Month: December 2017

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Халтмаагийн Баттулга зарлиг гаргаж Монгол Улсад орчин үеийн дүрслэх урлаг үүсэж хөгжсөний 75 жилийн ойг тохиолдуулан Монголын Урчуудын Эвлэлийг Сүхбаатарын одонгоор шагнав. Шагналыг Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын дарга З.Энхболд өнөөдөр гардууллаа.

Монголын Урчуудын Эвлэлийг Сүхбаатарын одонгоор шагнах тухай Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн зарлигт “Тулгар төрийн 2226 жил, Их Монгол Улс байгуулагдсаны 811 жил, Үндэсний эрх чөлөө, тусгаар тогтнолоо сэргээн мандуулсны 106 жил, Ардчилсан хувьсгалын 28 жилийн ой, Монгол Улсад орчин үеийн дүрслэх урлаг үүсэж хөгжсөний 75 жилийн ойг тус тус тохиолдуулан Монгол Улсад эрх чөлөө, шударга ёсыг бэхжүүлэх, ардчилсан нийгмийг цогцлоон байгуулах, үндэсний онцлог бүхий орчин үеийн дүрслэх урлагийг хөгжүүлж, эх орныхоо түүх, соёл уламжлалыг дэлхий дахинаа сурталчлан таниулах, залуу хойч үедээ дүрслэх урлагаар дамжуулан эх нутаг, түүх, соёл уламжлалаараа бахархах үзлийг төлөвшүүлж, ард түмнийг соён гэгээрүүлэх үйлсэд оруулсан Монголын Урчуудын Эвлэлийн үе үеийн ажилтан албан хаагч, зураач, урчуудын авьяас билэг, хичээл зүтгэлийг өндрөөр үнэлж Төрийн дээд шагнал Сүхбаатарын одонгоор шагнасугай” гэжээ.

Шагнал гардуулах ёслолд Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Х.Баттулга оролцож үг хэллээ. Тэрээр хэлсэн үгэндээ “Энд цугларсан эрхэм зураач, урчууд, анд нөхөд, уран бүтээлчид, багш нар та бүхэндээ энэ өдрийн мэндийг хүргэе.

Өнөөдөр та бүхэнтэй Монгол Улсад Урчуудын эвлэл үүсэн байгуулагдсаны 75 жилийн ойн баярыг хамтдаа тэмдэглэж байгаадаа үнэхээр баяртай байна.

Нэгэн цагт энэхүү байгууллагад харьяалагдаж, ажиллаж, ихийг сурч, залуу насныхаа дурсамжит өдрүүдийг өнгөрөөсний хувьд энд би зориуд хүрэлцэн ирж мэндчилгээ дэвшүүлж байгаа юм. Хүлээн авна уу. Энд олон сайхан найз нөхөд, багш нар, алдар цуутай зураач урчуудыг харж байгаадаа үнэхээр баяртай байна.

Миний мэргэжил бол зураач. Би улс төрд ороод арав гаруй жил болж байна. Миний энэ амжилт бас энэ мэргэжилтэй холбоотой. Зураач хүн, дүрслэх урлагаар дамжсан хүмүүс дөрвөн хананы цаадахыг дүрсэлж боддогоороо арай илүү алхаж явдаг гэдгээр би бахархдаг.

1990 онд Ардчилсан хувьсгалыг Монголын зураач урчууд оройлон дэмжиж, манлайлан оролцож шинэ нийгмийг бүтээлцсэнийг энэ мөчид бас бахархан дурсаж байгаадаа баяртай байна.

МоАХ-ын анхны гишүүд дунд Урчуудын эвлэлийн гишүүд, зураач, урчууд олноороо манлайлан оролцож байсныг дурсахад таатай байна.

Үүх түүх яривал урт удаан, баяр бахархалтай зүйлс Монголын урчуудын эвлэлд өчнөөн бий. Тэр болгоныг бүгд мэдэх хойно би ирээдүйд чиглэсэн хоёр зүйлд анхаарлаа хандуулаасай гэж хүсч байна.

1942 онд БНМАУ-ын Сайд нарын зөвлөлийн тогтоолоор анх байгуулагдаж байснаас хойших 75 жилийн түүх бол богинохон түүх биш юм. Энэ бол олон улсын жишиг дагуу Дүрслэх урлагийн Үндэсний академитай, академичидтай болоход хангалттай хугацаа. Тийм болохоор түүхт ойн энэ өдөр та бүхэн ойрын ирээдүйд урлагийн Үндэсний академи байгуулах, дүрслэх урлагийн олон төрлийг сонгодог болон үндэсний дэгээр хөгжүүлэх, сургах, дүрслэхүйн ухааны уламжлалт хийгээд орчин цагийн мэдлэгийг түгээхэд анхаарал хандуулаасай гэж уриалж байна.

Энэ зорилго дор Улаанбаатар хотод олон улсын биенналыг тогтмол зохион байгуулах аваас Монгол Улсын болон нийслэл хотын соёл урлагийн нэгэн шинэ хуудас, нүүр царайг тодорхойлох юм болов уу гэж бодож санаж явдгаа та бүхэнд илэрхийлье.

Монголын зураач, урчуудыг урлагийн тэнгэр мөнхөд ивээж, та бүхэн онгод дүүрэн бүтээж туурвиж явах болтугай гэж хүсэн ерөөе. Та бүхний ажилд амжилт хүсье. Баярлалаа” гэлээ.

УИХ-ын гишүүн Ч.Улаантай ярилцлаа.

-Та тойрогтоо ажиллаад иржээ. Хөдөө орон нутгаар өвөлжилт ямархуу байна?

