Month: December 2017

Яруу найргийн их наадам “Болор цом” 35 дахь жилээ Говь-Алтай аймагт, Чадраабалын Лодойдамба зохиолчийн нэрэмжит боллоо. Энэ удаагийн наадамд Ховд нутгийн уугуул, МЗЭ-ийн шагналт яруу найрагч Мөнгөнхүүгийн Отгонбаяр тэргүүн байр эзэлсэн юм. Ингээд шинэхэн цомын эзэнтэй хөөрөлдсөнөө хүргэе.

---

-Лойдодамба гуайн нэрэмжит болсон өндөр их Алтайн “Болор цом”-д түрүүллээ. Эгшиглэнт Янжинлхамын эзэн болсонд баяр хүргэе.

-Маш их баярлалаа.Яруу найрагчийн амьдралд тохиож болох хамгийн сайхан мөчүүдийн нэгэн яах аргагүй “Болор цом”-ын эзэн болж тайзан дээр шагнал гардах, тэр тусмаа Эгшиглэнт Янжинлхамаас адис хүртэх агшин юм байна даа. Тун их баяртай байна. Миний бие “Болор цом”-д 2007 оноос хойш оролцож байна. Хэн ч танихгүй шүлэгч нэгийн даваанд тэнцэхгүй хасагдаж байлаа, түүнээс хойш олон удаа орж шүлгээ уншсан.

-“Болор цом”-ын дараа янз бүрийн яриа гарах нь бий. Энэ жил олны ам харьцангуй гайгүй байна уу даа. Та Ховд нутгийн найрагч, төрж өссөн нутаг ус болоод ижий аавын тань тухай асуумаар байна. Ижийдээ зориулж бичсэн шүлгээр цом авчих шиг боллоо?

-Тиймээ, “Болор цом”-ын дараа янз бүрийн яриа гарах нь бий. Аргагүй шүү дээ шалгарсан 30 яруу найрагч бүгд л түрүүлнэ гэж очдог. Яруу найрагчид гэдэг омголон, бадрангуй улс үзэл бодлоо хаа ч хэнээс ч эмээлгүй хэлдэг. Энэ жил харин сүүлийн шатанд шалгарсан яруу найрагчид надад их сайхан баяр хүргэж халуун дотноор хүлээн авлаа. Энэ мэдээж миний шүлэгтэй л холбоотой болов уу.

Бас яруу найрагчдынхаа итгэл хүндэтгэлийг хүлээсэн нь их сайхан байлаа. Нэг сэтгүүлч цомын маргааш “Таны шүлгээр Монгол орон амьсгалж байна, та энэ харанхуй нийгэмд бага ч гэлээ гэрэл тусгаж чадлаа” гэсэн шүү. Мэдээж бас шүүмжлэлтэй хандаж буй хүмүүс ч бий л байх. Харин ч цахим ертөнцөөр олон түмний ам тун сайн байна гэж найз нөхөд байна хэлж байна лээ.

Би Ховд аймгийн Дуут сумын хүн. Тэнгэрийн одонд ойрхон өссөн дөө. Далайн түвшнээс дээш 2500-3000 метрт л хонь мал хариулж, ан гөрөө хийж хүүхэд насаа үдсэн дээ. Манай сум Монгол орны хамгийн өндөр цэгт оршдог сум. Хүүхэд багаасаа Алтайн магтаал, Туульсаа хайлж, Хүннү цуураа үлээх ах нарыг харж, сонсч өөрөө заалгаж байлаа. Аав минь насаараа Ховд аймгийнхаа олон сумдад сум нэгдлийн даргаар ажиллаж байсан Мөнгөнхүү гэж хүн байлаа.

Аавын зохиосон шүлэг Цэцэг сумын тэр үеийн номонд орсон байдаг юм. Ээж минь Нямаа гэж насаараа худалдааны байгууллагад ажиллаж байсан хүн байлаа. Ээжийн минь тал нутаг хошуундаа алдартай дуучин улс бий. Эцэг эхээс бид наймуулаа.

