Аль алинтай нь мөрөөрөө байх тухай ярьж байна. Манайхан сая ШХАБ-д орно, орохгүй гэлцлээ. ШХАБ гэдэг нь Орос, Хятад хоёр давамгайлсан бүлэглэл. Манайхан юу гэж толгой түрийгээ цохьж авч байгаа вэ гэхээр “Энэтхэг, Пакистан орчихлоо, бид хоцорчихлоо” гээд байгаа. Бид энэнд ороогүйгээрээ хоцорч байгаа, хохирч байгаа юм ерөөсөө байхгүй. Ер нь Орос, Хятадын өвөр түрийд орж байгаа юм шиг үзэгдэл байхгүй юу. Манайд “Олон тулгуурт гадаад бодлого” гэсэн нэртэй юмны нэг мундаг тулгуур нь “Гурав дахь хөрш” гэж нэг улсыг хэлээгүй, нэг хэсэг улсыг хэлсэн ойлголт бий. Энэ хоёр улстай бид эвтэй найртай харьцана аа, энэнээс халиад биднийг харж үзэж байгаа дэлхийн өндөр хөгжилтэй улс орнуудтай өв тэгш харилцаатай байх ёстой. Ялангуяа шилжилтийн зовлонт үед биднийг харж үзсэн Япон, Америк, Европын холбоо, Дэлхийн банк, Валютын сан, Азийн хөгжлийн банк зэрэг улс орон болон Америк, Япон давамгайлж байдаг санхүүгийн байгууллагуудтай яаж харьцах вэ гэдэг чухал. Бидний цахилгаан станцуудаа хөлдөөчихөөгүй, эсвэл өлсгөлөн гачланд нэрвэгдээгүй чинь тэд нарын тусалсан, харж үзсэнтэй холбоотой. Тиймээс энэ гурав дахь хөршийн бодлого гэдэг бол хоёр хөршөөсөө холдож зайлах гэсэн биш, хоёр хөрштэйгөө харилцахын хажуугаар хорвоо ертөнцтэй эвтэй найртай байх, тэднээс бага буурай улсын авч болох тусламж дэмжлэгийг авч байх бодлого байдаг юм. Их гүрнүүд биенээ муулаад, зэвсгээр хөөцөлдөөд, янз бүрийн хориг тавилцаад, худалдаа наймааны дайн зарлаад байгаа ийм нөхцөлд бид Орос, Хятад хоёрын давамгайлж буй юм руу орохоор гурав дахь хөршөөсөө хөндийрөөд явчихаж байгаа юм шиг тийм үзэгдэл болох гээд байгаа юм. Тийм учраас ШХАБ-д орохыг би эсэргүүцдэг. Эртэд би нэг том ярилцлага өгөхөд тэрийг тойрч шуугьцгаасан байна лээ. Сая тэгээд манай Ерөнхийлөгчийг элс гэхэд “Парламент мэднэ” гээд ирлээ. Хэрэг дээрээ элсэх зөвшөөрөл өгөөгүй гэж хэлж болно. Манайхан “Улс төрийн хүрээнд, нийгмийн хүрээнд элсэх, эсэх талаар хэлэлцүүлэг явж байгаа” гэсэн. Мөн үү?

-Мөн…

-Манайхан “ШХАБ байгуулагдаад арван хэдэн жил болчихлоо. Мануус хойно хоцорчихлоо. Манаас төө хойно бараа сураггүй байсан Энэтхэг, Пакистан орчихлоо” гээд байгаа юм. Тэр бидэнд ямар хамаатай юм бэ. Юу гэхээр энэ байгууллагад орохоор бидний тов тодорхой эрх ашиг, шууд хэрэгжээд эхлэх олз омог юу байна гэдэг хувилбарыг бодох ёстой. Энэ хоёртой гурван талаараа яриад хэрэгжүүлмээр зүйл маш олон байгаа. Тэрийг хэрэгжүүлэх арга механизм бол ОХУ, БНХАУ, Монгол Улсын гурван Ерөнхийлөгчийн уулзалтыг манайх сэдэж гурав дөрвөн ч удаа хийчихэв үү дээ. Тэнд протокольдсон том том төслүүдийг хэрэгжүүлэх л хэрэгтэй болохоос ШХАБ-д элсэх асуудал ямар ч хамаагүй байхгүй юу. Тийм учраас “Михайльд нэг бодол бий” гэлээ гэх шиг бид цаадуулынхаа бодлого энэ тэрийг сайн бодолцож байх ёстой.

