Month: February 2018

Эрчим хүчний сайд Ц.Даваасүрэн, Таван толгойн Цахилгаан станцын төслийн нэгжийн захирал Д.Батбилэг нар өчигдөр сэтгүүлчдэд мэдээлэл хийлээ. Эрчим хүчний сайд Ц.Даваасүрэнгийн хэлснээр “Оюу толгойн цахилгаан станц барих гэрээг цуцлав” гэдэг ор үндэслэлгүй мэдээлэл явж байна гэлээ.

Ц.Даваасүрэн сайд “Рио Тинто болон Оюу толгой компанийн зүгээс Таван толгойн цахилгаан станцыг баригдахгүй боллоо гэж яриагүй юм билээ. Хөрөнгө оруулалтын гэрээний 7.3-т “Хөрөнгө оруулагч нь үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагаа эхэлснээс хойш дөрвөн жилийн дотор Оюу толгой төслийн эрчим хүчний нийт хэрэгцээгээ Монгол Улсын нутаг дэвсгэр дэх дор дурдсан буюу түүнээс дээш эх үүсвэрээс сонгон хангана” гэсэн байгаа. Нэгдүгээрт, хөрөнгө оруулагчийн санхүүжүүлсэн эсхүл барьсан, нүүрсээр ажиллах цахилгаан станц өөрөөр хэлбэл Туркиз Хилл Ресурс, Оюу толгой компани өөрсдөө станц барьсан бол гэсэн үг. Хоёрдугаарт, гуравдагч этгээдийн санхүүжүүлсэн эсхүл барьсан, нүүрсээр ажилладаг цахилгаан станц. Гуравдугаарт, Монгол Улсын цахилгаан эрчим хүчний сүлжээ. Дөрвөн жилийн дотор үйл ажиллагаа эхлэхээс өмнө буюу 2017 оны долдугаар сараас эхлэн Оюу толгой Монголоос эрчим хүчээ авах ёстой байсан. Гэтэл 2018 он гарчихаад байхад одоо болтол эрчим хүчээ аваагүй байна. Энэ нь хууль зөрчсөн гэрээнээс болоод аваагүй. Өмнөд бүсийн эрчим хүчний салбарт хамтран ажиллах гэрээ гэж бий. Оюу толгойн хөрөнгө оруулалтын гэрээ Их хурлаар орж батлагдсан. Тиймээс аливаа заалтыг өөрчлөхдөө Их хурлаар оруулж заавал танилцуулах ёстой. Гэтэл Өмнөд бүсийн эрчим хүчний салбарт хамтран ажиллах гэрээний 7.3-т дөрвөн жилийн дотор эрчим хүчээ Монголоос авна гэдэг заалтыг энэ гэрээгээр түдгэлзүүлсэн. Ингэж хууль зөрчсөн гэрээг бид хүчингүй болгосон. Бидний цуцалсан гэрээнд хугацаа байхгүй. Магадгүй энэ төсөл дуустал хөрөнгө оруулалтын гэрээний 7.3-т байсан Монголоос эрчим хүчээ авна гэдэг заалтыг түдгэлзүүлсэн байсан юм.

“Өмнөд бүсийн Эрчим хүчний салбарт хамтран ажиллах” гэрээ цуцлагдсанаар тоолуур эргэж эхэлсэн. Дөрвөн жилийн дотор Монголоос эрчим хүчээ авах болсон. Тиймээс бүх хувилбаруудаа судалж үзнэ. Хөрөнгө оруулагчдын зүгээс Таван толгойн цахилгаан станц баригдахгүй гэж огт яриагүй юм билээ” гэдгийг онцолж байсан юм. Асуудлын гол нь тухайн үeийн Засгийн газар 2014 оны наймдугаар сарын 14-нд байгуулсан “Өмнөд бүсийн Эрчим хүчний салбарт хамтран ажиллах” гэрээг хууль бусаар байгуулж, Монголоос эрчим хүч авах үүргээ заавал биелүүлэх шаардлагагүй гэдгийг Засгийн газар хүлээн зөвшөөрчихсөн. Хөрөнгө оруулалтын гэрээг УИХ баталсан учир нэмэлт оруулахад ч УИХ-аар хэлэлцүүлээгүй энэ гэрээг байгуулсан. Ингэснээр Оюу Толгой компани эрчим хүчээ БНХАУ-аас импортолж, түүний хөлсөнд жилд 160 сая ам.доллар зарцуулж байсан. Тийм учраас Монголын талд ашиггүй, хууль бусаар зурагдсан энэ гэрээг цуцлах саналыг Засгийн газар хөрөнгө оруулагч талд илгээсэн гэдгийг онцолж байлаа.

Таван толгойн Цахилгаан станцын төслийн нэгжийн захирал Д.Батбилэг “ТЭЗҮ хийгдсэн. Цахилгаан станцын барилгын үйл ажиллагаа эхлэхэд бэлэн болсон. Хөрөнгө оруулагч болон Рио Тинтогийн Оюу толгой компани батлан даалт өгөх юм бол долдугаар сараас эхлэх боломжтой” гэсэн юм.

