Month: January 2018

УИХ-ын гишүүн Д.Тэрбишдагватай цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.

-ОУВС-гийн Ажлын хэсгийнхэн Монгол Улсад ирээд байна. Өнөөдөр (өчигдөр) Сангийн сайдтай уулзсан байна билээ. Манай орны хувьд татварын нэмэгдлээс эхлээд тулгамдсан асуудлуудаа одоо л сайн ойлгуулах ёстой байх. Таны байр суурь ямар байгаа бол?

-Татварын нэмэгдлийн талаар ярихаас өмнө нэг зүйл хэлье. Монгол Улсын Засгийн газар ОУВС-тай маш нарийвчлан ярьж, хатуу хэлэлцээр хийх шаардлагатай. Хэлэлцээр гэдэг чинь чанд хатуу байж, үг бүрийн үнэ цэнэ, цэг, таслал бүрийг тунгааж байж хийгддэг зүйл.

Үе үеийн Засгийн газар, одоогийнх нь ч гэсэн ялгаагүй “ОУВС-гийнхан тэгж хэлсэн, тэдний өмнө хүлээсэн үүрэг” гэж яриад байдаг юм. Ингэж ярьж болохгүй. Учир нь ОУВС-тай тохироод “Бид ийм ийм нөхцөлийг бүрдүүлнэ, Засгийн газрын байр суурь энэ шүү” гэж чадсан л бол Монголын Засгийн газрын хэлэлцээр болно. Гэтэл манайхан ОУВС гэж мангас байдаг мэт ойлгуулаад, тэд л тэгсэн гэдэг байдлаар асуудалд хандаж, тулга тойрсон жижүүрийн хэдэн үг хэлдэг боллоо.

Өмнө нь ОУВС-тай хэлэлцээр хийж байхад нь би “Наад хүмүүстэйгээ хэлэлцээрээ маш сайн хийх ёстой шүү. Шаардлагатай бол түр хойшлуулж болно” гэж байсан. Өмнөх Засгийн газар байгуулагдсаныхаа дараахан ОУВС-тай хэлэлцээрийн ширээний ард суусан бол нөхцөл байдал сайнаар эргэх байлаа. Даанч хугацаа алдаж, хүнд нөхцөлд орсон үедээ хэлэлцээр хийсэн. Бид ОУВС-д өөрсдийн байр суурийг тулгаж чадсан уу гэдэг нь одоо ч эргэлзээтэй. Дахин хэлье, уг нь ОУВС-гийн хөтөлбөр биш Монгол Улсын Засгийн газрын ОУВС-тай хэрэгжүүлж буй хөтөлбөр гэдгийг ойлгох хэрэгтэй. Бид хэлэлцээрийг түр хойшлуулаад ч болтугай өөрсдийн хүсэл, зорилгоо хүлээн зөвшөөрүүлэх шаардлагатай байлаа.

-ОУВС-гийн хөтөлбөрт хамрагдахгүй бол Монгол Улс дампуурлаа зарлах байсан гэдэг. Дампуурлаас гарахын тулд татвар нэмэхээр болсон гэж шууд утгаар нь хүмүүс их ойлгоод байна…

-Харин тийм. Манайхан их хөнгөн, амар тайлбар хийгээд байгаа. Монгол Улсыг дампуурлаа гэж зарлачих гээд байсан учраас ОУВС-гийн өмнө бид буулт хийсэн. Өөр ямар ч сонголт байгаагүй гэдэг. Өөр сонголт байсан уу гэвэл байсан. ОУВС чинь Монголоос өөрсдөд нь юу хэрэгтэй байгааг, уул уурхайн бүтээгдэхүүнийн нөөцөөс эхлээд алт, зэс, нүүрсний үнэ цаашид зах зээлд ямар байхыг хүртэл бүрэн судална. Тиймээс манайхан өөрсдийн нөхцөлөө тавьж, хатуу хэлэлцээр хийх ёстой байлаа. Өмнөх Засгийн газрын хэлэлцээр байгуулах гэж байсан үеийг бодоход манай одоогийн нөхцөл байдал сайжирсан.

Тиймээс нэмэгдүүлсэн татварынхаа асуудлыг зайлшгүй эргэж ярих ёстой. Архи, тамхины татвар нэмэгддэг л юм байгаа биз. Иргэдийн нуруун дээр ирж байгаа, дарамт болон сөхрүүлж буй энэ татваруудынхаа асуудлыг цэгцэлж, нэг талдаа гарах хэрэгтэй. Хуучин ОУВС-гийн хөтөлбөрт хамрагдахад УИХ-ын байнгын хороодын дарга нар, УИХ-ын чадварлаг гишүүд орж байсан бол одоо ганц хоёр сайд ороод гарын үсэг зурдаг болж. Үүний тод “хар” жишээ нь Оюу толгойн гэрээ. Төрийн гурван сайд гадаадын нэг компанитай гэрээ хийсэн. Жил ирэх бүр буруу гэрээ хийсэн гэдэг нь ил болж байна. 2009 онд тэр гэрээнд гарын үсэг зурахад нь зарим гишүүд гайхамшгийн гэрээ гэж байсан бол бидний хэсэг гишүүд гутамшгийн гэрээ гээд орж байгаагүй. Тэр үед хүмүүс “Битгий популизм хийгээд бай” гэдэг байсан бол өнөөдөр буруу байжээ гээд ярьж байна. Тиймээс бид ОУВС-тай хэлэлцээр хийхдээ ОУВС-гийн шахалтанд орсон бол тэрийгээ хүлээн зөвшөөр. Дараа нь бид ийм нөхцөлтэй байгаа гэдгээ ойлгуулаад явах ёстой. Тэгэхгүйгээр ОУВС дангаараа бүх нөхцөлийг тавиад явж байгаа бол буруу.