Манайхан бүгд л бичиг эрдмийн болоод дуулах, бүжиглэх урлагийн авьяастай хүмүүс. Ижий минь жил гаруйн өмнө өөд болсон. Тэр хүнд үед ижийгээ асарч байхдаа Ижийдээ нас гуйж шүлэг бичсэн. Энэ шүлэг ижийдээ нас гуйсан хүүгийн хайраас гадна хүний амьдралын утга учир, орчлон хорвоогийн тухай өгүүлсэн. Ийм л шүлэг минь надад “Болор цом” авчирлаа.

-Яруу найргийн анхны ном тань “Нил гийх үүр” нэртэй санагдана. Д.Галбаатар доктор таны бүтээлийн тухай бичиж байсан. Таны шүлгүүдийн онцлог гэвэл юу билээ. Утга зохиолд хөтөлсөн багш нараа дурсаач?

-Их уран зохиолд хөтөлсөн багш нараа дурсах их сайхан байна. Би бичиг сурсан цагаасаа л шүлэг бичсэн хүн юм. Анхны шүлгээ аавдаа үзүүлж байхдаа би долоон настай байлаа. Шүлэгтэй тэр цагаас хойш өдий болтол хамт явна. Харин анхны номоо 2007 онд хэвлүүлсэн. Шүлгээ бичээд л, хадгалаад л, бас хаяж үрээд л явдаг байлаа. Тэр жил манай Ховдын Чандмань сумын харьяат зохиолч, сэтгүүлч танай сонинд ажиллаж байсан Баастын Золбаярт хэдэн шүлгээ үзүүллээ. Тэгсэн мань хүн их баясаж багш чинь хэн бэ, энээ тэрээ гээд л явчлаа. Багш байхгүй өөрөө л бичээд явдаг гэдгээ хэлэхэд “Заавал ном гаргаарай” гээд өөрөө өмнөх үгийг нь бичиж “Нил гийх үүр” гэж нэр өгөөд хэвлүүлсэн дээ. Тэгээд хоёр сарын дараа нэг танихгүй дугаараас залгаад “Би Галбаатар гэж хүн байна, чиний номны талаар юм бичлээ, МУИС дээр ирээд ав” гэсэн юм. Сарын дараа өнөө хүнээ МУИС-иас хайж олж танилцсан минь Галаа багш. Миний номын тухай 16 орчим хуудастай бүтэн шүүмж бичсэнээ мөн л “Өдрийн сонин”-д өгөөрэй цаадуул чинь хэвлэх байх гэж билээ. Тэр цагаас хойш дан яруу найргийн дөрвөн ном хэвлүүлжээ. Их уран зохиолд анхан хөтөлсөн энэ хоёр эрхмийг би багшаа хэмээн хүндэлж явдаг.

-Танаас өмнө Ховд нутгаас Хөөдөөгийн Эрдэнэбаатар найрагч “Болор цом” хүртэж байсан. Та хоёр Урианхайн хөх уулс, ерөөс уулсын тухай шүлгүүд бичиж тэндээс яруу найргийн долгионыг авдаг шиг санагдах нь бий?

-Хөөдөөгийн Эрдэнэбаатар ах бидэн хоёр нэг сумын нэг багийн нэг голын улс. Манай сумаас Лха. Дарьсүрэн, Ё.Цэдэнбал, Д.Чинзориг, Д.Оюунчимэг зэрэг олон зохиолч, яруу найрагчид төрөн гарсан юм. Энэ бол Урианхайн баатарлаг туульс, уул устай холбоотой байх гэж би боддог. Зургаахан настайдаа төрийн соёрхолт, ардын туульч Б.Авирмэдээр түүний отгон хүү А.Балдандорж бид хоёр Алтай магтаал хайлахыг заалгаж байлаа шүү дээ. Бидний хэл аялгуу, шүтээн нэг бидний өссөн орчин нэг учраас бид уулсаасаа яруу найргийн долгион авах нь аргагүй юм. Миний шүлгийг уулгүйгээр төсөөлөх аргагүй. Үеийнхэн маань намайг “Уулын шүлэгч, уулын хүн” хэмээн дууддаг нь ч үнэн юм.

