Month: June 2018

УИХ-ын гишүүн Л.Элдэв-Очиртой ярилцлаа.

-Чуулганы хуралдаан дээр хүүхдийн мөнгөний асуудлаар хэлсэн үг тань сошиал сүлжээнд багагүй хэл ам дагууллаа. Хүүхдийн мөнгөөрөө амьдарна гэдэг байж боломгүй зүйл гэх зэргээр ярьцгааж байна л даа?

-Хүний хэлснийг гуйвуулна, дайвуулна гэдэг их айхтар болж. Бүр эвлүүлэг хүртэл хийчихсэн байна лээ. Ямар ч увайгүй юм. Хүнийг гүтгэнэ, гүжирдэнэ гэдэг их муухай, муу юм. Хүн гэдэг амьтан чинь амьдарч байх хугацаандаа бие хэл, сэтгэлийн нүглийг их хийдэг юм байна. Энэ нүгэл нь хэдий хэр нимгэн байна үлдэж буй үр хүүхэд, дараагийн төрөлд нь сайн. Нас нэлээн хэвийж яваа хүний хувьд үүнд багагүй итгэл үнэмшилтэй болж байгаа шүү.

Бидний хувьд халамжийн бодлогоор ард түмнийхээ амьжиргааг өөдтэй байлгаж, авдаг, өгдөг цалинг нь ахиухан болгочих юмсан гэж л асуудал болгон ярьж байна. Гэтэл үүнийг хуурамч хаягнаас гуйвуулж, муулж түүнийхээ төлөөхэн нэгнээс хэдэн төгрөг авч, түүгээрээ амьдарна гэдэг бол дэндүү утгагүй. Би бол буруу зүйл хэлсэн гэж бодохгүй байгаа. Өнөөдөр Монголын нийгэмд халамж шаардлагатай хэсэг бүлэг бий. Төр засгийн явуулж буй алдаатай бодлого, хөдөөгөөс хот руу шилжин суурьшилт зэргээс хамаарч амьжиргааны эх үүсвэргүй хэсэг бүлэг бий болоод байна. Эдгээр хүмүүс хүүхдийн мөнгөнөөс өөр амьжиргааны эх үүсвэргүй учир яаж, ийгээд л түүгээрээ болгодог. Ийм гэр бүлүүд зөндөө бий. Иймд хавтгайруулж халамж өгөх биш, зорилтот бүлэгт нь ахиухан өгөх нь зүйтэй. Зөв, хүртээмжтэй хуваарилж чадвал хүүхдийн мөнгөөр амьдралаа болгодог хэсэг бүлэг маань мөр бүтэн, гэдэс цатгалан, төр засаг, үр хүүхдийнхээ ирээдүйд итгэлтэй, гэр бүлдээ хуримтлал үүсгэчихдэг, өрхийн аж ахуйгаа аваад явчих боломжийг бүрдүүлж, ажлын байр эрэлхийлэх урам зориг төрүүлэх юм. Ийм л халамжийн бодлого хэрэгтэй. Түүнээс 100 хувь олгоно гэх зэргээр ард түмнээс оноо авах гэсэн улстөржилт хэрэггүй. Улс орны төсөв, орлого зарлага хэд байна. Юунд зарцуулж, юунаас хуримтлал бий болгож, хуримтлалаасаа ард түмэнд шаардлагатай халамжаа яаж хуваарилж, ажлын байраа хэрхэн нэмэгдүүлэх үү гэж эдийн засагаа том зургаар харах ёстой. Үүнийг л би хэлсэн. Гэхдээ шүүмжлэлтэй хэлсэн. Гишүүд ч миний хэлснийг хүлээн зөвшөөрдөг. Чуулган дээр энэхүү байр сууриа илэрхийлсний дараа ч гишүүд алга ташсан.

Хэн нэгнийхээ байр суурийг дэмжээд алга ташсан тохиолдлыг хараагүй гэсэн гишүүд цөөнгүй байсан. Хэдий гишүүд бодит байдлыг ойлгоод байгаа хэр нь хашир байдаг юм байна. Би гэнэн, эсвэл тэнэг ч байж магадгүй л дээ. Зарим гишүүд “Бодит байдлыг шууд хэлчихээр “гал” ирнэ. “Гал”-ыг нь даахгүй хэцүү дээ” гэж зөвлөж л байсан. Шийдвэр гаргах түвшинд болон нийгэмд тулгамдаж байгаа зүйлд зөв шийдлийг олохдоо “гал” авна гээд ярихгүй байвал УИХ-ын гишүүн сонгох, засаг байгуулж ажиллуулахын хэрэг гэж ч юу байхав.

-Та халамж, авлига бол улс орныг үгүй хийх зөөлөн бодлого гэж байсан. Энэ тухайд?

-Дэлхийд өрсөлдөх чадвараараа манай улс 63 орны 62-т орсон. Венесуэлийн л урд орсон. Венесуэл улсад авлига, халамж бүр гаарчихсан. Үндсэндээ энэ улс сүйрч байна гэсэн үг. Энэ сүйрэл рүү л бид яваад байгаа. Үүнийг бид одооноос ойлгох, бодох хэрэгтэй. Ард түмэн бол ажил хийхийг эрмэлзэж байна. Бид үүнийг нь бүрдүүлж өгч чадахгүй байна. Нэг хэсэг нь ажил хийгээд, зүтгээд байгаа ч хөдөлмөрийн үнэлэмж байхгүй. Ямар сайндаа л багш нар, төрийн албан хаагчид зуны амралтаараа Солонгос руу гарч хар ажил хийж байхав дээ. Хөдөлмөрийн үнэлэмжийг нэмэгдүүлэх зайлшгүй шаардлага бий. Би бас чуулган дээр төрийн албан хаагчдын тоо нь хэтэрхий их, бүтэц нь данхайж байна гэж хэлж л байсан. 200 мянган төрийн албан хаагчийг 50 хувиар багасгах хэрэгтэй. Угаасаа энэ дунд улс төрийн шийдэл гаргаад, зохиомол бүтэц бий болгосон хөөсрөл ч явж байгаа. Хэрэв 50 хувийг нь цомхотгочих юм бол нэг төрийн албан хаагчийн цалин 1.6 сая төгрөг болно. Би 2006 онд телевизийн нэвтрүүлэгт орж байхдаа “Багш, эмч нарын цалинг 1500 ам.доллар болгочих. Тэгвэл авлига, хээл хахууль арилна” гэж ярьж байснаа тод санаж байна. Төрийн албан хаагчдын хөдөлмөрийн үнэлэмжийг нэмэгдүүлчих юм бол хувийн хэвшил ч мөн ялгаагүй нэмэгддэг. Энэ талаар их л ярьж байна. Даанч дорвитой шийдэл гаргахгүй юм даа л гэж харамсах юм.