-Ер нь эдийн засаг ийм хүнд байхад татвар нэмэх нь зөв юм уу?

-Зарим улс татвараа нэмж байхад зарим нь татвараа бууруулж байна. ХБНГУ гэхэд өндөр орлоготой хүмүүсийнхээ татварыг нэмэх хандлагатай байгаа бол АНУ татвараа бууруулах шийдвэр гаргасан. Монгол Улсад 1.5 сая төгрөгөөс дээш цалинтай бол 1.5 сая төгрөгөөс дээш хэсэгт Хувь хүний орлогын албан татварыг 20 хувиар тооцож авахаар болсон. 1.5 сая төгрөг гэдэг чинь 600 ам.доллар л биз дээ. 600 ам.долларын цалинтай хүн өндөр орлоготойд тооцогдох уу. Ийм нөхцөлд бид татварыг нэмэх биш ажлын байрыг нэмэгдүүлж татварын хүрээг өргөжүүлэх нь нэн тэргүүний асуудал. Бага татварыг олон хүнээс авахад татварын хэмжээ нэмэгдэнэ. Үүнийг дагаад иргэдийн орлогыг нэмэгдүүлэх ёстой. Далай лам монголд ирээд онгоцны буудал дээр явж байсан чинь ядруухан амьдралтай хэдэн хүн “Бид өлсч байна. Дээр байгаа хүмүүс баян байна” гэхээр нь Далай лам “Би та нарт яаж туслах уу” гэсэн чинь “Дээр байгаа тэр хүмүүсийг яг бидэн шиг ядуу болгоод өгөөч” гэдэг явган яриа байдаг шиг ийм замаар бид явж болохгүй.

Засгийн газар иргэддээ 1.5 сая хүртэл төгрөгийн цалин өгдөг бодлого хэрэгжүүлэх ёстой. 1.5 сая төгрөгөөс дээш цалин авч байгаа хүмүүс нь ихэвчлэн уул уурхай, барилгын салбарынхан байна. Улирлын чанартай голдуу ажилтай энэ хүмүүс гэр орноо орхиод хэдэн сараар уурхай, барилгад ажилладаг. Гайгүй хэдэн төгрөгийн цалин авангуут тэрнээс нь өндөр татвар авна гэдэг нь логикийн хувьд буруу зүйл.

-ОУВС-тай маргааш (өнөөдөр) албан ёсны хэлэлцээрээ хийнэ гэдгийг Сангийн сайд Ч.Хүрэлбаатар сайд мэдэгдсэн. Онцгой албан татвар нэмэгдсэнтэй холбоотойгоор бензин шатахууны үнийн хөөрөгдөл, хомсдол бий болчихлоо?

-Бензиний үнийн асуудал сөхөгдөнгүүт ОУВС-гийнхныг ирэх өдрийг хүлээлгүй өөрсдөө очиж уулзаад асуудлаа яриад явах боломж байсан. Бензин бол Монголын найман настай хүүхдээс 80 настай хөгшинд хүртэл хамааралтай, халаасанд нь мэдрэгдэх асуудал учраас ОУВС-гийнхантай энэ талаар ярилцаж болно. Бензиний үнэд төр шалгалт хийж байх ёстой. Манайх шиг шатахуунаа 100 хувь импортоор авдаг, стратегийн ач холбогдол бүхий, өдөр тутмын хэрэглээн дээр төр тодорхой хэмжээнд зохицуулалт хийх шаардлагатай.

Бензин нөөцлөх том агуулах барина гээд 361 дүгээр гармын тэнд газар авлаа л гэсэн. Хуучны бензин нөөцөлдөг том савнуудаа яасан билээ. Ашигт малтмал, газрын тосны хэрэг эрхлэх газар гээд жигтэйхэн том байгууллага бий.

Өвлийн хамгийн хүйтэн өдрүүдэд нь бензин шатахуун авах дараалал үүсгэж, иргэдийг өдөржин шөнөжин дугаарлуулж бухимдуулж байгаад харамсаж байна. Засгийн газар зоригтой бай, зоригтой ажилла. Аливаа асуудлыг аргалаад байвал хол явахгүй. Ингэж хэлсний төлөө намайг засаг төрийн эсрэг зүйл ярилаа гэж байгаа бол уучлаарай. Монголын ард түмний эрх ашгийн төлөө би хэнээс ч айхгүй үгээ хэлнэ.

-Шатахууны хомсдол бий болчихлоо, яах вэ?

-Бензиний хомсдол бол зохиомол асуудал. Одоо тэгээд зохиомлоор үнээ нэмэх юм уу. Энэ арай дэндэж байна. Бид ОУВС-гаас хамааралтай болчихлоо л доо. Манайх шиг газрын баялагтай, тал дүүрэн малтай атлаа гадны тусламжинд гараа сарвайж, өр зээлийг баяр ёслолын байдалтай гарддаг, иргэдээ татвараар дарамталдаг улс байна уу. Өр гэдэг чинь хор. Өрнөөс яаж гарах вэ гэдгээ бодох хэрэгтэй. Хэмнэх ёстой зардлаа хэмнэе л дээ. Хүндрэлээс гарах арга замаа бид өөрсдөө эрэлхийлэх ёстой.

