Month: May 2017

Засгийн газрын бодож олсон долоон төрлийн татварыг Монголын ард түмэн эсэргүүцэж ч амжаагүй байхад УИХ нь шийдвэрлэж орхисон. “Монголчууд Манжийн дарлалд байхдаа ч ингэтэл татварт нэрвэгдэж, үгүйрч хоосрохдоо тулаагүй” тухай амтай бүхэн хэлцэж, сошиал хаягтай бүхэн шүүмжилж байна. Ер нь хүн бүхэн тийм нийгмийг санагалзаж, өнөөгийн нийгмийг үзэн ядаж байна уу гэлтэй өдөр хоног өнгөрөх болжээ. Ийнхүү Засгийн газрын хүслээр УИХ нь шатахууны гаалийн онцгой албан татварыг долдугаар сарын 1, Нийгмийн даатгалын шимтгэлийг ирэх оны нэгдүгээр сарын 1, архи тамхи, автомашины гаалийн онцгой албан татвар, хадгаламжийн хүү болон хувь хүний орлогын албан татварыг тавдугаар сарын 1-нээс авч эхлэх шийдвэрийг гаргасан нь Манжийн дарлалын харгис хатуу үетэй зүйрлэгдэж байна. Харин эрх баригчид ард түмнээ басамжилж, доог тохуу хийж байгаа юм шиг “Иргэдэд огт хүндрэл учруулахгүй” гэж долоон төрлийн татвараа өмөөрч өдөр бүр ярьж байгаа. Тиймээс бодит байдал ямар байгааг тодруулахаар нийслэл хотын жирийн иргэнээс компанийн босс, оюутан залуугаас пээнсэндээ суух гэж буй албан хаагчидтай уулзаж, явж сурвалжиллаа.

Үнэндээ долоон төрлийн татвар ядуурлыг ёрлож, монголчуудыг туйлдуулж эхэлсэн бололтой байна. Уулзсан хүн бүхэн татварын тухай сонссон даруйдаа цухалдаж, бухимдацгааж байна. Тухайлбал, Хайлаастын дугаар тоотын иргэн Д.Бат-Очир хэмээх хижээл насны эр “Өнөөгийн эрх баригчдыг 2014 оноос хойш ард түмэн маань талх гуялж байна, төмс ширхэглэж байна, эвий дээ гээд байхаар нь итгээд саналаа өгсөн. Гэтэл өнөөдөр тал талхны маань өрөөсөн буланг дахиад булаана гэж төсөөлөө ч үгүй. Яагаад гэвэл шатахууны үнэ нэмэгдэхээр дагаад бүх зүйлийн үнэ нэмэгдэнэ. Машины үнэ өсөхөөр сэлбэг хэрэгслийнх нь үнэ дагаад л өснө. Энэ нийгмийнхээ тогтолцоог, жирийн бидний амьдралыг үнэндээ мэддэггүй, төрийн түшээдийн амьдрал биднээс хол тасарчихсан гэдгээ баталж харуулах шиг боллоо. Тэд хэзээнээсээ хөрөнгөтэй байсан учраас татвараа төлж болох байх. Харин бид талхнаасаа илүү гардаггүй, хурааж хуримтлуулж чаддаггүй учраас жилийн эцэст баахан татварын өртэй үлдэх юм болов уу даа. Ер нь төрийн түшээд биднийгээ хэзээ ч ойлгохгүй юм байна. Архи, тамхи тэр бүр хэрэглээд байдаггүй учраас энэ төрлийн татвар нь надад падлийгүй шахам. Мөн хэзээнээсээ хадгаламжиндаа мөнгө тогтоодоггүй мань шиг хүнд тэр нь хамаа ч байхгүй юм билээ дээ” хэмээж байна. Тэрээр таван жилийн дараа тэтгэвэртээ гарах ёстой байсан. Харин одоо энэ хугацаа 10 жил болж уртассан бөгөөд залуу насандаа төрдөө зүтгэсэн хөдөлмөрийнхөө үр шимийг мөддөө хүртэж чадахгүй ёстой л мачийх шаардлага тулгараад байгаагаа ч дуулгалаа.