-Утга зохиолын найз нөхөд гэвэл хэн хэнийг хэлэх вэ. Танд шүлэг нь ойр санагддаг найрагчид олон болов уу.

-Бидний үеийнхэн Шинэ Мянган хэмээх утга зохиолын нэгдэл байгуулсан. Олон шүлэгч анд нөхөд минь энэ нэгдэлд бий. Угаас утга зохиол үе үеэрээ л хөгжиж ирсэн. Зах зээлийн энэ нийгэмд утга зохиолын төлөө олон олон зүйлийг найз нөхөд минь санаачлан зохион байгуулж ирсэн. Би чадах чинээгээрээ тэр бүхэнд хамрагдахыг хичээдэг. Хөдөлмөрийн баатар, төрийн шагналт, ардын уран зохиолч Бавуугийн Лхагвасүрэн ах бид ойр байдаг даа. Бас Данзангийн Нямсүрэнг унших дуртай.

-Энэ жил ингэхэд Алтай нутагт болж буй цомд өөрийгөө түрүүлнэ чинээ бодож байв уу. “Болор цом”-ын үнэ цэнийг та юу гэж ойлгодог вэ.

-Үнэндээ түрүүлнэ чинээ санаагүй. Гэхдээ горьдлого бол мэдээж “Болор цом”-д орох болгонд л байдаг байсаан. Ихэнх шүлэг минь уул Алтайгаа магтан дуулдаг болохоор Алтайн эзэн ивээх болов уу л гэж найдаж байлаа. Бас олон арван хүн “Чи түрүүлнэ” гэж зоригжуулж байсаан. Тэр дотор яруу найрагчид их байсан. Сүүлд олон түмний ерөөл биелдэг л юм байна гэж бодсон шүү. “Болор цом” бол манай уран зохиолын олон наадам дундаас улсын хэмжээний ард түмэндээ танигдаж хүрсэн хамгийн том наадам. Яруу найрагч, уншигчдын учран золгох хамгийн том баяр гэж би боддог. Эшиглэнт Янжинлхамын хишигт, “Болор цом”-ын эзэн яруу найрагч хүн уран зохиолын төдийгүй нийгмийн өмнө үүрэг хариуцлагатай үнэ цэнтэй байх ёстой гэж би бодож байна. Бас ард түмний итгэл хайрыг дааж явах хэрэгтэй байх. Бөхөөр бол улсын их баяр наадамдаа түрүүллээ л гэсэн үг шүү дээ.

-Шүлгээ уншиж уралдсан найрагчдаас хэн нь сайн байсан бол. О.Цэнд-Аюуш, Л.Ганзул нарын залуу найрагчдыг түрүүлж магадгүй гэх таамаг байсан. Мөн Алтайд болж буй учир тэр нутгийн найрагч түрүүлнэ гэж дуулдаж байсан?

-Дандаа л мундаг ширүүн өрсөлдөгчид байлаа. Тэд тайзан дээр ямархан шүлэг уншиж, хэрхэн хэн бүхнийг дагуулахыг таашгүй байдаг. Шүлэг бичнэ гэдэг хүн бүхний хүсэл дурын ажил биш. Бид тайзан дээр өрсөлдөгчид хэдий ч тайзны ард амьдрал дээр ахан дүүс анд нөхөд л байдаг. Дан Алтайнх гэлтгүй шүлэгч болгон миний хүчтэй өрсөлдөгч байлаа.

-Сүүлд ямар бүтээл туурвиж байна. Шинэ ном гаргах уу. Мөн та хаана ажиллаж байна вэ?

