Увс аймгийн Тариалан сумын Тарвагатай багийн “Оорог” гэх газар энэ сарын 6 буюу өчигдөр 4.7 магнитудын хүчтэй газар хөдлөлт болжээ.
Газар хөдлөлт 13.27 цагийн орчимд болсон бөгөөд Тариалан сумын төвөөс зүүн урд зүгт 34 км-т
/Ө.49048/00//, У.92003/00// солбилцолд болсон талаар Одон орон геофизикийн хүрээлэнгээс ОБЕГ-т мэдээлсэн байна. Газар хөдлөлтийн чичирхийлэл иргэдэд мэдрэгдээгүй, хохирол учраагүй талаар Тариалан сумын ЗДТГ-аас мэдэгджээ.
Өнгөрөгч баасан гаригийн 12 цаг 10 минутын орчимд Таван толгойн сургалтын төвд байсан цэргийн албан хаагчдад иргэд хандаж, сургалт болж байгаа газраас баруун зүгт нутгийн хоёр иргэн тэсрэх зүйлд өртсөн тухай мэдээлжээ. Цэргийн албан хаагчид уг газарт очиход Төв аймгийн Алтанбулаг сумын III багийн иргэн 49 настай Н тэсрэх зүйлд өртөж нас барсан байдалтай, тус багийн иргэн 48 настай Т ар нуруундаа шархадсан байдалтай байсан аж. Эмнэлгийн анхан шатны тусламжийг нэн даруй хүргэж, цэргийн төв эмнэлэгт иргэн Т-г хүргэсэн байна. Одоогоор иргэн Т-ийн биеийн байдал хэвийн байгаа бөгөөд хоёр, гурав хоногийн дараа эмнэлгээс гарах юм байна.
Тухайн үед үүссэн нөхцөл байдлын талаар иргэн Т хэлэхдээ “Хоёр айлын хонь мал нийлэх гээд байсан тул хээр хонио хариулж байсан Н дээр очиход талийгаач хээрээс сум оллоо гэсээр түүнийгээ чулуун дээр нүдээд сууж байсан. Ийм зүйлийг нүдэж цохиж болохгүй талаар анхааруулаад, цаашаа харж бие засаж байх зуурт ард тэсрэх чимээ сонсогдсон. Миний нуруу бас шархадсан учраас юу болсныг сайн ойлгоогүй” гэсэн байна.
Болсон үйл явдалтай холбогдуулан цагдаагийн байгууллага ажиллаж байна. Шүүхийн шинжилгээний хүрээлэнгээс тэсрэх зүйлийн гарал үүсэл, яагаад тэсэрч дэлбэрсэн шалтгааныг судалж байна.
Иргэн Н-ийн тэсрэх зүйл олсон газар нь Таван толгой дахь зэвсэгт хүчний нэгдсэн сургалтын төвөөс баруун тийш 26 км газарт байрлах бөгөөд УИХ-ын тогтоолоор улсын тусгай хэрэгцээнд авсан хориотой газар нутагт багтах хэсэг аж.
Мөн өдөртөө Ерөнхий сайд Ж.Эрдэнэбат Батлан хамгаалахын сайд Б.Бат-Эрдэнэ, ЗХЖШ-ын дарга, дэслэгч генерал Д.Даваа нарыг дуудаж уулзан, Таван толгой дахь Зэвсэгт хүчний сургалтын нэгдсэн төвийн дэргэд үүссэн нөхцөл байдалтай холбогдуулан мэдээлэл сонссон юм.
Энэ өдрүүдэд Таван толгой дахь хээрийн сургалтын төвд дэлхийн 26 орны 1100 гаруй цэргийн албан хаагч оролцсон “Хааны эрэлд 2017” энхийг дэмжих ажиллагааны олон улсын сургууль болж байгаа. Жил жилийн олон улсын сургуулийн үеэр байлдааны галт хэрэгсэл, зэвсгийн чанартай зүйлс ашигладаггүй, энхийг дэмжих ажиллагааны сургалт зохион байгуулдаг гэдгийг Батлан хамгаалахын сайд Б.Бат-Эрдэнэ онцолжээ.
ЗХЖШ-ын дарга, дэслэгч генерал Д.Даваа “Таван толгой дахь зэвсэгт хүчний нэгдсэн сургалтын төвд “Хааны эрэлд” арга хэмжээнээс гадна байлдааны сургалт зохион байгуулдаг. Хамгийн сүүлд 2017 оны тавдугаар сарын 3-ны өдөр сургалт хийсэн. Сургалт болгоны дараа тусгайлсан ажлын хэсэг гарч, хайгуул устгалын бүлэг ажиллуулан, сургалтаас үлдсэн тэсэрч дэлбэрэх зүйлсийг устгаж, акт баримт үйлддэг. Сүүлийн жилүүдэд болсон сургалтаас үлдсэн зүйлс байхгүй” хэмээн мэдээлсэн байна.
Ерөнхий сайд Ж.Эрдэнэбат үүссэн нөхцөл байдлын талаарх мэдээллийг сонссоны дараа цагдаа хүчний байгууллагын дүгнэлтээс гадна Шүүхийн шинжилгээний хүрээлэнгийн гаргасан дүгнэлтийг үндэслэж хариуцлагын асуудал тооцно гэж мэдэгдээд буй.
Монгол Улсын Ерөнхий сайд Ж.Эрдэнэбат өнөөдөр БНСУ-ын Үндэсний ассамблейн гишүүн И Хэ Чан тэргүүтэй төлөөлөгчдийг хүлээн авч уулзлаа.
Ноён И Хэ Чан, есөн жилийн дараа ирэхэд Монгол Улс ч, манай хоёр улсын харилцаа ч маш их хөгжсөн байна гээд энэ удаа хөдөө аж ахуйн салбарт хамтран ажиллах боломжийг түлхүү сонирхож буйгаа онцоллоо.
Ерөнхий сайд Ж.Эрдэнэбат, манай улсын хөгжлийн тэргүүлэх салбаруудын нэг нь хөдөө аж ахуй юм гээд энэ чиглэлээр БНСУ-тай хамтран ажиллахад болон Засгийн газрын зүгээс бүх талын дэмжлэг үзүүлэхэд бэлэн байгаагаа дурдлаа. БНСУ-д саяхан болсон сонгуулиар Ардчилсан нам ялж, эрх баригч хүчин болсонд Ерөнхий сайд Ж.Эрдэнэбат баяр хүргэж, хоёрын талын тохирсон зарим ажлыг эрчимжүүлэх шаардлагатай байгааг онцлов. Тухайлбал, одоо ажлын хэсгийн хамтарсан судалгааны төвшинд байгаа Эдийн засгийн түншлэлийн хэлэлцээрийг хурдхан байгуулбал манай хоёр улсын харилцаа илүү хөгжих боломжтойг Ерөнхий сайд илэрхийллээ. Мөн БНСУ-ын тал манай улсад 500 сая долларын хөнгөлөлттэй зээл олгохоор шийдвэрлэсэн байгаа, энэ зээлээр санхүүжүүлэх төсөл хөтөлбөрүүдийн саналаа манай тал удахгүй явуулах учир зээлийн хэлэлцээрийг ойрын үед тохирч байгуулна гэдэгт итгэж буйгаа Ерөнхий сайд Ж.Эрдэнэбат хэллээ.
Монгол Улсын 40 гаруй мянган иргэн БНСУ-д ажиллаж амьдарч байгаа юм. Уулзалтын төгсгөлд Ерөнхий сайд Ж.Эрдэнэбат “Эдийн засаг сэргэхээр иргэд маань эх орондоо буцаад ирнэ. Манай улсын эдийн засгийн түр зуурын хүндрэлтэй энэ байдлыг харгалзан БНСУ-д ажиллаж амьдарч байгаа Монгол Улсын иргэдэд маань бүх талын дэмжлэг үзүүлэх, цаашид хоёр улсын иргэдийн харилцан зорчих визийн нөхцөлийг илүү хөнгөвчлөх тал дээр эрх баригч шинэ хүчин, Үндэсний ассамблейн зүгээс нааштай хандана” гэдэгт итгэж байна гэлээ гэж Засгийн газрын Хэвлэл мэдээлэл олон нийттэй харилцах хэлтсээс мэдээллээ.
