Month: July 2018

УИХ-ын гишүүн, Зам, тээврийн хөгжлийн сайд Ж.Бат-Эрдэнэтэй ярилцлаа.

---

-Төрөөс иргэний нисэхийн салбарт 2020 он хүртэл баримтлах бодлогын баримт бичгийн өөрчлөлтийг хаврын чуулганы хаалтын хуралдаанаар баталсан. Ингэснээр Сөүлийн чиглэлд нислэгийн чөлөөт өрсөлдөөн бий болох сайн шийдвэр боллоо гэж нийгэм үзэж байна л даа. Энэ чиглэлд хичнээн компани орж ирэх боломжтой вэ?

-Бээжин, Сөүлийн чиглэлд нэг тээвэрлэгч байна гэсэн хатуу заалтаар иргэний агаарын тээврийн салбарын хөгжлийг илтэд боомилсон байв. Ийм монополь байдлыг дархалсан зохицуулалттайгаар нэлээд хэдэн жилийг үдсэн. Үүнийг өөрчлөхгүйгээр урагш алхах ямар ч боломжгүй байсан. Харин Их хурал бодлогын баримт бичгийн өөрчлөлтийг дэмжиж баталлаа. Ингэснээр нислэгийн тоо нэмэгдэж, тийзийн үнэ буурах боломж бүрдэж байгаа юм. Одоо долоо хоногт зургаахан нислэг хийж байгаа. Яагаад гэвэл зургаа хүртэлх нислэгт нэг тээвэрлэгч байхаар зохицуулалт хийсэн учраас урсгал нэмэгдэх боломжгүй байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл, Бээжин, Сөүлийн чиглэлийн нислэгт нэг тээвэрлэгч байна гээд заачихсан байсан. Цаад талдаа буюу Солонгост зах зээлээ хуваах зарчим үйлчилдэг. Хэрвээ зургаан нислэгтэй байвал нэг компани ашгаа аваад, зургаагаас дээш нислэгтэй бол дараагийн компани орно гэдэг байдлаар тухайн чиглэлд зах зээлээ ингэж аж ахуйн нэгжүүддээ хуваарилж өгч байна шүү дээ. Тэр зарчмаар хоёрдогч тээвэрлэгчийг нь оруулж ирье гэхээр УИХ-ын тогтоол тээг болдог байв. Гэтэл өнөөдөр зургаа битгий хэл 3-4 дахин их нислэг хийх шаардлага байгаад байдаг. Үүнийг л нээж өгөхийн тулд сая хаврын чуулганы хаалттай зэрэгцэн УИХ-ын тогтоолд өөрчлөлт оруулсан асуудал юм. Гол зорилго нь хоёр дахь компани орж ирэх гарцыг нээж байна.

Солонгосын талаас аль нэг компани нь орж ирэх биз. Манай талаас “Бид ниснэ” гээд авиакомпани гараад ирвэл болохгүй зүйлгүй. Хэрэв чадахгүй бол МИАТ дангаараа ниснэ шүү дээ.

-Чөлөөт өрсөлдөөн бий болсноор долоо хоногт хэдэн удаа нислэг үйлдэх боломжтой вэ. Тийзийн үнэ хэр зэрэг хямдрах бол?

-Тооцооллоор билетийн үнэ 20-40 хувиар буурах боломж бүрдэж байгаа юм. Жишээлбэл, Солонгосын талтай хэлэлцээр хийж байхад дараагийн компани үйлчилгээ, үнээ буулгаад орж ирнэ гэж байгаа. Яг энэ Улаанбаатар-Сөүлийн чиглэлтэй адилхан зайнд Солонгос дотроо авиа компаниуд хямд үнээр нисч байгаа. Өнөөдрийн байдлаар есдүгээр сар хүртэл билет дуусчихсан байна. Яагаад заавал бид ингэж барьж байх ёстой юм бэ. Хоёр дахь компанийг нь оруулъя л даа.Тасалбар нь чөлөөтэй болог л дээ. Ингээд ороод ирэхээр дараагийн орж ирэх компани өрсөлдөөд тийзнийхээ үнийг буулгаад явна. Гэтэл өнөөдөр долоо хоногт 22 нислэг хийх бололцоотой тийм их хүн нисч байна.

-Монголчуудын ихээр зорчдог орнууд болох Улаанбаатар-Токио, Бусан гэх мэт чиглэлд хүндрэл үүсдэг үү. Энэ олон компани өрсөлдөх боломж байгаа юу?

-Бусад чиглэлд бол тийм заалт байхгүй. Бусан, Япон гэх зэрэг бусад чиглэлд хоёрдогч тээвэрлэгч нь орж ирээд явах боломж нээлттэй байгаа.

-Бас “Турк эйрлайнс”-ийг монополь байна гэсэн шүүмжлэл байдаг шүү дээ. Энэ чиглэлд хэрхэн анхаарч байгаа вэ?

-Энэ асуудлыг нээлттэй болгоод ирнэ гэхээр нэг л асуудал тулгардаг. Тэр нь МИАТ компанийн хувьд хүндрэл үүснэ гэдэг зүйл дандаа яригддаг. “Сөүл рүү нээчихье” гэхээр “МИАТ хүндэрчихнэ”, “Турк рүү, Берлин рүү нисэхээр МИАТ алдагдалтай” гэхчлэн бүх л чиглэлүүд МИАТ-аас болоод байна шүү дээ. Жишээлбэл, Берлинийг Франкфурт дээр шилжүүлье гээд ярьдаг. Яагаад гэхээр Берлин нисэх нь алдагдалтай гэдэг. Тухайн чиглэлд МИАТ компани алдагдалтай болохоор болих ёстой юм уу. МИАТ компани байхгүй бол өөр хэн ч биш гэдэг байдлаар асуудалд хандаад байна шүү дээ. Мөн Туркийн чиглэл байна. Туркийн чиглэл алдагдалтай болбол Туркийг нь болиулъя гэдэг ч юмуу. Эсвэл дундаа зогсоолтойгоор нислэг бууж хөөрөх ёстой гэдэг ч юмуу. Туркийн хувьд нэг л асуудал байгаа. Замдаа заавал Бишкек дээр бууж, жижиг онгоцоор нисч, зорчигчдоо хүндрүүлэх ямар шаардлагатай юм бэ. Хүмүүсээ унтлагын цагаар нь сэрээж буулгаад, хил гаалиар оруулаад л. Хэний төлөө ийм үйлчилгээ хийгээд байгаа юм бэ гэдэг асуудал үүснэ л дээ.

