Month: May 2018

Төрийн эрх барих дээд байгууллага УИХ-ын гишүүд нийт ард түмний төлөөлөл мөн юм бол гадаадад амьдарч байгаа монголчууд өөрсдийнхөө төлөөллийг төрд сонгох эрхтэй. Яг дотроосоо шүү. Ийм жишиг манайхаас бусад улс оронд бий. Ялангуяа Европын холбооны орнуудад ийм тогтолцоо үйлчилж эхэллээ.

Монголын сонгуулийн тогтолцоонд хүн амын тоо, тэр дундаа сонгуульд санал өгдөг иргэдийн тоо тойрог бүр дээр харилцан адилгүй байна. Дэндүү гэмээр зөрүүтэй явж ирлээ. Эндээс л Их хурлын гишүүдэд нийгмийн зүгээс хандах сөрөг хандлага, улс төрчийнх нь үнэ цэнэ, элдвээр хэлэх эхлэл тавигдаж байгаа юм. 180 мянган сонгогчтой Сонгинохайрхан дүүргээс сонгогдсон УИХ-ын гишүүн, 20 мянган сонгогчтой Багахангай дүүргээс сонгогдсон гишүүн хоёрын төлөөллийн хол зөрүүг юу гэж ойлгох уу. Хоёулаа төрийн эрх барих дээд байгууллагад адилхан эрхтэй байдаг. Орон нутагт гэхэд 128 мянган хүнтэй Хөвсгөл аймаг гурван мандаттай байхад, 72 мянган хүнтэй Хэнтийн аймаг мөн адил гурван мандаттай байна. Хэнтийн нэг гишүүн үсрээд 10 мянган сонгогчоос сонгогдсон бол Хөвсгөлийн нэг гишүүн дор хаяж 23 мянган хүний саналаар гарч иржээ. Энэхүү шударга бус тойргийн хувиарлалт Их хурлын гишүүдийн улс төр дэх байр суурийг улам ганхуулж байна.

Тэгэхээр УИХ-ын гишүүдийн тоог нэмэх нийгмийн шаардлага хэдүйн бий болжээ. Фортуна эд нарын ярьдаг шиг бэлгэдлийн тоо болох 99 гишүүн гэж яриад яахав. Гол нь мандатын тоог нэмж, сонгогчдын тоог тэнцүүлэх, тэгээд сонгуульд идэвхтэй оролцуулах тогтолцоо руу яаралтай оръё. Дээд, доод танхимтай болъё. Өнөөдрийн Монголд хамгийн зөв парламентийн тогтолцоо энэ байх. Ингэж гэмээнэ иргэд, олон түмэн засаг төрөө өөрсдийн гараар сонгож, өөрсдийн оюун ухаанаар байгуулж чадна. Сонгуульд иргэдийн саналыг дүүрэн өгүүлэх олон арга, технологи, бусдын туршлагууд бий. Зарим улсад сонгогчдын ирцийг нэмэгдүүлэхийн тулд урамшуулах, торгох хоёр арга хэрэглэдэг. Үүнийгээ бүр хуульчилдаг. Манайд алийг нь ч хэрэглэдэггүй. Австралид иргэн сонгуульд оролцож саналаа өгөөгүй бол 10 долларын торгууль төлдөг. Харин манай хөрш ОХУ-д сонгуульд шинээр оролцож байгаа иргэддээ Үндсэн хуулийн ном болон соёлын зүйлс бэлэглэдэг практик бий. Бид өөрийн онцлогтоо тохирсон сонгогчдын ирцийг нэмэх, идэвхжүүлэх арга олъё. Жишээ нь иргэдийн нийгмийн даатгал, эрүүл мэндийн даатгалтай нь холбож болно. Зээл, лизинг, бүр найман хувийн зээлтэй нь ч сонгуулийн саналын системээ уялдуулж болох юм. Зөвхөн сайн зохион байгуулалт л хэрэгтэй. Ингэж чадвал эдийн засагт ч хэмнэлттэй, дахин сонгууль явуулна гэж ч заваарахгүй.