“Ногоон нүдэн лам” зохиол “Le moine aux yeux verts” нэртэйгээр франц хэлнээ гарах болжээ. Тус номыг Грассе Фаскель (Grasset et Fasquelle) хэвлэлийн газар ирэх арваннэгдүгээр сарын 2-нд нээнэ гэдгээ вэб сайтаараа зарлаад байна. Номыг франц хэл рүү Каталин Балог, Филипп Боне нар орчуулж, номын тухай товч танилцуулгыг францын уншигчдад түгээсэн бөгөөд уг танилцуулгад “Оюунгэрэл, Жефф нарын энэ роман бид бүгдэд мартагдах шахсан Монгол хэмээх оронд II дайны үед болж өнгөрсөн гашуун үйл явдлыг романтик хэлбэрээр толилуулжээ” гэсэн байна.
Францын хэвлэлийн газарт номоо хэвлүүлэхийн тулд Ц.Оюунгэрэл, Жефф нар 2011 оноос хойш уг хэвлэлийн газартай холбоотой байж, 2015 онд гэрээ үзэглэсэн байна. Удаан хугацааны эрэл хайгуулын үр дүнд монголын томоохон роман анхныхаа гадаад зах зээлд гарахад бэлэн болжээ. Харин “Ногоон нүдэн лам” романыг хэвлэх хоёр дахь орон нь Япон болж магадгүй. Учир нь саяхан японы нэгэн хэвлэх газар уг номын монгол, англи эхийг харьцуулж уншихаар захиалан авчээ.
Ойрын хоногуудад ихэнхи нутгаар усархаг бороо орох тул гэнэтийн үер ус, мөндөр, аянга цахилгаан, нөөлөг салхины аюулаас сэрэмжтэй байхыг анхааруулж байна хэмээн Цаг уур, орчны шинжилгээний газраас сэрэмжлүүлж байна.
8-нд зүүн болон говийн аймгуудын нутаг, баруун аймгуудын нутгийн баруун, төвийн аймгуудын нутгийн зүүн хэсгээр, 9-нд ихэнх нутгаар, 10-нд төв, говь, зүүн аймгуудын нутгаар, 11-нд нутгийн зүүн хэсгээр бороо орно. Дуу цахилгаантай. Салхи 8-нд Алтайн салбар уулсаар, 9-нд баруун болон төв, говийн аймгуудын нутгаар, 10-нд говь, талын нутгаар түр зуур секундэд 18-20 метр хүрч ширүүснэ. 9-нд нутгийн хойд хэсгээр, цаашдаа ихэнх нутгаар сэрүүсч Алтай, Хангай, Хөвсгөл, Хэнтэйн уулархаг нутгаар шөнөдөө 4-9 градус, өдөртөө 15-20 градус, говийн бүс нутгийн өмнөд хэсгээр шөнөдөө 14-19 градус, өдөртөө 24-29 градус, бусад нутгаар шөнөдөө 10-15 градус, өдөртөө 20-25 градус дулаан байна.
Сэлэнгэ аймгийн Мандал сумын нутагт хоёр түймэр асч байгаа бол Сэлэнгэ аймаг Мандал сумын дөрвөн түймэр, Ерөө сумын нэг нийт тавантүймрийг цурманд оруулж, бүрэн унтраахаар ажиллаж байна.
Дээрх түймрүүд дээр онцгой байдлын байгууллагаас 132 алба хаагч, 13 автомашин, орон нутгаас 197 иргэн, 12 автомашин, нийт 329хүн, 25автомашинтай ажиллаж байна.
ОБЕГ-ын даргын шийдвэрээр Сэлэнгэ аймгийн Мандал, Ерөө суманд гарсан түймрийн голомт дээр АТА-ийн 24 алба хаагч, НОБГ-ын 25 алба хаагч, ОБЕГ-ын тэргүүн дэд даргын шийдвэрээр Орхон аймгийн Онцгой байдлын газраас 12 алба хаагч, Дархан-Уул аймгийн Онцгой байдлын газраас 12 алба хаагч тус тус нэмэлтээр гарч, түймрийн голомт дээр ажиллаж байна гэж Онцгой байдлын ерөнхий газраас мэдээллээ.
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Х.Баттулгын Тусгай Элч бөгөөд Гадаад бодлогын зөвлөх Л.Пүрэвсүрэн тэргүүтэй төлөөлөгчид энэ наймдугаар сарын 5-нд Ираны Парламентын ордонд болсон ЛБНИУ-ын Ерөнхийлөгч Х.Руханигийн тангараг өргөх ёслолд оролцов.
Тангараг өргөх ёслолд дэлхийн 130 гаруй улс, олон улсын байгууллагын төлөөлөгч, түүний дотор 30 шахам улсын Ерөнхийлөгч, Парламентын дарга нар оролцлоо.
Ираны Ерөнхийлөгч Х.Рухани тангараг өргөх ёслол дээр хэлсэн үгэндээ “Олон улсын хамтын ажиллагаа нь терроризмыг устгах цорын ганц зам бөгөөд нийтлэг ашиг сонирхолдоо хүрэхийн тулд Иран нь дэлхийн бүх улс оронтой хамтран ажиллахад бэлэн. Өнөөдөр дэлхий дахинд терроризм, зэвсгийн аргаар бус яриа хэлэлцээгээр ойлголцоход анхаарах хэрэгтэй” хэмээн онцлон тэмдэглэв.
Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн Тусгай Элч бөгөөд Гадаад бодлогын зөвлөх Л.Пүрэвсүрэн Иран Улсад ажиллах хугацаандаа Монгол, Ираны харилцааг улс төр, худалдаа, эдийн засаг, ХАА, шинжлэх ухаан, боловсрол зэрэг салбарт хөгжүүлэх болон ялангуяа хоёр улсын XIII, XIV зууны хамтын түүх буюу Ил Хант Улсын түүхийг хамтран судлахад сүүлийн жилүүдэд амжилттай хэрэгжүүлж буй ажлуудыг цаашид урагшлуулах асуудлаар Ираны холбогдох яамдын сайд, байгууллагуудын удирдлагатай уулзаж ярилцах юм.
Эрүүл мэндийн сайд А.Цогцэцэгтэй ярилцлаа.
-Эрүүл мэндийн сайдаар томилогдоод нэг жил болж байна. Өнгөрсөн нэг жилийн хугацаанд эрүүл мэндийн салбарт ямар өөрчлөлтүүд гарсан бол?
-Эрүүл мэндийн сайдаар томилогдоод жил орчим болж байгаа хэдий ч энэ хугацаанд эрүүл мэндийн салбарын цаашдын хөгжлийн чиг хандлагыг тодорхойлох баримт бичиг боловсруулах, хууль эрх зүйн орчинг боловсронгуй болгох тал дээр анхаарч ажиллалаа. Мөн эрүүл мэндийн тусламж, үйлчилгээг иргэдэд аль болох хүлээгдэл, чирэгдэлгүйгээр үзүүлэх, орчин үеийн оношилгоо эмчилгээний технологийг нэвтрүүлэх, иргэд эрүүл мэндийнхээ улмаас санхүүгийн эрсдэлд орохоос сэргийлэх чиглэлд анхаарсан нэг жил байлаа.