-МИАТ компанийн хувьчлалын асуудал олон жил яригдаж байгаа. Хувьчлалыг ард иргэддээ хүртээмжтэй, шударга байдлаар яаж явуулах вэ?

-МИАТ-ын хувьчлалыг хөрөнгийн биржээр нээлттэйгээр хувьчилна. Энэ хувьчлалыг хэн нэгэн менежмэнтийн багт, эсвэл стратегийн хөрөнгө оруулагчид өгье гэсэнгүй. Хөрөнгийн биржээр нээлттэй хувьчлах учраас жирийн иргэд ч хувьчлалд оролцох боломж нээлттэй.

Ингээд хөрөнгийн биржээр МИАТ-ийн хөрөнгө нь зарагдаад ирэхээр, тодорхой хэмжээнд хөрөнгө оруулалт тэр компанид орж ирнэ. Чадавх нь сайжирна. Менежмэнт нь сайжирна. Онгоц зарж чадахгүй байсан өр ширний асуудал дээрээ тодорхой хэмжээний менежмэнт хийгээд явна. Компанийн засаглал болоод иргэний нисэхийн зах зээл дээр оролцож өрсөлдөх чадвар нь сайжирна.

-МИАТ нислэгийн тийз дуусчихсан гэсэн хэрнээ хоосон суудалтай зорчоод байх юм гэж иргэд бухимдаад байдаг. Үүнийгээ шатахууны даац хэтэрдэгтэй холбож тайлбарладаг нь хэр бодитой юм бэ?

-Бодитой. Манайх том хүнд даацын онгоц биш. Ачаа тээвэрлэх шаардлага их байдаг.Энэ тохиолдолд иргэдийнхээ суудлыг хасдаг. Иргэд бүтэн явсан тохиолдолд тэр тусмаа зуны нөхцөл байдалд бол шатахуунаа ахиухан авах шаардлагатай болдог. Тэгвэл тэр даацандаа зориулаад ганц нэг суудлыг нааш нь татах болно. Тэгээд тийз нь олддоггүй, онгорхой ганц нэг суудал байдаг болохоор иргэд бухимдаад байдаг.

-Онгоцны шатахууныг ганц компани давуу эрхтэйгээр нийлүүлдэг явдал хардлага дагуулдаг. Энэ компани нь онгоц руу шатахуун шахдаг хошуу бүхий өндөр технологитой болохоор тэднээс авдаг гэсэн мэдээлэл байх юм. Олон компани оруулж болдоггүй юмуу?

-Болно шүү дээ. Тендер зарлагдаад шалгарсан компани нь шатахуун нийлүүлж байгаа юм. Одоогийн энэ компани өмнөх Засгийн газрын үед зарлагдсан тендерт ялсан. Тэрнээс тийм шатахуун шахдаг хошуутай энэ тэр гэсэн асуудал байхгүй.

-Дарханы чиглэлийн авто замыг хэдийгээр засах вэ. Ази Европыг холбосон олон улсын хурдны зам болно гэж байгаа шүү дээ?

-Өнөөдөр Дарханы чиглэлийн зам дээр Азийн хөгжлийн банкны зээлээр авто замын шинэчлэлт хийнэ. Улаанбаатараас Алтанбулаг хүртэлх замыг шинэчилнэ. Дархан хүртэл суурийг нь бэхжүүлж, эгнээг нь өргөсгөнө. Ер нь бол Алтанбулаг-Замын үүдийн чиглэлд хурдны авто зам тавих бодлоготой. Гурван хөрш орны хүрээнд бол дамжин өнгөрөх тээврийн хүрээнд яригдаж байгаа. “Чингис девелопмент” гэдэг компани дээр урд өмнө концессийн гэрээ олгогдчихсон байсан. Энэ концессийн гэрээг зургаан сараар сунгасан. Энэ хугацаанд тус компани хөрөнгө орууулалтаа хийгээд ажлаа эхлэх ёстой.

-Дотоодын цементний үйлдвэрлэл илүүдэлтэй байна л гээд байгаа. Хүнд даацын машин явах болохоор Сонсголонгийн зам шиг цементэлж бэхжүүлсэн зам тавьж болохгүй юу?

-Зам ярихаар бид заавал өртгөө бодож байх ёстой. Ер нь бол Сонсголонгийн зам шиг хүнд даацын зам хийж болно.

Өртгөө бид дийлэх юм уу. Монгол Улсын эдийн засаг хүндрэлтэй байгаа нөхцөлд 300-гаад км замыг энэ хүнд даацын замаа бэхжүүлчихээр хэдэн төгрөг ийшээ орох уу гэдгийг бодолцох ёстой.

-Өнөө жил орон нутгийн чиглэлд хийгдэхээр төлөвлөсөн ямар замууд байна?

-Хуучин замуудаас баруун таван аймгийг холбосон замууд байгаа. Бүгдээрээ эзэнтэй болчихсон. Нэг замаас бусад нь санхүүжилт хөрөнгө оруулалт нь хийгдээд явж байгаа. Хоёр жилийн хугацаанд дуусгах бодлогыг барьж ажиллаж байгаа.