-Өнгөрсөн долоо хоногт Нийгмийн бодлого, боловсрол, соёл, шинжлэх ухаан болон Байгаль орчин, хүнс, хөдөө аж ахуйн байнгын хороодын хамтарсан хуралдаан болсон. Хуралдааны үеэр агаарын бохирдлын талаар багагүй яригдсан. Байгаль орчин, хүнс, хөдөө аж ахуйн байнгын хорооны даргын хувьд та ажлын хэсгүүдэд багагүй шүүмжлэлтэй хандаж байсан…

-Байнгын хороодоос зөвлөмж чиглэл, тогтоол гаргаад байгаа боловч хэрэгжилт муу байгаа тал ажиглагдсан. Ажил хариуцаж байгаа хүмүүс хариуцлага муу байгаа талаар хуралдаанаар онцолж ярьсан. Ер нь бид нарын зан л даа. Урин дулаан ороод ирэхээр бүгд л утаагаа мартчихдаг. Одоогоор хоёр байнгын хороо хамтраад ажлын хэсэг байгуулчихсан.УИХ-ын гишүүн,Нийгмийн бодлого, боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны байнгын хорооны дарга Ё.Баатарбилэг бид хоёрын хувьд зунжингаа л утаагаа ярьж, засаг, ажлын хэсгүүдээ шахаж ажиллая гэсэн байр суурьтай байна. Агаарын бохирдлыг 50 хувь хүртэл нь бууруулна гэсэн том зорилгодоо Засгийн газар хүрсэн байх ёстой гэж харж байгаа.

-Агаарын бохирдлыг бууруулах ямар гарц, шийдэлд хүрээд байгаа бол?

-Цахилгаан индукцийн аргаар галын хотлоос гарч байгаа бохир утааг цэвэршүүлэх тоног төхөөрөмж хэрэглэхээр Засгийн газраас дорвитой шийдэл гаргажээ. Эхний ээлжинд 100 мянган айлын зуухны янданд нь тэрхүү төхөөрөмжийг суулгаж өгөх юм байна. Төхөөрөмж нь 800 хэмд дутуу шатсан хийг бүрэн шатааж, агаарт цэвэр утаа гаргана. Дараагийн нэг дорвитой шийдэл нь нүүрсний асуудал. Намын бүлгийн хурал дээр Ерөнхий сайд “Энержи ресурс” компанитай тохиролцож, шийдэлд хүрсэн талаараа хэлсэн. Тодруулбал, “Энержи ресурс” нийгмийн хариуцлагынхаа хүрээнд сайжруулсан нүүрсээ үнэгүй өгье гэсэн юм билээ. Сайжруулсан, угаасан нүүрс нь шаталтаараа хамгийн сайн гэдгийг мэргэжлийнхэн нь тогтоочихсон. Ахуйн бохирдол нь ч бага юм байна. Энэ нүүрсний асуудалд намайг нөлөөлсөн гэх яриа байсан. Тийм зүйл байхгүй. Би энэ нүүрсний асуудлыг Ерөнхий сайдын амнаас л анх удаа сонссон. Мэдээж “Энержи ресурс” зөв алхам хийсэн.

Түүнчлэн дахин төлөвлөлттэй холбоотойгоор Улаанбаатар хотод байгаа дэд бүтцийн төвүүдийг шинээр байгуулж байна. Төсөв мөнгөний эх үүсвэрүүд нь шийдэгдчихсэн. Мөн том оврын уурын зуухнуудыг цөөлж байгаа. Зарим уурын зуухнуудын утааны шүүлтүүрийг давхар шийднэ. Өрх гэрүүд дулаалах, шөнийн цахилгааны тарифийг тэглэх зэрэг асуудлууд төлөвлөгөөний дагуу явагдаж байна. Эдгээр ажлуудыг ажлын хэсэг татан буугдатлаа шахах болно. Хоёр байнгын хороо, ажлын хэсгийн хурал сар бүрийн эхний долоо хоногт болохоор тогтсон.

-Зуух тараасан ч утаа дорвитой буурсангүй гэх шүүмжлэл өнөөдрийг хүртэл үргэлжилсээр байгаа. Тэгвэл тоног төхөөрөмж суурилууллаа гээд утаа багасах болов уу?

-Саяхан би Өмнөговь аймаг руу явлаа. Хоёр айлаар ороход төслөөр тараасан зуухыг Улаанбаатараас авчирч тавьсан гээд сууж байна. Хотын гэр хорооллын амьжиргааны түвшин доогуур зарим хүмүүс өнөөх төслийн зуухаа авангуутаа зарчихдаг юм байна. Өмнөговьд олон айл төслийн зуух худалдаж авсан гэнэ. Шаталтын хувьд тун сайн гэдгийг хэлж байгаа юм. Тэгэхээр орлого багатай айл өрхүүдэд сайн зуух, нүүрс түлэх нь тийм ч чухал биш. Өртөг бага л бол түлж болох бүгдийг л түлдэг байх нь. Иймд дээр хэлсэн сайжруулсан нүүрсээ түгээхдээ бусдад зарчихгүй байх тал дээр нь анхаарах хэрэгтэй байгаа юм. Ер нь аливаа ажлынхаа хэрэгжилт дээр нь анхаарах маш чухал асуудал.

-Та ажиллаж буй хуулийн төслүүдийнхээ талаар сонирхуулаач?

-Өнгөрсөн онд Мал амьтны эрүүл мэндийн тухай болон Генетик нөөцийн тухай хуулиуд дээр ажилласан. Маш сайн хуулиуд батлагдсан гэж үзэж байгаа. Энэ зургадугаар сарын 1-нээс хэрэгжиж байна. Өнгөрсөн долоо хоногт Мал эмнэлгийн ерөнхий газар байгуулах тухай хуулийг чуулганаар оруулж, баталгаажуулчихлаа. Бид хөдөө аж ахуйн салбарт алдагдсан төрийн бодлогыг голдрилд нь оруулахад онцгой анхаарч, хууль эрх зүйн орчныг бүрдүүлчихлээ гэсэн үг. Мөн Баяжуулсан хүнсний тухай хууль батлагдсан. Өнөөдөр монголчууд шим тэжээллэг хоол, хүнсээр хомс байна. Судалгаанд хамрагдсан иргэдийн 90 орчим хувь нь аминдэмийн дутагдалд орсон байгаа нь нотлогдсон. Хүнсийг баяжуулж, эрүүл хүнсээр хангах ард иргэддээ өгөх нь төрийн үүрэг. Төр ард түмнээ шим тэжээлтэй хоол, хүнсээр хангаж, эрүүл мэндэд нь анхаарах ёстой юм. Гэхдээ хүнсийг баяжуулна гэхээр бүхий л хүнсийг гэж ойлгож болохгүй. Зөвхөн гурил, сүү, давс, тос гэсэн дөрвөн төрлийн өргөн хэрэглээний хүнсийг баяжуулж, ард иргэддээ хэрэглүүлэх юм.

-Төрийн болон орон нутгийн өмчөөр бараа, ажил үйлчилгээ, худалдан авах тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулж байгаа. Ямар өөрчлөлтүүд тусгагдаж байгаа вэ?

-Одоогоор Засгийн газраас санал авч байна. Тун удахгүй УИХ-ын даргад өргөн барина. Уг хууль олон жил багагүй хэл ам дагуулж байгаа. Нэмэлт өөрчлөлтүүд орсон ч хэрэгжилт муу байсаар ирсэн. Энэ хуулийн төсөлд нэмэлт өөрчлөлт оруулсан гол учир нь үндэсний аж үйлдвэрийн салбарыг төрийн бодлогоор дэмжих асуудал юм. Манайд малын гаралтай арьс шир, нэхий, ноос ноолуурыг сайн боловсруулдаг болж эхэлж байна. Гутал, цэрэг цагдаагийн хувцас зэрэг эцсийн бүтээгдэхүүн хийдэг үйлдвэрүүд ч бий болсон. Гэсэн ч төрийн бодлогоор дэмжих шаардлагатай тулгарсаар л байна. Иймд төрөөс үндэсний үйлдвэрийнхээ сайн чанарын бараа бүтээгдэхүүнийг гурван жилийн хугацаатай, тогтвортой гэрээгээр худалдаж авах боломж энэ хуулиар зохицуулагдах юм. Энэ хугацаанд үйлдвэрүүд хөл дээр нь босох хэрэгтэй. Гурван жилийн дараа бол төр жинхэнэ өрсөлдөөн дунд нь орхих нь зүйтэй юм.