Тухайлбал, “Төрөөс эрүүл мэндийн талаар баримтлах бодлого 2017-2026”-г Засгийн газрын тогтоолоор батлуулсан нь эрүүл мэндийн салбарын хөгжлийн ирэх 10 жилийн ерөнхий зураглалыг гаргасан. Хууль эрх зүйн орчинг боловсронгуй болгох хүрээнд “Нялх, балчир хүүхдийн хоол хүнсний бүтээгдэхүүний тухай” хуулийг УИХ-аар батлуулж, “Согтууруулах ундаа хэтрүүлэн хэрэглэсэн этгээдийг албадан эрүүлжүүлэх тухай хууль”-д нэмэлт өөрчлөлт оруулан, согтуу иргэдийг эрүүлжүүлэх асуудлыг эрүүл мэндийн байгууллагаас эргүүлэн цагдаагийн байгууллагад шилжүүлэх, “Засгийн газрын тусгай сангийн тухай” хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулж, “Эрүүл мэндийг дэмжих сан”-г сэргээх ажлыг амжууллаа. Түүнчлэн “Донорын тухай” хуулийн шинэчилсэн найруулга, “Эмнэлгийн тусламж, үйлчилгээний эрсдэлийн даатгалын тухай” хуулийн үзэл баримтлал, мөн үндэсний дөрвөн том хөтөлбөрийг боловсруулан батлууллаа. Үүний нэг нь “Элэг бүтэн Монгол” хөтөлбөр юм.
Дэлхий дахинаа хүн амыг өвдсөн хойно нь бус харин өвчлөхөөс сэргийлэх үйл ажиллагааг эн тэргүүн эгнээнд тавьж байгаа өнөө үед хүн амын эрүүл мэндийн асуудал дан ганц эрүүл мэндийн салбар, эмнэлгийн байгууллага эмч, эмнэлгийн мэргэжилтэнд холбогдох асуудал бус харин эрүүл зан үйлийг хэвшүүлэх нь өөрийнхөө эрүүл мэндийн төлөө өөрөө анхаардаг тогтолцоог бүрдүүлэх нь юунаас ч илүү чухал. Иймд 2017 оныг Нийгмийн эрүүл мэндийг дэмжих жил болголоо. Энэ хүрээнд хүн амын эрүүл мэндийн боловсролыг дээшлүүлэх, эрүүл аж төрөх зан үйлд сургах, орон нутгийн эрүүл мэндийн байгууллагын эмч мэргэжилтнүүдийг сургах, дадлагажуулах зэрэг олон талт ажлуудыг хэрэгжүүлэн ажиллаж байна.
Би эмч хүний хувьд өнөөдөр иргэд эрүүл мэндийн тусламж, үйлчилгээ авахаар гадаад орныг зорьж, үүнийхээ улмаас санхүүгийн эрсдэлд орж байгаад ихээхэн сэтгэл зовниж явдаг. Иймээс сайд болсноосоо хойш Монгол хүн эх орондоо дэлхийн жишигт нийцсэн эрүүл мэндийн тусламж, үйлчилгээг санхүүгийн эрсдэлгүйгээр хугацаа алдалгүй чанартай авах нөхцөлийг бүрдүүлэх чиглэлээр нэлээдгүй анхаарал тавьж ажиллаж байна. Манай эмч, мэргэжилтнүүдийн мэргэжлийн ур чадвар, бусдаас дутахгүй гэдэгт би эргэлздэггүй. Харин үүнийг нь улам хөгжүүлэхэд төр, засаг анхаарч дэмжих хэрэгтэй байна.
-Ер нь хийнэ гэхээсээ илүү шалтаг тоочих байдал манайд элбэг. Та бүхэнд ч гэсэн амаргүй л байсан байх. Төсөв мөнгөнөөс эхлээд…
-олон жил иргэдийн бухимдлыг төрүүлж, чирэгдэл үүсч, цаашид амь насанд нь онцгой аюул учруулж байсан хэд хэдэн тусламж үйлчилгээний асуудлыг бүрэн шийдвэрлэсэн. тухайлбал, гемодиализийн тусламж үйлчилгээг төр, хувийн хэвшлийн түншлэлээр гүйцэтгүүлж, зардлыг нь төр хариуцсан нь олон үйлчлүүлэгчдийн талархлыг хүлээсэн ажил болсон. Мөн иргэн олон сая төгрөг зарцуулж, бөөр, элэг, ясны чөмөг шилжүүлэн суулгах мэс засал хийлгэдэг байсныг төрөөс хариуцдаг болгож иргэнд учрах санхүүгийн дарамтыг арилгалаа. Монгол улсад эмчилж чадахгүйн улмаас иргэн гадаад улсад оношлуулж, эмчлүүлэхээр зорчдог байсан өвчний жагсаалтаас долоон өвчнийг өөрийн эх орондоо эмчлэх боломжтой болгосон. Өндөр өртөгтэй мэс заслын тусламж, үйлчилгээнд хэрэглэгдэх эмнэлгийн хэрэгсэл, протезийн зардлын эрүүл мэндийн даатгалаар хөнгөлөлттэй олгож, эмнэлгийн тусламж үйлчилгээ үзүүлэх боломжоор төрийн өмчийн зургаан эмнэлгээс гадна хувийн хэвшлийн 12 эмнэлгийг хамруулах болсон. энэ нь мөн л иргэн өвчний улмаас санхүүгийн эрсдэлд ордог байсныг багасгаж, өндөр өртөгтэй тусламж үйлчилгээний хүртээмжийг нэмэгдүүлж чадсан. тусламж, үйлчилгээний хүлээгдлийг бууруулахаар орон нутгийн үйлчлүүлэгч ихтэй улсын нэгдүгээр төв эмнэлэг, Хавдар судлалын үндэсний төв, гэмтэл, согог судлалын үндэсний төв, улсын гуравдугаар төв эмнэлэг, эх, хүүхдийн эрүүл мэндийн үндэсний төв зэрэг лавлагаа төвүүдийн үзлэг, оношилгооны кабинет, нэгжүүдийг уртасгасан цагаар ажиллуулж, тэнд ажиллах эмч, мэргэжилтний тоог нэмэгдүүлэн, төсөв, зардлыг нь бүрэн шийдвэрлэсэн. Хэрэгжүүлж буй олон талт үйл ажиллагааны үр дүнд эхийн эндэгдлийг өнгөрсөн оны мөн үеэс 2.5 дахин, 5 хүртэлх насны хүүхдийн нас баралтыг 1000 амьд төрөлтөд долоон промилоор бууруулсан, мөн нийт нас баралт, эмнэлгийн нас баралтыг бууруулж чадсан.
-Өнгөрөгч өвөл утаанаас үүдэлтэй ханиад томууны асуудал гарч байсан. Удахгүй өвөл болж мөн л утааны тухай улсаараа бид ярих болно. Эрүүл мэндийн сайдын хувиар утааны хор уршгийг бууруулах тал дээр ямар арга хэмжээ авч ажиллах вэ?
-Бид, томуу томуу төст өвчний чиглэлээр эрсдэлийн төлөвлөгөө гаргаж, өрхийн эрүүл мэндийн төвөөсөө эхлээд лавлагаа төв хүртэлх эрүүл мэндийн байгууллагын бүх түвшинд хэрхэн яаж ажиллахаас эхлээд бэлтгэл ажлыг хангаж ажиллаж эхэлсэн. энэ жил ямар ч байсан хүүхдүүдээ эмнэлгийн шалаар хэвтүүлэхгүй байх боломжит бүх арга хэмжээг авч байна гэж ойлгоорой. Мөн 45 хүнд тарих томуугийн эсрэг вакциныг нҮБ-ын Хүүхдийн санд захиалж, есдүгээр сард багтаан нийлүүлэхээр шаргуу ажиллаж байгаа. “Даян дэлхийн эрүүл мэнд” олон улсын байгууллагаас дэлхийн улс орнуудад хэрэгжүүлдэг томуугийн вакцинаар хангах төсөлд хамрагдаж, 175 мянан хүн/тун томуугийн вакциныг нэмэлтээр авахаар төлөвлөж байна.