Г.ЖАМЬЯН (МУСГЗ)

(Үзэг нэгт нөхдөдөө, дан ялангуяа эрэн сурвалжлах сэтгүүл зүйн чиглэлээр ажиллаж байгаа сэтгүүлчиддээ сэрэмжлүүлэх үүднээс үүнийг бичиж байна)

Намайг уул нь 56 жил “хар сүүдэр” дагасан юмсан. Мөрдөж мөшгөсөн, баривчилсан, асууж шүүсэн, нутаг зааж 10 жил зургаан сар хүнд хүчир хөдөлмөрт зүтгүүлэн, МАХН–аас гурав хөөж, гурван удаа эргүүлж авсан, хэвлэл шуудан, утас шөрмөсөөр бол бараг л өдөр бүр дарамталсан.

Үнэн юм, тэр дундаа эрхэм дээдсийг шүүмжилсний дараа “Ална шүү” чиний амь нэг л сумны үнэтэй, “Чи миний машины дугуйны нөхөөс шүү”… гэх мэтээр заналхийлдэг тухай би түрүү “Барууны тэжээвэрүүд” номынхоо I, II дэвтэрт тодорхой бичсэн. Төр солигдох болгонд л би, энэ заналхийлэл дарамтлал дуусах болов уу, үнэнийг зөвшөөрөх болов уу, намайг амар амгалан хэд хонуулаад нартаас буцаах болов уу гэж боддог байлаа. Үгүй юм байна. Сүүлийн үед “нууц ажиллагаа” улам идэвхжиж, зөвхөн надад төдийгүй, гэр бүл, үр хүүхдүүдэд маань хүнд тусч байгаа учраас, үзэг нэгт нөхдөдөө анхааруулж сэрэмжлүүлэх хэрэгтэй боллоо. Бүгдийг бичвэл бүхэл бүтэн ном болно. Сүүлийн үед тохиолдож байгаа зүйлээс зөвхөн гурван баримт авч байна.

1. Одоогоос гурав дөрвөн сарын өмнө юм даа. Хөгшин бид хоёр гэртээ байлаа. Хөгшин маань галын өрөөнд хэн нэгэн хүнтэй яриад байхаар очсон чинь, архи үнэртүүлчихсэн дөч эргэм насны залуу дэргэдээ ногоон үүргэвч тавьчихсан сууж байна. Манай хөгшин хаалга онгойлгож өгсөн чинь “Танай хүүгийн найз нь байна” гэж нэрээр нь хэлээд тэр залуу орж ирсэн гэнэ. “Хүү эзгүй байна” гэсэн чинь “Би нэг бэлэн гоймон идчихээд гаръя. Халуун цай юм уу, ус өгөөч” гэж. Хөгшин буцалсан халуун ус өгсөн чинь галын өрөөнд тухлаад хоолоо идэж байгаа нь тэр юмсанж. Миний нүдэнд нэг л зэвүүн байрын залуу харагдлаа. Олон ч юм ярьж амжаагүй байтал гаднаас хүү ороод ирлээ. Тэр хоёр мэндийн зөрөөгүй бие биенээ ажиглаж байснаа хүү “Энэ юун хүн юм” гэлээ. Хөгшин “Чиний найз л гэсэн шүү дээ” гэтэл өнөөх залуу үүргэвчээ шүүрч аваад санд мэнд зугтааж гарах нь тэр. Хүү, тэр хүнийг огт танихгүй хүн байна гэсэн. Гаднаас хүү маань орж ирээгүй бол бид хоёрыг яах ч байсан юм, бүү мэд.

2. Миний хөл өвдгөөрөө өвдөж хазгардуу явдгийг та нар мэднэ дээ. Нэг өдөр гэрийнхээ ойролцоо явж байтал манай хөрш хурандаа Өлзий таарлаа. Бид олон жил нэг дүүрэг, хороонд амьдарч танил болсон хүмүүс. Өлзий надтай уулзангуут “Өвдөг чинь өвдсөөр л байна уу. Нэг буянтай доктор байна. Миний өвдгөнд ганцхан тариа хийгээд л зүгээр болгочихлоо. Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх Ерөнхий газрын харьяа эмнэлгийн дарга байсан, ардын уламжлалт эмчилгээгээр Хятадад докторын зэрэг хамгаалсан, хурандаа цолтой эмэгтэй байна” гэж хууч хөөрлөө. Тэгээд хоёул энэ буянтны тухай яриад салж явсан сан. Маргааш нь Өлзий маань өнөөх эмчээ дагуулаад хүрч ирлээ. Өлзий ч хаалганы тэндээс буцаж, эмч эмэгтэй яриа дэлгэн тухаллаа. Оюунгэрэл гэдэг жар орчим насны болов уу гэмээр сайхан зантай эмэгтэй байна. Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх Ерөнхий газрын (хорихын) эмнэлэгт эмчилгээ эрхэлсэн орлогч даргаар ажиллаж байсан, Хятадад уламжлалт анагаах ухааны чиглэлээр докторын зэрэг хамгаалсан, хурандаа цолтой хүн гэж өөрийгөө танилцууллаа. Би ч, удаахан явахаар өвдөгөөр өвддөг, биеэр юм туурч загатнадаг зовиураа хэллээ.