-Аливаа улсын хөрш улс нь “Мөнхийн нөхөр, мөнхийн дайсан байдаг” гэсэн үг байдаг байх аа?

-Дайсан гэдэг үгийг одоо бид хэрэглэхгүй, хэлэхгүй л дээ. “Мөнхийн нөхөр гэж байдаггүй, мөнхийн эрх ашиг гэж байдаг” гэсэн үг байгаа. Английн нэг товарищ л хэлсэн гэдэг юм. Нөхөр мөнх л дөө. Гэхдээ нөхөр мөнх биш, танай улсын эрх ашиг чинь мөнх шүү гэсэн үг юм. Тэгэхээр бид мөнхийн эрх ашгаа бодолцож, тэрийгээ аль болохоор өргөн хүрээтэй дэвсгэр дээр тавьж байх ёстой. Бид чинь дэлхийн улс юм байгаа биз дээ. Үүх түүх гэхэд юун Америк л гэцгээдэг байх аа. Манайх дэлхийг эзэлж байхад Америк гэж улс байгаагүй. Тэр бөмбөрцгийн цаад руу эзгүй байсан байна. Дэлхийн явдлыг ярихад ийм хэцүү болчихоод байгаа юм. ШХАБ-д бид арваад жил ажиглагчаар оролцсон. Гэтэл дэлхий яг муудалцаж байгаа үед элсэх юм яриад байх юм. Тэрийг огт бодохгүй байна.

-Эгзэгтэй үед л эмзэг сэдвээр оролдоод байгаа юм байна шүү дээ?

-Эд нар буцаад хэл амаа ололцоод улс төрийн уур амьсгал гайгүй болно л доо. Миний яриад байгаа хүйтэн дайн гэдэг юм багасна, бүдгэрнэ. Трамп бол түүхэнд орохын тулд л БНАСАУ-ын удирдагчтай уулзлаа гэхэд болно. Өөрөө ч “Би ер нь Солонгосын хойгийн асуудлын үндсийг шийдчихлээ шүү. Гэхдээ шахсаар байгаад гүйцээнэ” гээд байгаа шүү дээ. Тэр тэгэх байх. Яагаад вэ гэхээр энэ хөөрхөн хүү их ухаантай хүн юм. “Хорвоогоос зожигроод хол явахгүй юм байна, сүрэгтээ нийлэх ёстой юм байна. Цөмийн зэвсэг гээч юмыг бид хийж чадсанаа харуулчихлаа. Тэрийгээ зөөдөг пуужин, 13 мянган км нисэж чаддаг ийм юм хийж чаддагаа харуулчихлаа. Одоо бол устгасан ч болно” гэж л бодож байгаа шүү дээ. Эд нар ч их ухаантай л даа.

-Оросын сонгодог зохиолч Виктор Астафьевын “Хаан загас”-ыг та монгол хэлнээ яруу сайхан орчуулсан. Өнгөрөгч онд дутуу бүлгүүдийг нь гүйцээж орчуулан шинээр хэвлүүллээ гэсэн үү?