-Төсөв мөнгөнөөс болоод царцаагдаад байсан эмнэлгийн барилгын ажлууд юу болж байгаа бол. Аймаг, сумдын хувьд түргэн тусламжийн машинуудаар бүрэн хангагдсан гэдэг мэдээлэл гарч байсан. Үнэн үү?
-Хэдийгээр улс орны эдийн засаг хямралтай байгаа хэдий ч Монгол улсын засгийн газраас 2017 онд эрүүл мэндийн салбарын төсвийг хасахгүйгээр батлуулсан. эрүүл мэндийн салбарт царцаагдаад байсан бүх барилга, зогссон байсан олон улсын бүх төсөл, хөтөлбөрийг хөдөлгөж, үйл ажиллагаа нь үргэлжилж эхэлсэн. тухайлбал, Кувейтийн сангийн буцалтгүй тусламж, санхүүжилтээр гэмтэл согог судлалын үндэсний төвийн харьяа түлэнхийн төвийн барилгын ажил амжилттай явагдаж, ирэх оны гуравдугаар улиралд иж бүрнээрээ ашиглалтад орно. Өмнөх засгийн газрын үед хийгдсэн гэрээнээс 3.8 тэрбум төгрөгний хэмнэлттэй гэрээ хийгдсэн юм. нийслэлийн Хан-уул дүүрэгт баригдах 300 ортой төрөх эмнэлгийн барилгын тухайд засгийн газрын 2017 оны 120 тоот тогтоолын дагуу “томо бюлдинг” ХХК нь барилгын ажлыг иж бүрэн дуусгах концесс эзэмшигч болсон. тэд 2019 оны дөрөвдүгээр улиралд ашиглалтад оруулах учиртай. Энэ мэтчилэн олон эмнэлгийн барилгын ажил үргэлжилж байна. түүнчлэн 2017 оны улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар дөрвөн тэрбум 452 сая төгрөгөөр аймаг, сумдын автомашины парк шинэчлэлтийг иж бүрэн хийсэн. аймаг, нийслэлийн 169 сумын эрүүл мэндийн төв, алслагдсан хорооны эрүүл мэндийн төвийн түргэн тусламжийн автомашиныг шинэчилсэн. одоо түргэний машингүй нэг ч сумын эмнэлэг байхгүй.
-“Элэг бүтэн Монгол” хөтөлбөрийн хүрээнд шинжилгээ авч эхэлсэн. Энэ ажил ямар шатандаа яваа бол. Элэгний өвчлөлийг бууруулах тал дээр яам ямар бодлого барьж ажиллаж байгаа вэ?
-Монгол улсын хүн амын дунд хепатитийн вирусын халдварын тархалтыг хязгаарлан хепатитийн с вирусын халдварын шинэ тохиолдлыг 2020 он гэхэд таслан зогсоож, хепатитийн вирусээс үүдэлтэй элэгний архаг үрэвсэл, хатуурал, хорт хавдрын шалтгаант нас баралтыг эрс бууруулах зорилго тавьсан. зорилгын хүрээнд “бүтэн Монгол” үндэсний хөтөлбөрийг батлуулсан юм. Хөтөлбөр өнгөрөгч тавдугаар сараас улсын хэмжээнд албан ёсоор эхэлсэн. Хөтөлбөр хоёр үе шаттай 2020 он хүртэл үргэлжилнэ.
2017 онд хүн амын эрсдэлт бүлэг болох 40-65 насны 510 мянга гаруй буюу нийслэл хотын 240 мянга, аймагт 260 мянга орчим иргэдэд в, с вирусын илрүүлэг шинжилгээнд оруулахаар шийдвэрлэсний дагуу үйл ажиллагаа явагдаж байна. 2018 онд 65-аас дээш насны болон 40 хүртэлх насны эрүүл мэндийн даатгалд хамрагдсан иргэдийг хамруулна. Иймд орхигдож байна гэж санаа зоволтгүй, бүх насны иргэн элэгний вирусын халдварыг илрүүлэх шинжилгээнд хамрагдана гэсэн үг юм. вирусын халдварын эрт илрүүлэг, шинжилгээний хувь одоогийн байдлаар улсын хэмжээнд 40 гаруй хувьтай буюу нийт 230 гаруй мянган хүн хамрагдсан. тодруулбал, говь-алтай, архангай, говьсүмбэр зэрэг аймгууд 70 гаруй хувьтай хамрагдсан. Дорноговь, Дундговь, завхан, орхон, сэлэнгэ аймгууд зорилтод насны нийт иргэдийн 50 хувиас дээш хувийг шинжилгээнд хамрагдсан. нийт илрүүлэг шинжилгээнд хамрагдсан иргэдийн 17.5 хувь нь вирусын халдвартай илэрч байгаа урьдчилсан тоон мэдээлэл байна. Бид зөвхөн оношилж, илрүүлээд зогсохгүй эмчилгээний асуудлыг бүрэн шийдвэрлэсэн. нийт таван төрлийн эмийн төлбөрөөс сар бүр 210 мянган төгрөг хөнгөлж байгаа. Монгол улсад с вируст халдварын эмчилгээний эм бүртгэгдэж, иргэд эмчилгээнд хамрагдаж эхэлснээс хойш одоо 18 мянга 700 гаруй хүн эмчилгээнд хамрагдаж, элэгний архаг үрэвсэлтэй үед 99 хувь, элэгний хатууралттай үед 95 хувийн эмчилгээний үр дүнтэй байна.
-Мөн хавдрын шинжилгээг үнэгүй хийхээр болсон гэдэг мэдээлэл гарч байна. Үнэгүй шинжилгээнд хамрагдахын тулд яах ёстой вэ. Ер нь хавдрын өвчлөл манай орон аюулын харанга дэлдээд байгаа л даа?
-эрүүл мэндийн яамнаас ХнХЯ-тай хамтран “Даатгуулагчийг урьдчилан сэргийлэх, эрт илрүүлэх үзлэг, оношилгоо, шинжилгээнд хамруулах журам”-ыг боловсруулж, нийгмийн даатгалын үндэсний зөвлөлийн тогтоолоор батлуулсан. Журмаар эрүүл мэндийн даатгалын шимтгэл төлж даатгуулсан 40, 45, 50, 55, 60, 65 настай даатгуулагч урьдчилан сэргийлэх, эрт илрүүлэх үзлэг, оношилгоо, шинжилгээнд хамрагдана. Даатгуулагч урьдчилан сэргийлэх, эрт илрүүлэх үзлэг, оношилгоо, шинжилгээний хамрагдахдаа урьдчилан сэргийлэх тусламж, үйлчилгээний гурван багцаас зөвхөн нэгийг сонгон товлолт хугацаанд хамрагдана. Даатгуулагч товлосон хугацаанд урьдчилан сэргийлэх, эрт илрүүлэх үзлэг, оношилгоо, шинжилгээний багцад хамрагдах тохиолдолд өөрөөсөө ямар нэгэн төлбөр төлөхгүй бөгөөд тусламж, үйлчилгээг авахдаа эрүүл мэндийн даатгалын гэрчилгээ, иргэний үнэмлэх, амбулаторийн үзлэгийн карт гэсэн гурван баримт бичгийг бүрдүүлнэ.
-Таныг элэгний В, С вирус тоолох эмнэлгийн жагсаалтад өөрийн хувийн эмнэлгээ оруулсан байна гэдэг мэдээлэл гараад байсан. Энэ үнэн үү?