Эмч маань судас барьж үзээд, настай хүнд байдаг хэдэн өвчнийг хэлж байна. Цусны даралт ихэсдэг, тархины судас хатуурсан, ходоод гэдэсний архаг үрэвсэл…гэхчлэн онош тавиад “амархан зүгээр болно оо” гэж намайг тайвшруулахаа ч мартаагүй. Ингээд шууд дусал залгасан. Урьдаар хордлого тайлна гэж байгаа. Нэг удаагийн дусалдаа дөрвөн янзын тариа хийж байлаа. Зарим нь их халуун оргино. Зарим нь толгой өвтгөж, дотор муухайруулна. Хэлэхээр “Зүгээр ээ өвчнийг нь хөдөлгөж байгаа юм” гэнэ. Хоёр өдөр ийм дусал хийлээ. Өвчин намдсангүй, харин нойр хүрэхээ болилоо. Гурав дахь хоног дээр, хоёр өвдгөнд хоёр, хоёр тариа хийлээ. Хятад бичигтэй, жижиг цагаан тариа л хийгээд байгаа. Дөрөв дэх өдрийн өглөө ирж, арай илүү өвддөг баруун өвдгөнд өнөөх хоёр тариагаа хийгээд явлаа.

Оюунгэрэл эмч маань үдээс хойхно эргэж ирэхдээ хоёр литрийн том саванд өвс ургамал чанаад авчирч өглөө. Биеэр юм туурч загатнадагийг анагаах шингэн гэнэ. Би уухгүй гэлээ. Ямар ч өвс ургамал юм, сөрөг нөлөө үзүүлвэл яах юм гээд уусангүй. Эмч маань “Заавал уу. Уухгүй бол өвчин чинь эдгэхгүй. Иж бүрэн эмчилгээ хийж байгаа юм” гэж намайг ятгалаа. Бид хоёр маргалдаж муудлаа. Надаас эмчилгээний төлбөр гэж 260 мянган төгрөг бэлдүүлсэн байсан юм. Түүнээсээ 100 мянгыг нь аваад, үлдсэнийг нь буцааж өгчихөөд санд мэнд алга болох нь тэр. Багаaжиндаа эм тариа ачсан цагаан машинаа унаад л явж өгсөн дөө. Эргэж ирээгүй. Эмч хүн чинь өвчтөнөө бие чинь яаж байна гэж эргэж нэг асуудаг даа. Уураа гарахаар Оюунгэрэл эмч маань над руу ярих байх гэж олон хоног хүлээсэн. Ярьсангүй. Миний өвчин ч хэвээрээ, харин ч өвдөгний өвчин улам нэмэгдсэн. Арга тасраад шингэн барагшун нэг сар уусан чинь биеэр юм туурч загатнадаг өвчин зүгээр боллоо. УИХ-ын гишүүн, хуурай дүү маань Германд захиж ирүүлээд өвдгөнд нэг тариа хийсэн чинь гайгүй болсон.

3. Энэ явдлаас хэд хоногийн дараа үл таних эмэгтэй хүн байнга утсаар дарамтлах болов. “Таныг телевизээр ярьж байхыг харсан. Их үнэн зүйл ярьж байна билээ. Би танд чухал мэдээлэл өгөх гэсэн юм. Та манайд хүрээд ир”гэж шавдуулах болов. Нэр хаягаа хэлсэнгүй. Нөхөр нь өдөртөө ажилд явчихдаг, ганцаараа гэртээ байдаг, гарч явж чадахгүй өвчтэй хүн гэж өөрийгөө танилцуулсан. Би ийм “урилга”-нд очдоггүй хүн л дээ. Цаана нь юу ч байж мэднэ. Би “Ажил амжихгүй байна. Очиж чадахгүй нь ээ” гэсээр арваад хонотол намайг дарамталж эхлэсэн. Зөвхөн тавдугаар дугаар сарын 26-ны орой гэхэд л 99761937 номерын утаснаас долоон удаа, 88042509 номерийн утаснаас гурван удаа залгаж “Өө муу хөгшин зөнөг, худалч амьтан байж л дээ” гэхчлэн этгээд муу үгээр доромжилж дарамталлаа. Ийм байнгын дарамтан дунд би тэвчээртэй суугаад байж байдаг юм аа гэхэд, гэр бүл, үр хүүхдүүдэд маань хэцүү юм. Энэ тухай би хууль хяналтын байгууллагын нөхөдтэйгөө зөвлөлөө. Тэд “Цагдаа, хуулийнханд ханд. Наадуулын чинь ард том сүлжээ байхыг үгүйсгэхгүй. Цаад эздийг нь илэртэл сайн шалгуул” гэж зөвлөдөг юм байна.

Ингээд би Цагдаагийн ерөнхий газрын дарга хурандаа Б.Баатаржавын гарт нь гэж хаяглаад өргөдөл гомдлоо өгсөн юм. Би, цагдаа хуулийн байгууллагын ажлыг 54 жил сурвалжилж, сурталчилж байгаа сэтгүүлчийн хувьд, ийм л үед бэрхшээл зовлонгоо хуваалцана гэж бодсон юм. Хурандаа Б.Баатаржав маш хурдан арга хэмжээ авсан байна билээ.

Үүнээс хэд хоногийн дараа Баянгол дүүргийн цагдаагийн II хэлтсийн мөрдөн байцаах тасгийн ажилтан Д.Хосбаяр гэж залуу манайд ирж надаас цаг гаруй тайлбар авсан. Ингээд таг чиг байтал нэг өдөр Мөрдөн байцаах газраас утасдаж “Нөгөө тариа хийсэн хүн чинь сувилагч л бололтой юм билээ. Утсаар дарамталсан эмэгтэй чинь, сэтгэл мэдрэлийн өвчтэй юм гэсэн. Танд прокурорын хариу өгөх байх” гэлээ. Прокурорын хариуг нь хүлээж байтал зургадугаар сарын 22-нд Баянгол дүүргийн прокуророос нэг хүн утсаар ярьж байна. “Та цагдаад гомдол гаргасан юм билээ. Хянан үзээд хэрэг бүртгэлийн хэрэг нээхээс татгалзсан шүү” гэдэг байгаа. Би албан ёсны хариуг бичгээр авна гэж хөөцөлдөөд прокурорт очиж, нөгөө хариуг хуулбарлаж авснаа бүрэн эхээр нь толилуулж байна.