-Өмнө орчуулсан И.Ильф, Е.Петров нарын “12 сандал”, “Алтан тугал” хоймсон роман, В.Астафьевын “Хаан загас” туужаа бүрэн бүтэн болгоно гэж бодож явснаа биелүүллээ. Эдгээр бүтээл ЗХУ-ын үед цензурт өртөж, хорь гучин хувь нь хасагдчихсан байсан юм. “Хаан загас”-ыг бичигч В.Астафьев Красноярск орчмын хүн. В.Астафьев “Хаан загас” туужаараа ЗХУ-ын төрийн шагнал хүртсэн, Зөвлөлтийн алдартай зохиолч хэдий ч манайхан түүнийг Эрхүүгийн Распутины дайтай мэдэхгүй. В.Астафьев жинхэнэ Сибирь нутгийн хэлээр бичдэг учраас мосвагийнханд адлуулдаг, нутгийнхнаасаа талархал сонсдог хүн байсан. Түүний бүтээлийг орчуулахад амаргүй. “Хаан загас”-т л гэхэд үй олон загас, ургамлын нэр бий. Түүнийг оноохоос гадна, хэл найруулгыг нь монгол руу буулгах амаргүй. “Хаан загас”-т холбогдох мэдээ сэлтийг хайсаар, уг зохиолын бүрэн эхээс гадна зохиогчийн өөрийнх нь бичсэн тодорхой тайлбарыг олсон. Тэр олз маань уг ном ямар зовлон туулж, эрэмдэглүүлж байсныг илэрхий гэрчилж байсан учраас хоёр дахь хэвлэлд оршил болгон орууллаа. В.Астафьев гуай 1986 онд манай оронд зочилж, энгүй уудам Сибирь нутгийн хүн атлаа манай элчилгүй их говийг үзээд бас ч гэж гайхалзан, эх дэлхийн маань өөрийнх нь үзээгүй нэгээхэн хэсэг хэмээн баясаж, хөдөөний малчдын аж байдал, байгальтайгаа хүйн холбоотой амьдарч байгааг мэдрэн бахдаж байсан гэдэг юм.

–“Хаан загас”-ын бүрэн эх хэдэн онд эх орондоо хэвлэгдсэн байх юм?

-Зохиогчийн нотлон өгүүлснээр “Хаан загас”-ыг хамгийн бүрэн хэлбэрээр нь анх удаа 1993 онд Красноярскийн “Гротеск” хэвлэлийн газар нийтэлснийг орчуулгын хэвлэлийн эх болгон барилаа. В.Астафьев гуай 2001 онд өөд болсон. Түүнийг Орос-Зөвлөлтийн өнгөрсөн зууны сонгодог зохиолч гэдгийг эдүгээ уншигчдын болон мэргэжилтний хүрээнд нэгэнт хүлээн зөвшөөрөх болсон. Үүнийг Зөвлөлтийн хоёр удаагийн төрийн шагнал, Оросын гурван удаагийн төрийн шагнал, утга зохиолын гадаад дотоодын бас бус шагнал, түүнчлэн олон саяар хэвлэгдсэн зохиол бүтээл нь бэлээхэн гэрчилнэ.

Албан тушаалын наймаанаас 60 тэрбумыг босгохоор төлөвлөсөн гэх МАНын зарим удирдлагын ярианы бичлэгийг ил болгосон Г.Доржзодовтой ярилцлаа.

-60 тэрбумын асуудлыг харж байхад хуулийн байгууллагууд аль эрт шийдвэрлэсэн гэх юм?

-Ажиглаад байхад, энэ асуудалд хуулийн байгууллагууд, прокурор, АТГ, ЦЕГ, ТЕГ, ШШҮХ цэг тавих гэж их зүдэрч байх шиг. Тэд эхлээд эвлүүлэг гэж зөрүүдэлсэн. Нотлох баримт эх хувиараа байна гэсэн хуулийн заалттай өнөөдөр амь тэмцэн зууралдаж байна. НПГ-ын ерөнхий прокурор Баярмагнай, түүний орлогч Ариунаа нар өгсөн ярилцлагадаа манай шүүх шинжилгээний байгууллагад өндөр нарийвчлалтай дуу авианы шинжилгээ хийх техник, тоног төхөөрөмжгүй, мэргэжилтэн байхгүй гэсэн байдаг. Тэгэхээр хуулийн заалт ч саад болж байна, техник хэрэгсэл ч алга, мэргэжлийн шинжээч ч алга гэж ойлгогдохоор байна. Эцэс сүүлдээ 2014 оны есдүгээр сарын 8-нд Шинэ Монгол хаад ХХК-ийн байранд уулзалт болсон нь тогтоогдсон гэдгийг прокурор арга буюу хүлээн зөвшөөрчихсөн. АТГ уг хэргийг нотлох баримт дээрх ярианы агуулгаар бус харин эх хувиараа олдоогүй учир прокурор хэргийг хаасан гэж хэллээ. Би ЦЕГ, АТГ, ТЕГ-ын хамтарсан ажлын хэсэгт нотлох баримтыг эх хувиар нь төхөөрөмж гээд байгаа iPhone 5, iPad Mini 2-той хамт хөндлөнгийн гэрчийг байлцуулан хүлээлгэж өгсөөр байтал ийм ичгэвтэр тайлбар хийж байгаа нь хол явахгүй арга л даа. Эндээс харахад хуулийн байгууллагууд энэ хэргийг хаах гэж их чармайж байгаа нь илт. Гэхдээ энэ хэрэг эцэслэгдээгүй, эцэслэгдтэлээ ч удах байх. Өнгөрсөн оны дөрөвдүгээр сард намайг өөр гэмт хэрэгт гүтгэн баривчилж, сэжигтнээр татаж, сүүлдээ арга нь мухардаад наймдугаар сард гэрчээр дуудаж маш их шалгалаа. Шалгах шалгахдаа гэрчийг л илүү их шалгах шиг боллоо. Одоо нотлох баримтын чанар гэгчээр хэргийг хаахаар муйхарлан оролдож байна гэж харж байгаа. Хэрэг эцэслэн шийдэгдтэлээ их удах байх. Энэ хооронд нотлох баримт нь хэзээ ч хөдөлшгүй байсаар л байна.