-надад хувийн эмнэлэг байхгүй. нийгмийн даатгалын үндэсний зөвлөлийн энэ оны долдугаар тогтоолоор Эрүүл мэндийн даатгалын сангаас санхүүжих “элэгний вирусын идэвхжил” тодорхойлох лабораториудын сонгон шалгаруулах тухай” асуудлыг шийдвэрлэсэн. энэ сонгон шалгаруулалтыг эрүүл мэндийн яам хийдэггүй. эрүүл мэндийн нийгмийн даатгалын ерөнхий газраас ажлын хэсэг байгуулж, вирусын идэвхжлийг тоолох лабораторийн сонгон шалгаруулалт зарлаж, хүсэлтээ ирүүлсэн 31 лаборатораториос 22 лаборатори тэнцсэн байсан. Бид харин аймаг, дүүргүүдийг эдгээр лабораториудад ачааллыг тэнцвэржүүлж, жигд хуваарилсан. Ер нь “элэг бүтэн Монгол” үндэсний хөтөлбөрийг баталсан засгийн газрын тогтоолд манай яам хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхэд мэргэжил аргазүйгээр хангаж, хяналт тавих үүрэгтэй тул бид сонгон шалгаруулалтад тэнцсэн лабораториудад хяналт тавьж ажиллаж байгаа.
-Засгийн газрын зүгээс эрүүл мэндийн салбарт ямар бодлого барьж ажиллах вэ?
-Юуны түрүүнд анхан шатны тусламж үзүүлж байгаа өрх, сум, тосгоны эрүүл мэндийн төв, аймаг, дүүргийн нэгдсэн эмнэлгийг чадавхижуулж, санхүүжилтийг нэмэгдүүлэх, санхүүжилтийн олон үүсвэртэй болгож, дан ганц төсвөөс бус эрүүл мэндийн даатгалаас санхүүжилт олгодог болгох ажлыг эхлээд байна. Мөн өрх, сум, тосгоны эрүүл мэндийн төвөөр үзүүлэх тусламж үйлчилгээний жагсаалт багцыг нэмэгдүүлж, өдрийн эмчилгээ хийх, оношилгоо шинжилгээ хийх боломжийг бүрдүүлэхэд анхаарч байгаа.
төрийн болон хувийн хэвшлийн эрүүл мэндийн байгууллагуудын даатгалын санхүүжилтийн ялгааг арилгах чиглэлд анхаарч байна. Хэрвээ энэ ялгаа арилбал иргэн өөрөө эрүүл мэндийн байгууллагаа сонгон үйлчлүүлэх боломж улам нэмэгдэж, эмнэлгүүдийн өрсөлдөх чадвар сайжирч, төрийн өмчит эрүүл мэндийн байгууллагуудын ачаалал ч буурна. Бид сая нийслэлийн мэс заслын тусламжийг хувийн хэвшлийн эрүүл мэндийн байгууллагуудад хуваарилсан хуваарийг шинэчлэн баталсан. Ингэхдээ иргэдээс илүү төлбөр авахгүйгээр тусламжийг үзүүлэх шийдвэр гаргасан. одоо гэмтлийн тусламж үйлчилгээг мөн хувийн хэвшлийн эрүүл мэндийн байгууллагуудаар гүйцэтгүүлэх асуудлыг судалж байгаа. Мөн уламжлалт анагаах ухааны салбараа улам хөгжүүлж, монгол уламжлалт анагаах ухааныг гадаад улс оронд “Бренд” болгон таниулах, экспортлоход ч анхаарч ажиллах болно.
“Мөнхийн залуу хайр”, “Нутаг”, “Санахын айзам”, “Ухаарлын уянга”, “Хувьтай айлын бэр” зэрэг дуугаараа олны танил болсон Төмөр замчдын дуу бүжгийн чуулгын захирал, дуучин Д.Бямбажавтай ярилцлаа.
-Одоогоос гурван жилийн өмнө “Дэндүү Монгол аялгуу” тоглолтоо хийж байсан. Харин түүнээс хойш нам гүм байлаа. Шинэ уран бүтээл дээр ажиллаж байна уу?
-Би саяхан Өмнөдмонголын Хайлаарт очлоо. Миний дуунуудыг сонсох дуртай маш олон хүн байдаг юм байна. Тэдэндээ зориулж тоглолтоо хийсэн. Мөн Өмнөмонголын Сайнцогт хэмээх хөгжмийн зохиолч номоо бэлэглэж “Миний дуунуудаас дуулж, монгол түмэндээ хүргээчээ” гэсэн сайхан санал тавьсан. Миний хувьд түүний “Тэр шөнө” хэмээх дууг дуулахаар хөгжмийн найруулгадаа ажиллаж байна. Мөн Монгол Улсын урлагийн гавьяат зүтгэлтэн Том Жагаа ахын аялгуу “Хайрын бороо” дуу бараг бэлэн болчихоод байна. Удахгүй цомгоо гаргахаар зэхэж байгаа. Кино концерт хийх бодол бий. Энэ мэтчилэн шинэ дуунууд цөөнгүй байна. Ямартай ч 2017 оныг уран бүтээлээ сэргээх жил байлгахыг зорьж явна.
Нам гүм байх тухайд ярихад, би өөрөө их гүндүүгүй, хэнэггүй хүн шиг байгаа юм. Энэ зан чанар урлагт ихээхэн нөлөөлдөг юм шиг байна л даа. Ер нь хүмүүс хэлдэг л дээ. “Та дуучин хүн байтал яагаад уран бүтээлээ хийхгүй байна. Таны дууг саяхан сонссон. Их сайхан санагдсан. Олон уран бүтээл хийгээрэй” гэдэг. Энэ бол надад маш их урам өгдөг. Энэ хүмүүсийнхээ урмыг хугалахгүйн тулд уран бүтээлээ хийсээр л байна. Гэхдээ миний хувьд тоонд ач холбогдол төдийлөн өгдөггүй. Харин сонсох бүрт хүний сэтгэлийг хөгөлж чадахуйц бүтээл хийхийг эрмэлздэг юм. Сайн бүтээл гэдэг хэдий цаг хугацаа өнгөрөн одсон ч хуучрашгүй, амьдарсаар л байдаг шүү дээ.
-Таны “Мөнхийн залуу хайр” дуу тань ард түмэнд хэдийнэ танил болсон. Энэ дуу хэрхэн бүтэж байв даа?
-Би өмнө нь Хан Хэнтий чуулгад ажилладаг байлаа. Харин орон нутгийн чуулга, театрын дуучдын дунд зарласан уралдаан Улаанбаатарт болж, би тэрхүү тэмцээнд оролцож түрүүлж байлаа. Тэр үед Монгол Улсын урлагийн гавьяат зүтгэлтэн, хөгжмийн зохиолч Б.Бямбабаяр гуайтай уулзаж “Мөнхийн залуу хайр дууг тань дуулъя” гэж билээ. Тэрээр ч дуртайяа зөвшөөрсөн. “Мөнхийн залуу хайр” дууны шүлгийг Увс аймгийн харьяат, яруу найрагч Д.Хүрэлбаатар “Үнэн” сонинд сэтгүүлчээр ажиллаж байхдаа 1994 онд бичсэн юм билээ. Ямартай ч анхны бүтээл минь болохоор энэ дуундаа жигтэйхэн их дуртай шүү. Ер нь ч тухайн үедээ нийтийн дууны хэв маягийг эвдсэн бүтээл байсан гэхэд хилсдэхгүй болов уу. Зарим урлаг судлаачид энэхүү дуу болон клипийг багагүй үнэлсэн байдаг юм. Миний анхны тоглолт ч “Мөнхийн залуу хайр” нэртэйгээр тавигдаж байлаа. Үүнээс хойш “Нутаг”, “Халтар манан хөөрөг”, “Ухаарлын уянга”, “Санахын айзам”, “Ганцхан байх хорвоо” зэрэг дуунуудаа гаргасан.