-Таван толгой төслийн 30 хувийг IPO гаргана гэж яриад байна. Таны хувьд үүнийг хэр зөв хувилбар гэж үзэж байгаа вэ?

-Би IPO гаргах тухайд ямар саналтай байгаагаа Д.Сумъяабазар сайдад хэлсэн байгаа. IPO гаргах асуудлаар багагүй судалж үзлээ. 2010 оноос хойш Монголд үйл ажиллагаа явуулж байгаа уул уурхайн компаниуд Хонг Конгийн болон Торонтогийн хөрөнгийн бирж дээр хөрөнгө босгосон байна. Эхэндээ их үр дүнтэй байжээ. Анх гаргасан хувьцааных нь үнэ 50 хувиар өсөж байсан үзүүлэлтүүд ч гарч байж. Гэтэл 2012 оноос хойш зогсолтгүй унасан байна. Одоо бүр хөдлөхөө больсон. 10 ам.долларын үнэтэй байсан хувьцаа өнөөдөр 20 центийн үнэтэй болчихож. Учир нь Монголд байгаа гэдэг утгаараа л хэн ч авахаа байчихсан. Алтных эсвэл нүүрснийх байсан ч хамаагүй. Бүр Хятад, Канадын хөрөнгө оруулалттай байсан ч хамаагүй өсөхөө байчихсан. Өмнө нь хувьцаа авч хөрөнгө оруулсан хүмүүс одоо толгойгоо барьж байна. Яг ийм үед Төрийн өмчит “Эрдэнэс Таван толгой” компани 30 хувийн IPO гаргана гээд байна л даа. Тэгэхээр үнэлгээ нь мөрөөдөөд байгаа шиг нь дөрвөн тэрбум ам.долларт хүрч чадах уу гэдэг нь эргэлзээтэй. Нэг тэрбум эсвэл 500 сая ам.доллараар ч үнэлэгдэх ч юм билүү. Хонгконг болон Торонтогийн хөрөнгийн бирж дээрх монголын 30 гаруй компанийн хувьцааны ханш өсөхөө байчихсан, “Эрдэнэс Таван толгой” компанийн 70 хувь нь төрийн өмчит, улстөржилт ихтэй, тогтворгүй байхад гадны хөрөнгө оруулагч олдох уу. Үүнийг бодох ёстой юм.

-Ерөнхийлөгчийн хувьд ШХАБ-д нэгдвэл томоохон төслүүд хөдөлж, эдийн засаг тэлнэ гэж ярьж байна. Гэхдээ яаруу сандруу энэхүү байгууллагад нэгдэх нь зөв эсэхэд эргэлзэж буй гишүүд ч байгаа юм билээ. Таны хувьд ямар байр суурьтай байгаа вэ?

-Үүнд нэгдэн орсноороо “Нэг зам-Нэг бүс”-д орох боломж бүрдэнэ, том төслүүд хөдөлнө гэж ярьж л байгаа юм. Гэтэл сонгуулийн өмнө хятадуудыг муулж байгаад гараад ирсэн Ерөнхийлөгч маань Хятадад айлчлахаасаа өмнө нүүр тахлах зүйл ярьж очих гэсэндээ л яарчихав уу гэж бодож байгаа. Үүнд улстөрчид маш няхуур хандах ёстой. ШХАБ-д нэгдэх асуудлаар хаалттай хуралдлаа. Гишүүд янз бүрийн л байр суурьтай байна. Мэдээж зөв зүйл байх юм бол болохгүй зүйл гэж юу байхав. Урьд нь урд хөршид гаргаж байсан бодлогын алдаан дээрээ дүгнэлт хийгээд, энэхүү асуудлыг оруулж ирээд, харьцаагаа сайжруулъя гэж байж болно. Тэр тохиолдолд бид аль болох зөв талаас нь ярьж, ойлголцож, болохгүй асуудлаа шийдэх ёстой. Ерөнхийдөө гадаад бодлогыг тодорхойлогч, олон жил гадаад харилцааг авч явсан дипломатч, судлаачид ШХАБ-д нэгдэх асуудлыг тийм ч нааштай хүлээж авахгүй байгаа. Монгол Улс сүүлийн жилүүдэд гуравдагч хөршийн бодлогыг багагүй дөвийлгөж гаргаж ирлээ. Манайд 1990 оноос хойш хамгийн их хөрөнгө оруулалт хийсэн улс бол Япон байдаг. Гэтэл энэ асуудлыг япончууд бүр цаашилбал томоохон хөрөнгө оруулагч Герман, Канад, АНУ яаж хүлээж авах вэ гэдгийг бодох л ёстой. Дэлхий дээр энэ хоёр гүрний дунд оршин тогтнож байгаа тусгаар улсын хувьд өөрийн гэсэн бодлоготой л байх хэрэгтэй.

-Томоохон төсөл хөтөлбөрүүдийг хөдөлгөсөнтэй холбоотойгоор С.Баяр, С.Баярцогт, Ч.Сайханбилэг нарыг хориод байгаа. Гэрээ тойрсон баривчилгаатай холбоотойгоор хүмүүс өөр, өөрсдийн байр сууриа илэрхийлсээр байна. Харин таны хувьд?

-Би Оюу толгойг хөдөлгөх гэрээ хийсэн хүмүүсийг би буруутгаж чадахгүй байгаа юм. Гэрээ хийсэн хүмүүс Засгийн газраар хэлэлцүүлж, УИХ-аар батлуулсан байдаг. Тэр үед УИХ-ын гишүүд дэмжиж, кноп дарж байсан л байгаа юм. Гэтэл хариуцлага хүлээх болохоор хоёр, гурван хүн дээр л яригддаг. Тухайн үед Оюу толгойн гэрээн дээр туршлагагүйтэж алдаа гаргасан байж болно. Бид тэр үед том уурхайг хэрхэн хөдөлгөдөг, яаж ажиллуулдаг гэдгээ ч ойлгодоггүй байлаа. Нүүрс гэхээр хүрзээр ухаад, шуудайлаад зарчих юм шиг л боддог байсан улс. Тухайн үед ажил хариуцаж байсан хүмүүсээс далд уурхайн тэр том төслийг хөдөлгөх гэрээг хийхэд мэдлэг боловсрол гэхээсээ илүү туршлага шаардсан байх. Оюу толгой хөдөлсөн нь зөв үү гэвэл мэдээж зөв. Гэхдээ гэрээнд нь сайжруулах шаардлагатай зүйл бол байгаа. Хэл ам гарсных нь дараа би багагүй судалж, ойлгож авсан. Анхнаасаа 34 хувийг Монгол Улс заавал эзэмших ёстой гэдэг асуудлыг тухайн үеийн популистууд буюу улстөрчид, иргэний нийгмийн хөдөлгөөнийхний шахалтаар хүчээр оруулсан байдаг. Тэдгээр нь гадны захиалгатай байсан ч байж болох юм. Миний олж харснаар цаашдаа стратегийн том хөрөнгө оруулалттай төслүүд дээр “Хааны хувь” болон бусад татваруудаа бүрэн хэмжээгээр нь аваад явахад Монгол Улс үндсэндээ 60-70 хувийн ашигтай байна. Ямар нэгэн өр зээлийн дарамтгүйгээр, маргаангүйгээр, хяналтаа зөв тавиад явчих боломж байгаа.