-Анхны дүгнэлтүүд яагаад олон янз гарсан байдаг юм бол…?

-Шүүх шинжилгээний үндэсний хүрээлэнгийн гаргасан гурван дүгнэлтийг хоёр ангилж болно. Нэгдүгээрт, УИХ-ын 2016 оны сонгуулиас өмнөх 4113, 4225 дугаартай хоёр дүгнэлт. Хоёрдугаарт, УИХ-ын сонгуулиас хойших 4374 дугаартай нэг дүгнэлт гэж. Сонгуулиас өмнө Ц.Сандуйгийн дуу хоолойтой тохирч байна, бичлэг эвлүүлэг биш байна гэж эхний хоёр дүгнэлт гарсан. Сонгуулийн дараа 2016 оны долдугаар сарын 18-нд бичлэг бол эвлүүлэг гэсэн дүгнэлт гаргасан. Шүүх шинжилгээний үндэсний хүрээлэнгийн дарга Ц.Гантулга өөрийнхөө өрөөнд сууж байгаад эдгээр гурван удаагийн шинжилгээний дүгнэлтийг хуурамчаар үйлдсэн гэдэг мэдээлэл өнгөрөгч дөрөвдүгээр сард хэвлэлээр цацагдчихлаа шүү дээ. Шударга хүмүүс захаасаа илчилж эхэлж байгаа нь сайн хэрэг. Иргэд бодит мэдээллүүдийг уншаад, сонсоод ирэхээрээ хуулийн байгууллагуудыг 60 тэрбумын гар хөл гэж дүгнэх нь зүйн хэрэг.

-Өнгөрсөн жил таныг эвлүүлэг хийсэн гэж ярьсан. Энэ талаар юу гэх вэ?

-УИХ, Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн үеэр болон түүнээс хойш бичлэг бол эвлүүлэг, олон янзын хурлын бичлэгээс үг үсэг бүрийг түүж, бүр залгаж, эвлүүлсэн байна гэсэн мэдээллийг их олон сувгаар цацсан. За яах вэ, би 162 минут болон 40 минутыг мундаг авьяасаар эвлүүлжээ гэж бодъё л доо. Тэгвэл нөгөө гурван хүнийг би гүтгэж, нэр төрд нь халдаж, гутаасан хэргээр тэд намайг цагдаа, тагнуулд өгч шалгуулах ёстой биз дээ. Бичлэг бол эвлүүлэг биш гэж хэлсэн Ц.Нямдорж, Д.Амарбаясгалан нарыг ч мөн ялгаагүй шалгах хэрэгтэй болно. Гэтэл тэд яаж тэгж чадах юм. Чадахгүй шүү дээ. Би өнгөрсөн бүх хугацаанд 60 тэрбумд холбогдсон улстөрчдийн ёс зүйн асуудлыг зөвхөн бодит нотлох баримттайгаар илчилсэн. Энэ талаар би зөвхөн үнэнийг л ярьсан. Миний ярьсан хэлсэн бүхэн телевизийн эфирт, интернэтэд, сонины нүүрэн дээр архивлагдан үлдсэн. Миний ярьсан зүйл огт өөрчлөгдөөгүй, өөрчлөгдөх ч үгүй шүү дээ. Үнэн гэдэг ийм л хүчтэй. Нотлох баримтууд хөдөлшгүй. Би нотлох баримтуудыг эх хувиар нь олон тоогоор хувилж гарын үсгээ он сартай нь тавиад хувь хүн, байгууллагад хаа сайгүй тараачихсан. Мөн www.dorjzodov.org гээд сайт дээрээ бүх нотлох баримтыг байршуулчихсан байгаа. Өнөөдөр эрх мэдлээрээ дарж хаалаа гэхэд энэ асуудал надтай надгүйгээр үеийн үед хөвж гарч ирсээр л байна. Одоо ахин намайг яаж ч дарамталж, айлган сүрдүүлж, худалдаж авах гэж оролдсон ч би нотлох баримтад нөлөөлж чадахгүй болсон. Энэ бол миний хамгаалалт. Өнөөдөр хуулийн заалт, цоорхойг үхэн хатан хайж нотлох баримтыг хүчгүйдүүлэн энэ хэргийг хааж болох байх л даа. Энэ ёс зүйн ноцтой асуудлыг бид биш юм гэхэд хойч үе шүүнэ шүү дээ.