Улс төрийн хилс хэрэгт хэлмэгдэгсдийг цагаатгах, тэдэнд нөхөх олговор олгох тухай хуулинд нэмэлт, өөрчлөлт оруулсан хууль батлагдсантай холбогдуулан УИХ-ын дэд дарга, Цагаатгах ажлыг удирдан зохион байгуулах улсын комиссын дарга Я.Санжмятавтай ярилцлаа.

–УИХ-аар Улс төрийн хилс хэрэгт хэлмэгдэгсдийг цагаатгах тэдэнд нөхөх олговор олгох тухай хуулийг хэлэлцэж баталлаа. Өмнө нь нэлээд хэдэн удаа өөрчлөлт оруулж байсан. Энэ удаагийн хуулийн онцлог юу байсан бэ?

-Улс төрийн хилс хэрэгт хэлмэгдэгсдийг цагаатгах тэдэнд нөхөх олговор олгох тухай хуулинд нэмэлт өөрчлөлт оруулах тухай хуулийг энэ сарын 12-ны өдрийн чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар хэлэлцэж, гишүүдийн 84.6 хувийн саналаар баталсан. Юуны өмнө энэ хуулийг хамтран санаачилсан гишүүд, хэлэлцэхийг дэмжсэн УИХ дахь АН, МАН-ын бүлэг болон хуулийн төслийг УИХ-аар хэлэлцэж баталсан УИХ-ын дарга, гишүүддээ талархаж байгаагаа энэ хуулийг санаачилсан гишүүний төдийгүй Цагаатгах ажлыг удирдан зохион байгуулах улсын комиссын даргын хувьд илэрхийлье. Учир нь бидний хэлж заншсанаар Цагаатгалын тухай хуулинд нэмэлт өөрчлөлт оруулах гэж 2011 оноос хойш удаа дараа холбогдох эрх бүхий хүмүүс Засгийн газар, УИХ-д өргөн барьж байсан хэдий ч хараахан дэмжлэг авч батлуулж чадахгүй байсаар өдийг хүрсэн байлаа. Түүнчлэн цагаатгуулах тухай өргөдөл гомдлыг холбогдох байгууллагууд хүлээж авах асуудал ч мөн өдий олон жил хүлээгдэж байсан юм.

Үүнээс гадна хэлмэгдэгчдийн ар гэрийнхэн, үр хүүхдүүдийнх нь ахуй амьдралд бодитой тус дэм болох зохицуулалтыг энэ хуулинд тусгаснаар тэдний нэлээд олон жилийн турш хүсч, харж хүлээж байсан хүсэлт шийдэгдэх боломж нээгдэж байгаа юм.

-Өмнө нь өргөн барьсан цагаатгалын хуулийн нэмэлт өөрчлөлт батлагдахгүй өнөөг хүртэл удсан шалтгаан нь юу байсан юм бол?

-Олон талын хүчин зүйлүүд нөлөөлсөн байх. Улсын төсөв санхүүгийн нөөц боломжтой уялдуулаагүй тооцоо судалгаа, тухайн үеийн ажил хариуцсан хүмүүсийн хамтын ажиллагаа, харилцан ойлголцол, нийгэм улс төрийн болоод хувь хүмүүс, төрийн бус байгууллагуудын сэтгэлийн хөөрлөөр хандсан хандлага ч нөлөөлсөн байхыг үгүйсгэхгүй. Тухайлбал, өмнө нь өргөн барьсан хуулийн төсөлд хэлмэгдэгсдийн ар гэрийнхэнд хоёр их наяд 251 тэрбум төгрөгийн нөхөх олговрыг хэлмэгдэгсдийн үр хүүхэд, ах, эгч, дүү, ачинцар нарт олгохоор тусгасан нь хэтэрхий хавтгайруулсан төдийгүй улсын төсөвт ч хүндрэлтэй байсан тул Засгийн газар, Сангийн яамнаас дэмлэг аваагүй. Мөн хэлмэгдэгчийн ар гэрийн нэхэмжлэх эрх бүхий хүмүүсээс дотоодын их дээд сургууль, эмнэлэгийн оношлогоо, эмчилгээ, сувилалд жил бүр нэг хүнийг үнэ төлбөргүйгээр хамруулах, хэлмэгдэгчийн цалингийн болон орон сууцнаас бусад хэлбэрээр нөхөх олговорт олгосон хашаа байшин, гэрийн үнийн зөрүүг нөхөн тооцож олгохоор тусгасан нь хэрэгжүүлэхэд хүндрэлтэй байсан юм. Төсөв хөрөнгийн асуудлыг шийдвэрлэх шаардлага болон бусад хуулийн зохицуулалттай нийцээгүй шалтгаанаар дэмжлэг аваагүй байдаг юм билээ.