Ийнхүү мэдээлэл хийсний дараа сэтгүүлчдийн асуултад хариулт өглөө.

-Засгийн газар энэ гэрээг хүчингүй болгосноор шууд хүчин төгөлдөр хэрэгжих үү. Нөгөө талаас хүлээн зөвшөөрөхгүй байх боломжтой юу?

-Засгийн газар шийдвэр гаргаснаас хойш гэрээ шууд хүчингүй болж байгаа. Хамтран ажиллах гэрээний 1.3-т Эрчим хүчний хамтран ажиллах гэрээ байгуулагдахаас өмнө хэдийд ч аль нэг тал нь нөгөө талдаа төслийн оролцоог цуцлах мэдэгдэл өгөх замаар “Таван толгой цахилгаан станц” төсөл дэх оролцоог цуцалж болно гэсэн заалт бий. Ийм нэг жүжиг л хийчихсэн байгаа юм л даа.

-Ийм гэрээ байгуулсныг Засгийн газар хэзээ мэдсэн бэ?

-Өнгөрсөн намар мэдсэн. Бүх төслийн үйл ажиллагаатай танилцаад Таван толгой төсөл явахгүй нь ээ гэдэг зүйл ярьсан. Гэтэл энэ гэрээ гарч ирсэн. Дөрвөн жилийн дотор эрчим хүч авна гэсэн заалт түдгэлзсэн байсан учраас үүнийг цуцалж байгаа юм.

Энэ гэрээ хүчин төгөлдөр байгаа нөхцөлд “Оюу толгой” ХХК заавал Монголоос эрчим хүч авах шаардлагагүй болж байгаа юм. Тиймээс Засгийн газар цуцлах шийдвэр гаргасан.

-Энэ гэрээг байгуулах ямар шаардлага үндэслэл байсан юм бол?

-Би гэрээ байгуулаагүй учраас сайн мэдэхгүй байна. Ямар ч гэсэн Монголд ашиггүй гэрээ хийгдсэн гэдгийг мэдэж л цуцалсан.

-“Оюу толгой” компаниас гаргасан мэдэгдэлд уурхайн талбайд цахилгаан станц барих сонирхолтой байгаа гэдгээ илэрхийлсэн байсан?

-Ер нь бол станц барих гурван хувилбар бий. Өөрсдөө барих, Таван толгойн уурхай дээр барих эсвэл “Таван толгой цахилгаан станц” төслийг авч хэрэгжүүлэх гэсэн хувилбарууд бий. Энэ гурван хувилбараас аль нэгийг нь сонгох үүргийг Хөрөнгө оруулалтын гэрээгээр хүлээсэн. Монголоос авч байвал хувийн, хувьсгалын аль нь ч байсан боломжтой хувилбар.

-Засгийн газар болон Оюу толгойн компанийн хооронд хийсэн хөрөнгө оруулалтын гэрээгээр Оюу толгой эрчим хүчээ дотоодоос ямар гурван хувилбарыг санал болгож байгаа вэ?

-Гурван хувилбараас сонгох эрх нь “Оюу толгой” ХХК-д байгаа. Гэхдээ хөрөнгө оруулалтын гэрээнд заасан Монголоос эрчим хүч авах заалт үйлчилж эхэлсэн. Тиймээс дөрвөн жилийн дотор өөрсдөө барьж, хангана гэдэг бол цаг хугацааны хувьд маш шахуу. Гэтэл Таван толгой цахилгаан станц төсөл өөрөө ТЭЗҮ нь бэлэн болсон, ажил эхлүүлэхэд бүрэн боломжтой хувилбар байгаа. Рио Тинто компанийн зүгээс өнөөдрийн байдлаар Таван толгой цахилгаан станц төслөөс ямар нэг байдлаар татгалзаагүй, хамтраад ажиллаж байгаа. Үнийн хэлэлцээ болон батлан даалтын хэлэлцээг хийгээд явж байгаа. Энэ төсөл бол хамгийн ашигтай төсөл. Одоо БНХАУ-аас 200 сая ам.долларын эрчим хүч авахаар байгаа.

-Таван толгой цахилгаан станц эсвэл Оюу толгой өөрсдөө станц барих гэх мэт хувилбаруудын алийг нь ч сонгосон ирэх дөрвөн жил БНХАУ-аас эрчим хүчээ авахаар болж байгаа юм байна?

-Монголд байгаа эрчим хүчний нөөцөөр хангах боломжгүй учраас дотоодын эх үүсвэртэй болтлоо БНХАУ-аас авсаар л байна. Дөрвөн жилийн дотор Рио Тинто өөрөө сонголтоо хийнэ. Харин дөрвөн жилийн дараа бол Монголоос л эрчим хүчээ авахаа өөр аргагүй.

-Хэрэв дөрвөн жилийн дараа Оюу толгой энэ гурван хувилбарыг ашиглаагүй бол ямар хариуцлага хүлээх вэ?

-Хөрөнгө оруулалтын гэрээний үүргийг хүлээхгүй бол гэрээ цуцлагдана. Тиймээс ийм асуудал гаргахгүй гэж бодож байна. Хөрөнгө оруулалтын гэрээнд өөрчлөлт оруулах эрх Засгийн газарт байхгүй байсан учраас энэ асуудлаар хариуцлага тооцох боломжтой.