“Хэрэг бүртгэлийн хэрэг нээхээс татгалзах тухай. Нийслэлийн Баянгол дүүргийн прокурорын газрын хяналтын прокурор Н.Ням–Очир би Баянгол дүүргийн цагдаагийн II хэлтсийн Мөрдөн байцаах тасгийн мөрдөгч, цагдаагийн ахлах дэслэгч Д.Хосбаяр нь иргэн Г.Жамьянаас гаргасан “Утсаар хүн доромжилж заналхийлсэн” гэх Г3783 дугаартай гэмт хэргийн талаарх гомдол (мэдээлэл)-ийг шалгаад 2018 оны зургадугаар сарын 11-ний өдөр хэрэг бүртгэлийн хэрэг нээхээс татгалзах тухай санал гарган прокурорт ирүүлснийг 2018 оны зургадугаар сарын 18-ны өдөр хүлээн авч хянаад олсон нь: Иргэн Г.Жамьянд 2018 оны зургадугаар сард үл таних хүн өвдөг эмчлэх тариа хийсэн. Мөн 2018 оны тавдугаар сард үл таних эмэгтэй хүн утсаар ярьж доромжилж заналхийлсэн гэх гэмт хэргийн шинжтэй гомдол мэдээллийг шалгахад гэрч Ц.Соёлцэцэг мэдүүлэхдээ: “Утсаар яриад, нэвтрүүлэг бэлтгэхэд туслаад өг” гэсэн чинь “За” гэчихэээд дараа нь амжихгүй гэхээр нь “Та юу ч чаддаггүй сонин ааштай хүн байна” гээд утсаа тасалсан, гомдол гаргасан Г.Жамьяныг (82 настай) гэрчээр асуухад “би өөрөө их сонсгол муутай хүн байгаа” нь гэмт хэргийн шинжгүй хэрэг бүртгэлийн хэрэг нээх үндэслэлгүй байх тул Монгол Улсын эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 30.10 дугаар зүйлийн хоёр дахь хэсгийн удирдлага болгон тогтоох нь:

1. Иргэн Г.Жамьянаас гаргасан “Утсаар хүн доромжилж заналхийлсэн” гэх Г3783 дугаартай гэмт хэргийн талаарх гомдол (мэдээлэл)-д хэрэг бүртгэлийн хэрэг нээхээс татгалзсугай.

2. Энэ талаар гомдол (мэдээлэл) гаргагч Г.Жамьянд мэдэгдсүгэй.

Прокурорын газрын хяналтын прокурор хууль цаазын ахлах зөвлөх Н.Ням–Очир” гэжээ.

Миний яриад байгаа, эдний шалгаад байгаа хоёр чинь өдөр, шөнө шиг зөрүүтэй байгаа биз дээ. Энэ албан бичиг нь алдаатай, утга авцалдаагүй, хачин юм байгаа. Цагдаа прокурор хоёрын аль нь ийм “жүжиг” найруулсан юм бүү мэд. Хоёул хамтарч найруулсан ч юм уу?! Бүр болиод намайг гүжирдчихэж. Хосбаяр эхлээд надаас тайлбар л авсан. Дахиж уулзаагүй. Гэрчийн мэдүүлэг гэж аваагүй. Тэгсэн чинь гэрчийн мэдүүлэг авахад нь “Би өөрөө их сонсгол муутай хүн байгаа” гээд хэрэг бүртгэлийг нээлгээгүй мэт бичжээ. Миний сонсголыг асуугаагүй. Миний чих сонсголыг гайгүй л гэдэг юм.

Энэ хоёр нууц ажиллагаа чинь хоёул тусдаа, аль аль нь гэмт хэргийн чанартай, эрүүгийн хуульд зүйлчлэгдсэн зүйл. Машинд эм тариа аччихаад хуурамч нэр хаяг хэрэглэн “эмчилгээ” хийгээд яваа хүн гэмт этгээд биш үү. Хүнийг үргэлж утсаар дарамтлаад “Ир” гэж шаардаад байгаа огт танихгүй хүний амаар хэрэг явдлыг шийдэж болдог юм уу? Хамгийн ноцтой нь Монголд 4000 сэтгүүлч байхад заавал надад “чухал мэдээлэл өгнө”гэж дарамтлаад байгаа юм. Гол нь энэ нууц ажиллагаануудын цаана хэн байгааг би мэдэж арга хэмжээ авахуулъя л гэж цагдаадаа хандсан юм. Тэгтэл цагдаа, прокурор хоёрын байгаа царайг.Сэтгэл мэдрэлийн өвчтэй хүн намайг дарамтлаад байгаа бол сэтгэцийн эмнэлгээр шалгуулж тогтоогоод өгөөч гэсэн юм. Ер нь тусгай албанд чинь аливаа нууц ажиллагааг согтуу, гэр оронгүй, траншейны, сэтгэл мэдрэлийн өвчтэй хүмүүсээр хийлгэдэг шүү дээ. Та нар санаж байгаа байх. Тэр жил Г.Уянга тэргүүтэй ард түмний амлалт нэхэх хөдөлгөөнийхөн Д.Сүхбаатарын талбайд гэр бариад улс төрийн суулт хийж байтал шөнө дөлөөр нэг том машин талбай дундуур давхиад гэрийг нь очоод дайрчихсан. Азаар хүний амь эрсдээгүй. Тэгээд шалгасан чинь машины жолооч нь сэтгэл мэдрэлийн өвчтэй болоод, хэрэг хүлээх чадваргүй гээд л өнгөрсөн дөө. Энэ бол сонгодог арга нь?!