-Сүүлийн номоо 2016 онд “Амраглан гуниглан” нэртэйгээр хэвлүүлснээс хойш нэг ном гаргах хэмжээний шүлгүүд бичжээ. Шинэ номоо ирэх хавраас гаргах бодолтой байгаа. Шүлэгчийн хувьд би их онгодтой нэгэн байх. Ер нь л бичээд байна шүү дээ. Шүлэг бол миний амьдрал болохоор л тэр байх. Бас уул усныхаа тухай дуулалт жүжиг бичиж байгаа. Одоо Д.Нацагдоржийн нэрэмжит Улаанбаатар хотын Нийтийн төв номын сангийн захиргаа удирдлагын албаны даргын алба хашиж байна.

Энэ дашрамд үргэлж намайг итгэл алдалгүй дэмжиж ирсэн олон сайхан сэтгэлт хүмүүст хийгээд эрхэм олон уншигчид та бүхэндээ хорвоогийн хосгүй сайхан бүхнийг хүсэн ерөөе.

Ярилцсан Д.БАТБОЛД

Уул уурхайн сайд асан Д.Ганхуягийн охин Г.Номуундарь нүүр номоороо дамжуулан олон нийтэд хүчирхийлэлд өртсөн талаараа ноцтой мэдэгдэл хийсэн. Тэрбээр “Улс төрчид болон томоохон нэр бүхий компанийн захирлуудын хүүхдүүд уух зүйлд нь мансууруулах төрлийн бодис хольж өгсөн зэрэг олон анхаарал татсан мэдээлж хэлсэн билээ. Дээрх үйл явдалтай холбоотойгоор олноо “Цэнхэр үст” хэмээн алдаршсан иргэн Э.Цэрэндолгор өөрийн цахим хуудастаа гэмт хэрэгт холбогдсон гэх залуусын зургийг олон нийтэд дэлгэн тавьсан. Үүнээс үүдэлтэйгээр асуудал үүсээд байгаа билээ. Энэ талаар түүнтэй ярилцлаа.

---

-Г.Номуундарь охины хийсэн ноцтой мэдэгдэлтэй холбоотойгоор та хэрэгт холбоотой байж болзошгүй залуусын зургийг нүүр хуудастаа тавьсан. Үүнээс болж нэлээд асуудал үүсээд байх шиг байна. Та ямар тайлбар өгөх вэ?

-Энэ сарын 15-нд цахим ертөнцөд Г.Номуундарь охины олон нийтэд хүргэсэн бичлэг цацагдаж эхэлсэн. Насанд хүрээгүй охиныг хүчирхийлсэн жигшүүрт хэрэг болон хар тамхины онц ноцтой хэргийн талаар зоригтой мэдэгдэл хийсэн. Үүнтэй холбоотойгоор Г.Номуундарь охиныг хууль хяналтын байгууллага хамгаалалтад авах ёстой гэх саналыг өөрийнхөө нүүр номоор дамжуулан олон нийтэд түгээж уриалж эхэлсэн. Мөн охинтой болон ар гэрийнхэнтэй нь холбоо тогтоох оролдлого хийж эхэлсэн юм. Өөрөөр хэлбэл, хэргийн талаарх бодит мэдээллийг олон нийтэд үнэн зөвөөр нь хүргэхийг зорьсон юм. Охины ээж, аав руу нь холбогдсон боловч ямар нэгэн хариу өгөөгүй. Энэ сарын 17-нд охины нэрийг нь хэлсэн залуустай холбоотой зураг надад дөрвөн ч хүн өгсөн. Мөн эхнээсээ фэйсбүүкээр цацагдаад эхэлчихсэн байсан. Үүнийг би нүүр номондоо тавьчихсан. Г.Номуундарь охины нэрлэсэн таван залуугийн зургийг тавиад удаагүй байхад маш олон хүн над руу хандсан. Охины аав Д.Ганхуяг гуай болон охин нь холбогдсон. Охинтой видео дүрсээр холбогдож хэсэг хугацаанд ярилцсан. Надтай холбогдож ярихдаа Г.Анархүү нь энэ хэрэгт холбоогүй юм аа, эгчээ. Хүчингийн хэрэгт холбоогүй. Г.Анархүү нь манай ахын найз. Ах маань дургүйцээд байна гэж хэлсэн. Эдгээр яриаг би сошиал ертөнцөд дэвэргэж огт бичихгүй байгаа. Яагаад гэхээр охиныг буруутгасан асуудал гараад байсан. Д.Ганхуяг гуай надтай холбогдож ярихдаа “Наад залуус дунд миний сайн таньдаг хүүхэд байна. Аавтай нь эртнээс хамтарч ажиллаж ирсэн юм. Над руу ярьсан гэж хэлсэн. Энэ зургийг та эргүүлээд авах боломж байна уу” гэж асуусан. Би энэ зургийг дөрвөн хүнээс авсан. Жиргээгээр маш олон хүн намайг тавихаас өмнө тавьчихсан байсан. Хүмүүсийн дунд хүчтэй явсан нь миний пост. Өөрөөр хэлбэл, би түрүүлж дэлгээгүй өөр хүмүүс аль хэдийнэ дэлгэчихсэн байсан зураг.