Энэ дотроо харин эхэнд хэлсэн гол санаа болох гадаадад амьдарч буй 200 мянга гаруй иргэнийхээ сонгогдох эрхийг хуульчилж өгөх асуудал юм. Гадаадад суугаа монголчуудын хамгийн эмзэг хийгээд зайлшгүй эдлэх ёстой эрх бол төрийг удирдах хэрэгт оролцох, төрийн байгууллагад сонгогдох эрх юм. Тэдний хувьд энэ эрх хамгийн хаагдмал эрх гэж хэлж болно. Мэдээллийн технологийн хөгжлийг даган өнөөдөр сонгуулийн бүх үйл ажиллагаа цахим технологи руу шилжиж байна. Европ, Америк, Азийн олон оронд интернэтээр саналаа өгдөг боллоо.

Гадаадад байгаа Монголын 200 мянга гаруй иргэн гэдэг бол АН аль эсвэл МАН-ын нийт гишүүдээс давсан тоо. Монголын бүх оюутнуудтай дүйцэх тоо. Монголын бүх оюутнуудыг сонгуульд оролцуулахгүй гэвэл ямар юм болох вэ. Хойд хөршид болсон төрийн ДУМ-ын сүүлийн сонгуульд дэлхийн 145 оронд байгаа оросууд саналаа өгснийг мэдээлсэн. Одоо тэдгээр иргэдийнхээ төлөөллийг төрд сонгодог болох талаар судлах ажлын хэсэг байгуулахыг В.Путин үүрэг болгосныг сонссон биз.

Монголын хүн ам гурван сая. Нэг үндэстний 10 хувь нь гадаадад амьдардаг Монголоос өөр орон дэлхийд тун цөөхөн. Орос орон асар уудам нутагтай, олон сая хүн амтай, харьцуулахад гадаадад амьдарч буй иргэдийнх нь тоо цөөн ч гэсэн оролцоог нь хүндэтгэн үзэж байна. Гэтэл Монгол Улс нийт хүн амынхаа 10 хувьтай тэнцэх иргэдийнхээ төлөөллийг УИХ-даа оруулах талаар төсөөлөх ч үгүй байгаа нь харамсалтай. Угтаа нэг орос хүний саналаас, нэг монгол хүний төрд оролцох жин, өөрчлөлт авчрах боломж нь илүү юм. Ингэхээр сонгуулийн хуульдаа гадаадад байгаа мянга мянган иргэдийнхээ эрх ашгийг онцгой тусгах цаг болжээ.

АНУ-ын Вашингтон хотод гэхэд одоо 10.000 орчим монгол хүн байна гэх. Энэ бол манай нэг багахан сумын хүн амаас хамаагүй илүү олон гэсэн үг. Нийт Америкт байгаа монголчуудын сонгуулийн насных нь иргэд манай нэг аймгийн сонгогчдын тоотой тэнцэж магадгүй. Энэ хүмүүс Мянганы сорилын сангийн санхүүжилтээс их мөнгийг улсынхаа эдийн засагт оруулж байна. Тухайлбал жилд 200-300 сая ам.долларыг бэлнээр Монгол руу илгээдэг. Ингэхээр зөвхөн АНУ-д гэхэд дор хаяж УИХ-ын хоёр мандат өгч болно. Их хуралд төлөөлөлтэй болсон Америкийн монголчууд маань наад зах нь тэндээ “Монгол таун” байгуулах ёстой. Америк дахь Монгол хорооллыг бий болгож Монголдоо байгаа юм шиг амьдрах хэрэгтэй. Америкийн хотуудад “Хятад таун”, “Солонгос таун”… олноор бий болж, тэндээс Америкийн нийгмийн хөгжлийн хөтчүүд хүртэл төрж гарч байна. Жишээ нь, Сан-Франциско хотын сүүлийн бүх удирдлагууд хятад иргэд байгаа. Энэ дэлхийн хамгийн нээлттэй, бүх орны иргэдэд тэгш эрх чөлөө, амжилт гаргах боломж олгодог Америк тивд бид Монгол Улсынхаа салбарыг нээе. Тэнд байгаа монголчуудаас УИХ-ын гишүүнийг сонгосноор Америкийн монголчуудаа бүгдийг нь нэгтгэж, бүртгэлжүүлнэ. Ингэж чадвал Америк руу визгүй зорчих боломж нээгдэнэ. Яагаад гэвэл тэнд байгаа монголчууд эмх цэгцэндээ орсон учраас.