Хаант засаглалын үед алт ухая гэсэн иргэд нь хаан дээрээ ирдэг байж л дээ. Тэр үед хаан нь зөвшөөрөхийн сацуу бүхий л татвараа төлөх, мөн борлуулалтаасаа 20 хүртэлх хувийг нь өгөх болзол тавьдаг байсан байгаа юм. Энэ бол “Хааны хувь” юм. Энэ зарчмаар Оюу толгой дээр тооцоо хийгээд үзэхэд Монгол Улс 70 хувийн ашигтай ажиллана. Ашигаа татварын хэлбэрээрээ сар бүр, өдөр бүр хүртээд явах боломж байгаа. Ийм л энгийн байдлаар явах зам нь зөв юм байна даа гэж харж байна.

Би С.Баяр даргын хувьд үнэхээр харамсаж байгаа. Өргөдлөө өгөөд, шалгуулъя гээд гаднаас хүрээд ирж байхад нь бариад хорьчихож байна. Мөн хамгийн их санаа зовж байгаа зүйл нь С.Бямбасайхан гээд залуу эмнэлэгт хүргэгдлээ гэж байна. С.Баяр дарга бол суурь өвчин ихтэй, олон удаа хагалгаанд орсон хүн. Батхүү бол залуугийн л сахарын өвчтэй. Хүн сайн ч бай, муу ч бай үр хүүхэд, хань ижилдээ амьд харагдана гэдэг хамгийн чухал. Тэгэхээр энэ хүмүүсийн амь насаар нь тоглочихгүйхэн шиг, үнэн зөвийг нь шударга тогтоочихоосой. Би бол хоёрын хооронд багахан өс яваад байна л гэж харж байгаа. Сонгуулийн үеэр миний эсрэг ажилласан ч гэдэг юм уу, хувь хүмүүсийн өс яваад байна уу даа. Яахав гадагшаа явах эрхийг нь хязгаарлаад шаардлагатай үедээ дуудаж авчраад мэдүүлэг, байцаалтаа аваад үнэн мөнийг нь тогтоогоод явж болно шүү дээ. Гэтэл залхаан цээрлүүлэх, өс авах маягтай зүйл л анзаарагдаад байна.

Монголын өмгөөлөгчдийн холбооноос “Өмгөөлөгчийн хараат бус байдал, өмгөөлөгчдийн өөрөө удирдах ёсны байгууллага” олон улсын бага хурлыг энэ сарын 25-нд зохион байгуулсан. Энэ үеэр Монголын Хуульчдын холбооны анхны ерөнхийлөгч, өмгөөлөгч Д.Батсүхтэй ярилцлаа.

-Өмгөөллийн тухай хуулийг дахин батлуулах үйл явцын талаар яриагаа эхэлье?

-Хууль зүйн дотоод хэргийн сайдын тушаалаар байгуулагдсан өмгөөллийн тухай хуулийн төсөл боловсруулах ажлын хэсэг өнгөрсөн 2017 оны аравдугаар сард байгуулагдсан. Үүнээс хойш үйл ажиллагаагаа нэлээн эрчимтэй явуулж байна. Хуулийн төсөл үндсэндээ боловсруулагдсан. Энэ хуулиар өмгөөлөгчийн эрх зүйн байдлын өмгөөлөгчдийн өөрөө удирдах ёсны байгууллага болох Өмгөөлөгчдийн холбооны эрх зүйн байдлыг хуульд тодорхой тусгаж өгч байгаа. Шинээр боловсруулагдсан хуулийн төслийн бас нэг онцлог нь 1990 онд НҮБ-аас баталж, гишүүн улс, орнууддаа санал болгосон “Өмгөөлөгчийн үүргийн талаарх зарчим”-д бүрэн нийцүүлэхийг зорьж, боловсруулагдсан байгаа.

-Ямар зохицуулалтууд орсон бэ?

-Өмгөөлөгчийн эрх зүйн байдлыг илүү тодорхой болгосон. Үүнийг дагаад өмгөөлөгчөөс хууль зүйн мэргэжлийн туслалцаа авдаг иргэдийн эрхийг хангахад чиглэгдсэн маш чухал зохицуулалтууд орсон. Нэгдүгээрх нь өмгөөлөгчийн эрх үүргээс гадна өмгөөлөгчийн хариуцлагын асуудлыг нэлээн тодорхой тусгаж өгч байна. Өмгөөлөгчдийн өөрөө удирдах ёсны байгууллагын тогтолцоо зохион байгуулалтыг өөрөө удирдах ёсны удирдлагынх нь зарчимд нийцүүлсэн зохицуулалттай хуулийн төсөл боловсруулагдаад байгаа. Мөн гол асуудал болох өмгөөлөгчийн мэдлэг, ур чадвар, ёс зүйн асуудалд тавигдах шаардлагууд үүнийг хянах шалгах шийдвэрлэх тогтолцоог илүү боловсронгуй, тодорхой болгоход чиглэгдсэн зохих зохицуулалтуудыг төсөлд хийсэн.

-Өмгөөлөгчийн ёс зүй гэж яригдаад байгаа. Олон нийтийн дунд өмгөөлөгчид мөнгө авч, өмгөөлж буй хүн нь шоронд орох нь хамаагүй гэх мэт зүйлс яригдаж байна. Энэ асуудал дээр зохицуулалт хийгдсэн үү?

-Энэ асуудлыг шийддэг зүйл нь өмгөөлөгчийн ёс зүй, хариуцлагын асуудал. Сүүлийн үед өмгөөлөгчдийн мэдлэг, ур чадвар, хариуцлагатай холбоотой олон янзын санал шүүмжлэл гомдлууд гарах болсон. Энэ нь нэг талдаа хуулийн боловсронгуй бус зохицуулалт, эрх зүйн хийдэлтэй холбоотой гэж үзэж байгаа. 2002 онд батлагдсан Өмгөөллийн тухай хуулийг 2013 оны дөрөвдүгээр сарын 15-нд хүчингүй болгосон. Үүнийг дагаад өмгөөлөгчийн өөрөө удирдах ёсны байгууллагын удирдлагын тогтолцоо зарчим алдагдсан, өмгөөлөгчдийн мэдлэг, ур чадвар, ёс зүй хариуцлагын асуудал суларсан. Тухайн үеийн хууль тогтоомжоор өмгөөлөгчийн сонгон шалгаруулалтад ороод тэнцдэггүй байсан маш олон хуульчид ямар ч шалгуур, цензургүйгээр өмгөөлөгч болсон. Үүнтэй холбоотой ашиг сонирхлын, мэдлэг ур чадварын, ёс зүй, хариуцлагын зөрчилтэй байдлаас үүдэн иргэдийг хохироох үйлдлүүд ихээр гарах болсон.

-Үүнийг хэрхэн залруулах вэ?