-Таныг огт үндэслэлгүйгээр бусдын нэр төрд халдаж байна гэж шүүмжлээд байгаа шүү дээ?

-Зарим нэг хүн намайг ямар ч үндэслэлгүйгээр бусдын нэр төрд халдаж байна гэж яриад бичээд байгаа. Тэгвэл Г.Анархүү гэдэг залуугийн нэр Г.Номуундарь охины хийсэн мэдэгдэлд хоёроос гурван удаа дурдагдсан. Мөн нэр нь содон, залуус дунд нэр алдар нь нэлээд түгсэн залуу юм байна лээ. Г.Анархүү гэж ийм залуу байдаг юм гээд олон хүн миний хаяг руу зургийг нь явуулсан. Мөн Хууль зүйн сайд асан Х.Тэмүүжинтэй холбоотой гэдгийг хэлж, уулзах юм бол амь насанд чинь аюул учирна гэж хүртэл анхааруулсан. Болгоомжтой байгаарай гэж ч хэлсэн. Өөрөөр хэлбэл, би энэ сарын 17-нд Г.Номуундарь охин, Д.Ганхуяг, Г.Анархүү нартай холбогдож ярьсан. Хэдийгээр надаас постоо авчих гэж гуйсан ч гэсэн фэйсбүүк хэрэглэж идэвхитэй жиргээ хийж байгаагийн хувьд постоо устгахгүй. Харин залруулга хийж болно гэдгээ албан ёсоор хэлсэн. Г.Анархүүтэй холбогдож залруулга мэдээлэл хийхээр ярилцаж байх зуур зурган дээр байгаа гурван ч залуу надтай холбогдсон. Тэдэнд би ганцхан болзол тавьсан. Та бүхэн надтай холбогдож залруулга хий гэж хэлсэн. Г.Анархүү зөвшөөрсөн. Болж өнгөрсөн асуудлыг эргэн сануулахад Г.Номуундарь охин арваннэгдүгээр сарын 30-нд нэг мэдэгдэл хийгээд таг чимээгүй болчихсон. Энэ хугацаанд хүмүүс өөр өөрсдийнхөө үзэл бодлыг тусгаж, нэр дурдагдсан залуусын зургийг тавьж эхэлсэн шүү дээ. Ер нь бол Г.Номуундарь охин нэр хэлсэн. Нэр дурдагдсан хүмүүсийг иргэн хүн хардаж үзэл бодлоо илэрхийлэх нь буруу зүйл биш. Надад нэрээ нууцалсан болоод ил гарч ирээд маш олон хүн мэдээлэл өгдөг. Бид тэдгээр хүмүүсийн нэрийг огт зарлаж байгаагүй. Нийгэмд болж байгаа ноцтой зүйлсийг олон нийтэд хүргэж шүгэл үлээх нь буруу биш. Гэхдээ би мөрдөгч биш шүү дээ. Би иргэн хүн. Надад ирж байгаа мэдээллийг харж байгаад л тавих нэгийг нь тавьж байна. Олон хүн миний гараар могой бариулж, өөрийнхөө гаргахыг хүссэн мэдээллийг надаар дамжуулахыг хүсдэг. Үүнийг би мэддэг. Гэхдээ өөрт олдсон мэдээллээ тавих нь юу нь буруу гэж. Би хэргийн үнэн зөвийг олдог хууль хяналтын байгууллагад ажилладаггүй, иргэн хүн. Яагаад хууль хяналтын байгууллагыг шахаж шаардаж чадахгүй мөртлөө жирийн иргэн рүү дайрах ёстой гэж.