-Тойрогтоо 10 гаруй хоног ажиллаад ирлээ. Манай Сүхбаатар аймаг УИХ-д нэг тойрогтой. 13 сум, 66 багтай 60 гаруй мянган иргэнтэй. УИХ саяхан төсвөө баталсан. Аймгийн ИТХ одоо төсвөө батлах гэж байна. Сумын ИТХ арванхоёрдугаар сарын 20-ны дотор төсвөө батлах ёстой. Ийм гурван шатлалтайгаар төсөв батлагдсаны дараа улсын төсөв жинхэнэ утгаараа бүрдэнэ. Шинэ Засгийн газраас ямар төсөв батлав, хөрөнгө мөнгөө юунд хуваарилав, нөөц бололцоогоо яаж дайчлах вэ зэргийг ид анхаардаг үе.

Тийм учраас төсөв үндсэн чиглэлийн бодлого тодорхойлох асуудлаар орон нутагт ажиллалаа. Түүнчлэн өвөлжилтийн байдалтай газар дээр нь танилцахад өвөлжилтийн байдал амаргүй байна. Өнгөрсөн зун зуншлага монгол орон даяар сайнгүй байлаа. Сүхбаатар аймагт гэхэд 300 гаруй мянган мал оторлож байна. Үүнтэй холбоотойгоор бэлчээрийн зохион байгуулалтыг хийх, өвөлжилтийг хэрхэн шийдэх талаар аймаг, сумдуудтайгаа зөвлөлдөөд ирлээ.

-Ирэх 2018 оны төсөв батлагдсан. Ерөнхийлөгч төсвийн зарлагын хэсэгт хэсэгчилсэн хориг тавьж байснаас харахад төсөв зардал талдаа үрэлгэн, өндөр гарсныг харуулж байна. Батлагдсан төсвийн багцаа ямар байна вэ?

-Намайг орон нутагт томилолтоор ажиллаж байх хугацаанд төсөв дээр Ерөнхийлөгч хэсэгчилсэн хориг тавьж, УИХ-аар хэлэлцээд шийдсэн байна. Хоригт тавьсан үндэслэлийг нь үзэхэд Òөсвийн тухай хуулийн зургадугаар зүйл буюу зарлагын хэсэг дээр хэсэгчилсэн хориг тавьсан байна лээ. Ерөнхийлөгч хориг тавьсныг зарлагаа оновчтой болгоё, аль болох үр ашигтай байлгая хэмнэе гэж үзэж байна гэж ойлгосон. Ãэхдээ бодит байдал дээр төсөвт хориг тавигдсанаар төсвийг сайжруулж ажиллахад цаг нар нэлээн хэрэгтэй болно. Аймаг, орон нутагт төсвөө хугацаандаа хэлэлцэж чадахгүй он дамжих эрсдэл үүснэ. Энэ байдлаас ургуулаад цаг хугацааны шахалтад орж хоригийг хүлээж авсангүй гэж ойлгосон. Ер нь ирэх оны төсөв дээр нарийвчлах, тооцоо судалгааг ултай хийж сайжруулах асуудал нэлээн бий. Он гарахаар явцын дунд үүнийгээ хийх бололцоотой гэж харж байна.

-Гаднаас зээл тусламжаар багагүй хөрөнгө орж ирэхээр болж байна. Энэ Засгийн газар хэр оновчтой бодлого хэрэгжүүлж чадахаас эдийн засгийн нөхцөл байдал сайжрах эсэх шалтгаалах уу?

-Засгийн газарт дотоод болоод гадаад боломжоо дайчилвал хөрөнгө санхүүгийн боломж байгаа. Олон улсын байгууллагуудын зүгээс ирж буй дэмжлэг тодорхой болж байна. Олон улсын Валютын сантай хэрэгжүүлсэн эхний хөтөлбөрөөр манай улсын Засгийн газрын бодлого болон ажлын эхлэлүүд нь зүйтэй байна гэсэн эерэг дүгнэлтийг гаргасан. Энэ эерэг нөхцлийг дагаад Дэлхийн банк, Азийн хөгжлийн банк, олон улсын байгууллагууд бидэнтэй хамтран ажиллах, төсөл хэрэгжүүлэх бодлогоо тодорхой болгочихлоо. Хоёр жилийн хугацаанд Дэлхийн банк 300-гаад сая ам.доллар, Азийн хөгжлийн банк 500 гаруй сая ам.долларын төсөл хэрэгжүүлэхээр болж байна. Мөн Япон, БНХАУ, БНСУ зэрэг түнш орнуудаас оруулах мөнгөн эх үүсвэр ч тодорхой боллоо. Засгийн газрын үнэт цаасны эрэлт хэрэгцээ өндөр, харьцангүй хямд хүүтэй борлогдож байна. Ингээд үзэхэд зөв зүйтэй ашиглаж чадвал харьцангуй боломж бол байгаа нь харагдана. Байгаа боломждоо үр дүнтэй ажиллахыг нь одоо хүлээж байна. Төсөв нэгдүгээр сарын 1-нээс хэрэгжиж эхлэхэд төсвийн хэрэгжилтийг зохион байгуулах, боломжоо үр дүнтэй ашиглахад Засгийн газар онцгой анхаарч шуурхай чадвартай ажиллах хэрэгтэй. Ингэж чадвал олон төсөл хэрэгжиж эдийн засагт эерэг өөрчлөлт гарна.

-Эдийн засаг өсөлттэй явж байх үед хар жагсаалтад манай улсыг оруулсан явдал нь эдийн засагт сөргөөр тусч болзошгүй гэгдэж байна. Сангийн дэд сайд Х.Булгантуяа захидал бичсэнээс боллоо ч гэх юм?