-162 болон хоёр минутын бичлэгийг тайлбарлаж өгөөч?

-162 минут бол яг тэр 2014 оны есдүгээр сарын 8-ны өдрийн уулзалтыг бүхэлд багтаасан эх бичлэгийн хугацаа. Харин хоёр минут гэдэг нь 162 минутаас хэсэгчилж авсан гурван тасархайг МАХН Э.Эрдэнэжамьяан soundcloud.com сайтаас татаж аваад, хооронд нь залгаад, дүрстэй болгоод телевизээр цацсан шторкны үргэлжлэх хугацаа нь юм. Дууны кассетны гурван тасархай лентийг скочоор залгаж наадагтай л төстэй юм хийсэн юм шиг байна лээ. Энийг л эвлүүлэг гэж үгээр халхавчлаад байгаа юм. Тэрнээс биш m4a тоон форматтай тасралтгүй 162 минут үргэлжилсэн яриаг ШШҮХ шинжилсэн юм бол дүгнэлтийг ил гаргах хэрэгтэй шүү дээ. Эхээрээ тэдэнд очсон байгаа.

-Тэгвэл 40 минутын бичлэг нь юу вэ?

-Ц.Сандуй, А.Ганбаатар нар 60 тэрбумын санхүүжилтийг яаж анх тооцоолон бодож байгаа уулзалтын бичлэг юм. Би тэр харанхуй шөнө 40 минут үргэлжилсэн уулзалт дээр байсан юм. Энэ бичлэг гарч ирээгүй байхад 60 тэрбумынхан уг схемийг боловсруулсан автор нь Доржзодов, үүнийгээ улстөрийн намуудад зарах гээд танилцуулаад яваад байсан гэж их хүчтэй гүтгэлээ шүү дээ. Бүр сүүлдээ АН-ын санхүүжилтийн схем ч гэж олон нийтэд худал мэдээлэл цацсан. Эрүүл хүний ухаанд оромгүй гажиг логик. 60 тэрбумынхан гарцаагүй байдалд орсон ч өрсөлдөгч намын нэр хүндийг хутгахтай манатайгаа байсан шүү. Үүнийг нь тэр 40 минутын бичлэгээр тас цохисон юм. Хуулийн байгууллагуудад эх хувиар нь мөн л m4a форматаар өгчихсөн. Миний цуглуулж өгсөн нотлох баримтуудад бүхэлд нь дүн шинжилгээ анализ хийхгүй байгаа нь тэд дөнгөлүүлчихээд байгааг л харуулж байна. Өөрөөр тайлбарлах ямар ч арга байхгүй. Уг нь мөрдөгчдийг энэ зэргийн учиг тайлах Шерлок Холмсууд гэж боддог шүү.