-“Нутаг” хэмээх дуу тань мөн л үзэгчдийн хүртээл болсон доо…
– Б.Сундуйн шүлэг, Төрийн шагналт Ц.Чинзоригийн аялгуу “Нутаг” хэмээх дууг зорин, зорин дуулсан юм. Энэ дуу минь үзэгчдэд сайхан хүрсэн гэж боддог. Буриад, халх гэлтгүй хүн бүр л дуулдаг, сонсдогт баярладаг юм. Дуунаас гадна энэ дууны клип үзэгчдийг их татсан юм болов уу гэж боддог. Зураг авалтыг нь Булган аймгийн Тэшиг суманд хийж байлаа. Ямар нэгэн жүжиглэлт байхгүй хийгдснээрээ хүмүүст их ойр байсан гэж боддог. Анчин өвгөн ангаа буудаад буугаа урдаа тавин замгаа арчаад сууж байхад, мөн нэгэн эмээг сүүгээ машиндаж байхад гээд л. Энгийн юм их сайхан байдаг, хүнд сайн хүрдэг гэж боддог. Би өөрөө ч энгийн байх дуртай.
Арваад жилийн өмнө дуулсан энэ дуу минь Өмнөдмонголд дуулагдаж л байна. Сонирхуулахад, Өмнөдмонголд тоглолтоор явах үед минь нэг охин ирээд намайг “багш аа” гээд л яриад байдаг юм байна. Учир шалтгааныг нь асуухад “Би таны “Нутаг” дууг дуулж, нутагтаа багагүй нэрд гарсан. Тэгэхээр таныг багш аа гэж хүндлэхгүй байхын аргагүй” гэж билээ. Хүмүүсийн энэ сайхан сэтгэлийн хариуд “Мөнхийн залуу хайр”, “Нутаг” зэрэг дууныхаа хэмжээнд хүрэхүйц уран бүтээл хийх юмсан гэж боддог доо. Ер нь тэгээд хүний сэтгэл, оюунаа шингээсэн бүтээл үзэгчдэд хүрдэг шиг санагддаг шүү.
-Таны урын санд “Зүүдний Дорнод”, “Мэнд амар” гээд Буриад зоны дуу цөөнгүй байдаг. Энэ тухайд?
-Аав маань Дорнод аймгийн Дашбалбар, ээж Хэнтий аймгийн Дадал сумын хүмүүс л дээ. Би айлын ууган хүү нь юм. Би Дорнод аймгийн найман жилийн хоёрдугаар дунд сургуулийг төгссөн. Мөн зуны амралтаараа ээжийнхээ Хэнтий нутгаар зочилдог байлаа. Ер нь тэгээд хүний төрсөн нутаг сэтгэлд үргэлж уяатай явдаг шүү дээ. Би Буриад зон олондоо зориулж дуулсан нэлээд дуу бий. “Зүүдний Дорнод”, “Мэнд амар” дууг төрсөн нутгийнхаа ард олонд зориулсан миний өчүүхэн бэлэг юм даа.
-Урлагийн зам мөр хөөх болсон тухайгаа хуучлаач?
-Дуулах авьяас ааваас минь эхтэй болов уу. Миний аав их сайхан дуулдаг. Манайх их өнөр олуулаа. Харин гэр бүлээс минь надаас өөр урлагийн зам мөртэй холбогдсон хүн байхгүй. Анхандаа ч аав минь намайг урлагийн хүн болно гэхэд тийм ч сайхнаар хүлээж аваагүй. Харин амьдралд хэрэгтэй мэргэжилтэй болох нь зүйтэй гэдэг байв. Би ч аавынхаа үгэнд орж Төмөр замын коллежид мужааны ангид элсэн орсон. Тухайн үед засварчин, слесарь гээд хийгээгүй ажил ховор. Ямартай ч аавынхаа үгнээс гараагүйдээ баярладаг. Сурсан зүйл хүнд хэзээ ч илүүддэггүй гэдэг үнэхээр үнэн шүү. Харин төмөр замын коллежоо дүүргэчихээд, хүсэл мөрөөдлөө биелүүлэхээр СУИС-ийн дуулаачийн ангид шалгалт өгч тэнцсэн. Энэ үед аав минь харин ч дэмжсэн шүү.
-Хэрэв дуучин болоогүй бол уран дархан болох байсан байх нь ээ?
-Магадгүй л юм. Аав минь мужааны ангид оруулсан нь учиртай л даа. Миний өвөө нутаг усандаа алдартай дархан хүн байсан. Аав минь ялгаагүй. Би урлагийн зам мөрөөр явсан учир өвөө, аавынхаа дархны нарийн ухааныг өвлөж чадаагүй. Гэхдээ бүр нарийн зүйлийг чадахгүй ч байшин бариад бол суучихад дөнгөнө шүү. Аавын талаас өвлөсөн зүйл мэдээж бий. Ер нь тэгээд “Бух өтлөхөөрөө заазанд очдог, буриад хүн өтлөхөөрөө мужаан болдог” хэмээх үг ч хүртэл байдаг шүү дээ. буриадууд хүүгээ тусдаа гарахад нь цахиур буу, сүх хоёр өгдөг. Тэр нь “Буугаараа ан ав хий, сүхээрээ дүнз цавчин орон байраа барь, өөрийн гараар бүтээсэн амьдрал амттай” гэсэн санаа л даа. Ийм л холын ухаантай ард түмэн шүү дээ. Гэхдээ миний хувьд төдийлөн нутгархаад байдаггүй. Бид Монгол л гэсэн нэгэн дээвэр дор төрж өссөн хүмүүс юм шүү дээ. Тийм байтал дов, жалганы үзэл байгаад яах юм бэ.
-Их сургуулийн тань ангиас уран бүтээлээ туурвисаар яваа ямар уран бүтээлчид байдаг бол?
-Байлгүй яахав. Би 1999 онд СУИС-ийг төгссөн юм. Манай ангиас Зууны манлай эстрадын дуучин, гавьяат жүжигчин Б.Сарантуяа, дуучин Ж.Алтанцэцэг, Б.Мягмарсүрэн гээд олон сайн дуучин төрөн гарсан шүү.
-Ажлын гараагаа Хан Хэнтий чуулгаас эхэлж байсан гэлүү?
-Тийм шүү. “Хан Хэнтий” чуулгаас ажлын гараагаа эхэлсэн дээ баярлаж явдаг юм. Үе үеийн ардын болон гавьяат жүжигчид төрсөн, үнэхээр ээлтэй чуулга шүү дээ. Миний хувьд энэхүү чуулгадаа ажиллаж байгаад Улсын Ардын дуу бүжгийн чуулгад долоон жил ажилласан юм. Үүний дараа Төмөр замчдын дуу бүжгийн чуулгатайгаа холбогдож, одоог хүртэл ажилласаар байна даа.
-Ам бүл хэдүүлээ вэ?
-Би эхнэр, хоёр хүүхдийн хамт амьдардаг.
Жил бүр л үе үеийн төгсөгчдийн ой болдог. Энэ жил Дундговь аймагт 1997 онд төгсөгчдийн 20 жилийн ой тохиож байна. Тэдний энэ жилийн ой чамгүй онцлогтой. Төгсөгчид голдуухан ангиараа, эсвэл яг тухайн сургуулийнхаа нэг үеийнхнээрээ уулзаж баяраа тэмдэглэдэг бол Дундговийн 1997 оныхон тухайн жилд төгссөн бүх ангиараа уг арга хэмжээгээ зохион байгуулж буй аж. Бас зөвхөн төгссөн гэлтгүй ер нь л 1987-1997 оны хооронд Дундговь аймагт суралцаж байсан бүх л хүүхдүүдийн баяр болгон нижгэрхэн тэмдэглэж байгаа гэнэ. Мэдээж тэр жил төгссөн бүх хүүхдүүд уг арга хэмжээнд оролцож чадахгүй учир анги бүрийн төлөөллийг ямар нэгэн байдлаар хамруулах, аль болох олуулаа цуглахыг хичээж байгаа тухайгаа зохион байгуулах хэсгийн дарга Түмэнжаргал онцолж байлаа.