-Европын холбоо Монголыг оффшор бүстэй адилтган үзэж хар жагсаалтад орсон гээд зарлачихлаа. Олон улсын харилцаа, хамтын ажиллагааны өргөн цар хүрээгээр харах юм бол үүнийг яаралтай засах ёстой. Монгол Улс бол зах зээлийн харилцаатай улс гэсэн дүгнэлтийг Европын холбооноос авахын тулд сүүлийн 10 гаруй жил нийгэм, эдийн засгийн хүчин чадлаараа ажилласан. Гэтэл өнөөдөр оффшортой адилтгасан байдлаар үнэлгээ авчихвал ямар ч улс манайхтай болгоомжтой хандах болчихоод байна. Дэлхийн улс орнуудын хандлага оффшорт байгаа хөрөнгө мөнгийг татаж хууль ёсны болгон эх орондоо оруулахын төлөө ажиллаж байна. Хар жагсаалтаас болж Монголоос хөрөнгө оруулалтаа татаж авчир гэсэн шаардлага хөрөнгө оруулагч нарт тавигдаж болзошгүй суурь бүрдчихэж. Тэгэхээр бидний хүсэн хүлээдэг хөрөнгө оруулалтыг татан оролцуулж дэлхийн улс орнуудтай хамтран ажиллана гэдэг нь өнгөрнө биз дээ.

-Манай улс хар жагсаалтад орох болсон гол шалтгаан нь юу байв?

-Албан ёсны мэдээллээс үзэхэд татварын мэдээлэл ил тод биш байна гэсэн үндэслэлийг ярьж байгаа. Дэлхий дахины тэр системтэй нийцэж байж олон улсынхаа хэмжээнд үнэн зөв үнэлэлт дүгнэлтийг авна. Олон улс шаардаж байхад манайд ийм зүйл байхгүй ээ гэсэн байдлаар хөндлөн суугаад байвал бидэнд ийм л үнэлгээ өгнө. Татварыг нууж хаана гэдэг нь цаанаа “но”-той байгааг нь харуулна. Тиймээс бодлого, үйл ажиллагаагаараа сайжруулж харуулах ёстой.

-Банкны тухай хуульд та ямар байр суурьтай байгаа вэ. Банкны хүүг бууруулах тухай сүүлийн үед ихээхэн ярьж байна. Ямар бодлого барьж хүүг бууруулах ёстой юм бэ?

-Монголбанкны тухай хуульд сайжруулах хэрэгцээ шаардлага байгаа гэдэгтээ би санал нэгтэй байдаг. Гэхдээ УИХ-ын гишүүд Төвбанкны тухай хууль санаачилж байгааг би хувьдаа дэмжихгүй байгаа. Засгийн газраар хэлэлцэгдэж өргөн баригдаж орж ирэх ёстой. Гишүүд төсөл боловсруулаад хэлэлцэгдэж байгааг би учир дутагдалтай гэж үздэг. Тэр тусмаа Засгийн газар нь дэмжээгүй байхад шүү дээ. Энэ Засгийн газраас санал аваагүй байхад УИХ-аар хэлэлцэх нь маш буруу. Манайх шиг өндөр хүүтэй банкны зээлээр аж ахуйн нэгжүүд бизнес хийх нь эрсдэлтэй, хүнд байгаа нь үнэн. Гэхдээ зээлийн хүүг захиргаадалтын байдлаар бууруулчихдаг юм биш. Бүхэлд нь эдийн засгаа сайжруулж үйл ажиллагаагаа идэвхтэй болгож байж хийнэ. Гол нь банкны үйлчилгээ явуулж буй зардал өндөр байгааг нь тал талаас авч үзэх ёстой. Банк өөрөө маш өндөр зардалтай байгаа бол хэмнэлтээ яагаад хийж болохгүй гэж. Банкууд асар өндөр ашиг олсон ч зардалдаа оруулж гаргадаг талтай. Монголбанк, Засгийн газар хамтран ажиллаж, бодлогын хүрээнд нь шийдэх ёстой юм. Төр аж ахуйн нэгжийн харилцааг төр өөр дээрээ шууд татан авах ёсгүй. Иргэн, аж ахуйн нэгж тохирчихсон үйл ажиллагаа дунд хэрэв төр орох гэж байгаа бол ачааг нь үүрэлцэж байж орох болно. Тэгвэл төрд ачаа үүрэх төсөв мөнгө бий юу. Түүнийхээ оронд юуны өмнө зээл олгож буй банкны үйл ажиллагааных нь хариуцлагыг өндөржүүлэх ёстой. Зээлдэгчийн хариуцлагыг ч сайжруулж байж зөв горим руу шилжинэ.

-Таван толгой, Оюу толгой, нефть боловсруулах үйлдвэр зэрэг томоохон төслүүдээ хэзээ ямар байдлаар хөдөлгөж эдийн засгийн эргэлтэд оруулах бол гэсэн хүлээлт бий?

-Өнөөдрийг хүртэл хэрэгжсэн зарим төсөл Монголын талд туйлын ашиггүй зөвхөн хөрөнгө оруулагчдын аманд багтсан, давуу эрх олгож буй олон нийт шүүмжлэлтэй хандаж байна. Томоохон төслүүдийг хэрэгжүүлэхдээ харилцан ашигтай, ард иргэддээ өгөөжтэй аргаар хэрэгжүүлэх ёстой. Засгийн газар гэрээ хэлцлүүдээ хийж УИХ-д оруулж шийдээд явах нь зүйн хэрэг. 2008 онд УИХ-аас Тавантолгойг ямар бодлогоор яаж ашиглах тухай удирдамжийг гаргаж батлаад өгчихсөн. Тэр удирдамжийн дагуу асуудлаа боловсруулаад Засгийн газраас УИХ-д оруулаад ирэх хэрэгтэй. Одоо болтол орж ирээгүй л байна. Оюу толгойн гэрээ амжилттай хэрэгжээд явж буй ч анхны баталж өгсөн удирдамжийн дагуу үзвэл олон зүйл дутуу хэрэгжээгүй. Энэ Засгийн газраас өмнөх Засгийн газар Таван толгойн төслийг боловсруулж байна гэж байсан ч УИХ руу оруулж ирээгүй. Энэ нь эрх мэдэл бүхий хүмүүсийн хийсэн гэрээ хэлцэл арга механизм нь олон нийтэд ил гаргаж болохооргүй л байсан хэрэг. Тэгээд л дарагдсан байх. Тийм болохоор ил тод тодорхой ажиллах нь эн тэргүүний шаардлага юм.