-Энэ гэрээ гэмт хэрэг юм биш үү?

-Нэг талаараа тийм.

-Гэрээ хийсэн этгээдүүдэд хуулийн хариуцлага хүлээлгэх асуудлыг хөндөх үү. Цаашид хариуцлагын асуудлыг ярих уу?

-Хөрөнгө оруулалтын гэрээнд өөрчлөлт оруулахаар бол УИХ-аар хэлэлцэх ёстой. Өмнөд бүсийн эрчим хүчний салбарт хамтран ажиллах гэрээг УИХ-аар хэлэлцүүлээгүй. Төрийн эрх мэдлийг хууль бусаар ашигласан гэдгээр үүнийг шалгах үндэслэл байгаа.

Энэ гэрээг “Таван толгой цахилгаан станц” төслийн удирдлагууд Засгийн газрын хуралдаанд оруулсан байсан. Тэгэхээр бүгд мэдэж байсан. Ганц энэ гэрээ ч биш Дубайн гэрээг ч гэсэн УИХ-аар оруулаагүй. Хариуцлага хүлээх ёстой. Хариуцлага хүлээлгэхгүй юм бол энэ мэт зүйл гарсаар байна. Засгийн газар нь улс оронд ашиггүй хувилбарууд гаргаад яваад байж болохгүй. Бид тодорхой асуудлыг тавина. Гэрээ яагаад байгуулагдсан талаар холбогдох байгууллагуудад нь асуудлыг тавина.

-Баталгаа нь хэд орчим байх вэ. Өмнөх нь консорциум гээд явсан шүү дээ?

Таван толгойн Цахилгаан станцын төслийн нэгжийн захирал Д.Батбилэг: -Засгийн газар 2016 оны зургадугаар сарын 28-ны өдөр Хөрөнгө оруулалтын гэрээг Монголын талаас Эм Си Эс компани, гадны хөрөнгө оруулагч болох Японы Марубени компанитай гэрээлсэн. Уг гэрээгээр өмнийн бүсийн Таван толгой ордыг түшиглэн 450 мВт-ын хүчин чадалтай нүүрсний цахилгаан станц барих ёстой. Хугацаа нь дөрвөн жилийн дотор багтаан барих. 2018 онд ажил нь эхэлбэл 2022 он гэхэд станцыг барьж дуусгах ёстой. Станцын өөрийн өртөг одоогийн тооцоолж байгаагаар нэг тэрбум ам.доллар. Энэ хөрөнгийн баталгааг худалдан авагч болох Рио Тинто компани гаргаж өгөх ёстой. Хамтарсан консорциум хөрөнгө оруулагч талтай хэлэлцээр хийж байгаа. Японы болон БНСУ-ын банкууд зээл өгөхөд бэлэн гэдгээ мэдэгдсэн. Өмнө нь 30 жилийн хугацаанд нэг тэрбум ам.долларын батлан даалт гаргана гэж байснаа 15 жилийн хугацаанд зээлийн баталгаа гаргуулахаар Рио Тинто компанид санал тавиад хэлэлцээр хийгдээд явж байна. Үнийн тухайд Өмнөд Монголын цахилгаан эрчим хүчний компаниас авч буй үнээс харьцангуй хямд үнээр авна.

Таван толгой ордын нүүрсийг ашиглан эрчим хүч үйлдвэрлэснээрээ манай улсад татвар болон ажиллах хүчний давуу талтай. Үйлдвэр 30-40 жил тогтвортой үйл ажиллагаа явуулах учраас ганц Оюу толгой гэлтгүй Цагаан суваргаас эхлээд өмнийн бүсэд бүтээн байгуулалт хийхэд эрчим хүчээр хангах бүрэн боломжтой. Улмаар илүүдэл эрчим хүчээ төвийн эрчим хүчинд нийлүүлэх боломж бий.

Э.ЭНХ

АНУ дахь Монгол Соёлын Төвөөс Монгол улсын Элчин Сайдын Яамтай хамтран зохион байгуулдаг “Олон улсын Монгол Судлалын Бага Хурал” 2 сарын 9-10-ны өдрүүдэд ЭСЯ болон Конгрессын Номын Сангийн байрнаа амжилттай болж өнгөрлөө. Хурлыг Монгол Соёлын Төвийн Ю-Түүб суваг шууд дамжуулан үзүүлснээс гадна Монгол Улсаас Монголын үндэсний олон нийтийн телевиз, ТВ-5, ЮМОН ТВ сурвалжилсан, харин тогтмол хэвлэлүүдээс “Өдрийн сонин” дэлгэрэнгүй сурвалжилсныг та бүхэнд хүргэж байна.