Компанийн захирлуудын хувьд ёстой л үгээ хэлж, үсээ зулгаацгааж байгаа сурагтай. Хэрвээ төрийн шийдвэрийг эсэргүүцвэл хуулийн дагуу шийтгэл хүлээх учраас хаана, хэнд асуудал тавьж, яаж гарц хайхаа мэдэхгүй байгаа ажээ. Тэдний яриагаар бол долоон төрлийн татвар авах ажиллагаа хэрэгжээд дуусахад Монголын нийгэмд дундаж давхарга гэж байхаа болих бололтой. Хатуухан хэлэхэд жирийн иргэд нь ч, бизнес эрхлэгчид нь ч бүгд Улаанчулуутад хог түүдэггүй юм аа гэхэд өгөх цалин бүү хэл эрхлэх бизнесгүй, хийх ажилгүй хоцорцгоох бололтой. Тэгэхээр тэдний толгойд орж буй мэргэн санаа нь мэдээж татвараас бултах, орлогоо нуух. Бараг Оффшорын хуульд заагдсан 42 орноос өөр оффшор орон байдаг эсэхийг судлаад эхэлсэн гэдэг үнэний ортой байх. Амь биш, заяа биш азаа үзнэ гэж шийдчихээд татвараас бултах дэлхийн сонгодог аргуудыг судалж эхэлчихээд байгаа юм шиг байна, тэд. Ийм арга сүвэгчлэхгүй бол, орлогоо үнэн зөвөөр нь тайлагнах юм бол тэдэнд эдийн засгийн ямар дарамт ирэх вэ гэвэл хадгаламжийн хүүгийнх нь 10 хувь, цалингийнх нь 25 хувийг татвар гээд зүгээр л авчихна. Дээрээс нь 10, 20 түүнээс дээш ажилчин тус бүрийнхээ нийгмийн даатгалын шимтгэлийг одоогийн байгаагаас таван хувиар өсгөж төлнө. Тэгэхээр хөдөлмөрлөж, хөдөлмөрлөж олсон орлого нь бүгд татварт явж, цэвэр ашиггүй шахам үлдэхдээ тулах учраас ажилчдаа цомхотгох, орлогоо нуух, зарим аж ахуйн нэгжүүдээ татан буулгах гэх мэтээр улс орны эдийн засагт хортой, хохиролтой арга хэмжээнүүдийг авч эхэлжээ. Ер нь эрх баригчид татвар нэмэх замаар төсвөө нэмж эдийн засгаа аврах гэж байгаад эсрэгээр нь сөнөөж байх магадлал тун өндөр байгааг бизнес эрхлэгчид дуулгаж байна. З.Нарантуяа гишүүнээс эхлээд эдийн засагчид “Тооцоо судалгаагаа буруу хийснээс болоод иргэдэд маш их хүндрэлтэй, аж ахуйн нэгжүүдэд асар их дарамттай төсвийн тодотгол батлах гэж байна” гэж эхнээс нь шүүмжилж байсныг эрх баригчид сонсоогүй нь ийм байдалд хүргэжээ.

Саяхан тэтгэвэрт гарах насыг нэмэгдүүлэх шийдвэр гаргасан зарим орны оюутнууд эсэргүүцлийн жагсаал хийж байсан. Монголын оюутнууд төрийн шийдвэрийг эсэргүүцэж жагсаагүй ч мөн л таагүй хүлээж авчээ. Оюутнууд аав, ээжүүд маань ч тэтгэвэртээ гарч өгдөггүй, бид ч ажилд орж өгдөггүй, манай улс Солонгос шиг болж байгаа юм гэнэ лээ хэмээн хошигноцгоож байна. Солонгос улсын ихэнх залуус 30 нас хүртлээ шоудаж, шоудаж түүнээс хойш ажил хийдэг гэсэн яриа Монголд байдаг учраас ийн ярилцаж байгаа бололтой. Ажлын байраа бэлдсэн эсэх талаар МУИС-ийг түүх судлаач мэргэжлээр энэ жил төгсөх У.Бадамсүрэнгээс дараахь асуултад хариулт авлаа.

-Сургуулиа төгсөөд хийх ажлаа олсон уу?