-Энэ Засгийн газар таны харж байгаагаар ямар түвшинд ажиллаж байна?

-Засгийн газраас ард түмэн их зүйлийг хүлээж байна. Нийгэм, эдийн засагт тулгамдсан олон асуудлыг энэ Засгийн газар шийдэх болов уу гэсэн горьдлого байна. Шинэ Ерөнхий сайд чуулганы хуралдаан дээр хэлсэн үгэндээ “Ард түмнээ сонсч ажиллана. Эрдэмтэн мэргэдтэйгээ зөвлөлдөж ажиллана. Гаргаж буй шийдвэр бүхэн ард түмний эрх ашгийн төлөө байна” гэж хэлсэн. Хэлсэн үгэндээ хүрч ажиллаасай гэж хүсч байна. Засгийн газар хууль дээдэлж, шударга ёсыг тогтоож, буруутанд хариуцлагыг тооцож ажиллана гэж бас хэлсэн дээ. Эдгээр асуултад хариу өгөхөөр сайн ажиллах хэрэгтэй. Нэгэнт бодлогоо гаргасан бол бодлогоо хэрэгжүүлэхийн төлөө ажилла. Ам алдвал барьж болдоггүй гэдэг үг бий. Эрх барьж буй намын дэмжлэгээр сайд, дарга болох бол амархан. Ажил хариуцаад ард түмний өмнө тайлагнах сайд байх гэдэг амаргүй шүү. Дээрх шаардлагад нийцэж ажиллаж чадахгүй бол ард түмний урам хугарна. Ард түмний дэмжлэггүй Засгийн газар гэж байж болохгүй. Сая орон нутагт яваад харахад хариуцлагагүй байдал харагдаж л байна. Хамгийн наад зах нь хуулиа хэрэгжүүлдэггүй байдал байна. Аймгууд арванхоёрдугаар сарын 5-ны дотор төсвөө баталсан байх ёстой байтал төсвөө одоо болтол батлаагүй явж байна. Энэ ажил саатаж байна гэдэг нь Монгол Улсын нэгдсэн төсөвтэй байх бодлого алдагдаж байгааг илтгэнэ. Үүнд гэхэд л хариуцлага яригдах ёстой биз дээ. Ерөнхийлөгч хэд хэдэн удаа хориг тавиад байна гэдгийн цаана Засгийн газрын хариуцлагыг шаардаж буйн бас нэг илэрхийлэл. Манай улсын улс төрийн амьдрал дөрвөн жилээр хэмжигддэг. Дөрвөн жилийн эхний хоёр жил нь УИХ, орон нутаг, Ерөнхийлөгчийн гээд сонгуулийн жил болж таардаг. Хоёр жил сонгуульдахад ажлаа орхигдуулах, улстөржих, ажлын үр өгөөж навс унах байдал сүүлийн 20 гаруй жил ажиглагддаг нь үнэн. Үлдсэн хоёр жилд жинхэн хийж бүтээх ажлаа бүтээдэг цаг үе. Яг энэ үед шинэ Засгийн газар байгуулагдан ажиллахаар таарсан. Тийм болохоор одоо монгол оронд төрийн тодорхойлсон бодлогынхоо төлөө цаг, нартай уралдаж үр дүнг гаргах алтан боломж үлдсэн байна. Хийж чадах эсэх тухай биш, хийх ёстой гэдгээ ухамсарлаад харуулах цаг иржээ.

Япон улсаас Монгол Улсад суугаа Онц бөгөөд бүрэн эрхт Элчин сайд М.Такаокатай ярилцлаа.

---

-Монгол Японы хооронд найрамдалт харилцаа тогтоосны 45 жилийн ой энэ онд тохиолоо. Таны хувьд Элчин сайдаар томилогдож ирэнгүүт тэмдэглэлт ойг зохион байгуулах их ажил угтсан байх?

-Миний бие өнгөрсөн оны арванхоёрдугаар сард Монгол Улсад Элчин сайдаар томилогдож ирсэн. Үүнээс сар гаруйн хугацааны дараагаас Япон Монголын хооронд дипломат харилцаа тогтоосны 45 жилийн ойн үйл явдлууд албан ёсоор эхэлсэн байгаа. Энэхүү тэмдэглэлт ойн жилд нэлээд арга хэмжээ зохион байгууллаа. Олон ч хүн гар бие оролцож тусалж дэмжсэнд туйлын их баяртай байна.

Мягмар гаригт Гадаад харилцааны яаман дээр Монгол Японы харилцааны талаар симпозиум зохион байгуулагдсан.

Үүнд Засгийн газрын хэрэг эрхлэх газрын дарга Т.Занданшатар, Япон Монголын харилцаанд ихээхэн хувь нэмэр оруулсан Ерөнхий сайд асан Д.Содном, Монгол Улсаас Япон улсад Элчин сайдаар олон жил ажиллаад нутагтаа буцаж ирээд байгаа С.Хүрэлбаатар нарын хүндэт зочид оролцлоо. Манай хоёр улсын харилцаа энэ мэтчилэн олон хүмүүсийн дэмжлэг хүчин чармайлтын үр дүнд хөгжсөн. Үүнийг өчигдрийн симпозиумд оролцоод илүү их мэдэрч, ойлголоо. Ойн хүрээнд зохион байгуулсан арга хэмжээний тухайд олон зүйлийг ярьж таарах байх. Миний хувьд сэтгэлд үлдсэн нь гуравдугаар сард болсон загварын шоу байлаа. Мөн нэрт балетчин Алтанхуяг Японы Комаки балетийнхантай хамтраад Монгол Улсад тоглолт хийсэн.