Миний хувьд, зөвхөн сэтгэл мэдрэлийн өвчтэй ч юмуу нэг хүүхэн, нэг зальтай “доктор хурандаа”-тай хөөцөлдөөд байгаа юм биш. Намайг заналхийлдэг, дарамталдаг, хорлох гэдэг энэ хүмүүсийн ард ямар мафийн бүлэглэлийн “урт гар” унжиж байгааг л мэдэх гээд, тэр багтай нүүрийг нь харах гээд байгаа юм. Баянгол дүүргийн цагдаагийн мөрдөн байцаагч Д.Хосбаяр хяналтын прокурор Н.Ням-Очир гэх хоёр хүн, миний өргөдөл гомдлыг хэрэгсэхгүй болгочихлоо. Иргэн надад хардах эрх бий.

1. Шалгалтын явцад дээрээс “том хүн” холбогдчихоод хүчин мөхөсдөж, ингэсхийгээд өнгөрөөе гэж бодов уу?

2. Нууц ноёнтон нь шалгах ажиллагаанд ил, далд ямар нэг байдлаар нөлөөлөв үү?

3. Намайг “эмчилсэн”, утсаар дарамталсан хүмүүсийн аль нэг нь цагдаа хуулийнхны их дотно, гэр бүлийн харьцаатай ч юмуу, ер нь нарийн шалгаж болохгүй хүн байгаад, толгойг нь илэв үү?

4. Их мөнгөний, авлигын чанартай зүйл энэ хооронд хавчуулагдав уу?

Жамьян гуай нь янз бүрээр л бодож сууна. Үнэнийг хэлсэн, үнэнийг бичсэнийхээ төлөө байнга ийм дарамт заналхийлэл дор амьдрах чинь хэцүү байна. Баянгол дүүргийн цагдаа хуулийнхан надад ингэж хандаж байгаа ч, шударга мөрдөгч, шударга прокурор над олдоно оо. Би, энэ бусармаг явдалтай эцсээ хүртэл тэмцэнэ. Ямар байдлаар ч дарамталж тохуурхсан “ганц сумны үнэтэй” амь минь бэлэн л байгаа.

Би эцэст нь үзэг нэгт нөхдөдөө, дан ялангуяа эрэн сурвалжлах сэтгүүл зүйн чиглэлээр ажиллаж байгаа сэтгүүлчиддээ сонор сэрэмжтэй бай гэж захих гэсэн юм. Тагнуулын Ерөнхий газрын дарга асан Б.Хурц, УИХ–ын гишүүн Ж.Батзанданг “Чамайг оронд чинь алж чадна шүү” гэж заналхийлснийг та нар мэдэж байгаа. Одоо чинь хүний амь, бөөс алахаас хялбар болчихсон байна. Гадаадын зарим оронд, сэтгүүлчид “амьдын гэрээслэл” бичиж үлдээдэг юм билээ. Өөрийгөө хорлох магадлалтай хүмүүсийн нэрийг тодорхой бичээд хуулийн байгууллагын итгэлтэй хүндээ нууцаар хадгалуулдаг юм. Олон жилийн өмнө талийгаач сэтгүүлч Б.Дашрэнцэн бид хоёр “амьдын гэрээслэл” бичин хэд хэдэн хүнд хадгалуулж билээ. Энэ чухал юм шүү.

Чамайг, намайг хорлох хүн, хэзээ ч, ямар ч баг өмсөөд хүрч ирэхийг байг гэх газаргүй. Болгоотугай.

Шинжлэх ухааны академийн физик, технологийн хүрээлэнгийн Их энергийн физикийн лабораторийн эрхлэгч, академич, физикийн шинжлэх ухааны доктор Ц.Баатартай ярилцлаа.

---

-Та хэрхэн эрдэм шинжилгээний ажилтан болж байв?

-Би Увс аймгийн Цагаанхайрхан суманд 1945 онд төрсөн хүн. МУИС-ийн физикийн ангийг дүүргээд Цэргийн ерөнхий дээд сургуульд багшаар жил гаруй ажиллаад Шинжлэх ухааны академийн Физик технологийн хүрээлэндээ эрдэм шинжилгээний залуу ажилтнаар орсон. Ингээд ОХУ-ын Дубна хот дахь Цөмийн шинжилгээний лиценз төвд зургаан жил суралцаж дэд эрдэмтний зэрэг хамгаалсан. Амьдралын талхаа олж идэх гол мэдлэгээ энэ газраас авсан. Мөн суурь судалгаа хийх суурь маань болсон. ОХУ-ын Дубна хот дахь Цөмийн шинжилгээний нэгдсэн институт манай улстай олон жилийн хамтын ажиллагаатай явж ирсэн. Цөмийн энергийн суурь судалгаа явуулдаг тус институт гишүүн орнуудын олон улсын Засгийн газар хоорондын эрдэм шинжилгээ, судалгааны байгууллага. Надаас гадна манай улсын цөмийн физикийн чиглэлийн 200 гаруй хүнийг бэлдсэн газар. Би ШУА-д буцаж ирж ажиллахдаа Физик техно-логийн хүрээлэнгийн захирлаар ажилласан. 1990 онд Цөмийн физикийн суурь судалгааны чиглэлээр шинжлэх ухааны доктор цолоо хамгаалсан. Үүний дараа ШУА-ийн жинхэнэ гишүүн болоод ёстой магнай хагартлаа их баярлаж байсан юмдаг. Энэ жил манай улсаас Дубнагийн Эрдмийн зөвлөлийн гишүүнд хоёр хүн томилогдсоны нэг нь би. Тиймээс эрдмийн зөвлөлийн гишүүнээр тэнд ажиллахаар болж байна. Одоо би нас нас 70 гарсан ч академидаа ажиллаж буй нь өөрийн сурсан мэдлэг, туршлагаа залуучууддаа сургаж, зөвлөчих санаатай.

-Гадны нэр хүндтэй хэвлэлд нийтлэл олныг хэвлүүлсэн, таны эшлэл үг олон байдаг гэж сонссон. Таны судалгааны гол цөм суурь юу байв. Нээлт, бүтээлүүдээсээ танилцуулахгүй юу?