САЙДГҮЙ БОЛОВЧ СААДГҮЙ ХУРАЛ

Монгол Соёлын Төвөөс өнгөрсөн 11 жилийн туршид гурван элчин сайдтай нягт хамтран ажиллаж, эрдэм шинжилгээний хурлаа амжилттай зохион байгуулсаар ирсэн юм. Анх Р.Болд элчин сайдын үед эхэлсэн энэ хурал Х. Бэхбат, Б. Алтангэрэл сайд нарын үед улам өргөжин, цар хүрээгээ тэлсэн түүхтэй. Харин энэ удаад хурлын товыг зарлаж, илтгэл авах зарыг гаргасан Есдүгээр сараас эхлээд хурлыг дуустал Монгол улсаас Элчин сайд томилогдон ирсэнгүй. Гэвч хурал саадгүй, амжилттай болж өнгөрсний учир нь, элчин зөвлөх Б.Болд үүргээ маш сайн гүйцэтгэсэн, мөн Монгол Соёлын Төв, Элчин Сайдын Яамны хамт олон хамтран ажилласаар дадсан, ажлаа хамтдаа хийж сурсных юм. Энэ хурал төрийн ба төрийн бус байгууллагын хамтын ажиллагааны үлгэр жишээ хэмээн яригддаг билээ.Ингээд Хоёрдугаар сарын 9-ний өглөө Элчин зөвлөх Б. Болд, МСТ-ийн тэргүүн М. Саруул-Эрдэнэ нар үг хэлснээр хурал эхэллээ.

АДИДАСТАЙ, АДУУНЫ СОЁЛТОЙ АРХЕОЛОГИЙН САЛБАР

Анхны илтгэлийг Пеннсилваниагийн их сургуулийн Археологийн музейн судлаач Кристен Пийрсон тавилаа. Кристен Пийрсон археологийн ертөнцөд үнэхээр эмэгтэй хүний уран нарийн, чимхлүүр, утас нэхмэлийн зангилаа бүрийг судалсан ажил оруулж ирж байгаа нь олзуурхууштай. Юу гэвэл тэрбээр 2016 онд Ховд аймгийн Үзүүр гялаанаас олдсон дурсгалуудыг оёдол нэхмэлийнх нь талаас задлан шинжилсэн байна. Үзүүр гялааны олдвор дэлхий нийтэд “Эртний Адидас” нэрээр алдаршсаныг хүн бүр мэднэ. Пийрсон тэрхүү гутал болоод бусад хувцас хунар, ялангуяа мөрөвчтэй өмдний ур хийцийг нэн нарийн авч үзжээ. Ингээд нүүдэлчдийн хувцсаа урлах ухаан нь суурин иргэншилт түмний оёх нэхэх технологиос юугаараа ялгаатай байсныг тодруулсан байна. Ямар ч байсан олон зуун жилийн тэртээ анхны өмдийг Төв Азийн нүүдэлчид морь унахын тулд сэдэж байсан бол түүнийгээ улам боловсронгуй болгон мөрөвчтэй болгосон баримт Монгол нутгаас олдоод байгаа ажээ.

Монголын Үндэсний музейн Судалгааны албаны захирал, доктор Жамсранжавын Баярсайхан Монголд адууг гэршүүлсэн түүх, түүний материаллаг баримтын талаар илтгэв. Буган чулууг судалсан Монгол-Америкийн хамтарсан экспедицийн судалгаагаар Монгол нутагт лавтайяа 3200 жилийн тэртээ адууг аль хэдийн гэршүүлсэн, тэргэнд хөллөсөн байсан баримт олджээ. Эртний хадны сүг зурагт дөрөө бүхий эмээлийг дүрсэлсэн байгаа нь нэн сонирхолтой баримт бөгөөд өдгөөг хүртэл олдоод буй метал дөрөөнөөс бүр эрт, талын нүүдэлчид органик материалаар хийсэн дөрөө хэрэглэж байсан нь тодорхой хэмээн судлаач дүгнэж байна. Мөн тэрбээр буган чулуун дээрх адууны дүрслэл, Пазырыкийн хүний шивээс, Скифийн дурсгалууд дахь амьтны зураг зэргийг харьцуулан үзээд аль соёл хаанаас хаа хүртэл нүүдэллэсэн, хаана эдгээр соёл мөргөлдсөн, аль нь алиндаа нөлөөлсөн зэрэг шинжлэх ухааны томоохон дүгнэлтүүдийг хийснээ тайлагналаа.

Хурлын эрдэмлэг чанарыг улам сайжруулахын тулд ахмад туршлагатай эрдэмтдийг “хэлэлцэгч”-ээр ажиллахыг хүссэн нь үр дүнтэй боллоо. Тухайлбал, Смитсонианы хүрээлэнгийн Арктик судлалын төвийн захирал, ахмад судлаач Уиллиамм Фитцхью Археологийн салбар хуралдааны хэлэлцэгчээр ажилласнаар, илтгэлүүдийг урьдчилан уншиж, судлаачдад үнэтэй зөвлөгөө өгсөн юм.