-Хоёр орны улс төрийн харилцаа сайн байгаа. Өнөө жилийн тухайд японоос нэлээд хэдэн төлөөлөгч айлчлан ирлээ. Энэ нь 45 жилийн ойн хүрээнд өрнөсөн үйл явдал байв уу?

-Өнгөрсөн гуравдугаар сард УИХ-ын дарга М.Энхболд Япон улсад албан ёсны айлчлал хийж Ерөнхий сайд Ш.Абэтэй уулзалт хийсэн. Энэ үеэр таван жилийн хугацаанд хэрэгжих “Монгол, Японы Стратегийн түншлэлийн дунд хугацааны хөтөлбөр”-ийг баталсан. Дунд хугацааны хөтөлбөрт 2021 он хүртэлх хоёр орны улс төр, аюулгүй байдал, эдийн засаг, соёл, ард иргэдийн харилцаа болон хүний нөөцийг бэлтгэх зэрэг олон салбарт хэрэгжүүлэх хамтын ажиллагааны тодорхой заалтуудыг тусгасан юм. Олон улсын талбар дахь хамтын ажиллагаанаас эхлээд Япон, Монгол идэвхтэй харилцан хамтын ажиллагаагаа нэмэгдүүлж улам бүр харилцан ашигтай “Стратегийн түншлэл”-ийг бий болгохоор зорьж байна. Мөн хоёр улсын тэмдэглэлт ойн арга хэмжээний нэг чухал үйл явдал бол Ш.Абэ Ерөнхий сайдын бие төлөөлөгч Мотоо Хаяаши долдугаар сард Монгол Улсад айлчлал хийж Ерөнхийлөгч Х.Баттулгын тангараг өргөх ёслолд оролцохын хамт түүнд бараалхав. Үүнээс гадна долдугаар сард Япон Улсын парламентын Төлөөлөгчдийн танхимын дарга Тадамори Оошима, есдүгээр сард Япон улсын Парламентын Төлөөлөгчдийн танхим дахь Япон, Монголын найрамдлын бүлгийн дарга Мотоо Хаяаши тэргүүтэй Төлөөлөгчдийн танхимын гишүүд Монгол Улсад айлчиллаа. Ойн хүрээнд хоёр орны улс төрийн харилцаа ийм өндөр төвшинд идэвхтэй байгаа.

-Япон Монголын харилцааг шинэ шатанд гаргахын тулд талууд юун дээр анхаарч ажиллах ёстой гэж та бодож байна вэ?

-Манай хоёр орон ардчилсан тогтолцоог эрхэмлэдэг нийтлэг үзэлтэй. Азийн хойд хэсэгт байрладаг, газар зүйн хувьд ойр. Хоёр орны ард түмэн нэн дотно харилцаатай улс юм. Монгол Улс цаашид тогтвортой, бат бөх бодлогыг баримталж ажиллах ёстой. Ингэснээр хоёр улсын харилцаа улам бүр хөгжих үндэс суурь нь бүрэлдэх болно. Одоо улс төр, соёлын салбарын харилцаа идэвхтэй байгаа. Бизнесийн салбарт энэ харилцаа маань улам бүр хөгжөөсэй гэж бодож байна. Монгол Улс бизнесийнхээ салбарт удаан хугацаанд тогтвортой, ил тод, хууль эрх зүйн орчин бүрдүүлж ажиллах юм бол японы аж ахуйн нэгжүүд монголтой хамтарч ажиллах болов уу. Монгол Улсын хөгжилд гадаадын хөрөнгө оруулалт чухал.

Манай хоёр улс бүс нутгийн аюулгүй байдлын тал дээр улам илүү хамтран ажиллах ёстой. Монгол Улс НҮБ болоод олон улсын талбарт өөрийн байр сууриа илэрхийлж идэвхтэй оролцож байгааг бид өндрөөр үнэлж байна. Бүс нутгийн тухайд гэвэл Хойд Солонгосын нөхцөл байдал хурцадмал байдалтай байна. Энэ мэтчилэн Япон, Монгол Улс бүс нутгийн аюулгүй байдлыг авч явах, үүнийг тогтвортой байлгахад цаашид хамтран ажиллах хэрэгтэй гэж бодож байна. Өнгөрсөн наймдугаар сарын сүүлээр Монголд Японы Гадаад хэргийн яам, Батлан хамгаалахын яам, аюулгүй байдлын зөвлөлийн удирдлагууд ирж холбогдох хүмүүстэй уулзсан. Мөн энэ зун “Хааны эрэлд” цэргийн хээрийн сургуульд Японы батлан хамгаалахын салбараас холбогдох албаны хүмүүс ирж оролцсон. Мөн өнөөдрийг хүртэл Японы батлан хамгаалахын сургуулийн захирал Монгол Улсад айлчилсан. Японы батлан хамгаалахын салбарт Монголын зэвсэгт хүчний 50 хүн суралцаж байна. Энэ мэтчилэн олон салбарт бид хамтын ажиллагаагаа улам бүр өргөжүүлэн тэлэх ёстой.

-ОУВС-гийн хөтөлбөрийн хүрээнд Японоос олгох хөнгөлөлттэй зээл хэзээ орж ирэх вэ. Зээлийн эхний шатны гэрээнд хэдхэн хоногийн өмнө талууд гарын үсэг зурсан шүү дээ?

-Монгол Улсын Засгийн газар ОУВС-тай төсвийг шинэчлэн сайжруулж, эдийн засгаа сэргээх зорилгоор хөтөлбөр хэрэгжүүлэхээр тохиролцсоныг манай улсын Засгийн газар өндрөөр үнэлж байна. Монгол Улсын Засгийн газрын шинэчлэлсэн хөтөлбөрийг манай улс дэмжиж, 850 сая ам.долларын хөнгөлөлттэй зээлийг гурван жилийн хугацаанд олгохоор болсон. Энэ бол олон улсын байгууллага, донор орнуудын хүрээнд хамгийн өндөр дүнтэй зээл болж байгаа. Эхний ээлжийн санхүүжилт болох 700 тэрбум төгрөгийг энэ ондоо багтааж Монгол Улсад өгөхөөр хичээн ажиллаж байна. Ингэхдээ Монгол Улсын хуулийн дагуу порцедур нь хангагдсаны дараагаар шилжүүлнэ. Тодруулбал, Засгийн газар болон УИХ-ын чуулганаар асуудлыг хэлэлцэж баталсны дараа шийдэгдэнэ гэсэн үг.