Мөн монголчууд маш олноор ажиллаж, амьдарч байгаа БНСУ, Япон улсуудад УИХ-ын квот олгоё. Тэнд байгаа монголчуудаасаа УИХ-ын гишүүн сонгоё. Бас тэнд “Монгол таун”-уудаа сүндэрлүүлье. “Өдрийн сонин” энэ дэлхийн халуун бүсүүдэд арал худалдаж аваад тэр рүүгээ өвлийн улиралд очицгоож байя гэж бичдэг сэдэвтэй энэ бүхэн агаар нэг юм. Америк, Япон, Солонгос… аль л хөгжилтэй орон бүрт “Монгол таун”-уудыг байгуулж, дуртай үедээ очъё. Ингэх хамгийн боломжит нөхцөл нь УИХ-д гадаадад байгаа монголчуудаа төлөөлөлтэй болгох. Энэ тийм боломжгүй зүйл биш. Өөрсдөөс маань шалтгаална. Эхний алхам нь хийгдсэн. Хэдхэн жилийн өмнө гадаадад байгаа монголчууд сонгуульд саналаа өгдөг болмоор байна хэмээн дуулиан болж байлаа. Өнөөдөр энэ эрх хуулиар олгогдож, ердийн зүйл боллоо. Одоо энэхүү сонгох эрхээ нэг шат ахиулаад төрдөө сонгогдох эрхийг нь хуульчилах.

Гадаадад байгаа сонгогчдын төлөөлөл их сонирхолтой бүтэц шүү. Амьжиргааны түвшин дундаас дээш хүмүүс байгаа. Монголд өдрийн хоолоо яая гэсэн хүмүүс цөөнгүй бий. Тэдэнд нэг сая төгрөгийн амлалт сайхан сонсогдоно. Тэгвэл гадаадад байгаа монголчуудын хувьд мөнгөө цуглуулаад нэг ч гэсэн эмнэлэг баримаар байна гэж ярьдаг. Ийм их ялгаатай. Тэд илүү эв нэгдэлтэй, зорилго тэмүүлэлтэй Монголын хамгийн эх оронч масс гэж болно. Америкийн монголчууд аж төрдөг хот болгондоо “Монголчуудын холбоо” ажиллуулдаг, бас сонин, ТВ, вэб сайт гээд хүчээ нэгтгэсэн, хамтарсан нэгж, цэгүүд олонтой. Гадаадад байгаа 200 мянга гаруй монголчуудад одоо улс төрийн нам байгуулах л дутуу байх шиг. Бусад бүх нөхцөл нь бүрджээ. Тийм болохоор тэдэндээ Монгол Улсын Үндсэн хуулиар олгогдсон сонгогдох эрхийг нь олгох цаг болжээ.

Хэдүй болтол “Хэдхэн хүнээс сонгогдсон муу УИХ-ын гишүүн” гэж энэ муу хэдээ дооёолох маягтай суух вэ, УИХ-ын суудлын тоог нь нэмье, сонгогчдынхоо оролцоог онцгой сайжруулъя.

Судлаач, доктор Д.Золбоотой ярилцлаа.

-“Монгол Улс ШХАБ-тай тогтоосон хамтын ажиллагаагаа ахисан түвшинд хүргэх хэрэгтэй” гэж Ерөнхийлөгч саяхан мэдэгдсэн. Манай улс олон жил ШХАБ-ын дээд хэмжээний уулзалтад ажиглагчийн статустай оролцсоор ирсэн шүү дээ. Ер нь ШХАБ-ын гишүүн орноор элсэх шаардлага байна уу. Судлаачийн хувьд эерэг болон сөрөг талыг нь хэрхэн харж байна вэ?

-Манай улс энэ байгууллагын анхны ажиглагчаар нь элссэнээс хойш 14 жил өнгөрчээ. Бага хугацаа биш гэдэг нь ойлгомжтой. Гэхдээ энэ харилцаа, хамтын ажиллагаанаас алдсан болон олсон зүйл нь юу вэ гэж хэмжиж үзье гэвэл арай өөр дүн гарах байх. Олон хүнтэй уулзаж санал солилцож байна. Залуу судлаач Д.Оргил Монгол Улсын Үндэсний аюулгүй байдлын Үзэл баримтлалын 3.1.1.4, 3.1.1.5 дахь заалтын санааг ШХАБ-д гишүүнээр элсэхгүй байх үндэслэл гэж үзсэн нь ч бас бодох л асуудал. Эерэг гэж нэрлэж болох олон зүйл байгааг ойлгож байна. Гэхдээ л бодит байдал дээр үнэлэхэд учир дутагдалтай. Би саяхан Тайванийн Үндэсний Улс төрийн их сургуульд зочин судлаачаар ажиллаад ирлээ. Мэргэжил нэгт нөхөдтэйгөө янз бүрийн сэдвээр санал солилцсон. Хэрвээ тэдний хэлж байгааг ганц үгээр илэрхийлээч гэвэл манай гадаад бодлого үнэхээр амжилттай хэрэгжиж байгаа. Алдаж, оносон зүйл багагүй боловч дэвшил цөөнгүй байна. Өнгөрсөн бүх л цаг үед манай хүрээлэнгийн судлаач эрдэмтдийн бичиж туурвисан, хийж гүйцэтгэсэн цөөнгүй тооны судалгааны өгүүлэл, ном, хурлын эмхтгэл бий.