Хэлмэгдэгсдийн ар гэрийнхэн болон тэдний эрх ашгийг хамгаалах зорилго бүхий төрийн бус байгууллагуудын тавьж байгаа эрх зүй, эдийн засгийн үндэслэлгүй шаардлага ч гэсэн хууль батлагдах нөхцөл байдлыг хүндрүүлсэн байх. Хэлмэгдэгчийн ач зээ нар бол хэдийгээр тэдний хамаатан садан гэр бүлийн хүмүүс байж болох хэдий ч хэлмэгдүүлэлтийн хамгийн хэцүүг тэдний халуун ам бүл болох эхнэр, нөхөр, хүүхдүүд биечлэн туулсан. Надтай олон хүн санал нийлэх байх. Монгол Улсад хэлмэгдүүлэлтэд өртөөгүй өрх бүл бараг л байхгүй. Тэдгээр хэлмэгдэгсдийн үр хүүхэд, ах дүүс,ач зээ нар болох 18 мянга 700 орчим хүн хуулийн дагуу нэг сая төгрөг, 500 мянган төгрөгийн нөхөх олговорыг авсан байдаг. 1998-2000 оны үеийн нэг сая төгрөг тухайн үеийн ханшаар боломжийн мөнгө байсан байх шүү. Хэлмэгдэгсдийн хамаарал бүхий олон хүнд амьдрал ахуйд нь дэм тус болсон л байх. Өмнөх өргөн барьсан хуулийн төсөлд эдгээр хүмүүст дахин нөхөх олговор олгохоор тусгасан нь хууль батлагдахгүй өнөөг хүрсэн шалтгаан байхыг ч үгүйсгэхгүй юм. Харин сая батлагдсан хуулинд өөр агуулгаар орсон байгаа.

-Хуулийн нэмэлт өөрчлөлтийн гол агуулга нь юу байна?

-Уг хуулинд улс төрийн хилс хэрэгт хэлмэгдэгсдийн эхнэр буюу нөхөр, төрсөн болон үрчилж авсан хүүхдэд нь хэлмэгдэгчийн ял шийтгүүлсэн байдлаас нь хамааруулан тодорхой хэмжээний нөхөх олговрыг олгох тухай тусгасан. Тухайлбал, хэлмэгдэгчийн эхнэр буюу нөхөр, төрсөн болон үрчилж авсан хүүхдийн аль нэгт нь хэлмэгдэгч цаазын ялаар шийтгүүлсэн бол 80 сая төгрөг, хорих ялаар шийтгүүлсэн бол 40 сая төгрөгийн нөхөх олговорыг олгохоор тусгалаа. Гэхдээ улс төрийн хэлмэгдэгдэгч өөрт нь болон түүний эхнэр, нөхөрт нь эсвэл үр хүүхдэд өмнө нь байр орон сууц болон түүнийг орлосон мөнгөн олговорыг төрийн аль нэг байгууллагаар дамжуулан олгож байсан бол энэ хуулийн үйлчлэлд хамаарахгүй.

-Хуулийн үйлчлэл тодорхой хүмүүст хамаарах нь гэж ойлгож болох уу?

-Тийм. Миний өмнө дурдсанчлан энэ нэмэлт өөрчлөлтийн гол агуулга нь хэлмэгдүүлэлтийн хор уршгийг хамгийн ихээр амсаж сэтгэл санаа, эд хөрөнгө, сурч боловсрох, ажиллаж хөдөлмөрлөх эрхээ хэлмэгдүүлэлтийн улмаас дутуу эдэлсэн хүмүүс буюу цагийн аяс, хорвоогийн жамыг даган цөөрсөөр байгаа хэлмэгдэгчийн халуун ам бүл буюу хүүхдэд чиглэсэн гэж ойлгож болно. Энэ хүмүүстэй барьцаад л надад өгсөнгүй, би авахгүй нь гээд хэл ам, хэрүүл тэмцэл хийгээд гүйгээд байх ах дүү, ач зээ арай ч байхгүй байх. Энэ хууль батлагдсанаар улс төрийн хэлмэгдүүлтийн хор уршгийг арилгаж хэлмэгдэгсдийн удам залгасан үр хүүхдүүдэд бодитой дэм болоход нэг том алхам болсон гэж бодож байна.

-Нөхөх олговрыг хэзээнээс эхлэн олгож эхлэх вэ?

-Хууль маань ердийн журмаар хэрэгжихээр батлагдсан. Төрийн мэдээлэл сэтгүүлд хэвлэгдсэний дараа албан ёсоор хууль хүчин төгөлдөр болно. Нөхөх олговрыг олгох тухайд энэ жилийн улсын төсөвт хөрөнгө тусгагдаагүй учраас 2019 оноос эхлэн олгоно. Хуулийн үйлчлэлд хамаарах нэхэмжлэгчдийн өргөдөл хүсэлтийг одоогоор хүлээж аваагүй байна. Хуулийн нэмэлт өөрчлөлттэй холбогдуулан хуулийг хэрхэн хэрэгжүүлэх талаарх журам чиглэлийг зохих байгууллагаас батлан гаргаж ажиллана. Өөрөөр хэлбэл хуулийн хэрэгжилтийг хангаж ажиллах төрийн байгууллагуудын ажлын үүрэг чиглэл тодорхой болохоос гадна хуульд заасны дагуу хуулийн үйлчлэлд хамаарах иргэдийн бүрдүүлэх материал болон өргөдөл хүсэлтийг шийдвэрлэх арга зам илүү тодорхой болно гэсэн үг. Үүний дараа олон нийтэд энэ талаар мэдээллийг хүргэж ажлыг зохион байгуулна. Харин манай ажлын албаны ажилтнууд Цагаатгалын хууль тогтоомж болон хуулийн нэмэлт өөрчлөлтийн асуудлаар зөвлөгөө, тайлбар мэдээллийг өдөр бүр тогтмол хүргэн ажиллаж байгаа.