-Мэдээж хөнгөлөлттэй зээлийн зориулалтын үр дүн ямар байхаас хамаарч дараагийн шатны зээл олгогдох байх л даа. Тэгэхээр зээл олгогч талаас хэрхэн хяналт тавьж ажиллах бол?

-Энэ хөрөнгө бол засгийн газраас авч хэрэгжүүлж байгаа, төсвийг шинэчлэн сайжруулах хөтөлбөрт ашиглагдана.Тиймээс манайхаас үзүүлж байгаа хөнгөлөлттэй зээлийг Засгийн газар хамгийн үр ашигтайгаар захиран зарцуулаасай гэж найдаж байна. Одоо олгогдох эхний ээлжийн хөрөнгө 2017 оны улсын төсвийн арав хүртэлх хувьтай тэнцэнэ. Монгол Улсын Засгийн газар, ОУВС, Дэлхийн банк, Азийн хөгжлийн банктай бодлогын матрицийг байгуулсан байгаа. Үүнийг Монгол Улсын Засгийн газар хэр чандлан сахиж хэрэгжүүлэх вэ гэдгийг хөндлөнгөөс ажиглаж, дүгнэлт хийж явах болно. Макро эдийн засгийн тухай Монгол Улс төсвийн сахилга батаа чандлан сахиж ажиллах нь чухал. Бодлогын матрицийн дагуу Монголын тусгай татварууд нэмэгдэж байгаа. Татвар нэмэгдсэнээр улсын орлого дээшилнэ. Энэ мэтчилэн төсвийг сайжруулах арга хэмжээнүүдийг хэрхэн авч хэрэгжүүлэхийг бид ажиглаж ажиллах болно. Монгол Улс ОУВС-гийн хөтөлбөрийг урьд нь олон удаа авч байсан. Тиймээс дахиж олон улсын байгууллагаас тусламж авахааргүй энэ хөтөлбөрийг амжилттай хэрэгжүүлээсэй гэж хүсч байна. Сүүлийн үед нүүрс, ашигт малтмалын үнэ дэлхийн зах зээл дээр өсч байгаа. Нүүрсний экспорт нэмэгдсэнтэй холбогдуулан Монголын нөхцөл байдалд эерэг зураглал харагдаж байна. Хэдий ийм байгаа ч ОУВС-гийн хөтөлбөрийг амжилттай хэрэгжүүлэх ёстой. Нөгөө талаар эдийн засгийг сайтар хөгжүүлэх хэрэгтэй. Бид бүхэн үүн дээр анхаарч ажиллах болно. Эдийн засгийг хөгжүүлэхэд ихээхэн хувь нэмэр оруулахын тулд шинэ нисэх буудлыг яаралтай ашиглалтад оруулж, үр ашгийг нь хүртэх ёстой. Тиймээс энэ асуудал даруй шийдэгдээсэй гэж хүсч байна.

-Япон Монголын хооронд чөлөөт худалдааны хэлэлцээр байгуулаад багагүй хугацаа өнгөрч байна. Монголын бараа бүтээгдэхүүн Японы зах зээлд татваргүй гарах боломж бүрдсэн. Гэвч манайхан энэ боломжоо ашиглаж чадахгүй байгаа. Учир нь үйлдвэрлэгчдэд санхүүгийн дэмжлэг шаардлагатай. Тэгж байж Японы зах зээлд чанартай стандартад нийцсэн бүтээгдэхүүн гарах ёстой. Энэ асуудлыг шийдэхэд хоёр улсын хооронд ямар яриа өрнөж байна вэ?

-Япон Монголын эдийн засгийн түншлэлийн хэлэлцээр байгуулагдсан явдлыг өндрөөр үнэлж байна. Монгол Улсын тухайд гэвэл анх удаа Японтой эдийн засгийн түншлэлийн хэлэлцээрийг байгуулсан. Энэ бол манай хоёр орны найрамдлын илрэл гэж харж байна. Сүүлийн үеийн статистикаас хоёр орны худалдааны тоо нэмэгдэж байгааг харлаа. Эдийн засгийн түншлэлийн хэлэлцээрийн үр дүн болов уу.

Эдийн засгийн түншлэлийн хэлэлцээрийн хүрээнд Монголоос Японд экспортлогдох бараа бүтээгдэхүүнийг тодорхой хэмжээнд татвараас чөлөөлөгдөх нөхцөл бүрдсэн. Ингэснээр Монголын аж ахуйн нэгжүүд Японы зах зээлд гарч ажиллах, бараа бүтээгдэхүүнээ гаргах үүд хаалга нээгдсэн. Одоогийн байдлаар ноолуур зөгийн бал зэргийг японы зах зээлд гаргахаар хичээн ажиллаж байна. Японы зах зээл дээр бараа бүтээгдэхүүн гаргахад Монголд үйлдвэрлэж байгаа бүтээгдэхүүний чанар сав баглаа боодол гээд олон зүйл манай улсын чанар стандартад нийцсэн байх шаардлага тавигддаг. Дээрээс нь Японы зах зээл яг ямар бараа бүтээгдэхүүн хүсч байна гэдгийг судалж үзэх шаардлагатай. Эдийн засгийн түншлэлийн хэлэлцээр бол зөвхөн худалдааных биш. Үүнд хөрөнгө оруулалт гээд олон салбар хамрагдаж байгаа.