-Хуулиа боловсронгуй болгох өмгөөлөгчдийн мэргэжлийн үйл ажиллагаанд тавих хяналтыг сайжруулах хэрэгтэй. Одоогийн үйлчилж байгаа хууль тогтоомжийн хүрээнд Улсын дээд шүүхэд бүртгүүлээд өмгөөлөгч болдог болсон. Гэтэл тэр дунд ёс зүй, хариуцлага, гэмт хэрэгт холбогдож байсан эсэх, өмгөөллийн үйл ажиллагаа эрхэлж болохгүй ажил албан тушаал эрхэлж байгаа эсэх гээд олон асуудал ямар ч хяналтгүй болсон. Улсын дээд шүүх хуулиараа саяны яригдсан асуудалд хяналт тавих, шалгалт хийх чиг үүрэг байхгүй, зөвхөн бүртгэл хийх чиг үүрэг л өгөгдчихсөн. Энэ дунд хийдэгдэл гарч зарим талаараа эрүүгийн гэмт хэрэгт буруутгагдчихсан, шийтгэгдчихсэн хүмүүс өмгөөллийн үйл ажиллагаа эрхлэх эрх зүйн орчин бий болчихсон байгаатай холбоотой.

-Өмгөөлөгчдөд ямар асуудал тулгамдаж байна вэ?

– Өмгөөлөгчид мэргэжлийн үйл ажиллагаагаа явуулахад хууль, хэрэглээний асуудал дээр асар их хүндрэл, бэрхшээлтэй асуудлууд байна. Өнгөрсөн оны долдугаар сарын 1-ээс Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хууль хэрэгжиж эхэлсэн. Энэ хуулийн хүрээнд эрүүгийн багц хуулиуд буюу Эрүүгийн хууль, Зөрчлийн хууль, Зөрчил хянан шийдвэрлэх хуулиуд хэрэгжиж эхэлсэн. Шинэ хуулиар өмгөөлөгчийн эрүүгийн хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд оролцох, мэргэжлийн үйл ажиллагаагаа явуулах эрх зүйн орчин зохих хэмжээнд дээшилсэн. Гэхдээ хуулийг хэрэглэх явцад гарч байгаа алдаа нь эрх зүйн шинэчлэлт, өөрчлөлт, үр дүнг харлуулах байдалтай байна.

-Монгол Улсын Ерөнхий сайдаар ажиллаж байсан хүмүүст эрүүгийн хэрэг үүсээд шалгагдаж байна? Хөндлөнгөөс хэрхэн ажиглаж байна вэ?

-Эдгээр хүмүүсийг цагдан хорихтой холбоотой асуудлыг шүүх Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийг маш ноцтойгоор зөрчин шийдвэрлэж байна гэж хөндлөнгөөс харж байна. Би энэ хэргүүд дээр ажиллаагүй. Гэхдээ шүүх тэдгээр хүмүүст цагдан хорих, таслан сэргийлэх арга хэмжээ авах асуудлууд нь илт хууль бус байдлаар шийдвэрлэгдэж байна гэж үзэхээр байгаа. Шинээр хэрэгжиж байгаа Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийг хэрэгжүүлэхдээ хуульч (шүүгч, прокурор, өмгөөлөгч)-д өөрсдөө алдаа их гаргаж байна гэж харагдаж байна.

-Тухайлбал?

-Шинэ хуулиар цагдан хорих, таслан сэргийлэх арга хэмжээ авах үндэслэлийг маш тодорхой заасан. Үүнд: оргон зайлахыг завдсан эсхүл оргон зайлсан, хэргийн оролцогчдыг дарамталсан, сүрдүүлсэн, өөрийн болон хэргийн бусад оролцогчдын амь нас, эрүүл мэндэд хохирол учруулах үндэслэл бүхий баримт, мэдээлэл байгаа. Дахин гэмт хэрэг үйлдэх талаар үндэслэл бүхий, баримт мэдээлэл бий, урьд нь авсан таслан сэргийлэх арга хэмжээг зөрчсөн, эсхүл шүүх, прокурорыг дуудахад хүндэтгэн үзэх шалтгаангүйгээр ирээгүй гэсэн үндэслэлүүд хамаарахаар хуульчлагдсан. Гэтэл тэдгээр хүмүүс өөрсдөө АТГ-т хүрэлцэн очсон, зарим нь бүр гадаад улсаас хүрэлцэн ирсэн гэдэг. Мөн тэднийг дахин гэмт хэрэг үйлдэх хүмүүс мөн үү, биш үү гэдгийг нийгэм бүхэлдээ мэдэж байгаа. Тэгэхээр хуульд заасан үндэслэлийг зориудаар мушгин гуйвуулж, цагдан хорих, таслан сэргийлэх арга хэмжээ авч байна. Цагдан хорих гэдэг бол таслан сэргийлэх арга хэмжээний хамгийн хүнд төрөл. Учир нь энэ арга хэмжээний хүрээнд хүнийг нийгмээс тусгаарладгаараа хүний эрхийн маш хүнд хэлбэрийн хязгаарлалт болдог. Иймээс энэ төрлийн таслан сэргийлэх арга хэмжээг хуульд нийцүүлж зөв хэрэглэхгүй бол энэ нь эрүүдэн шүүх арга хэрэгсэл болж хувирдаг. Би хуульч, өмгөөлөгч хүний хувьд эдгээр хүмүүст цагдан хорих, таслан сэргийлэх арга хэмжээ аваад байгаа зорилго нь тэр чиглэл рүүгээ хазайгаад байна уу даа гэж эмзэглэж байгаа. Учир нь сүүлд С.Баяр, С.Баярцогт нарт авагдсан цагдан хорих, таслан сэргийлэх арга хэмжээг өөрчилсөн шүүгчийнх нь захирамж гараад уг захирамж бичгээр үйлдэгдэж гараагүй, албан ёсны болоогүй байхад байхад нь прокурор гомдол гаргасныг тухайн шүүхийн ерөнхий шүүгч шийдвэрлэсэн гэдгийг сонсоод үнэхээр шоконд орсон. Шүүгч цагдан хорих хугацааг сунгах саналыг яагаад хүлээн авахгүй гэж үзсэн үндэслэл, ямар нотлох баримтыг үндэслэж, ямар хууль зүйл, заалт хэрэглэж асуудлыг шийдвэрлэснээ бичгээр гаргаж байгаа шийдвэрт л тодорхой тусгаж өгдөг. Гэтэл шийдвэр гараагүй байхад тэр шүүгчийн захирамжид гаргаж байгаа гомдлыг тэр доор нь шийдэж байгаа үзэгдэл нь “шүүх хэнээс ч хараат бус байх байр суурин дээр байж чадаж байна уу?” гэдэгт асар том эргэлзээг төрүүлээд байна.

-Тэгэхээр хуулийн шийдвэрийг хууль бус гэж үзэж болох уу?

-Мэдээж ийм шийдвэрийг хууль ёсны гэж хэлж болохгүй шүү дээ. Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хууль гэдэг хүний эрхийг хөндөх, халдах эрхийг шүүгч, прокурор, мөрдөгчид олгож байгаа эрх зүйн баримт бичиг гэж үзэж болно. Энэ эрхээ зөв эдэлж байна уу гэдгээс хамаараад эрх бүхий албан тушаалтнуудыг хүний эрхийн зөрчил үү, гаргаж байгаа шийдвэр нь хуульд нийцэж байна уу гэдэг асуудалд хариулт өгөх үндэслэл болно гэж үздэг.

-Энэ хуралд ирсэн Гадаадын илтгэгчдийн илтгэлүүдэд Монголын хууль эрх зүйд нийцэх нутагших боломжтой санаа оноо байна уу?