Дундговь аймгийн Мандалговь суманд сурагч насаа үдсэн нэг үеийнхний хорин жилийн ой энэ онд тохиож байна. Энэ хугацаанд тэд сурч боловсорч, тус тусын амьдралаа зохиож, өөрийн биеэ, өрх гэрээ зассан нь мэдээж. Ид хийж бүтээх насандаа яваа эдгээр залуус аймаг, орон нутгийнхаа хөгжил дэвшлийн төлөө саналаа нэмэрлэх, бүтээн байгуулалтад хувь нэмрээ оруулах, бас хүүхэд насныхаа нандин сайхан дурсамжийг сэргээн эргээд багахан хугацаанд ч болов бага балчир насандаа буцаж очихоор энэхүү уулзалтыг хийж байгаа ажээ. Уулзалтад 1997 оны нийт төгсөгчид болон суралцаж байсан болон тухайн үеийн есөн бүлгийн зуун хорь гаруй залуус оролцож байгаа юм.
Тухайн үед буюу 1987-1997 онд Мандалговь суманд дөрвөн дунд сургууль үйл ажиллагаа явуулж байснаас нэгдүгээр сургуулийг дөрвөн бүлэг, хоёр, гуравдугаар сургуулийг тус бүр хоёр бүлэг, дөрөвдүгээр сургуулийг нэг бүлэг дүүргэжээ.
НЭГДҮГЭЭР ДУНД СУРГУУЛИЙНХАН
Нэгдүгээр сургуулийн Б.Цэгмид багштай 10А ангийг 39 хүүхэд төгссөн бөгөөд тэд өнөөдөр багш, инженер, эмч, сэтгүүлч, хуульч, эдийн засагч, мянгат малчин болжээ. Ангийн охин Д.Цогзолмаа “Манай ангийнхан бусдын л адил адал явдлаар дүүрэн, хөгжилтэй өнгөрсөн. Бие биедээ нэр хоч их өгнө. Ихэнх нь амьтны нэртэй. Тэр нэрээрээ одоо хүртэл дуудалцана. Хичээлээ тасалж энэтхэг кино үзнэ. Бас охидууд булагнаад хүнсний үйлдвэр явж зайрмаг авч иддэг байлаа. Манай ангийн Х.Үнэнхүү аравдугаар ангидаа зохион бүтээгчдийн улсын олимпиадад түрүүлж, алтан медальтай ирсэнд бид их баярлаж билээ. Тэгээд л Хар овоондоо очиж алтан медалийг нь угаасан юм. Болоогүй ээ, таван литрийн данханд сироп найруулчихсан, хэрэндээ л сүрхий угаасан юмдаг. Бид Б.Цэгмид багшаа гомдоодог муу хүүхдүүд байсан ч одоо бараг охидын 50 хувь нь багш мэргэжил эзэмшиж, багш хүний зовлон жаргалыг хуваалцаж явна даа” гэж дурссан юм.
Монгол хэл уран зохиолын Батхишиг багштай “Багш” сонгоны 10Б ангийг 28 сурагч төгсчээ. Тэдний анги ердөө дөрвөн хөвгүүнтэй. Дунд сургуульд хөвгүүд охидоо шоглодог бол 10Б-д эсрэгээрээ. Охид нь хөвгүүдээ гэнэ гэнэ хөөрхөн шоглочихдог байжээ. Багш сонгоныхонд шалгалт дээр хажуугийн хүүхдээ авч гарч байхыг ангийн багш нь дадал болгосон гэнэ. 1997 оны төгсөлтийнхөн анх удаа нийтээрээ зааланд сууж тестээр шалгалт өгөхөд 10Б-ийнхэн хажуудаа суусан олон хүүхдэд тусалж байсан талаар ангийн охин Д.Ариунчимэг онцолж байлаа.
Улсад анх удаа бүх сурагч нь улсын их сургуульд элсэн орж байсан математикийн сонгоны 10В ангийнхан мөн эдний төгсөлтийнх ажээ.
Харин биологийн Ц.Энхцэцэг багштай, М.Нарангарав даргатай 10Г ангид 38 сурагч бүрэн дунд боловсрол эзэмшсэн байна. 10Г ангийнхан сурлага хичээлээр мундаг биш ч, сурагчид нь нэлээн хөдөлгөөнтэй дэггүй анги байсан гэнэ. “Ангийн хэсэг сурагчид хичээлийн эрхлэгч Энэбиш багшийн өрөөнд очиж сүнс дууддаг, түүнээсээ айж гүйлддэг байжээ. Эдний ангийн хөвгүүд гитар хачин сайхан тоглоно. Урлагийн үзлэг гэж сайхан юм болоход охиддоо гитар зааж өгөөд хамтлаг гаргаж байлаа” гэж ангийн соль гитарчин Ганаа дурссан юм. Мөн эдний анги хоёр Отгонцэцэгтэй. “Өндөр” Отгоо нь аймгийн гар бөмбөгийн шигшээ багийн тамирчин. Харин “жижиг” Отгоо нь сагс тоглоно. Ангийн хөвгүүн Мөнхбаяр бас ч гэж муугүй барилдчихдаг байсан гэнэ.
ХОЁРДУГААР ДУНД СУРГУУЛИЙНХАН
Хоёрдугаар сургуулийн физикийн Гаваадулам багштай 10А анги сурлагаар чамгүй сайн анги байжээ. Эдний ангийн сурагч Ц.Мөнхбат Дундговь аймагтаа анх удаа самбо, чөлөөт бөхийн улсын аваргаас хүрэл медаль авчирч, үеийн найзууд, багш нараа баярлуулж байжээ.
Монгол хэл уран зохиолын Цэцэгмаа багштай 10Б ангийг 35 сурагч төгссөн байна. 10Б ангийн дарга Н.Мөнхсоёл “Манай анги ес, аравдугаар ангидаа аймгийнхаа хэмжээнд анх удаа “Basket show” амжилттай зохион байгуулж байлаа. Харин манай ангийн охид монгол хэлний олимпиадад чамгүй амжилттай оролцдог байсан” хэмээн дурссан юм.
10А-гийн Түмэнжаргал харин 20-н жил угтсан үйл ажиллагаануудын гол зохион байгуулагчаар ажиллаж, нэгэн үеийн хамт олноо уулзуулах гол ажлыг нугалж байгааг нөхөд нь ихэд бахархан ярьцгааж байлаа.
ГУРАВДУГААР ДУНД СУРГУУЛИЙНХАН
Ц.Түвшинтөгс багштай 10А ангид 28 сурагч бүрэн дунд боловсрол эзэмшин төгсчээ. Эдний ангийнхан урлаг, спортоор ч, дэггүй дүрсгүйгээрээ ч манлайлагч анги байжээ. Энэ тухай ангийн дарга Д.Алтанцэцэг, Манай ангийнхан хичээл тарсан хойгуур сургуулийн жижүүрийг “панаалдаж” ороод бужигнуулдаг байлаа. Зарим дискон дээр манай ангийн охид хөвгүүддээ заавал сурах арван бүжиг заана. “Задгай цагаан”, “Хүмүүн төрөлхтөн”, “Гурван тамир”, “Полько“ гээд ангидаа тоос таттал бүжиглэдэг байсан даа” гэж ярьсан юм.
Шугам зургийн Батсайхан багшийн хувьд 10Б анги анхны анги нь байсан юм. Эдний анги 23 сурагчтай, бүгд л урлаг, сурлага, спортоор алтан дундаж нөхдүүд байжээ. Ангийн охин М.Сувд-Эрдэнэ “Манай ангийн хөвгүүд жаахан намхан. Тэгээд ихэнх нь сумдаас ирсэн болохоор бүрэг ичимхий байж билээ. Би ч заримдаа ангийн хөвгүүдээ өмөөрч хөвгүүдтэй муудалцана. “10А”-ийнхан их авьяаслаг хүүхдүүд байсан. Манай ангийнхан бол язгуур урлагаар л сайн байсан даа” хэмээн дурсав.