АР ӨВӨР МОНГОЛ ЯАГААД НИЙЛЖ ЧАДААГҮЙГ НЯГТЛАН СУДАЛСАН УДААХ САЛБАР ХУРАЛДААН

Энэ өдрийн Хоёрдугаар салбар хуралдаанаар Дэлхийн 2-р дайны дараах Өвөр Монголын талаар судлаачид саналаа солилцов. Эхний илтгэгч Боржигин овогт Орчилан Өвөр Монголд 1945-1947 онд үүсэн идэвхтэй ажиллаж байсан Залуучуудын хоёр эвлэлийн тухай ярилаа. Тухайлбал, Японы эзлэн түрэмгийлэл дууссаны дараа нутгийн зүүн хэсэг буюу Хянган аймагт Өвөр Монголын Залуучуудын Эвлэл байгуулагдсан бол мөн тэр үед Баруун болон Төвийн нутаг буюу Шилийн гол, Улаанцавын орчмыг хамарсан Монголын Хувьсгалт Залуучуудын Нам буй болжээ. Пеннсилваниагийн их сургуулийн судлаач Орчилан энэ хоёр хөдөлгөөний ялгаатай болон адил тал, хоорондын харилцаа, БНМАУ-тай нэгдэх гэсэн оролдлогын талаар ярьсан юм. Хоёр хөдөлгөөнийхөн хоёул БНМАУ-тай нэгдэхийг зорилгоо болгон, 1945 оны Наймдугаар сарын 25-нд Хувсгалт Залуучуудын Намын төлөөлөгч Дэлгэрцогт нар, мөн оны Аравдугаар сарын 20-ны өдөр Өвөр Монголын Залуучуудын Эвлэлийн Буянмандах, Хафэнгга, Начиншонхор, Эрдэнэтогтох тэргүүтэй 10 хүн Улаанбаатар хотноо ирж, Өвөр Монголыг БНМАУ-д нэгтгэх хүсэлтээ тавьж байжээ.

Корнеллийн их сургуулийн докторант Анран Ванг Хятадын Коммунист Намаас 1945-1949 онд Өвөр Монголын талаар хэрэгжүүлсэн бодлогын талаар илтгэв. Тэрбээр ХКН ямар шат дараатай бодлого явуулсны дүнд Нармай Монгол үзлийг зогсоож, Өвөр Монголыг Хятадад бүрэн нэгтгэж чадсан тухай ярьсан юм. Үүнд хамгийн гол нөлөөлж, Өвөр Монголын сэхээтнүүдийн тусгаар Монголтой нийлэх гэсэн оролдлогыг няцаасан хүч нь Москва байсан аж. Ер нь Өвөр Монголыг буулгаж авах явцыг Анран Ванг гурван шаттай байсан хэмээгээд үүнд нэгд, Москвагийн зүгээс Дэвангийн засгийг БНМАУ-тай нэгтгэх бүх оролдлогыг няцааж, Хятадтай хамтрахаас аргагүй байдалд оруулсан, хоёрт, ХКН-аас Өвөр Монголд өөртөө засах өндөр хэмжээний эрх олгож, Хятадтай Холбооны улс маягаар оршино хэмээн амлаж, нөлөөгөө бэхжүүлж авсан, гуравт, нэгэнт нөлөөгөө бэхжүүлэн авсан хойноо өмнөх амлалтаа үл ойшоон, нэрийн төдий автономи болгосон хэмээн дүгнэв.

Пеннсилваниагийн их сургуулийн судлаач Дашдоржийн Дотно 1950-иад оны үед Өвөр Монголд хэрэгжүүлсэн газрын шинэчлэлийн талаарх судалгаагаа танилцууллаа. ХКН бүрэн эрхээ тогтоож авсны дараагаас буюу Хоёрдугаар таван жилийн төлөвлөгөөнөөс өмнө газрын эзэмшил, бэлчээрийн хуваарилалт зэргийг ихэд өөрчилсөн бөгөөд энэ нь нутгийн ард олонд хэрхэн нөлөөлсөн талаар Дотно ярьсан юм. Үндэстний оршин байх гэдэг ухагдахуун газар эзэмшилтэй нягт холбоотой ажээ. Мал болон бэлчээр нутгийг хамтралжуулах, хувь хүн, айл өрхөөс салгана гэдэг үндэсний ухамсрыг доройтуулдаг нэгэн шалтгаан болдгийг түүний илтгэлээс тодорхой харж болохоор байв.

ТӨРСӨН ӨДӨР

Эхний өдрийн хуралдааны үеэр нэгэн сонирхолтой үйл явдал тохиов. Пенсилваниагийн их сургуулийн профессор Кристофер Этвүүд энэхүү хурлын хамгийн идэвхтэй оролцогчдын нэг, залуу судлаачдад байнга зөвлөгөө үг, шинэ санаа оноог харамгүй хэлсээр ирсэн судлаач билээ. Энэ жил тэрбээр өөрөө илтгэлгүй байсан боловч Филаделфи хотоос хэрэг болгон хүрэлцэн ирж, хоёр ч хуралдааныг даргалсан юм. 2 сарын 9-ний өдөр түүний төрсөн өдөр байлаа. Монгол Соёлын Төвөөс тусгай бялуу бэлдэн, хурлын оролцогчид төрсөн өдрийн дуу дуулан гардуулсанд, санаанд оромгүй сайхан бэлэг боллоо хэмээн бэлгэшээн баярласан билээ.

КОНГРЕССЫН НОМЫН САНД ҮРГЭЛЖИЛСЭН ХУРАЛДААН БУЮУ ХӨВСГӨЛ НУУРЫГ ХЭРХЭН ХАМГААЛАХ ВЭ?