-Хүний эрхийг хамгаалах ажил мэргэжил дэлхийн улс оронд адилхан агуулга, хэмжээнд тавигддаг. Үүнийг 1990 онд НҮБ-аас баталж гаргасан өмгөөлөгчийн үүргийн талаарх зарчмаар зохицуулдаг. Дэлхийн улс орнууд өмгөөллийн үйл ажиллагаатай холбоотой хуулиа боловсруулах зарчмыг үндэслэн нийцүүлж хуулиа боловсруулдаг. Өнөөдрийн илтгэгч нарын гаргаж байгаа үндэслэлүүдийг зарчимд нь нийцүүлээд аваад хэрэглэх олон сайн туршлагууд байна. Бид энэ олон улсын бага хурлаас гарсан хэлэлцүүлсэн илтгэлүүдээ ном товхимол болгож гаргана. Гэхдээ энэ ном товхимлоос судалгааны сургалтын өшөө хууль тогтоомжийн хэрэглэхдээ авч ашиглах олон санаа гарна. Ашиглаж болох зохицуулалтуудыг манай хуулийн төсөлд орох байх гэж бодож байна.

-Жишээ нь?

-Өмгөөлөгчдийн байгууллагын зохион байгуулалтын асуудлууд байна. Өнөөдрийн илтгэлд оролцож байгаа хүмүүс бүгд өмгөөлөгчдийн өөрөө удирдах байгууллагын гишүүд нь зөвхөн өмгөөлөгч байна гэдэг зүйлийг ярьж байна лээ. Харин манайд өмгөөлөгчдийн өөрөө удирдах ёсны гэдэг байгууллага байхгүй болчихсон. Оронд нь шүүгч прокурор бусад өмгөөлөгч гэсэн гишүүнчлэлтэй хуульчдын холбоо гэдэг байгууллага бие болгочихсон нь НҮБ-ын зарчим болоод дэлхийн бусад орнуудын жишигт нийцэхгүй бүтэц зохион байгуулалтыг бие болгочихсон байна гэж үзэж байна.

Ерөнхий сайд Таван толгойг хөдөлгөх хувилбараа намынхаа бүлэгт танилцуулаад байна. Таван толгойн төмөр замыг засгаас дөрвөн чиглэлд төлөвлөөд буй. Тодруулж хэлбэл Таван толгой-Зүүнбаян-Сайншанд чиглэлийн 448, Таван толгой-Гашуунсухайт чиглэлийн 267, Зүүнбаян-Ханги чиглэлийн 270, Нарийн сухайт-Шивээ хүрэн боомт чиглэлийн 46 км төмөр замын бүтээн байгуулалтыг өрнүүлнэ гэж байгаа. Таван толгойн төмөр замын асуудлаар төмөр замын зөвлөх инженер Л.Пүрэвбаатартай ярилцлаа.

-Ерөнхий сайд Таван толгойг цогцоор нь хөдөлгөх санаачилга гаргаж, Таван толгойн төмөр зам дээр гэхэд л хэд хэдэн чиглэлийг санал болголоо. Шинэ зүйл ажиглагдав уу?

-Засгийн газрын Таван толгойн төмөр зам дээр гаргасан саналд шинэ юм байхгүй. Таван толгойг төмөр замтай нь, уул уурхайтай нь цогцоор нь шийднэ гэсэн концепци угаасаа байсан.

-Таван толгойгоос урд хил рүү барих төмөр замын чиглэл эдийн засгийн хувьд өндөр өгөөжтэй. Энэ чиглэлд царигийн маргаан дахиад дэгдэх болов уу?

-Төмөр замаа урд хил рүү татвал нарийн царигаар нь барья гэсэн тогтоол бий. Даланг нь барьчихсан. Гүүр хоолойнуудын заримыг нь бэлдсэн. Төмөр замын инженер хүний хувьд, олон жил төмөр замын байгууллагыг удирдсан хүний тухайд нөхцөл нь бүрдчихсэн ийм үед энэ чиглэлийн төмөр замыг цаг алдалгүй барих хэрэгтэй гэж бодож байна. Төмөр замын цариг дээр эрх чөлөө эдлэх цаг болчихсон. Бидний хувьд төмөр замыг сүлжээ гэдгээр нь харахаас биш, цариг гэдгээр нь хардаггүй. Ачаа үүсч буй цэгээ Таван толгой гэж үзэж байгаа л бол тэр цэгээс борлуулагч хүрэхэд төмөр замын ямар цариг явсан, түүгээр нь барих хэрэгтэй. Ачаа гарсан цэгээсээ очих цэгээ хүртэл шилжүүлэн ачилт гэдгээс зайлсхийх ёстой. Ачаа үүсч байгаа Таван толгойгоос наашаа Сайншанд, Зүүнбаян руу харин өргөн царигаар барих учиртай. Үүн дээр маргах асуудал байхгүй. Товчхондоо Таван толгойгоос урагшаа баригдах төмөр замын цариг нарийн, Таван толгойгоос хойшоо баригдах цариг нь өргөн байна гэдэг асуудал улс төрийн сонгууль, хэн нэгний удирдсан Засгийн газартай ямар ч холбоогүй. Цэвэр ТЭЗҮ-ээр хийдэг асуудал. Таван толгойгоос Хятад руу чиглэсэн төмөр замын тухайд аль төмөр замтай холбогдох нь хүртэл тодорхой байгаа шүү дээ.

-“Шинхуа” компанийн төмөр замтай холбоно гэж яриад ажил болоогүй. Ингэх боломжтой юу, эсвэл өөр хувилбар байгаа юм уу?

-“Шинхуа”-гийн төмөр замтай холбох ямар ч арга байхгүй. Харин цаахна нь байгаа улсын төмөр замтай нь холбох боломжтой. Улсын төмөр замтай холбох тухай Хятадын Төмөр замын яамны гадаад хамтын ажиллагааны газартай зурсан санамж бичиг, протокол нь бий. Бүр цаашлуулаад хэлбэл барьж эхэлсэн төмөр зам цаанаа ямар төмөр замын өртөөтэй яаж холбогдох вэ гэдэг нь ч тодорхой болчихсон.

-“Шинхуа” компанийн төмөр замтай холбогдох ямар ч боломж байхгүй хэрэг үү?

-Мэргэжлийн хүн л ойлгох асуудал. Энгийнээр хэлбэл төмөр замын координат зөрнө. Манай барих төмөр зам байгалийн зүгээрээ баруун талаараа явна.

Цаадах төмөр зам нь зүүн талаараа ирж байгаа учраас холбох ямар ч боломжгүй. Гүүр хоолой барьж байгаад холбоё гэхэд түвшин нь хэт зөрүүтэй. 30 метр өндөр буюу долоо, найман давхар байртай тэнцэхүйц зөрүү гарч ирнэ. Холбохын тулд 20-30 км төмөр зам барьж аажуухан дөхүүлэх хувилбар бий. Гэтэл наанаас ачаа тээсэн галт тэрэг явна. Хүнд ачаатай галт тэрэг огцом өгсөнө гэдэг том асуудал. Тийм учраас “Шинхуа”-гийн төмөр замтай холбох ямар ч боломжгүй гээд байгаа юм. Улсын төмөр замтай нь холбочихвол манай Шивээ хүрэн, Таван толгой Хятадын төмөр замын үндсэн сүлжээтэй холбогдоно.

-Таван толгойгоос урд хөршийг чиглэсэн төмөр замыг нарийн царигаар барина гэсэн шийдвэр гарлаа гэж бодъё. Санхүүжилт нь шийдэгдэх магадлал хэр байгаа бол?