-Таныг бусдаас мөнгө авч фэйсбүүктээ мэдэгдэл хийдэг гэх мэдээлэл гардаг. Өнгөрсөн жил нэг хүн 50 сая төгрөг шилжүүлсэн баримт хүртэл үзүүлж байсан. Г.Анархүүгээс мөнгө аваад залруулга мэдээлэл хийлээ гэх хүмүүс ч байна?

-Намайг хэн нэгнээс мөнгө авсан гэх баримтыг өнөөдөр хэн гаргаад ирсэн юм. Нэг ч баримт байхгүй. Монголд над шиг хэн нэгэн улстөрчийн халаасанд ороогүй хүн байхгүй. Намайг доромжилж үзэн ядах нь яах вэ. Цаана чинь хар тамхины асуудал яригдаж байна. Өмнө нь оюун ухааныг боолчлох асуудал яригдаж байсан. Тэгвэл одоо оюун ухаан биеийг боолчлох хар тамхи, хүчирхийллийн асуудал яригдаж байна шүү дээ. Цэрэнгийн асуудал биш. Энэ нийгмийн хамгийн хүнд хэцүү асуудал болчихлоо. Хичнээн хүн ийм хэргийн золиос болсон бэ гэх тоо гаргаад суухын оронд шал өөр зүйл рүү анхаарлаа битгий хандуул гэж хэлмээр байна. Үүсч байгаа зүйлийг агуулгаар нь хар л даа. Үнэхээр аймаар асуудал шүү дээ.

Э.БААТАР

Үндсэн хуулийг өөрчлөх асуудал сүүлийн жилүүдэд идэвхтэй яригдаж байна. Түрүүчийн парламентын үед хэд хэдэн хуулийн төсөл боловсруулагдаж байсан ч хараахан ажил хэрэг болж чадаагүй. Харин энэ парламент байгуулагдсан даруйдаа л эцэг хуулиа өөрчлөхөөр шуурхайлсан билээ. Нийтдээ зургаан сэдвийн хүрээнд Үндсэн хуульд засвар оруулах шаардлагатай гэж барьж аван барууны орнуудад дэлгэрсэн зөвлөлдөх санал асуулгыг явуулав. Энэ хүрээнд “УИХ, Засгийн газрын эрх мэдлийн хяналт-тэнцлийг хангах”, “Үндэсний эв нэгдлийг бэхжүүлэх, энэ чиглэлд ажил, үүргийн давхардлыг арилгах үүднээс Ерөнхийлөгчийн эрх, үүргийг тодорхой болгох”, “Улс төрөөс хараат бус, мэргэшсэн, чадварлаг, нэр хүндтэй төрийн албыг бэхжүүлэх”, “Засаг захиргаа, нутгийн удирдлагын тогтолцоог төгөлдөржүүлэх”, “Төрийн хариуцлага, сахилга, шударга ёсыг бэхжүүлэх, хууль хэрэгжүүлэх тогтолцоог сайжруулах”, “Төрийн эрх барих дээд байгууллага нь Ардын их хурал, хууль тогтоох байгууллага-Улсын Бага хурал гэсэн хоёр танхимтай байх асуудлаар нээлттэй хэлэлцэх нөхцөлийг хангах” гэсэн сэдвүүдээр зөвлөлдөх санал асуулга явуулсан юм. Өнгөрсөн хавар улсын хэмжээнд санамсаргүй түүврийн аргаар сонгоод шигшсэн 800 орчим хүнийг Төрийн ордонд цуглуулаад эдгээр зургаан сэдвийг бүтэн хоёр өдрийн турш хэлэлцүүлсэн. Энд хуульч, эрдэмтдээс өгсүүлээд бичиг үсэг тайлагдаагүй жирийн иргэн хүртэл ирсэн байв. Зохион байгуулагчдын зүгээс нийгмийн бүх давхаргыг хамруулсан ажил боллоо хэмээн олзуурхан ярьцгааж байсан нь хэвлэлийн хуудаснаа үлджээ.