-Эх хувь гэдэг дээр өнөөдөр маргаан яваад байх юм…

-60 тэрбумын уулзалтын бичлэгүүд кассетны соронзон хальс биш. Харин тоон системээр m4a форматаар хийгдсэн. Тоон систем гэдэг бол одоогоор технологийн хамгийн өндөр түвшин. Хэдэн зуун наян мянга хувилсан ч анхдагч эхээсээ ялгагдах аргагүй ихэр байдаг. Соронзон хальс байсан бол хувилах тоолонгоор чанар нь устдаг. Аналог ба тоон системийн ялгаа энэ. Энгийнээр тайлбарлавал, аналог нь угаалгачихсан фото зураг. Хувилах бүрт бүүдийнэ. Харин тоон систем нь компьютерт хадгалчихсан фото зураг. И-мэйлдэж, хуулж, угаалгаж, флаш дээр зөөвөрлөсөн ч нэг л чанараараа.

-АТГ өнгөрсөн даваа гаригт мэдээлэл хийхдээ тоног төхөөрөмж нь олдоогүй, устсан гэх шиг боллоо. Яагаад тэр вэ?

-АТГ мэдээлэл хийхдээ худлаа ярьсан. Тоног төхөөрөмж гээд байгаа юм нь ердөө л миний хэрэглэж байсан iPad mini 2 таблет болон iPhone5 смарт утас. Сонгуулийн өмнө Тагнуулын ерөнхий газар 2017 оны дөрөвдүгээр сараас зургадугаар сар хүртэл бүтэн хоёр сар эдгээрийг ухаж, төнхөж, шинжилж шалгасан. Дараа нь ЦЕГ, ТЕГ, АТГ гээд хамтарсан ажлын хэсэг гарч эдгээрийг надаас хурааж аваад мөн л сар шахуу ухаж, шинжилж шалгасан. Харин смарт утсыг нь эвдчихээд буцааж өгсөн. Одоо бодоод байх нь ээ тэд зориуд эвдсэн юм байна. Тухайн үедээ надад хүлээлгэж өгсөн Акт дээрээ гарын үсэг зуралгүй зугтацгаасан шүү дээ. Хөндлөнгийн гэрч бий.

-Та аль нэг намын гишүүн үү?

-Би амьдралдаа хэзээ ч улстөрийн намд элсч байгаагүй. Ноднин би намуудаас энэ талаар лавлагаа авсан л даа. МАН л намайг гишүүн нь мөн, эсвэл биш гэдгийг тодорхойлж өгөхөөс зайлсхийсээр байдаг юм.

-Таныг нэг хэсэг гадаадад гарчихсан гэж шуугьсан, энэ талаар…?

-(Инээв). Хэрвээ би гадагшаа явчихвал энэ асуудал яаж шийдэгдэх бол? Харин ч намайг гүтгэсэн мэдээллүүд нь газар авч, аягүй бол би ёстой “жинхэнэ” эвлүүлэгч гэгдэж, 60 тэрбумынхан надад хэргээ тохчих байлгүй. Би ч эх орондоо ирэхэд төвөгтэй болно биз дээ. Тэгснээс Монголдоо байж байгаад элдэв худал мэдээллүүдийг тухай бүрт нь баримт нотолгоотой няцаах ёстой юм биш үү.

-Таны бодлоор одоо цаашид энэ асуудал хэрхэх бол…?

-Эхний мөчөөс л дуугарсан бүхэн өөрсдийгөө илчлээд л, бие биенээ бухаад л, зэс нь цухуйгаад л, үгэндээ ороогдоод л байна. Ц.Сандуй “Манай намын стратеги, тактик ярьсан уулзалтын бичлэг алдагдсан байна” гэж анх үнэнгээ хүлээчихсэн. Дараа нь Ц.Сандуй “Удирдах зөвлөлийн хурал дээрээ уулзалт болсон, нам мөнгөгүй байсан болохоор би тэгээд өөрөөр яах байсан юм” гээд ам алдчихсан. А.Ганбаатар 60 тэрбумын уулзалт болсон нь үнэн, гэхдээ Д.Амарбаясгалан, У.Хүрэлсүх, Л.Оюун-Эрдэнэ нар байсан гэх утга агуулгатай, бүтэл муутай хэвлэлийн хурал хийсэн. Ц.Нямдорж, Д.Амарбаясгалан нар эвлүүлэг гэж бодож явсан чинь худлаа байна лээ, А.Ганбаатар намайг гүтгэсэн учир шүүхэд хандсан гээд хэлчихсэн. Гэрчийн эсрэг өчнөөн гутаасан мэдээлэлтэй нэвтрүүлэг орон даяар зөндөө цацлаа. Тэдний амнаас ямар ч баримт нотолгоогүй, логикгүй, хоосон хий л гарч байна. Яг л солиорчихсон хүмүүс шиг. Тэдний эл үйлдлүүд нотлох баримт хэмээх чулуун хана мөргөөд л бутарч байна. Прокурорын байгууллага хэрэгт цугласан нотлох баримтаар уулзалт болсон нь тогтоогдсон гээд хоёр ч удаа хэлчихлээ. Хуулийнхны арга нь ч мухардаж байна. Нэг их удахгүй үнэнд гүйцэгдэж мухарлагдана гэж харж байна. Нийгэм шүүн тунгаах чадвартай болж байна. Сонгогчид илүү мэдээлэлжсэн, үнэн худлыг дэнслэх чадвартай болсон.