-Зураг төсөл, ТЭЗҮ нь бэлэн. Газар шорооны ажил нь эхэлчихсэн. Ачих нүүрс нь бэлэн, авах худалдан авагч нь дугаарлаад зогсч байна. Монгол, Хятадын хувьд нэг нь бүтээгдэхүүнээ тээвэрлэж хүргэж өгнө, нөгөө нь худалдаж авна гэсэн гэрээ тохироонууд ч бий. Ийм нөхцөлд төмөр зам барихад ямар ч саад байхгүй. Санхүүжүүлэх газар хаанаас ч олдоно. Төмөр замыг цэргүүдээр бариулна, техник ашиглана, төмөр замын мэргэжлийн хүмүүс оролцож бүтээн байгуулна гэдэг бол маргаан мэтгэлцээн өрнүүлэхээр том асуудал биш. Төмөр зам барих үндсэн нөхцөл бүрдчихсэн гэсэн үг. Тийм учраас Таван толгой-Гашуунсухайтын төмөр замын бүтээн байгуулалт багахан сэтгэл зүрх гаргахад л бүтчих асуудал.

-Таван толгойгоос урд хил хүрэх төмөр замыг нарийн царигаар барьж болохгүй, геополитикийн аюултай гэсэн тайлбарын тухайд та юу хэлэх вэ?

-Уул уурхайн бүтээгдэхүүн ховх сорогдоод үнэгүй гараад дуусна гэсэн эдийн засгийн ойлголт хэтээсээ байхгүй. Цаад талаас ямар нэгэн аюул занал орж ирнэ гэсэн байр суурийг ярих ч хүсэл алга. Тийм юм гэж хаана байхав. Орчин үеийн ертөнцөд ийм аюул заналыг механик аргаар ойлгохоо больсон. Тэгж харахаа байсан шүү дээ.

-Таван толгойгоос Зүүнбаян, Сайншанд руу чиглэсэн төмөр замын маршрутыг ярихаас өмнө тодруулах нэг зүйл байна. Ер нь Таван толгойн төмөр замын түүх ямар процессоор яаж өрнөөд өнөөдрийг хүрчихэв ээ?

-Миний хувьд гучин жилийн хугацаанд энэ салбарт зүтгэсэн, төмөр замын салбарыг удирдаж ажилласан, төмөр замын мэргэжлийн инженер хүн. Тэр утгаараа энэ салбарын түүх, ололт, амжилт бүхнийг мэдсэн, мэдэрсэн хүмүүсийн нэг. Монгол Улсад “Алт” хөтөлбөр хэрэгжиж байхад хэн ч төмөр зам ярьж байгаагүй. 2000 оноос хойш уул уурхайгаа хөгжүүлж байж л урагшилна гэж ярьж эхэлсэн. ОХУ-ын Засгийн газрыг тэргүүлж байсан М.Е.Фрадков 2006 онд Монголд айлчлахдаа энэ асуудлыг ярьсан удаатай. Тухайн үед хоёр улсын түвшинд анх удаа нефть боловсруулах үйлдвэр барих эсэх, нүүрсийг олборлож экспортлох, уул уурхайн бусад бүтээгдэхүүнийг эргэлтэд оруулах гэх мэт асуудлыг ярьсан юм. Тэр үед өрнөсөн яриа хэлэлцээрт төмөр замын нэгдүгээр орлогч даргын хувьд оролцож байлаа. 2000 оноос өмнө, уул уурхайгаараа хөгжих ёстой юм байна гэсэн яриа эхлэл төдий байхад Хятадын талаас Төмөртэй, Төмөр толгойн ордууд, Бор-Өндөр орчмын уул уурхайн бүтээгдэхүүнүүдийн тухай яриа хөөрөө үүсгэж байсан юм билээ. Ер нь уул уурхайгаа ашиглах сонирхол төрсөн үеэс л төмөр замын тухай яриа эхэлсэн. Хожим 2008, 2009 онд Таван толгойн нүүрсний ордыг ашиглах тухай асуудал болоод ирсэн л дээ. Яг энэ үед л уул уурхай, төмөр зам хоёр нүүр тулсан. Төмөр замыг Таван толгой буюу уул уурхайтай холбох концепци төрийн бодлого болсон үе нь 2013 он.

-Эхэн үедээ аль чиглэлд төмөр зам тавих асуудал хүчтэй яригдаж байсан бэ?

-Тухайн үед Хятадаар биш, Оросоор уул уурхайн бүтээгдэхүүнээ гаргана гэсэн хандлага хүчтэй байсан. Тэр утгаараа Монголын нүүрс Владивостокоор дамжиж гарах ёстой гэсэн концепци гарсан юм. Цариг нь өргөн учраас шууд Орос руу гарах ёстой гэсэн байр суурь мэргэжлийнхэнд байсан. Гэтэл хувийн секторын хувьд номер нэг асуудал нь үр ашиг. Зөрчил ингэж эхэлсэн. Тэгэхээр төмөр замын цариг сэтгэлгээний, концепцийн, стартегийн, арга барилын зөрүү болохоос хувь хүмүүсийн муудалцаан биш. Нэг талд төр нь Оросоор дамжуулаад өчнөөн зуун километр газраар зардал мөнгөө бодолгүйгээр тээвэрлэ гэж муйхарлаж, нөгөө талд хувийн хэвшлийнхэн нарийн тооцоон дээр ажиллаж эхэлсэн хэрэг л дээ. Бид өнөөдрийг хүртэл уул уурхай төмөр зам хоёрыг нийлүүлэх гэж будилаад л явна.

-Одоо Таван толгойгоос Сайншанд руу чиглэсэн төмөр замын маршрут руу оръё. Энэ чиглэлд яг ямар асуудал, үл ойлголцол байна?

-Таван толгойгоос Сайншанд руу барих төмөр зам маргаан дагуулж байна. Гэхдээ царигийн маргаан биш гэдгийг онцолъё. Таван толгойгоос урагшаа ба зүүн тийш асуудалгүй. Харин Зүүнбаянгаас урагшаа ба баруун тийш чиглэл нь маргаантай. Зүүнбаянгаас урагш Тавантолгой руу төмөр зам барихад маш урт. 400-500 километр. Гэтэл зэрэгцээд Зүүнбаянгаас Ханги Мандал руу төмөр зам барина гэсэн салаа утгатай зүйл яриад эхэллээ. Зүүнбаянгаас Таван толгой руу ч явах юм шиг, Зүүнбаянгаас Ханги Мандал руу ч тавих гээд байгаа юм шиг байдал үүсчихсэн. Бүр тодруулж хэлбэл Зүүнбаянгаас явах нэг чиглэл нь хил рүү, нөгөө чиглэл нь уурхай руу гэсэн хувилбар яригдаж байна. Ингэж хоёуланг нь ярьж олон нийтийг төөрөгдүүлээд дундаас нь нэг хүн хожих зорилго нуугдаж байхыг үгүйсгэхгүй. Зүүнбаянгаас уурхай руу, Зүүнбаянгаас Ханги Мандал руу чиглэсэн төмөр замын дундуур нь төмөр зам барьж болохгүй учраас аль нэгийг нь сонгож таарна.

Алийг нь сонгох вэ гэдэг маргаантай асуудал болчихоод байна. Зүүнбаянгаас Ханги Мандал руу өргөн царигаар төмөр зам барих асуудлыг түрүүчийн Зам тээврийн сайд Д.Ганбат Засгийн газрын шийдвэрээр УИХ-д оруулсан удаатай. Тэр үед УИХ “Хятадын хилийн төмөр зам руу чиглэж байна. Тэр чиглэлд дандаа нарийн царигаар барина гэсэн биз дээ” гээд унагаачихсан юм. Буруу л даа. Зүүнбаянгаас Ханги Мандал руу чиглэх төмөр зам өргөн царигийн байх ёстой.