-Ерөнхийлөгчийн хувьд ШХАБ-д нэгдвэл гишүүн найман оронтой нь харилцааны нэн таатай орчин бүрдэхийн зэрэгцээ бүс нутгийн дэд бүтцэд холбох асуудал бодит ажил хэрэг болно гэж үр өгөөжийг нь тодорхойлоод байна л даа. Ер нь гурван улсын эдийн засгийн коридор, транзит тээврийн асуудал ШХАБ-д элссэнээр түргэсэх юм уу?

-Хувь судлаачийн хувьд би тэгж харахгүй байна. Төрийн тэргүүн, түүний институцийн зүгээс бодлого боловсруулагч бусад субъекттэйгээ харилцан ойлголцсоны хүрээнд ийм мэдэгдэл гаргасан гэдэгт итгэлтэй байна. Тэрнээс хэн нэгэн хувь хүн НҮБ-ын индэр дээрээс гадныхан байтугай өөрийн талынхан цочирдом мэдээлэл хийдгийн нэг жишээ биш байх гэж найдаж байна. Манай хувьд энэ байгууллагын гишүүд нь хэд, ямар улсууд байхаасаа илүүтэйгээр “мөнхийн” хоёр хөрштэйгөө хамтын ажиллагаагаа яаж хөгжүүлж, хадгалж үлдэх нь л чухал шүү дээ. Бидэнд тулгарсан асуудал нэг байгууллагын гишүүнчлэлийн хэмжээнд шийдэгдчихдэг бол асуудал амар байж магадгүй. Манай байгууллагад гишүүнчлэлгүй учраас ингээд болохгүй, хөгжихгүй байна гэхээсээ илүүгээр манайхаас өөрөөс нь шалтгаалсан зүйл их байх шиг харагддаг.

Таны асуусан хоёр төслийн хувьд ШХАБ-ын гишүүнчлэлээс илүүтэйгээр манай талын идэвх санаа-чилгаас шалтгаалсан зүйл илүү байгаа болов уу. Хамгийн ойрхны жишээ гэвэл Замын Үүд-Эрээний хил дамнасан эдийн засгийн чөлөөт бүсийн асуудал гээд зөндөө байна л даа. Биднээс шалтгаалсан олон асуудал байх шиг.

-Өнгөрсөн жил ШХАБ Энэтхэг, Пакистан хоёрыг эгнээндээ нэгтгэсэн. Ер нь энэ хоёр улс ШХАБ-д элссэний том өөрчлөлт, үр дүн төдийлөн харагдахгүй байх шиг?

-Яг тэгж шууд хэлж болохгүй байх. Аливаа зүй-лийн эцсийн үр дүнг цаг хугацаа л харуулна. Богино хугацаанд гэхээсээ илүүгээр ирээдүйдээ ашигтай гэж бодож гаргасан тухайн улсын шийдвэр биз. Зарим нэг хүмүүсийн хэлээд байгаа шиг энэ хоёр улсын өмнө гишүүнээр элсэх боломж байсаар байтал бид хугацаа алдлаа, амжсан бол илүү нэр төрийн хэрэг байх байлаа гэдэгтэй миний хувьд санал нийлэхгүй байна. Энэ байгууллага хичнээн өргөжиж, тэллээ гээд манай эдийн засаг, хөгжилд хоёр хөршөөс илүү жин дарна гэж байхгүй. Шударгаар хэлэхэд бид элсээгүйдээ алдсаныг тоон үзүүлэлтээр илэрхийлье гэвэл бас л хэцүү санагдах юм.

-Хэрэв ШХАБ-д элсвэл манай улсын эдийн засаг өсөх үү?