Монгол Соёлын Төвийн Монгол судлалын бага хурлын түлхүүр илтгэлийг дэлхийн хамгийн том номын сан болох Конгрессын Номын Санд хэлэлцдэг болсоор гурван жилийн нүүрийг үзэж байна. Энэ нь АНУ-ын хууль тогтоох байгууллагын албан тушаалтнуудын анхаарлыг Монгол судлалд, ерөөс Монгол улсад хандуулах давхар ач холбогдолтой юм. Энэ жилийн хувьд Конгрессын Номын Сангаас тус хуралд хамгийн хүндтэй танхим нь болох Клүгэгийн өргөөг гаргаж өгчээ. КНС дэх хуралдааныг нээж, тус номын сангийн Азийн салбарын захирал, доктор Шао үг хэллээ. Дараа нь элчин зөвлөх Б.Болд, Боловсрол Соёл хариуцсан нарийн бичгийн дарга А.Хулан нар Монгол Улсын Ерөнхийлөгч асан Цахиагийн Элбэгдоржийн албанаас Монгол судлалын 74 номыг Конгрессын Номын Санд хандивласныг гардуулан өглөө. Ц.Элбэгдорж Ерөнхийлөгчийн албан тушаалаа өгснөөсөө хойш ч ийнхүү Монгол судлалыг идэвхтэй дэмжин ажилласаар байгаа ажээ.

Ингээд Олон улсын Монгол судлалын XII бага хурлын түлхүүр илтгэлийг хэлэлцүүлэхээр Дрексэлийн их сургуулийн Байгалийн Шинжлэх Ухааны Академийн судлаач, доктор Клайд Гоулдэн, АНУ-ын Үндэсний Паркийн Үйлчилгээний Удирдах Зөвлөлийн гишүүн Роберт Макинтош нарыг урив. Хоёр судлаач Хөвсгөл нуурыг хамгаалахаар сүүлийн хорин жил хэрэгжүүлсэн төсөл, хийсэн судалгаагаа илтгэлээ. Бүхийл талаас нь нарийвчлан авч үзсэн судалгаа болсныг тоймловол, Хөвсгөл далайг байгалийн шинжлэх ухаан, хууль эрх зүй, усны чанар, цаг уурын өөрчлөлт, хур тунадас, загасчлахуй, дархан цаазат газрын менежмент, Монгол Улсын тогтоосон стандарт, бохирын суваг, усан тээвэр, нуурын эрэг дагуух зам гэх мэт олон талаас нь судлаад, ямар аюул учирч буйг шинжлэх ухааны үндэстэй гаргаж иржээ. Өдгөө гагцхүү манай төр засгаас л тэр судалгааг анхаарах цаг болсон мэт. Ганцхан жишээ дурдахад, улсаас тогтоосон стандартын дагуу бол нуурын эрэг орчимд жуулчны баазууд нэгнээсээ 1 километрийн зайд орших ёстой, ил задгай жорлон байж болохгүй юм байна. Гэтэл хиймэл дагуулын нарийчвлалтай зургаар бол шавсан олон жуулчны баазууд хоорондоо 0,27 км зайтай, модон жорлон бол үй түмээрээ багшрах аж. Ийм тохиолдолд нуурын усыг хамгаалах тухай ярилтгүй гэнэ. Төсөл хэрэгжүүлэгчид энэ байдлыг одоо шууд засах боломжгүй тул одооноос эхлэн залуу үеийнхэнд байгаль-экологийн боловсрол олгож эхэлсэн байна. Байгальдаа ээлтэй ханддаг бүхэл бүтэн үе гарч ирж байж л энэ бүх асуудал арилна гэнэ. 75 жилийн өмнө АНУ-д яг ийм байдалтай байсан, залуучуудад экологи, байгалийн тухай хичээл орж эхэлснээр тавиад жилийн хугацаанд огт өөр болсон, хэн ч Үндэсний дархан цаазтай газраа хог хаядаггүй болсон тухай хоёр судлаач ярьж байлаа.

Дараа нь Конгрессын Номын Сангийн Монгол- Төвөд номын мэргэжилтэн Сюзан Майнхайт тус номын сан дахь Монгол номын хөмрөгийг танилцуулаад, жишээ болгон зөвхөн Хөвсгөл нуур гэсэн үгээр хайлт хийхэд ямар ямар хэлээр хэдэн ном гарч ирж буйг сонирхуулав. Үүний дараа зочдыг Азийн уншлагын танхимд урьж, Монгол номоор үзэсгэлэн гаргаснаа сонирхууллаа.

Үүгээр эхний өдрийн хуралдаан өндөрлөв.

Үргэлжлэл бий.

“Өдрийн сонин”-ы Вашингтон хот дахь тусгай сурвалжлагч Мягмарын Саруул-Эрдэнэ

Сар шинийн баяр амралтын өдрүүдэд Хууль сахиулахын их сургуулийн 700 сонсогч цагдаагийн байгууллагад нэмэгдлээр үүрэг гүйцэтгэсэн. Энэ үеэр тус сургуулийн Цагдаагийн сургуулийн 326 дугаар дамжааны сонсогч О.Энхбилгүүн эрэн сурвалжлагдаж байсан этгээдийг барьжээ.