Зөвлөлдөх санал асуулгаас “Монгол Улсын парламентыг хоёр танхимтай болгох”, “Ерөнхийлөгчийг парламентын өргөтгөсөн бүрэлдэхүүнээс сонгох” гэсэн саналууд дэмжигдээгүй юм. Дараа нь Үндсэн хуулийн төслийг ард түмэнд танилцуулж, тэдний саналыг тусгах зорилгоор ажлын хэсгийнхэн Монгол орныг бүтэн тойрлоо. Зунжин үргэлжилсэн төслийн хэлэлцүүлгийн дүнг хэдхэн хоногийн өмнө тайлагнаж байгаа харагдав. Олон нийт Ерөнхийлөгчийн хууль санаачлах эрхийг хасах саналыг ихэд дэмжсэн юм гэнэ. Хэлэлцүүлэгт оролцсон 370 гаруй мянган хүний 200 мянга орчим нь ийм саналтай байна гэж ирээд Ерөнхийлөгчийн хууль санаачлах эрхийг халахаар зохион байгуулагчид пиардаж байна лээ. Манай улс бол парламентын тогтолцоотой орон. Сонгодог парламенттай улс болъё гэвэл Ерөнхийлөгчийн хууль санаачлах эрхийг болиулах нь зөв л дөө. Гэхдээ М.Энхболд Монгол Улсын Ерөнхийлөгч болсон бол ийм зүйл хэзээ ч болохгүй байсан биз. Нэг нам дангаараа төрийн эрхийг барьж байгаа өөрсдийнх нь хүн төрийн тэргүүнээр сонгогдсон бол түүний хууль санаачлах эрхийг яасан ч боомилохгүй. Ёстой мөрийцсөн ч алдахгүй байх.

Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах сэдвүүдээр ард түмний дунд явуулсан хэлэлцүүлэг өнгөрсөн долоо, наймдугаар сард эрчимтэй өрнөсөн. Монгол Улсын иргэн бүрт хамаатай суурь хуулийг өөрчлөх хэлэлцүүлгийг амралт зугаалгын улирал тааруулан зохион байгуулахаар ямар улс цуглаж, ямар саналд нэгдэх нь ойлгомжтой шүү дээ. Ажлын хэсгийнхэн сумдад очихоосоо өмнө зараа хэдэнтээ түгээлээ ч хэлэлцүүлэгт оролцогчдын хүрээ баригдмал, ирц тааруу байх нь мэдээж. Тэнд МАН-ын идэвхтэй ахмад гишүүд л ирж таарна. Тиймээс тэднийг зорилтод асуултаараа хөтлөөд саналыг нь авсан биз ээ.

Хэдийгээр Ерөнхийлөгчийн хууль санаачлах эрхийг хассан ч хориг тавих эрх нь хэвээр байгаа гэж тайлбарлан ард түмний тархийг угаах байх. Хууль, хориг хоёр бол тэс ондоо ойлголт. Нийгмийн аль нэг салбарт тухайлан зориулсан хууль боловсруулж, түүнийгээ УИХ-д өргөн барьж хэлэлцүүлнэ гэдэг нэг асуудал. Магадгүй Ерөнхийлөгч хэний ч хараагүй асуудлын зангилааг хуульчилж шийдэж болно. Харин хориг нь үүнээс ялгаатай. Ерөнхийлөгч УИХ-ын баталсан тогтоол, шийдвэр, хуулийг эсэргүүцэж байгаагийн илэрхийлэл юм. Тэгэхээр Ерөнхийлөгчийн тавьдаг хориг, санаачилсан хуулийн хүчин чадал адилгүй гэсэн үг. Гэтэл Ерөнхийлөгчийг хууль санаачлах эрхгүй болсон ч хориг тавих эрх нь байгаа гэх маягаар нийгмийн сэтгэл зүйд тааруулан пиардаад байна.