-Японы өндөр технологийг Монголд нутагшуулах тал дээр Элчин сайдын зүгээс хэрхэн дэмжиж ажиллах вэ?

-Аливаа техник технологи хөрөнгө оруулалтаар дамжин орж ирдэг. Хөрөнгө оруулах нөхцөлийг Монголын тал өөрсдөө бүрдүүлж бий болгох ёстой. Тэгэхээр Японы засгийн газар иений хөнгөлөлттэй зээл, тусламжаараа дамжуулан өндөр технологийг Монголд нутагшуулахад хувь нэмрээ оруулах болно. Шинэ нисэх онгоцны буудал үүний нэг жишээ юм. Япон маягийн менежментийг Монголд нэвтрүүлбэл эдийн засагт үр өгөөжөө өгөх болно. Мөн саяхан барилгын бүтээцийнхээ үндсэн ажлыг дуусгаад байгаа Япон Монголын сургалтын эмнэлэг байна. Ирэх жил нээлтээ хийх бөгөөд Монголын анхны сургалтын эмнэлэг гэдгээрээ онцлог юм. Үүгээр дамжуулан бид Монгол Улсын эрүүл мэндийн төвшинг сайжруулж, энэ салбарт үнэтэй том хөрөнгө оруулалт хийж байна. Тус эмнэлэгт Японы эрүүл мэндийн салбарт ашиглагддаг тоног төхөөрөмжүүд суурилагдах болно. Мөн Жайкагийн хамтын ажиллагааны төслүүд, менежментийг сайжруулах төслүүд хэрэгжих болно.

Дээрхээс гадна Өмнөговийн Цогтцэций суманд Японы “Софтбанк” Монголын “Ньюком” компанитай хамтран 50 мВт-ын салхины цахилгаан станц байгууллаа. Дархан явах замд монгол японы компани хамтран “Мон наран” нарны цахилгаан станц барьсан. Энэ мэтчилэн хоёр улсын аж ахуйн нэгжүүд бизнесийн салбарт хамтарсан төслийг амжилттай зохион байгуулж, түүхэн бүтээн байгуулалтуудыг үлдээх ёстой.

-Хөшигийн хөндийн нисэх онгоцны буудлын менежментийг нь японы гурван компани авч явах байх аа?

-Хөшигийн хөндийн олон улсын шинэ нисэх онгоцны буудлыг японы хөнгөлөлттэй зээлээр барьсан. Энэ нисэх онгоцны буудлын менежментийг японы гурван компанийн консерциум авч явахаар шийдсэн байгаа. Нисэх буудлын холбогдох асуудлыг шийдэж, түргэн шуурхай ашиглалтад оруулах явдал зайлшгүй хэрэгтэй болчихоод байна. Шинэ нисэх онгоцны буудал ашиглалтад орсноор Монголд ирэх жуулчдын тоо нэмэгдээд зогсохгүй олон салбарт үр ашгаа өгнө.

-Түүхэнд үлдээх бүтээн байгуулалтыг Монгол Улсад цогцлоох нь хоёр улсын харилцааны нэг үр дүн гэж та хэллээ. Манай улс дагуул хот байгуулах тухай ярьж, төсөл загварууд гаргаад ажиллаж байгаа. Японы талаас энэ их бүтээн байгуулалтад оролцох сонирхол бий юу?

-Үүнд хариулт өгөхөд эрт байна. Харин бид бүхэн Улаанбаатар хотын дахин төлөвлөлттэй холбоотойгоор олон төсөл хөтөлбөр дээр хамтран ажиллаж ирсэн туршлагатай. Мөн Улаанбаатар хотын мастер төлөвлөгөөг боловсруулахад хамтран ажилласан. Одоо бүтээн байгуулж байгаа Япон Монголын сургалтын эмнэлгийн төв бол Улаанбаатар хотоос зайдуу газарт сонгогдсон. Нийслэлийн төвлөрөлийг сааруулахад энэ эмнэлэг бага ч гэсэн хувь нэмэр оруулах байх.

-Хүнээ хөгжүүлж чадсан улсууд өнөөдөр дэлхийд эдийн засаг хөгжлөөрөө тэргүүлж байгааг бид бүхэн мэднэ. Дэлхийн II дайны дараа Япон улс чадалтай инженерүүд бэлдэхэд онцгой анхаарсны үр дүнд арал дээр өндөр хөгжилтэй орныг цогцлоож чадсан. Тиймээс энэ туршлагаа монголчуудад түгээж байгаад манай улсын хувьд талархалтай байдаг. Нийтдээ 1000 инженер бэлдэнэ гэж байгаа. Энэ тоог нэмэгдүүлэх боломжтой юу?

-Боловсрол бол маш чухал салбар. Монголоос Японд 2000 гаруй оюутан их, дээд сургууль, судалгааны байгууллага гээд олон салбарт боловсрол эзэмшиж байна. Япон улсад суралцан мэдлэг боловсролоо дээшлүүлээд Монгол Улсдаа эргэн ирж ажиллаж байгаа залуусыг харахад үнэхээр сайхан байдаг. Монгол хүн бол олон талын авьяастай чадварлаг. Японд 1000 инженер бэлтгэх төсөл 2014 оноос эхэлсэн бөгөөд есөн жилийн хугацаанд хэрэгжих юм. Төслийн хүрээнд одоогийн байдлаар 250 орчим оюутан залуус Япон улсад суралцаад байна. Монголын боловсролын салбарт Япон улс өнөөдрийг хүртэл сайн хөрөнгө оруулагч байсаар ирсэн. Өнөөг хүртэл нийт 55 сургуулийг японы буцалтгүй тусламжаар байгуулсан шүү дээ. Өнгөрсөн долоо хоногт Улаанбаатар хотод дөрвөн сургууль барихаар хоёр улсын Засгийн газар хоорондын ноот бичигт гарын үсэг зурсан байгаа. Энэ сургуульд хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдүүд суралцах боломжтой. Байгаль орчинд ээлтэй, аливаа гамшигт тэвэртэй. Монгол Улсад загвар сургууль барихаар болсон байгаа. Мөн 1990 оноос эхэлсэн “Өвсний үндэс” хөтөлбөрийн хүрээнд 500 гаруй төсөл хэрэгжүүллээ. Ихэнх нь боловсролын салбарт чиглэсэн.