-Цагаатгуулах тухай өргөдөл гомдлыг одоо хүлээж авч байгаа юм уу?

-Улс төрийн хилс хэрэгт хэлмэгдсэн гэж үзэн цагаатгуулахаар гаргасан өргөдөл хүлээж авах хугацаа 2011 оны арванхоёрдугаар сарын 30-нд дуусгавар болсон. Тиймээс үндсэндээ энэ чиглэлийн ажил зогсож зөвхөн өмнө хүлээж авсан өргөдөл гомдол болон Тагнуулын болон прокурорын байгууллага өөрсдийн шалгах ажиллагааны хүрээнд архиваас олдсон, хэлмэгдсэн байх магадлалтай иргэдийн хэргүүдийг судлан цагаатгах үйл ажиллагаа өнөөг хүртэл хийгдэж байлаа.

Харин хуулийн нэмэлт өөрчлөлтөөр цагаатгуулах тухай гомдол гаргах хугацааг 2020 оны арванхоёрдугаар сарын 31-ны өдөр хүртэл хугацаанд хүлээж авахаар тогтсон. Ингэснээр мөн Монгол Улсын Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлөөс Цагаатгах ажлыг удирдан зохион байгуулах улсын комисст өгсөн цагаатгуулах тухай гомдлыг хүлээж авах хугацааг эцсийн удаа хоёр жилээр сунгах гэсэн зөвлөмжхэрэгжиж байгаа юм.

-Хууль хэрэгжүүлэхтэй холбогдуулан таны удирдсан Цагаатгах ажлыг удирдан зохион байгуулах улсын комиссоос ямар ажил төлөвлөж байгаа вэ?

-Цагаатгах ажлыг удирдан зохион байгуулах улсын комиссын ажлын алба, Архив, Тагнуулын байгууллага, Шүүх, Прокурорын байгууллагын хамтын ажиллагааны үр дүнгээр хуулийн хэрэгжилт хангагддаг учраас бид ажлаа харилцан уялдаатай шуурхай хэрэгжүүлэн ажиллах шаардлагатай байна.

Батлагдсан нэмэлт өөрчлөлтийн дагуу хуулийг нэг мөр ойлгож хэрэгжүүлэх талаар Цагаатгах ажлыг удирдан зохион байгуулах улсын комиссын ажлын албанаас тодорхой ажлуудыг хийхээр төлөвлөсөн. Хууль сурталчлах болон хуулийн үйлчлэлийн талаар иргэд олон нийтэд тайлбарлан танилцуулах, хамаарал бүхий хүмүүст зөвөлгөө өгөх, хуулийг хэрэгжүүлж ажиллах төрийн байгууллагын удирдлага ажил хариуцсан хүмүүстэй ажлын уулзалт зөвөлгөөн хийх болон салбар комиссын ажилтнуудад сургалт зохион байгуулах зэрэг олон ажлуудыг хийхээр төлөвлөсөн байгаа.

Хуулийн төслийг УИХ-аар хэлэлцэх явцад гишүүдийн зүгээс улс төрийн хэлмэгдүүлэлтийн хор уршгийг өнөө үеийнхэнд тайлбарлан таниулах, хэлмэгдүүлэлтийг дахин өөр хэлбэрээр давтан гаргуулахгүй байх, соён гэгээрүүлэх ажилд илүү анхаарч олон нийтэд чиглэсэн тодорхой ажлуудыг хийх хэрэгтэй гэдэг нь харагдсан. Мөн энэ чиглэлд хөрөнгө зардалаа төлөвлөн үйл ажиллагаагаа чиглүүлэн ажиллахыг Цагаатгалын комисст чиглэл болгосон. Үүний дагуу бас тодорхой ажлуудыг зохион байгуулан ажиллана.

Хууль батлах үйл явц тодорхой хуулийн дагуу зохих журмын хүрээнд явагддаг хэдий ч УИХ-ын болон байнгын хороод, ажлын хэсгийн гишүүд, эрдэмтэн судлаачид төрийн бус байгууллагын төлөөлөл зэрэг олон талуудын идэвхи оролцоотойгоор олон удаагийн хэлэлцүүлэг, уулзалт, ойлголцолын үр дүнд батлагдлаа. Хуулийн төслийг боловсруулан, хэлэлцэн батлуулахад идэвхи санаачилгатай дэмжиж оролцсон бүх хүмүүс, ажлын албаныхандаа талархал илэрхийлье.

Түрүүч нь №012(5855) дугаарт

Монгол Улсын анхны Ерөнхийлөгч П.Очирбаттай эдийн засгийн гол хөдөлгөгч хүч болсон уул уурхайн сэдвээр хуучилсныг өчигдрийн дугаартаа хүргэсэн билээ. Үргэлжлүүлээд манай улсын хөгжлийн бодлого, Үндсэн хуулийн өөрчлөлт болоод эрх баригчдын алдаатай шийдвэрийн талаар хөөрөлдсөнөө толилуулж байна.