Магадгүй, 60 тэрбумын асуудал МАН-ын олон арван мянган жирийн гишүүдийн нуруун дээрх том бул хар чулуу болчихлоо гэж харж байгаа. Энэ нэршлийг, түүнд холбогдсон улстөрчдийн нэрийг сонсох бүртээ яс нь хавталздаг болж байгаа байх. Цаашид энэ ачаагаа үүрээд яваад л байх юм бол сонгуулиудад дүнгээ тавиулах биз. Иргэд бүгдийг харж, ажиглаж, шүүн тунгааж, эргэцүүлж л байгаа.Цаг хугацаа алсрах тусам илүү тунгалаг харагддаг шүү дээ.

-Вашингтон Пост сонины өчигдрийн дугаарт 60 тэрбумын асуудлаар нийтлэл гарсан байсан. Тантай сэтгүүлч нь уулзсан юм уу?

-Өнгөрсөн тавдугаар сарын сүүлээр Вашингтон Пост сонины Бээжингийн салбарын эрхлэгч Симон Дениэр (Si­mon Denyer) 60 тэрбумын асуудлаар надтай уулзаж ярилцлага авсан. Түүнд энэ асуудалтай холбоотой өнөөдрийг хүртэл цугласан бүх нотлох баримтуудыг эх хувиар нь өгч маш дэлгэрэнгүй ярилцлага хийсэн. Өөрөөр хэлбэл, Вашингтон Пост сонин эл асуудлын талаар тусгайлан судалж байгаа гэсэн үг юм байна лээ. Америкийн Холбооны мөрдөх товчооны дуу авианы шинжээч Фрэнк Пиазза (Franck Piazza)-ийн төрийн албан тушаалыг зарах тухай 162 минутын аудио бичлэгт хийсэн шинжилгээний дүгнэлтийг үл тоомсорлож байгаа нь хачирхалтай санагдсан байх л даа. Ингээд энэ асуудал 2 сая хувь хэвлэгддэг өдөр тутмын Вашингтон Пост сонинд нийтлэгдэж олон улсын хэмжээнд цацагдаж эхэллээ гэсэн үг. Интернэтэд ч цахим хувилбар нь байна лээ. Уг сонины 140 жилийн нэр хүндийн талаар энд дурдах нь илүүц байх.

Прокурорын үзэж байгаагаар манайх үнэхээр техник хэрэгсэлгүй, мэргэжилтэнгүй байгаа бол манай Хууль зүйн яам Англи, АНУ, Герман, Швейцарь, Франц, Италийн шүүх шинжилгээний хэд хэдэн байгууллагад нэгэн зэрэг хандаж нотлох баримтууд шинжлүүлэх хүсэлтээ гаргаж болно шүү дээ. Тэрнээс нааш энэ асуудлыг улстөрийн нөлөөгөөр, эрх мэдлээрээ дарсаар л байна байх.

-Нээлттэй хэлэлцүүлэг зохиох санал дэмжигдвэл та очих уу?

-Намайг дуудвал хуулиараа би очих л үүрэгтэй.

Жич: Ярилцлагад дурдагдсан бүх нотлох баримтуудаа Г.Доржзодов өөрийн www.dorj­zodov.org сайтад байршуулсан байдаг юм байна.