-Би энэ хавар төгсөнө. Манай мэргэжил хөрвөх боломжтой болохоор хүний нөөц юм уу архив бичиг хэргийн ажилтнаар орон нутагтаа ажиллана гэж бодож байгаа. Архивт, музейн тайлбарлагч, эрдэм шинжилгээний ажилтан, магистрын чиглэлээр дадлагажих боломжтой. Гэхдээ ажлаа хараахан олоогүй байгаа. Хүмүүсийн тэтгэвэрт гарах насыг уртасгасан гэсэн. Хэзээ, хаана орон тоо гарахыг мэдэхгүй. Юу ч гэсэн сургуулиа сайн төгсчихвөл болох байх гэж бодож байгаа хэмээн хариулж байна.

Хувь хүмүүст хамааралтай албан татварууд ийнхүү иргэдийн урмыг хугалжээ. Эрх баригчид долоон төрлийн татварыг бодож олсон өдрөөсөө эхлэн иргэдийн амьдралд дараа болохгүй, хамаагүй шахам зүйл шүү дээ гэж тайлбарлаж байгаа ч үнэн хэрэгтээ хамгийн их хамаатай нь эндээс харагдлаа. Бүгд л олигтой амьдрахын тулд олохын төлөө байж, төрдөө татвараа төлөөд явж байсан учраас нэмнэ гэхэд нь гайхаж, нэмчихээр нь бүр шооконд оржээ. Долоон төрлийн татвар авах ажиллагаа бүрэн хэрэгжээд дуусахад Монголд дундаж давхарга үгүй болж бүгд эмзэг давхаргын эгнээнд орж, төрийн мөнгөний ажлыг хийдэг хэдхэн олигархи нөхөр хагартлаа баяжаад үлдэх бололтой.

Эрх баригчдын долоон төрлийн татвар иргэдэд дарамт болохгүй гэсэн яриа худлаа болох нь ингээд нотлогдож байна. Харин ирэх долдугаар сарын 1-нээс шатахууны гаалийн онцгой албан татвар нэмэгдэнэ. Эрх баригчид мөн л шатахууны үнэ өсөхгүй гэж ярьсаар л байгаа. Тэгвэл яагаад эртхэн татвараа нэмж, төсвөө зузаатгахгүй байгаа юм бэ гэдэг асуултаас үүдэн МАН Ерөнхийлөгчтэй болоод л бензиний үнийг сул тавина гэсэн шуум дэгдэхэд хүрчээ. Ер нь шатахуун импортлогчид, энэ төрлийн бизнес эрхлэгчид Засгийн газар хэдэн жилийн өмнө хэрэгжсэн үнэ тогтворжуулах хөтөлбөрөөр далайлган шатахууны үнийг барихыг оролдох ч хилийн цаана үнэ нэмэгдвэл бид алдагдал хүлээгээд, Засгийн газарт үнэнч царайлаад суухгүй. Нэмэгдэх бол нэмэгдэж л таарна гэсэн яриа нэгийг бодоход хүргэж байна.

Л.МӨНХӨӨ

“Өдрийн сонин”-ы №093(5660) дугаараас авч нийтлэв

Гэрэл зургийг Ц.МЯГМАРСҮРЭН

УИХ-ын гишүүн Д.Цогтбаатартай ярилцлаа.

-Манай улс ОУВС-гийн өргөтгөсөн санхүүжилтийн хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхээр боллоо. Үүнтэй холбогдуулан танай намыг амлалтаасаа ухарсан шийдвэр гаргалаа гэж шүүмжлэх иргэд ч байна. Тодруулж хэлбэл, халамжийг танаж, татварыг нэмэгдүүлэх асуудал нийгэмд хүндээр тусч байгаа бололтой. Та энэ тал дээр ямар байр суурьтай байна вэ?