-Та Монголд анх удаа томилогдон ажиллаж байгаа хүн. Өөрийнхөө тухай болоод манай улсад ирээд төрсөн сэтгэгдлээ сонирхуулахгүй юу?

-Миний бие их сургуулиа төгсөөд өнөөдрийг хүртэлх хугацаанд дипломатчийн албан ажлыг гүйцэтгэж ирлээ. 2016 оны арванхоёрдугаар сарын 19-ний өдөр Элчин сайдаар томилогдон ирсэн. Хэдхэн өдрийн дараа нэг жил болох гэж байна. Наашаа ирэхээсээ өмнө Монгол орны өвөл маш хүйтэн гэж дуулсан. Тэгээд энэ хүйтнийг мэдрэхээр их сэтгэл хөдөлж ирсэн шүү. Улаанбаатарт ирэнгүүтээ орчин үеийн том хот байсныг хараад их гайхсан. Монгол орны өргөн уудам, хөдөө хээр нутаг, байгалийн сайхан надад үнэхээр таалагдсан. Энэ өргөн уудам нутагтай Монгол Улсын хүн ам улам өсч нэмэгдээсэй гэж хүсч байна.

-Та саяхан Японы эзэн хааны төрсөн өдрийн хүндэтгэлийн хүлээн авалт дээр монгол хэлээр мэндчилгээ дэвшүүлсэн нь халуун дулаан уур амьсгалыг бүрдүүлж чадсан. Ер нь монгол хэл сурахад түвэгтэй байна уу?

-Амаргүй юм билээ (инээв). Арваннэгдүгээр сарын 29-ний өдөр Япон улсын цог жавхлант эзэн хааны мэндэлсэн өдрийн хүндэтгэлийн хүлээн авалтыг зохион байгуулсан юм. Энэ үеэр ирсэн хүндэт зочдодоо монголоор мэндчилгээ дэвшүүлсэн байгаа. Тухайн өдөр би чадлынхаа хэрээр мэндчилгээ дэвшүүлсэн дээ.

Гэрэл зургийг Ц.МЯГМАРСҮРЭН

УЛААНБААТАР ХОТ: Үүлшинэ. Шөнөдөө цас орохгүй. Өдөртөө бага зэргийн цас орж, явган шуурга шуурна. Салхи баруун хойноос секундэд 6-11 метр. Шөнөдөө Яармаг-Сонгины орчмоор 26-28 градус, бусад хэсгээр 18-20 градус, өдөртөө 9-11 градус хүйтэн байна.

БАРУУН АЙМГУУДЫН НУТГААР: Багавтар үүлтэй. Цас орохгүй. Салхи баруун хойноос секундэд 5-10 метр. Идэр, Тэс голын хөндийгөөр шөнөдөө 36-41 градус, өдөртөө 22-27 градус, Увс нуурын хотгор болон Алтайн уулархаг нутаг, Завхан голын эх, Хүрэн бэлчир орчмоор шөнөдөө 28-33 градус, өдөртөө 17-22 градус, Алтайн өвөр говиор шөнөдөө 16-21 градус, өдөртөө 4-9 градус, бусад нутгаар шөнөдөө 22-27 градус, өдөртөө 10-15 градус хүйтэн байна.

ТӨВИЙН АЙМГУУДЫН НУТГААР: Үүлшинэ. Шөнөдөө нутгийн хойд хэсгээр, өдөртөө нутгийн зүүн хэсгээр бага зэргийн цас орж, явган шуурга шуурна. Салхи баруун хойноос секундэд 6-11 метр. Шөнөдөө Дархадын хотгор болон Хэнтийн уулархаг нутаг, Туул, Тэрэлж голын хөндийгөөр 25-30 градус, Хангай, Хөвсгөлийн уулархаг нутаг, Хараа, Ерөө голын хөндийгөөр 20-25 градус, бусад нутгаар 16-21 градус, өдөртөө Дархадын хотгор болон Хөвсгөл, Хэнтийн уулархаг нутаг, Хараа, Ерөө, Туул, Тэрэлж голын хөндийгөөр 12-17 градус, бусад нутгаар 8-13 градус хүйтэн байна.

ЗҮҮН АЙМГУУДЫН НУТГААР: Үүлшинэ. Нутгийн зарим газраар бага зэргийн цас орж, явган шуурга шуурна. Салхи баруун хойноос секундэд 7-12 метр. Хэрлэн, Халх голын сав газраар шөнөдөө 26-31 градус, өдөртөө 13-18 градус, бусад нутгаар шөнөдөө 20-25 градус, өдөртөө 9-14 градус хүйтэн байна.

ОТРЫН НУТАГ ХЭРЛЭНБАЯН-УЛААН ОРЧМООР: Үүлшинэ. Цас орохгүй. Салхи баруунаас секундэд 5-10 метр, зарим үед секундэд 12-14 метр хүрч ширүүснэ. Шөнөдөө 24-26 градус, өдөртөө 9-11 градус хүйтэн байна.

ГОВИЙН АЙМГУУДЫН НУТГААР: Үүлшинэ. Шөнөдөө цас орохгүй. Өдөртөө нутгийн зүүн хэсгээр бага зэргийн цас орж, явган шуурга шуурна. Салхи баруун хойноос секундэд 6-11 метр. Шөнөдөө Өмнөговийн нутгаар 13-18 градус, бусад нутгаар 16-21 градус, өдөртөө бүх нутгаар 5-10 градус хүйтэн байна.