-Үүрэг гүйцэтгэх үедээ эрэн сурвалжлагдаж байсан этгээдийг барьж, холбогдох газарт нь хүлээлгэж өгсөн гэсэн. Энэ талаар тодруулахгүй юу?

-Би баяр амралтын өдрүүдэд Баянзүрх дүүргийн цагдаагийн II хэлтэст хэв журмын үүрэг гүйцэтгэсэн. Энэ үеэр тус дүүргийнVII хорооны нутаг дэвсгэрт “Сансар” зочид буудлын ойр орчимд үүрэг гүйцэтгэж, зочид буудлыг шалгасан. Тэнд 46 настай, сэжиг бүхийиргэн байсныг олж тогтоосон. Тэрбээр Сонгинохайрхан дүүргийн цагдаагийн I хэлтэст эрэн сурвалжлагдаж байсан юм билээ. Иймээс барьж, холбогдох газарт шуурхай хүлээлгэж өгсөн.

-Үүрэг гүйцэтгэх үед ихэвчлэн ямар хэрэг зөрчил гарсан бэ?

-Баярын өдрүүдэд манай сургуулиас 700 сонсогч, 27 алба хаагчид нэгдэж ажилласан. Нэг цагдаа хоёр сонсогчтой ажилласан юм. Тухайн үед дээрэм болон орон байрны хулгай түлхүү гардаг нь анзаарагдсан.

-Сүүлийн үед хулгай дээрэм их гарах болсон. Энэ нь юутай холбоотой юм бол?

-Баянзүрх дүүргийн цагдаагийн II хэлтсийн хариуцсан нутаг дэвсгэрт гэр хороолол түлхүү суурьшсан юм билээ. Монгол түмний уламжлалт сар шинийн баяр болж, иргэд гэрээ эзэнгүй орхиж явах хойгуур айлын үнэт эд зүйлийг хулгайлах тохиолдол их байсан. Ер нь аливаа үйлдэл тухайнхүний ухамсараас шалтгаалдаг гэж би боддог. Хүн үнэнчээр хөдөлмөрлөж, аливаа зүйлийг өөрийнхөө хүчээр бүтээж байж сайхан амьдардаг. Гэтэл зарим хүн тэр дундаа залуус энэ бүхэнд өнгөцхөн хандаж, хялбар аргаар мөнгө олох гэж буруу замд уруу татагдаж байгаа нь харамсалтай санагдсан. Энэ нь хулгай дээрмийн нэг шалтгаан болж байна. Ер нь аливаа сайн үйлийг хүн өөрөө бүтээдэг. Үүнийг залуус ухамсарлах хэрэгтэй юм.

-Цагдаа болох хүсэл эрмэлзлэлдээ хэзээнээс хөтлөгдөж эхэлсэн бэ…

-Би наймдугаар ангиасаа л цагдаа болно гэж өөрийгөө бэлдсэн. Тухайн үед аав, ээж зөвшөөрдөггүй байсан л даа. Монгол Улсын их сургуульд сурч байсан. Тэгсэн нэг л болж өгдөггүй. Аав, ээжтэйгээ зөвлөлдөж, Хууль сахиулахын их сургуулийн Цагдаагийн сургуульд шалгуулж, тэнцсэн. Ингээдминий мөрөөдөл биелэсэн. Харин одоо аав ээж маань миний эзэмшихээр суралцаж буй мэргэжлээр бахархах болсон. Сар шинийн баяраар үүрэг гүйцэтгэж байхад иргэд сонсогч нарыг “Баярын үеэр амраах хэрэгтэй” гэдгийг үгийг олон удаа хэлж байна лээ. Тэр үед би ирээдүйд Монгол төрийн цагдаа болох учраас Сар шинээр амрах шаардлагагүй. Иргэдийнхээ амар амгалан амьдралын төлөө зүтгэх хэрэгтэй шүү дээ гэж бодож байсан юм. Ихэнх хүмүүс л биднийг “Амраачих хэрэгтэй шүү дээ. Сайхан шинэлэх хэрэгтэй биз дээ” гэсэн нь тэр үедээ сайхан л сонсогдож байсан. Нэг талаараа энэ нь монголчууд цагдаа нарын ажлыг ойлгож, хүндэтгэдэг болсны илрэл гэж би ойлгосон. Миний сонгосон мэргэжил иргэдийн эрүүл мэнд, амь нас, амар амгаланг хамгаалах үүрэг хүлээдэг. Тиймээс би мэргэжлээрээ бахархдаг.

-Цагдаагийн алба хаагчид юун дээр түлхүү анхаарч, хэрхэн ажиллах ёстой гэж боддог вэ?