-За даа, шууд утгаараа тийм, үгүй гэж хариулах боломжгүй. Олон талаар өсөх боломж байгааг бол үгүйсгэхгүй. Хоёр хөршийн маань эхлүүлсэн Евроазийн эдийн засгийн нийгэмлэг, Бүс ба зам санаачилгад л өөрсдийн дуу хоолойгоо оруулаад хамтраад яваад л том ахиц гарахаар зүйл олон байж болохоор харагдах юм. Саяхан нэг ТВ-ийн нэвтрүүлгээр гадаад харилцааны байгууллагад насаараа ажилласан дипломатчийн 14 жилийн хугацаанд хурал зөвлөгөөнд нь суух гэж төсвийн мөнгийг ашиггүй үрсээр ирлээ гэдгийг онцолж байна лээ. Би бодохдоо, харин ч гишүүнээр элсчихвэл жилийн татвар, гишүүн улсуудын бусад сайд нарын уулзалтад оролцоно гээд бүр ч их зардал гарахаар санагдах юм.

Энэ бүхэн жижиг асуудал байх, хамгийн гол нь бидэнд ямар ашиг гарах вэ гэдгээ л илүү харсан шийдвэр гаргаасай. Гадаад харилцаа, бодлогын салбарт эргэж буцсан шийдвэр гаргаснаас “Долоо хэмжиж нэг огтолсон” нь дээр биз дээ.

-Ингэхэд өмнө яагаад манай улс ШХАБ-д гишүүнээр элсээгүй өдий хүрсэн юм бэ?

-Илүү прагматик талаасаа харвал бидэнд ашигтай юу, цаг нь болсон уу л гэдэг талаас өөрсдийн байр сууриа илэрхийлсээр ирсэн бодож байна. Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдоржийн санаачилсан “Байнга төвийг сахих тухай” хуулийн төсөл хэсэгтээ л анхаарлын төвд байлаа. Зарим судлаачид энэ хуулийн үзэл санааг иймэрхүү шахалтаас эвтэйхэн бултах арга зам байж болох талаар тэмдэглэсэн нь бий.

-Ер нь манай улсын хувьд ШХАБ-ын гишүүн орон болсноор ОХУ, БНХАУ гэсэн хоёр том гүрний бодлогыг үг дуугүй биелүүлдэг болно гэсэн болгоомжлол байсан уу. ШХАБ-д элссэн тохиолдолд гуравдагч хөршийн маань бодлогод нөлөөлөх үү?

-Айх, болгоомжлолоос илүүтэй бодит нөхцөл байдлыг үнэлсний үндсэн дээр л өнөөг хүрсэн болов уу. Байгууллагын үндсэн баримт бичгүүддээ гишүүн улсуудын дотоод хэрэгт хөндлөнгөөс шууд оролцохгүй гэсэн үндсэн зарчмаа тодорхойлсон байгууллагын хувьд тиймэрхүү хэт туйлширсан дарамт ирэхгүй байх. Түүхэн уламжлалаа харвал 100 гаруй жилийн түүхтэй “гуравдагч хөрш”-ийн бодлогод маань айхтар нөлөөлөхгүй ч гэлээ, олон улсын харилцааны түвшинд болгоомжлол гэх үү, хардлага төрүүлэхийг харин үгүйсгэхгүй. Энгийнээр хэлэхэд гишүүн боллоо гэсэн манай гадаад бодлогод нөлөөлөх хэмжээнд бодлогын өөрчлөлт авчрахгүй.

-Манай судлаачид ШХАБ-д элсэх цаг арай болоогүй гэсэн байр суурьтай юм байна.Тэгвэл элсэхэд тохиромжтой хугацаа нь хэзээ байж болох вэ?

-Судлаачид болгон өөр, өөрийн гэсэн бодолтой байгаа байх. “Өөх ч биш, булчирхай ч биш” одоогийн байр сууриа өөрчлөөд илүү чадварлаг, зарим нэг талаар “зальжин” ч гэхээр ашигтай хувилбар дэвшүүлэн хамтран ажиллах нь буруу биш байж болох юм. Хэн нэгний нөмөр нөөлгийг эрэлхийлэхээргүй болж, олон улсын тавцанд өөрийн гэсэн байр суурь эзэлсэн үедээ манайхан шахагдаж биш, өөрсдөө гүйж очиж хамтын ажиллагааны үр шимээс хүртэх цаг хол биш байгаа гэдэгт итгэж байна.