-Нэгдүгээрт, ОУВС-гийн хөтөлбөрт хамрагдах нь зайлшгүй юу гэдгийг ойлгох шаардлагатай. Монгол Улсын эдийн засгийн өсөлт 2011 онд 17.3 хувьтай байсан бол сүүлийн таван жилд тасралтгүй уруудаж 2016 онд 1.0 хувьтай, 2017 онд -0.2 хувь хүрч агшилт явагдаж байна. Мөн Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хуулиар төсвийн алдагдлыг хоёр хувиас хэтрүүлэхгүй байхаар 2013 оноос зохицуулж эхэлсэн. Сүүлийн жилүүдэд макро эдийн засаг, төсөв санхүүгийн алдаатай бодлогын улмаас УИХ-ын хяналт, нэгдсэн бодлогогүйгээр төсвийн гадуурх их хэмжээний зарцуулалтыг Засгийн газар болон Монголбанк, Хөгжлийн банкаар дамжуулан хийгдсэнээс 2016 онд төсвийн бодит алдагдал -18 хувьд хүрсэн. Засгийн газрын өр их хэмжээгээр нэмэгдэж 2016 оны эцсээр -81.3 хувьд хүрч байв. Мөн төлбөрийн тэнцэл алдагдалтай байсны улмаас гадаад валютын нөөц шавхагдсан, валютын ханш огцом нэмэгдэж ард иргэдийн амьжиргаанд сөргөөр нөлөөлж байсан. Энэ бүх бодлогын алдааг нэг жилийн хугацаанд засаад өргөс авсан мэт хурдан сайжрах боломжгүй. Дунд хугацаанд зөв бодлогыг тууштай баримталж байж өнөөгийн энэ хүндрэлтэй нөхцөлөөс гарах боломжтой юм.

-Тэгвэл та ямар боломжийг харж байна вэ?

-Олон улсын зах зээлд өмнө гаргасан богино хугацаатай, арилжааны нөхцөлөөр авсан зээл, өр төлбөрүүдийн төлөгдөх хугацаа энэ оны гуравдугаар сараас эхлэх шаардлагатай байсан боловч өнөөгийн эдийн засгийн дотоод нөөц боломж маань ийм хэмжээний төлбөрийг хийх боломжгүй байсан. Тиймээс дефолт зарлахгүйн тулд Засгийн газраас энэ хөтөлбөрт хамрагдах, улмаар ойрын 1-2 жилд эдийн засгийн уналтыг зогсоож, цаашдын өндөр өсөлтийн суурийг тавих нь чухал.

8Түрүүч нь I нүүрт8

Энэ хугацаанд улс орон нэн шаардлагатай байгаа санхүүжилтийн эх үүсвэрийг өндөр хүүтэй, арилжааны зээлээр бус харин ОУВС болон бусад донор орнуудын урт хугацаатай хоёр хүртэлх хувийн хүүтэй хөнгөлөлттэй зээл тусламжид хамрагдах замаар нийт 5.5 тэрбум хүртэлх ам.долларын санхүүжилтийг авч даван туулах зайлшгүй шаардлагатай байна. Хоёрдугаарт, ОУВС-гийн хөтөлбөрт хамрагдсанаар УИХ-аар 2016 оны арваннэгдүгээр сарын 24-ний өдөр батлагдсан “Эдийн засгийг сэргээх хөтөлбөр”-ийн хэрэгжилтийг дэмжих, төсвийн сахилга батыг сайжруулж, тэнцвэртэй байдлыг хангах, төлбөрийн тэнцлийн алдагдлыг бууруулах зорилтыг тавьж байна. Хөтөлбөрийн хүрээнд хэрэгжүүлэх татварын арга хэмжээнүүд нь бусад улс орон эдийн засаг, санхүүгийн хамралын үед авч хэрэгжүүлэхэд баримталдаг нийтлэг жишгийг харгалзсаны үндсэн дээр орлого өндөртэй, чинээлэг давхаргадаа татварын ачааллыг нэмэгдүүлэх, тансаг хэрэглээ болон нийгмийн эрүүл мэндэд сөргөөр нөлөөлж буй архи, тамхины хэрэглээнд татвар нэмж ногдуулах, бага орлоготой иргэдэд ачаалал нэмэгдүүлэхгүй байх бодлогыг баримталсан. Харин өнөөгийн нөхцөл байдалд МАН-ын сонгуулийн хөтөлбөрт амласан нийгмийн хамгааллыг сайжруулах олон амлалтыг шууд хэрэгжүүлэх бодит боломжгүй байна. Тиймээс хамгийн эхлээд эдийн засаг, төсөв санхүүгийн чадавхийг сайжруулах, 2018-2019 онд дээрх амлалтуудаа үе шаттай хэрэгжүүлэх боломжийг анхаарч ажиллах ёстой.