-Цалин, тэтгэврийг ахиулахгүй хэрнээ татвар нэмсэн шийдвэрт хүн бүхэн бухимдалтай байна. Харин эрх баригчид ОУВС-г халхавчаа болгож байгаа. 1990-ээд оны эхэн үед манайх эдний дэмжлэгийг авч байхад ард түмний амьдралд ингэж дараа болохуйц зөвлөмжийг өгч байсан юм уу?

-Татвар нэмсэн шийдвэр тун буруу. ОУВС бол татвар нэм гэсэн шаардлага тавиагүй. Харин зардлаа хэмнэ гэж зөвлөсөн юм шүү дээ. Энэ сан манай нийгмийн шилжилтийн эхэн үед үнэхээр хэрэгтэй байсан. Тиймээс бид шуурхай гишүүн нь болж байв. Үүний дараагаар ОУВС-гийн баталгаатайгаар гаднаас зээл авах эрх маань нээгдэж байлаа. Тухайн цаг үед манай улсын төлбөрийн чадварыг харах юм хэн ч итгэж зээл өгөхөөргүй тийм л хүнд цаг байсан. Эд нар хөгжлийн хөрөнгө оруулалтад их хатуу. Сангийн яамтай их төстэй л дээ. Бидэнд валютын сан яагаад хэрэгтэй болсон юм бэ энэ их замбараагүй үрэлгэн, зарлаган байдлыг хямгадах гэж хөтөлбөртөө оруулж байгаа юм. Манайхан чинь мөнгө ороод ирэхээр талаар нэг цацаад хаядаг. Ийм ч халамж, тийм ч тусламж гээд тараачихаар төлбөрийн чадвар нь муудаж, хөрөнгө оруулалтын эх үүсвэр нь байхгүй болдог. Баахан яриад л байдаг хэрнээ эдийн засгаа ч солонгоруулсан юм байхгүй. Хэдэн жилийн өмнө гэрлэсэн хосуудад 500 мянган төгрөг тарааж байлаа. Үр дүнг нь харахаар оюутан залуус тэр халамжийн мөнгийг авах гэж гэрлэлтээ батлуулж байсан шүү дээ. Үнэн хэрэгтээ 500 мянгын гэр бүлүүдийн ердөө 30 шахам хувь нь айл гэр болсон байдаг. Ингээд л бөөн мөнгийг дэмий цацаад дуусгачихсан. Харин энэ удаад манай улс яалт ч үгүй бондын төлбөрт шахагдаад валютын санд орохоос өөр арга байсангүй. Хөрөнгөө үр ашиггүй цацсан учраас ОУВС манайхыг энэ асуудлаа олигтойхон шиг удирдаад аваад явчихдаг болоход сургах гээд байгаа юм. Одоо тэд биднийг 1990-ээд оны эхээр эдэнд мөн ч их юм зааж сургасан даа. Яасан ч сурдаггүй юм бэ” гэж байна шүү дээ.

-Эрх баригчдын өөрсдийнх нь хэрэглээний зардал асар их байхад тэрийгээ хасдаггүй хэрнээ татвар нэмдэг явдлыг юу гэж ойлгох вэ?

– Одоо энэ захиргааны, удирдлагын зардал замаа алдсан байгаа шүү дээ. Үүнийгээ л болих хэрэгтэй. Төрийн бүтэц зохион байгуулалтаа цэгцэлж, чамбайруулах ёстой. Гэтэл зарим сонгуулийн дараа УИХ арав гаруй байнгын хороотой болчихдог. Дороо тав, зургаан дэд хороо байгуулж, алд дэлэм бүтэц хийх юм. Нэг парламентын үед нь долоо, найман яамтай байхад дараагийн Их хурал нь 16 болгоод тэлчихдэг. Ингэж яамдын тоог нэмснээр юугаар гийгүүлэв. Эдийн засаг гурав дахин өсөөд, ядуучуудын тоо нь буурсан уу. Үр дүн юу байгаа юм бэ. Зохион байгуулалтын данхар бүтэц нэмсний үр өгөөж алга. Нөгөө л бахь байдгаараа дутсан, хүрэлцэхгүй болсон, өрөнд орсон асуудал ихсээд байгаа. Ард түмний бухимдал улам нэмэгдээд байна. Энэ мэтчилэн замбараагүй зардлаа хэмнэ гэхээр хамгийн амархнаар нь татвараа нэмчихдэг. Нэг ёсондоо ард түмнээрээ тэр зардлаа нөхүүлж байна гэсэн үг. Ингэж ард түмэндээ хатуу цэвдэг хандаж болохгүй. Татвар нэмсэн шийдвэрээ болих хэрэгтэй.

-ОУВС-гийн хөтөлбөрт хамрагдсанаар аминд тулаад ирсэн бондын өрийг давлаа. Гэхдээ л өрийг өрөөр дарлаа шүү дээ. Үүнийг та юу гэж бодож байна?

-Тэр өөдтэй юм биш. Өрийг бол өөрсдөө бүтээж, хуримталж байж дардаг. Харин нэгнээс мөнгө зээлж, нөгөөд өгөх нь өр дарахын нэр биш.