Угаасаа манай Ерөнхийлөгч эрх мэдэл тун муутай. Төрийн тэргүүн гэдэг Монгол Улсын эв нэгдлийг хангах бэлгэдлийн шинжтэй хүн. Ний нуугүй хэлэхэд улс төрийн хулгайч, авлигач нарт хатуурхах тал дээр л дархан эрхтэй. Авлигатай тэмцэх газрын дарга, Ерөнхий прокурорыг томилох саналыг УИХ-д оруулдгаас өөрөөр онцгой мэдэлгүй хүн дээ. Төрийн тэргүүний энэ зангараг Монголоор дүүрэн байгаа улс төрийн хулгайч, авлигачдад ихэд халгаатай. Харин ажил, амьдралаа шударгаар залгуулж яваа жирийн иргэдэд бол ямар ч дарамтгүй, бас хамааралгүй. Зөвхөн улсын мөнгийг шамшигдуулдаг ховдог шунахай хүмүүст тохирсон шийтгэлийг оноох гэж Ерөнхийлөгч маань чадан ядан энэ эрхээ хэрэгжүүлдэг. Гэхдээ үүнийгээ хэн дээр хэрэгжүүлэх үү, аль намыг гөрөөлөх үү гэдэг сонголт нь түүний гарт байдаг. Сүүлийн хэдэн жилийн туршлагаас харахад Ерөнхийлөгч бүрэн эрхийнхээ эхний хугацаанд сөрөг намын хулгайч нараас гөрөөлж байгаа нь түлхүү харагдаж байв. Дараагийн жилүүдэд нь өөрийн намын улстөрчдийг намнаж байгаа нь журмын нөхдөд нь тийм ч шударга биш санагдсан байх талтай. Монгол Улсын Ерөнхийлөгч гэдэг хүн ийм л ганц эрхээ бүрэн хэрэгжүүлдэг. Гэтэл түүний энэ эрхийг нь Үндсэн хуулийн өөрчлөлтөөр үгүй хийх гэж байна. Өнгөн дээрээ хууль санаачлах эрхийг нь халах гэж байгаа, цаашлаад улстөрийн хулгайч нар, авлигачдын эсрэг зогсдог хатуу тэмцлийг нь мохоох гэсэн оролдлого юм. Ерөөсөө Ерөнхийлөгчийг хэн ч биш болгох гэсэн том зүйлийн эхлэл.

Монголын ард түмэн ардчилсан Ерөнхийлөгчийг сонгож, гаргаж ирдэг болсон. Энэ нь сүүлийн гурван удаагийн Ерөнхийлөгчийн сонгуулиас харагдаж байгаа. Ирэх 2021 оны сонгуулиар иргэд энэ сонголтоо баталгаажуулах магадлал өндөр гэдгийг улс төр судлаачид хэлж байсан. Гэтэл МАН олонх байгаа үедээ сөрөг хүчнээс гарч ирсэн Ерөнхийлөгчийн гарыг мухарлах гэж зүтгэж байгаа нь буруу юм. Ер нь Монгол Улсын Ерөнхийлөгч авдрын нүүрэн дээр шүдгүйгээр зурсан арслантай л адил. Одоо тэгвэл арслангийнх нь хумсыг сугалах юм гэнэ. Уг нь хумстайгаа байвал эрх биш улс төрийн хулгайч нартай тэмцэнэ. Улсын мөнгийг шамшигдуулдаг хударгагүй явдал багасах юм биш үү.