ДӨРӨВДҮГЭЭР СУРГУУЛЬ-10 ААНГИ
Ардын боловсролын тэргүүний ажилтан, математикийн багш Д.Нямсүрэнгийн дааж байсан 10А ангийг 10 банди, 22 охин суралцаж төгсчээ. Ангийн дарга Ж.Цогтсайхан нь “Манай ангийн арван хөвгүүний гурав нь өнөөдөр аймгийн цагдаагийн газар ахлах офицероор ажиллаж байна. Мөн охидын ихэнх нь “Мандах” дээд сургуулийг дүүргэж нягтлан бодогч хийж байгаа бол хоёр сурагч нь математикийн багш болсноор бид бахархдаг. Арван жилд байхад манай ангийнхан нэгнийгээ дээш шидэж, бүгдээрээ тосож авдаг байлаа. Гэтэл нэг удаа ангийн охин Цэвээнжаргалыг дөнгөж шидтэл нэг багш гараад ирсэн. Бид сандарсандаа Цэвээнээг хаячихаад ширээ ширээндээ очоод суучихаж билээ” гэж ангийнхнаа дурсан ярьсан юм.
НЭГ ҮЕИЙНХНЭЭС ТӨРСӨН ХОСУУД
Нэг төгсөлтийнхөн ингэж амь нэгтэй байхаас аргагүй. Учир нь тэдний дундаас долоон хос төрснөөс нэгдүгээр сургуулийн 10А ангиас хоёр хос төрж, төгсөлтөөсөө хоёр бэртэй болжээ. Тодруулбал, 10А-ийн Х.Үнэнхүү, Мөнхсаруул нар, Оргилболд, Тогосмаа нар анги дотроо үерхэж, амьдралаа холбосон байна. Харин 10А-ийн Ганбаатартай 10Б-ийн Болор, 10А-ийн Эрдэнэсүхтэй гуравдугаар сургуулийн 10Б-ийн Алтанзул нар гэр бүл бололцож 10А-ийн бэр болсон түүхтэй гэнэ. Хоёрдугаар сургуулийн 10Б-ийн Мөнхсоёл, Баярмаа нар арван жилээсээ үерхэж, өдгөө дөрвөн хүүхдийн ээж аав болсон байна. Гуравдугаар сургуулийн 10А-ийн С.Ариунбямба нэгдүгээр сургуулийн 10Б-ийн Амарсанаатай үерхэж, анхны хайраа амьдрал болгожээ.
ХРОМЫГ КОВБОЙ БОЛГОСОН ХӨВГҮҮД, ХЯТАД ШААХАЙГААР ГАНГАРСАН ОХИД
Тэр үеийнхний гоёо ямар байсан талаар нэг үеийнхэн ам булаалдан ярив. Гуравдугаар сургуулийн “А”-гийн Ариунбямба, Алтаншагай, Нямка, Содко нар гэхэд л моодонд орж байсан ковбойгоор гангардаг байж. Гэхдээ жинхэнийг нь биш. Хромон гутлыг хоёр хажуугаас нь дарж махийлгаад яг ковбой хэлбэрийн болгоод өмсчихдөг байж. Бас болоогүй ээ, урдаа төмөр тоноглолтой. “Төмөр тоноглолоо молоконы лаазаар л хийсэн байх” гэж Д.Алтанцэцэг ярив. Тэр үед хичээл дээр сурагчийн дүрэмт хувцаснаас өөр хувцас өмсдөггүй байсан болохоор охид гутлаараа л гангарах боломжтой. Хятад хамба хилэн шаахайтай охин бол хамгийн ганган нь байж. Эхлээд өмсч ирсэн охин нь Өнөрөө гэнэ. Ангийнх нь Отгонбаяр бүр сүүлд “Өнөрөө шиг гуталтай охин тэр үед байгаагүй л юмдаг. Бараг өөрт нь биш гутланд нь дурласан байх аа” гэж ангийнхнаа хөгжөөж байжээ.
Хөвгүүдийн бас нэг гоёо нь пирамид гэсэн нэртэй өргөн жинс. Өргөн өмд олоогүй нь өмдөө задалж байгаад албаар өргөн болгож өмсдөг байж. Охид хөвгүүд чөлөөт цагаараа “Талын туяа” кинотеатрт гурван цагаас гардаг кинонуудыг үзнэ. Хойд Солонгосын киноноос гадна Энэтхэг кино их гардаг байжээ. Тэр үеийн охидын хобби нь чихэр, шоколадны цаас цуглуулах. Мөнгөлөг цаасыг тусад нь цуглуулж байгаад сүлжиж элдэв гоёл хийдэг байснаа ярьцгаав. За тэгээд марк, ил захидал, “дональд” бохины наадаг зураг гээд өчнөөн юм цуглуулж хадгалдаг байжээ. “А”-гийн Энхээ “Тэр үед хадгалж байсан марк, доналд бохины цуврал зураг одоо ч байгаа” гэж ярианд оролцов. Дурсамжийн дэвтэр аялуулдаг байснаа ч дурсан ярив. Сониноос ихэнх охидын дурсгалын дэвтэрт хөвгүүдийн нэр байдаггүй гэнэ. “Ичимхий байжээ” гэж охид өөрсдийгөө тодорхойлно лээ.
ХОНХНЫ БАЯРААС ҮНЭ ЦЭНЭТЭЙ СТУСМН
Тэр үед хонхны баяр гэж одоогийнх шиг сүйд болдоггүй байж. Хонхоо зүүж, дурсамж хичээлдээ сууж, зургаа татуулаад аймгийнхаа Хар овоон дээр алхаж очно. Орой тийшээ спорт зааландаа вальс эргэж, шогшоо хийгээд л хонхны баярын арга хэмжээ гүйцээ. Харин төгсөх жилийнхээ өвөл нь “Сургууль төгсөгчдийн уламжлалт сүлд модны наадам” гэж хийдэг байжээ.
Бас болоогүй ээ, тэр арга хэмжээгээ СТУСМН гэж товчлоод нэрлэчихсэн. Энэ үедээ л зад баярладаг байж. Зад баярлана гэдэг нь чимж гоёсон зааланд дуулж, хуурдаж, өвлийн өвөөгөөс бэлэг авах.
Хожим оюутан болж ирээд энэ талаар дурсахад, манай аймгаас өөр газарт ийм зүйл хийдэггүй байсан юм билээ гэж гуравдугаар сургуулийн 10Б-ийн Х.Үнэнбат ярив.
Гуравдугаар сургуулийн “А”, “Б”-гийнхэн энэ үеэр нийлж хэрхэн дүрсгүйтсэн тухайгаа ярьцгааж байна. Хонгороо Уянгаа Ундармаа Мөнхжаргал Баярцэнгэл дөрөв бол “Б”-гийн ХУУМБ. Нэрнийх нь товчлолоор ингэж дууддаг байж. Өнөө дөрвөө “а”-гийн дөрвөн хүүтэй үерхэх ёстой гээд найзлуулж хөглөж байснаа ярьж инээлдэв. “А”-гийн дөрвийг бас товчилсон үсгээр дууддаг байсан гэнэ.
Төгсөлтийнхөө хорин жилийн ойн арга хэмжээгээ угтаж нэг үеийнхэн 2017 оны шинэ жилээр уулзсан нь төгсөгчдөд сурагч ахуй үеэ дурсаж, нэг нэгнээ гэсэн сэтгэлийн галыг нь бадрааж өгчээ. Нэгэн үеийн, нэгэн төгсөлтийн найз нөхдийн тухай их л товчхон дурдахад ийм ажээ.