-Ярилцлагынхаа сэдвийг Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийн сэдэв рүү хандуулъя. Бүх ард түмнээр хэлэлцүүлээд л, орон даяар явж танилцуулаад байгаа Үндсэн хуулийн зургаан өөрчлөлтийг эрдэмтэн судлаачид жүжиг гэж хардаг юм билээ. Парламентад нэг нам олонх суудлыг эзэлсэн 65-ын бүлэг өөрсдийнхөө эрх мэдлийг хамгаалсан өөрчлөлт оруулах нь ээ ч гэдэг. Энэ яригдаад байгаа зургаан асуудал нь зайлшгүй Үндсэн хуульд оруулах ёстой заалт мөн үү?

-Үндсэн хуулинд өөрчлөлт оруулах гэж байгаа юм бол хамгийн түрүүнд “Дордохын долоо”-гоо эхлээд хүчингүй болгох хэрэгтэй. Одоогийн яригдаад байгаа зургаан сэдэв огтоос хэрэггүй. Дээрээс нь сонгуулийн тухай нэлээд тодорхой болгоод өгчихмөөр байгаа юм. Үндсэн хуулинд байгаа сонгуулийн зарчим бол нийтээрээ шударга, нууц санал хураалт буюу можаритор системийн гол зарчим. Үүний гол агуулга нь улс төрийн намуудын төлөвшлийг нэлээд зохицуулж өгсөн юм шүү дээ. Тэгэхгүй бол арван хэдэн намаас арван хэдэн хүн сонгогдчихоод тус бүртээ өөр өөр санал хэлээд суувал энэ Их хурал юу гээч болох уу. Ер нь шийдвэр гаргаж чадах уу. Одоо байгаа хоёр нам бөөн хэрүүлтэй, хагаралтай байна. Телевизээр хамаа намаагүй хэрэлдэж, бүдүүлэг үг хэллэгээр нэгнийгээ хэлэхийг нь яана. Телевизийн дэлгэцийн өмнө бүх насныхан суугаа гэдгийг санах ёстой. За “хуц” гэж хэлж байвал дүүрчээ. Гэтэл “ална”, “хядна”, “луйварчин”, “хулгайч”, “казиночин”, “бандаашчин” гээд л муу муухайгаараа дуудалцах юм байна шүү дээ. Ийм муухай байж болохгүй. Ерөөсөө Үндсэн хуулинд ганц нэг оновчтой өөрчлөлтийг хийхээс биш өөрчлөх гээд байх хэрэггүй.

-Ерөнхийлөгчийн бүрэн эрхийг хумьж, Засгийн газар улсаа удирдах хэмжээний дархтай байхаар Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулж байгаа юм билээ. Монгол Улсын Төрийн тэргүүн байсан хүний хувьд та энэ асуудалд ямар байр суурьтай байгаа бол?

-Ерөнхийлөгчийн хууль санаачлах эрхийг нь хасна л гэх юм. “Хууль тогтоох эрх гагцхүү УИХ-д хадгалагдана” гэсэн үг хуулинд байдаг. Тэгэхээр хууль тогтоох ажиллагааг гагцхүү УИХ хийж байгаа юм биш. Хууль тогтоох үйл ажиллагаанд УИХ голлож ороод, хууль санаачлагчид буюу Ерөнхийлөгч, Засгийн газар, Их хурлын гишүүн байна. Их хурал Үндсэн хууль зөрчсөн хууль батлаад гаргачихвал Цэц тэр заалтыг хүчингүй болгодог. Ерөнхийлөгч тухайн хуулийг зөрчилтэй болсон гэж үзвэл хориг тавина. Мөн иргэд Их хурлын батлан гаргасан хуулинд Үндсэн хууль зөрчсөн заалт байна гэж Цэцэд ханддаг. Ингэж сайн хууль болгох гэж л тал талаас нь хууль тогтоох үйл ажиллагаанд ордог юм. Монгол Улсын хууль ийм өргөн хүрээний дундаас бүтдэг байхад тэрийг нь үгүйсгэнэ гээд Ерөнхийлөгчийн хууль санаачлах эрхийг нь хасах гэдэг нь яаж байгаа юм бэ. Ерөнхийлөгчийн хууль санаачлах бүрэн эрхийг нь ерөөсөө хасч болохгүй. Үндсэн хуульд оруулж байгаа өөрчлөлтүүд бол өмнөх долоон тэнэг заалт дээр нэмэх нь зургаан тэнэг заалт тэнцүү 13 дордуулсан тэнэг заалт болчихож магадгүй.

– УИХ-ын гишүүн хүн гэмт хэрэг үйлдчихээд халдашгүй бүрэн эрх хэмээх бамбайны ард эрх чөлөө эдэлдэг. Тэгвэл энэ ханыг Цэцийн шийдвэр нурааж чадсан. Аль эртний ингээд шийдэж болдоггүй байсан юм уу гэх бодолтой хүмүүс байгаа байх…

-Цэц өөрөө хэрэг санаачилдаггүй юм. Их хурлын энэ гишүүн надад таалагдахгүй байна, татан буулгана гэж болохгүй. “Ер нь энэ УИХ чинь хууль зөрчигчдийн орогнодог газар болох нь уу дээ.Халдашгүй гэдэг үгний цаана олон хэргийг халхалсан даа аягүй бол” гэж үзсэний үндсэн дээр Цэцийн гаргасан шийдвэр зөв. Прокурор “Энэ гишүүнийг байцаамаар байна” гээд зөвшөөрөл хүсэхээр УИХ өгдөггүй. Ер нь бол заавал тэр хүнийг Их хурлын гишүүнээс огцруулж байж зөвшөөрнө гэсэн ойлголт биш шүү дээ. Үнэхээр хэрэг хийсэн нь нотлогдвол Их хурал тэртээ тэргүй чөлөөлчихнө. Харин шалгагдаад нотлогдохгүй бол Их хурлын гишүүнээрээ хэвээрээ л үлдэнэ.