-Төрийн тусгай хамгаалалттай, төрийнхөө сүлдэнд тангараг өргөж, иргэдийнхээ аюулгүй байдлын төлөө ажиллахад бэлтгэгдэж буй учраас бид жилд хоёроос гурван удаа дадлага хийдэг. Дөрвөн жил дараалан олонтаа практик байгууллагаддадлагаждаг.Иймээс бид нар ажлын байран дээр гарахад багагүй туршлага хуримтлуулдаг. Энэ нь бидний бусдаас ялгарах онцлог. Учир нь мэдлэгээ илүү их бататгаж, мэргэжилдээ үнэнч байх, олон нийтийн итгэлийг олох зэрэг давуу талыг бий болгодог юм. Нэмэгдлээр үүрэг гүйцэтгэх хугацаандаа тэвчээртэй байх ёстой, аливаа зүйлд хүлээцтэй хандах ёстой юм байна гэдгийг ойлгож авсан. Цагдаагийн алба хаагч болоход хувь хүний төлөвшлийг эзэмшсэн байх хэрэгтэй, үе үеийн удирдлагуудтай уулзалтад орж байхад хүнээс үг сонсож сур, хатуу зовлон бэрхшээлд тэвчээртэй ханд гэдгийг олон удаа зөвлөж байсан. Эдгээрийг хэлж, зааж, сургаж, хэрэг илрүүлэхэд туршлагатай байх хэрэгтэй гэдгийг ухаарч ойлгуулсан. Би дунд сургуулиа төгсөөд зан төрхийн хувьд ихэмсэг байсан. Харин одоо сургууль, практик хоёр маань сайтар хосолж надад маш олон зүйлийг ухааруулсан. Хүмүүстэй нээлттэй харилцаж, хүнийг хүндлэх ёстой гэдгийг сайтар ойлгосон байна. Мөн хэрэг зөрчил гарахад бүлэг болж ажиллах ёстой, нийтийнхээ төлөө зүтгэх хэрэгтэй гэдгийг ухаарсан.

-Иргэдийн дунд цагдаагийн алба хаагчийг янз бүрээр л ярьдаг. Тухайлбал, цагдаа цагийн найз гэж ярих ч тохиолдол бий. Энэ тал дээр ямар бодолтой байна?

-Цагдаагийн алба хаагч ямар ч баяр болсон амарч, баярладаггүй. Сар шинийн баярын өдрүүдэд хамт ажилласан цагдаагийн алба хаагч ах маань намайг “Ахын дүү энэ албын ажлыг сонгосон л бол үнэнчээр үүргээ гүйцэтгэх хэрэгтэй шүү” гэсэн. Мөн “Гэр бүлийнхэндээ бага цаг гаргадаг. Ард иргэдийнхээ амар тайван амьдралын төлөө ажиллана” гэсэн. Үүнийг хэлж өгсөн нь надад сайхан санагдсан. Иргэд үнэн сэтгэлээсээ ажиллаж, хүний төлөө явдаг юм шүү гэдгийг ойлгох хэрэгтэй болов уу. Зарим иргэд цагдаа нар сайн ажиллаж байна гэж ярих болсон байна лээ.

-Ирээдүйд цагдаагийн алба хаагч болох дүү нартаа юу гэж зөвлөх вэ?

-Манай улс амар амгалан орны тоонд багтдаг. Хамтын хүчээр нийслэл хотоо сайхан болгох боломж бидэнд бий. Тухайлбал, гэр хороололд үнс болон бусад хог хаягдлаа хийдэг зориулалтын хэсгийг бий болгох хэрэгтэй. Ингээд тогтмол хаяж хэвшвэл нийслэл маань цэвэр, аюулгүй хот болно. 19-24 насны залуучууд хийж бүтээж, сурч боловсорч байх үедээ хэрэг, зөрчилд холбогдох тохиолдол олон байна. Залуу хүний хувьд үүнд эмзэглэдэг. Иймээс ирээдүйд гэрэлтэж, эх орноо авч явах ёстой залуучууд цаг заваа зөв боловсон өнгөрүүлж, үр бүтээлтэй, бусдаасаа зөв зүйлийг нь суралцаж, эх оронч байх хэрэгтэй. Мөн Эрүүл биед саруул ухаан оршино. Эрүүл мэндээ бодох хэрэгтэй.

Манай сургуульд шинээр элсэн суралцаж байгаа сонсогч нартаа амжилт хүсье. Хууль сахиулахын их сургуулийн багш нар маань бидэнд ихийг зааж сургадаг. Сургалтын таатай орчин хэдийнэ бүрдсэн. Сургалтын систем, сургах тусгай тактик сайтай. Хэрэг илрүүлэх арга барил ч улам нарийсч буйг зааж байгаа. Багш нар маань ямар ч хэргийг илрүүлэх боломжтой гэдэг. Үүнийг үүрэг гүйцэтгэх хугацаандаа ойлгож авсан. Манай улсын цаг уур хичнээн хүйтэн байсан ч гэсэн гар хурууны мөрийг хэрхэн яаж сэргээх вэ, хүн амины хэрэг гарлаа гэхэд хэргийн газарт үзлэг хийх үед цус мөн үү, үгүй юу гэдгийг тогтоох нарийн арга тактикт суралцаж байна. Иймээс залуучууд сурч боловсрох цаг заваа битгий харамлаарай, алхам бүртээ гэмт хэрэг зөрчилгүй байхад миний оролцоо чухал гэдгийг санаж, хувь нэмрээ оруулаарай гэдгийг хэлмээр байна.