-Өнгөрсөн 2006 онд Хамбург хот дахь Цөмийн судалгааны төв (DESY)-тэй холбоо тогтоож үүнээс хойш өнөөдрийг хүртэл урт богино хугацааны томилолтоор ажиллаж байна. Анх доктор Р.Тогоо, Б.Хүрэлбаатар бид гурав нэг групп болж ажиллаж байлаа. Бид олон улсын эрдэмтэдтэй хамтран харилцан үйлчлэлийн системийн энерги, энергитэй электрон протоны мөргөлдөөнөөр үүссэн саармаг гаж бөөмсийн шинж чанарыг судалсан. Мөн тэдгээр бөөмсийн хөндлөн огтлол, тэгш хэмт биш чанар, тэдгээрийн харьцааг дамжуулалтын импульсын 100ГэВ2 -аас бага утганд бусад туршлагаар гарсан үр дүнтэй харьцуулаад, хүчтэй харилцан үйлчлэлийн гол онол болох квант хромодинамикийн дээд эрэмбийн засварыг тооцоолсон ЖАНГО (DJAN­GON) онолыг загвараар сайн тодорхойлогдож буйг илрүүлсэн гэх мэт олон ажлуудыг нэрлэж болно. Миний үндсэн судалгаа болох Их энергитэй адрон, цөмийн үйлчлэлээр олон бөөмс үүсэх процессийн судалгааны хүрээнд олон нийтлэл бичжээ. “DESY” байгууллага нь дэлхийн материйн бүтцийг болон эгэл бөөмийн хэсгийг судалдаг тэргүүлэх байгууллага. 40 гаруй жилийн хугацаанд 140 орчим бүтээл гаргаснаас дийлэнх нь гадаадын хэвлэлд нийтлэгдсэн. Эшлэлийн тоо 600 гаруй давсан байна. Гадны ертөнцөд эрдэмтдийн нэг ишлэл гэдэг судалгааны суурь төдийгүй нэр хүндийн, эрдмийн ажлын баталгааны нэг болж өгдөг эд. Ер нь эрдмийн суурь судалгаа явуулж байгаа хүмүүс чинь хамгийн “тэнэг” хүмүүс. Яагаад вэ гэвэл, судалж, нотолж, эргэлзэж, баталж байн бүтээлээ гадны болоод дотоодын хэвлэлд нийтлүүлчихээд түүнийгээ дараад “хэвтээд” байхаас өөр үг байдаггүй. Бид ийм судалгааг гаргалаа гэдгээ олон нийтэд зориулж ярьсан ч тийм амархан ойлгогдож өгдөггүй. Физик, математикийн гүнзгий нарийн ойлголт явдаг учраас бид чинь даруухан байхгүй бол болохгүй ээ. Тиймдээ ч би хэвлэлд бараг ярилцлага өгдөггүй дээ. Дэлхий нийтийн томоохон суурь судалгаа, онолын нээлтүүдийг харахад 50 жил, 100 жил болж байж батлагдаж хүмүүст ойлгогдох хэмжээнд хүрч байна. Тухайлбал, таталцлын харьцангүй онолын хуулийн баталгаа өнгөрсөн онд гарч салбартаа шуугиан тарьсан. 1905 онд Эйнштейны харьцангуйн онол гарсан гэхээр бараг 100 гаруй жилийн хугацаанд онолчид эрэлхийлж судалсаар сая батлагдаж байна.

-Литийн ионы батарейг Монголд анх удаагаа хийсэн. Энэ батарейн давуу тал нь юу байна?

-Миний өөрийн үндсэн суурь судалгааны ажил биш ч Цөмийн физикийн хүрээлэнгийн даргаар ажиллаж байхдаа анхдагч төслийн удирдагчаар ажиллаж байсантай холбогддог юм. Судалгааны ажлын үр дүнд батарей гаргаж авсан. Бидний гаргаж авсан батарей нэлээд сайн ажиллаж байна. Гүйдэл хүчдэлийг нь унагаад дахин сэргээж ашиглах боломж байна. Тийм учраас гарааны компани байгуулаад үйлдвэрлээд эхлэнэ. Товч маягийн батарей юм. Үүнийг гар утас, болон зурагны удирдлага зэрэгт хэрэглэж болно. Гэхдээ хуруу зай биш. Энэ бол литионы хэмээх сүүлийн үед их ашиглагдаж байгаа батарей. Литийн ионы батарейг хийхэд маш их судалгаа гарна. Түүхий эдээ гаргаж авахад маш их судалгаа хийнэ. Бэлэн юм авчраад хийхээр доторх түүхий эдийг мэдэхгүй. Материалаа гаргаж авч байгаа хольц байгаа. Тэрийгээ гаргаж авч ашиглаад батерей хийж байгаа.

-Батарейг нэг муудвал хаячихдаг. Энэ батарейг бол хаяхгүй дахин ашиглах боломжтой юм байна гэж ойлгосон?

-Нэг ашиглаад хаяхгүй. Олон дахин цэнэглээд ашиглах боломжтой. Цэнэглэдэг аппарат гэж байгаа. Түүнд өөрсдөө цэнэглээд ч барьж болно. Цэнэггүй батарей цэнэглэхээр эхлээд улаан асч байгаад сүүлдээ ногоон гэрэл асна. Нарны тусгалаар ажилладаг зайн проекторийн төсөл бидний эхлүүлсэн ажлын нэг. 1990-ээд оны эхээр хөдөөг гэрэлтүүлж байсан. Тухайн үедээ маш гайхалтай явдал болж байлаа. Өмнөговь аймагт нарны зайн хоёр ч томоохон төсөл хэрэгжиж байна. Бидний анхны гаргаж авсан нарны зайн батарей 450 ам.доллар. Сүүлд нь 100 мянган айлын нарны зайн төслийн хүрээнд энэ үнээсээ 30-50 хувь хямдруулсан. Хөдөөний айлууд одоо ч үүнийгээ хэрэглэдэг. Би саяхан нэг хөдөө айлд очсон жижиг телевизтэй, гэрэлтүүлгээ тавьчихсан бараг Улаанбаатараас дутаж байгаа юм алга. Их л сайхан санагдаж байлаа.