-Ард түмний амьдрал ядуу байна. Яагаад жилээс жилд ядуурлын түвшин нэмэгдээд байна вэ. Ингэхэд Монгол Улс хөгжлийнхөө бодлогыг оновчтой тодорхойлж чадахгүй байна уу?

-Хөгжлийн бодлого гэж төрийн бодлого байгаа. Дөрөв, таван удаа төрийн бодлого тодорхойлсон. Ерөөсөө биелүүлдэггүй юм.

Одоо юу дутаад байна вэ гэхээр төрийнхөө бодлогыг оновчтой томьёолж чадахгүйдээ биш, хөгжлийнхөө бодлогыг тодорхойлсон баримт бичиг байхгүйдээ ч биш юм. Харин байгаагаа хэрэгжүүлдэггүй.

-Тэгэхээр одоо яах ёстой юм бэ?

-Өмнө томьёолоод батлаад яваад байсан хөгжлийнхөө бодлогуудыг бөөгнүүлээд тэр дотроосоо оновчтой биш цаг хугацааг нь олоогүй байдаг ч юм уу тэрийг нь орхиод зоох ёстой. Үндсэн хууль өөрчилнө гэж солиорч байхын оронд энэ хөгжлийн бодлогуудаа эргэж хараад хэрэгтэйг нь үлдээгээд, шинээр бий болсон нөхцөл байдлаа тусгах ёстой. Ингэж шигшиж, шүүрдэж авсан хөгжлийнхөө бодлогыг бүх ард түмнээрээ хэлэлцээд Их хурлаараа батлаад тэрийгээ хатуу мөрдөх хэрэгтэй. Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийг бүх ард түмнээр хэлэлцүүлэхийн оронд хөгжлийн бодлогоо цэгцэлж явуулах ёстой.

Хөгжлийн бодлого гэдэг бол нэг бүрэн эрхийн хугацааны хөтөлбөр биш. Монгол Улсын 2035 он хүртэлх хөгжлийн бодлого байж болно. Хугацааг нь уужуу тавьж өгөөд, ямар ч нам, засаг, улс төрийн хүч сонгуульд ялснаас хамаарахгүйгээр зөвхөн энэ хөгжлийн хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхэд Ерөнхийлөгч, Засгийн газар, УИХ, төр, хувийн хэвшил, иргэд гээд бүгд ажилладаг байх учиртай.

-Тогтвортой хөгжил гээд л бас яриад байх юм?

-Тэр тогтвортой хөгжлийн бодлого гэж бас оновчтой биш. Гоё хавтсанд хийсэн боть байгаа биз дээ. Тэндээс авах юм бий. Гэхдээ голдуу мөрөөдөл дөө.

Хөгжлийнхөө бодлогыг 2035 он хүртэл тодорхойлсон улс орнууд эргэж харах гэж байна. Жишээлбэл, ОХУ байна. Яагаад гэвэл дэлхий нийтэд аж үйлдвэрийн дөрөв дэх хувьсгал эхэлж байна. Дэлхийн улсууд 2035 он хүртэлх хийсэн төрийнхөө хөгжлийн бодлогыг одоо аж үйлдвэрийн дөрөв дэх хувьсгалын нөлөө шаардлагатай уялдуулж шинэчилнэ гэсэн үг. Тиймээс манайх хөгжлийн бодлогоо шинэчилж, тодорхойлохдоо аж үйлдвэрийн дөрөв дэх хувьсгалаар тавигдах шаардлагатай угтаж, уялдуулж хийх нь зүйтэй.

Мэдээж эдийн засгийг солонгоруулахад уул уурхайгаас гадна мал аж ахуй, аялал жуулчлал бол манай хөгжлийн орлогын чухал эх үүсвэр мөн. Аялал жуулчлал мэт үйлчилгээний эдийн засгийн орлогоороо амьдарч байгаа орнууд ч байна. Япон гэхэд орлогынх нь 60 гаруй хувь үйлчилгээнээс оруулж ирдэг эдийн засаг байдаг л даа.

Дэлхийн аж үйлдвэрийн дөрөв дэх хувьсгал гэхээр дижитал, электроник, инноваци, роботизаци, биотехнологи гээд яриад байна. Энэ болгоны нийлбэрээр улс орныхоо хөгжлийг түргэтгэе. Бага юм зарж байж, том асуудлыг шийдэж, тогтвортой хөгжлийг бий болгомоор байгаа юм.

-Хөгжлийг хүн л бий болгоно. Эхлээд хүнээ яаж хөгжүүлэх вэ?

– Аж үйлдвэрийн дөрөв дэх хувьсгалыг гардаж хийх хүн, боловсон хүчин өнөөдөр алга. Одооноос аж үйлдвэрийн дөрөв дэх хувьсгалын энэ орон зай, орчинд ажиллах мэргэжилтнээ бэлтгэх, их, дээд сургуулиудын программыг шинээр боловсруулах хэрэгтэй.