-Яагаад?

-Улаанбаатар төмөр замын Эрээний нэг гарц бий. Ханги Мандал тэр гарцын хоёр дахь нь учраас өргөн царигтай байх учиртай. Төмөр замын мэргэжлийн хүмүүс өргөн царигтай байх ёстой гэсэн байр суурьтай явдаг. Зүүнбаянгаас Таван толгойн уурхай руу баригдах төмөр замд мөн л царигийн маргаан байхгүй. Ялгаагүй өргөн царигтай. Гэхдээ энэ хоёр чиглэлийн төмөр замын аль нь түрүүлж баригдах вэ гэсэн асуудал байна. Хоёуланг нь зэрэг барих чадал байна уу, эсвэл Таван толгой, Зүүнбаянгийн төмөр замуудыг Ханги Мандал дээр өргөн царигаар уулзуулах уу гэсэн асуулт байгаа. Энэ тохиолдолд Таван толгойгоос явсан төмөр зам Ханги Мандал дээр очиж, Зүүнбаянгаар дайрна. Өөрөөр хэлбэл Орос руу ч, Хятад руу ч гарах боломжтой гэсэн үг. Ийм логистик үр ашигтай төмөр замын сүлжээг үүсгэх цаг болсон. Бүр тодруулъя. Таван толгойгоос шууд Ханги Мандал-Зүүнбаян-Орос, эсвэл Таван толгой-Ханги Мандал-Зүүнбаян-Эрээн гэсэн чиглэлийг анзаараарай. Хаанаас нь ч Ханги Мандалаар гарах шийдлүүд. Үүнийг тээвэр логистикийн бодлого гэдэг юм. Илүү тодорхой тайлбарлавал энэ бол стратеги, нийгмийн хөгжил, эдийн засгийн сонирхолтойгоо холбосон бодлого.

Төмөр замын тээвэр логистикийн шийдлийг олдог байгууллага нь УИХ биш. УИХ бол хууль баталдаг байгууллага. Засгийн газар ч төмөр замын логистикийг шийддэг судалгааны байгууллага, институци биш. Тээвэр логистикийг мэргэжлийн хүмүүст нь даатгах ёстой. Ийм бодлогыг стратегийн гэж тодотгодог юм. Энэ асуудлыг бодож тооцоолж шийддэг стратегичид хаана байна, тэд яагаад дуугарахгүй сууна вэ гэдэг асуудал болчихлоо л доо.

-Төмөр замын чиглэлд эрх ашгийн, үзэл бодлын, бүр цаашлуулж яривал эрх мэдлийн маргаан үүсээд байх шиг анзаарагддаг. Энэ тал дээр таны байр суурийг сонсъё?

-Хүмүүсийн, нам бүлгийн эрх ашгийн маргаан төмөр зам дээр бол жижигдэнэ. Хэн нэг УИХ-ын гишүүн, ямар нэг улс төрийн намын бодол санаа төмөр замын тээвэр логистикийн бодлогын энд хүрэхгүй.

-Бүр тодруулж асууя. Засгийн газрын дэвшүүлсэн хувилбар хэр боломжтой вэ?

-Энэ Засгийн газрын дэвшүүлсэн хувилбар боломжгүй. Тээвэр логистикийн стратегийг гүйцэт хараагүй шийдвэр. Таван толгойн төмөр замын талаар мэргэжлийн хүмүүсийн бодож боловсруулсан бичиг баримтыг одоогоор салбарын яамнаас гаргаж тавиагүй, ҮАБЗ дээр ч яриагүй, битүү хатуу байна. Ашиг сонирхлын зөрчлийг арилгаж шийдэх ганцхан арга нь ил гаргах шүү дээ. Ил гаргачихаар шийдэгддэг онцлогтой. Далд байх тусам ашиг сонирхлууд улам чангараад байдаг.

-Ашиг сонирхлын зөрчлүүдийг ил гаргах боломж харагдаж байна уу?

-Ил гаргах боломж бий. Улс төрийн жолоон дээр сууж байгаа улсын л санаа зоригийн асуудал. Ил гаргаад, тас цохихыг нь цохиод, зөвшилцүүлэхийг нь зөвшилцүүлээд шийдэх хэрэгтэй. Түүнээс биш Таван толгойн төмөр зам дээр МАН-ын бодлого гэж байж болохгүй. Улсын бодлого гэж л байна. Эсвэл цэвэр уул уурхайг ашиглах гэсэн эдийн засгийн бодлого байна. Ямар нэг нам, бүлгийн бодлого ороод ирвэл зорилго нь алдагдана. Манайд хууль тогтоох, шүүх, гүйцэтгэх засаглал гээд яривал төр засаг бүрэн бүтнээрээ байна. Гэхдээ төр улс болоход нэг зүйл дутуу байгаа. Тэр нь ой санамж. Ой санамжаа хадгалсаар ирсэн институци, ард түмнийхээ мэдлэг ур чадварыг тээж явдаг элит давхарга алга болчихсон. Таван толгойн асуудлыг үе үеэр нь ярьж судалсан, судалж яваа шинжлэх ухааны байгууллага, институти байхгүй. Ийм асуудлыг улстөрчид шийддэггүй юм. Ямар ч улсад мэргэжлийн холбоод, байгууллагууд, шинжлэх ухааны институтууд нь эцсийн шийдэл гарцыг олдог. Тэрийг нь улстөрчид сонсч хэлэлцээд эцсийн шийдвэрийг гаргадаг.

-Мэргэжлийн холбоо гэснээс төмөр замын чиглэлээр ул үндэстэй дуугараад зүг чиг өгчихөөр ямар холбоод байна вэ?

-Монголын төмөр замчдын бүтээн байгуулагчдын холбоо гэж бий. Монголын төмөр замын инженерүүдийн холбоо гэж ажилладаг. Үүнээс гадна Монголын төмөр замын нэгдсэн холбоо байна. Цаашлаад яривал жижиг хүрээний мэргэжлийн холбоо өчнөөн. Энэ холбоод Стратегийн судалгааны хүрээлэн, Олон улсын судалгааны хүрээлэнтэй хамтраад сая ярьсан ой санамж, концепци, ур чадварыг гаргаж ирж ашиглаад салбарын төсөв төлөвлөгөөг хийж өгч байх ёстой. Зам тээврийн яамны жилийн төсөв, төлөвлөгөө, бодлогыг хийж өгч байх учиртай. Яамны ажилтнууд төрийн захиргааны ажилтнууд учраас хийж амжихгүй.

-Засгийн газар сая Таван толгойн төмөр зам дээр хувилбар гаргахдаа мэргэжлийн байгууллагуудаа сонсоогүй гэж ойлголоо, зөв үү?

-Яг тийм. Мэргэжлийн байгууллагуудыг сонсдог механизм төр засагт, яаманд, ер нь хаана ч алга. Салбарын яаманд Б.Артур, Б.Цогтгэрэл гэж хоёр хүн л байна. Б.Артур нь төмөр зам, далайн тээврийн бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газрын дарга. Б.Цогтгэрэл нь дэд сайд. Ийм хүмүүс л төмөр замын ой санамж, ур чадвар, мэдлэг болоод байна даа. Гэтэл цаана нь төмөр замын ой санамж, ур чадварыг тээж яваа 15 мянган төмөр замчин, төмөр замд ажиллаж явсан хүмүүсийн үүсгэж бий болгосон мэргэжлийн холбоод бий.