-Приус автомашины батарейг Монголдоо үйлдвэрлэвэл эрэлт хэрэгцээ их. Батарей хийж байгаа дээрээ тулгуурлаад автомашины батарей хийх нөөц боломж бий юу?

-Эрэлт хэрэгцээ их гэдэг нь үнэн. Хүрээлэнгийн захирлаар ажиллаж байхдаа би приус машины үйлдвэртэй очиж танилцаж байлаа. Үүний технологийг хийх амаргүй. Гэхдээ манай хүрээлэнгийн Сэвжидсүрэн гэдэг залуу суурь судалгаа хийж эхэлсэн байна лээ. Гол нь энэ технологийг Монголдоо нэвтрүүлэхэд маш их хөрөнгө хэрэгтэй.

-Батарей хийх технологи нь тийм үнэтэй байдаг юм уу. Яг юундаа үнэ нь байна?

-Эхлээд хүнээ бэлдээд, дараа нь технологийг нь эзэмшчихвэл болохгүй ч юм биш. Мөн суурь судалгааг маш сайн хийх хэрэгтэй.

-Дан ганц автомашины батарей биш гар утас, камер, компьютер зэрэг эрэлт хэрэгцээ ихтэй батарейг хийх боломж бололцоо хэр байгаа бол?

-Гадаадаас авахын оронд Монголдоо хийх юмсан гэж ярьдаг л даа. Үнэндээ эдгээрийг хийхэд ордог нарийн технологи гэж бий. Технологийг нь өөрсдөө эзэмшиж чадахгүй байвал, эзэмшээд мэддэг болсон хүмүүстэй засаг төр гэрээ хийгээд шуударвал болохгүй ч юм байхгүй. Түүнээс биш хүрээлэнгийн хэмжээнд эрдэмтэд дан ганц судалгаагаараа хийчих ч асуудал биш л дээ. Шинжлэх ухааны нээлт, амжилтын суурь нь судалгаа, урт хугацааны хөгжлийн цогц бодлоготойгоор байж хийгддэг. Манай улсын хувьд эрдэмтдээ дэмжихэд хөрөнгө оруулалт хийдэггүй. Урт хугацааны судалгааг эцсийн бүтээгдэхүүн болтол нь дэмждэггүй.

-Манай улс ураны тодорхой хэмжээний нөөцтэй. Үүн дээрээ түшиглэж ямар боломжийг ашиглах ёстой гэж та харж байна вэ?

-Манайд цахилгаан үйлдвэрлэж байгаа гол үүсвэр нь нүүрс түлдэг станц л байна. Аймгуудад нүүрс ашигласан өнөө л цахилгаан станцаа нэмж барина гэж байна. Энэ нь буруу. Нүүрснээс гарч байгаа хүлэмжийн хий болох хар утаа дээр очоод хар давхарга үүсгэдэг. Нарнаас ирж буй гэрэл сарниаж, хүлэмжийн хий байгаль экологийн тэнцвэрийг алдагдуулж улмаар дэлхийн дулааралд нөлөөлж байна. Эрчим хүчийг солонгоруулахын тулд олон үүсгүүрээс буюу усыг ашиглах, сэргээгдэх эрчим хүч, атомын цахилгаан станцын үйл ажиллагаа зэргийг нэрлэж болно.

-Өнгөрсөн хугацаанд та бүхний судалгаан дээр үндэслэн ямар нээлт, шинэ технологийн бүтээгдэхүүн гарч байв?

-Нарны зайн төсөл үүнд багтах байх. Зөвлөлтийн үед манай хийсэн электрон багажийг Орос руу авч байсан. Манай инженерүүд зөөврийн компьютер угсарч дотооддоо үйлдвэрлэж байлаа. Хими, физикийн чиглэлээр ажилладаг эрдэм шинжилгээний ажилтнуудын бас нэг зовлон нь бага цалинтайгаасаа болж хувийн компаниуд үнэ амлаад технологийн инженерээр ажиллуулчихдаг тал бас бий. Эрдэмтэн бидний хийж буй судалгаа нь эцэстээ дэлхий нийтийн шинэ нээлтийг гаргахад өчүүхэн ч гэсэн хувь нэмрээ оруулдаг даа.

-Хүн болгон физикч, математикч болох ёстой, ёсгүй гэдэг тал дээр таны үзэл бодлыг сонсвол?

-Ерөнхий физикийг хүүхдүүдэд заахаас өөр ямар ч арга байхгүй. Физикийн хичээлийн ач холбогдол өндөр. Өөрөөр хэлбэл, цахилгаан соронзон орон яагаад гарч ирэв, хагас цэнэг нэмэх цэнэг хаанаас үүссэн гэх зэргийг ганцхан физикээс л мэдэж авна. Өөр юунаас ч биш.

-Дэлхий ертөнцтэй холбоотой сонин содон сайхан мэдээллээс та хуваалцаач?

-Дэлхий тэлсээр байгаа нь нотлогддог. Үүнээс хамааран янз бүрийн судалгаа явуулж байна. Бид учиргүй мухардалд орчихоогүй. Гэхдээ 100 хувь таньж мэдээгүй. Таталцлын харилцан үйлчлэл, цахилгаан соронзон орон, сул, хүчтэй харилцан үйлчлэл гэсэн дөрвөн зүйлийн нарийн учрыг олоогүй цагт дэлхий ертөнц, харилцан юмсыг бүрэн ойлгоход бэрх.