-Мега төслүүдийг яаж хөдөлгөх үү?

-Эхлээд хэрүүл, маргаанаа зогсоох хэрэгтэй. Өөрөөр хэлбэл, бүгдээрээ бүх юмыг мэддэг байж, тэр мэдэмхийрлээ бусдад тулгадаг зуршлаа болимоор байгаа юм. Том төсөл бол нарийн тооцоо шаардсан зүйл. Гэтэл бид түүнийг маш хялбараар тайлбарлаж, нэг л их амархан зүйл мэтээр төсөөлдгийг зогсоомоор байна. Мэргэжлийн хүмүүсээр ажлыг нь хийлгээд, хугацааг нь өгөөд харин хариу, хариуцлагаа тооцоход бэлэн байвал үр дүн гарна.

-Тэгвэл дотоодын хөрөнгийн биржийг идэвхжүүлэхийн тулд яах ёстой вэ?

-Юуны түрүүнд стратегийн ордуудынхаа 10 хувийг дотоодын хөрөнгийн бирж дээр гаргана гэсэн хуулийн заалтаа хэрэгжүүлж эхэлмээр байна. Энэ асуудал бол улс төрийн хэлэлцүүлгийн шатнаасаа гарч хууль болсон зүйл. Тиймээс одоо хэн нэгэнд таалагдах эсэхийг тандаж, болгоомжлон хүлээх шаардлагагүй, хууль учраас шууд л хэрэгжүүлээд явах боломжтой болсон асуудал. Монгол Улсын Ерөнхий сайд 1072 хувьцааг “амилуул” гэсэн үүрэг өгсөн байна билээ. Би дэмжиж байгаа. Үүнийг хэрэгжүүлэх хамгийн дөт арга бол дээрх хуулийг зүгээр л аваад хэрэгжүүлэх явдал байж мэдэх юм. 1072 хувьцаа чинь том Таван толгой төслийн 14 орчим хувьтай тэнцэж байна. Ингэвэл иргэд эдийн засгийн бүтээн байгуулалтад өргөн хүрээтэйгээр хамрагдах, оролцох боломжтой болно. Тиймээс энэ улсын эдийн засаг хэдхэн олигархи гэр бүлийн дангааршсан нөлөөллөөс ангижирна. Мөн улиг болтол яригдсан үнэт цаасны зах зээлээ хөгжүүлэх асуудал ч хөгжинө. Хөрөнгийн бирж дээр манай стратегийн ордуудын 10 хувь гарчих юм бол гадаадын томоохон хөрөнгө оруулагчид Монголд орж ирж ажиллах сонирхол илүү л болох байх.

-Үнэт цаасны зах зээлийг эдийн засагт нөлөөлөхүйц хөгжүүлэх боломж бий юу?

-Тухайлбал, “Эрдэнэс Оюу толгой”, “Эрдэнэс Таван толгой” байж болно. Сайн судалбал өөр төслүүд байж ч болно шүү дээ.

Хөрөнгийн зах зээлийн гол “тоглогч” нь иргэд байх ёстой. Бид иргэдийнхээ бизнес боловсролыг дээшлүүлэхэд анхаарах хэрэгтэй. Бизнесийн талаарх мэдлэгийг бүр ерөнхий боловсролын системд суулгаад өгөх нь чухал. Хүнд загас өгөх биш, загас барих аргыг нь зааж өг гэдэг үг бий дээ. Эдийн засаг хүндрэлээсээ гарч, өсөх замд ороход иргэд бизнесийн мэдлэгтэй болбол амьдралд нь хэрэгтэй. Бүх хүн бизнес эрхлэгч болдоггүй юм гэхэд аль нэг хувийн аж ахуйн нэгжид ажилд орлоо гэхэд тухайн байгууллагынхаа бизнес үйл ажиллагаа, зохион байгуулалтыг ойлгодог байх нь ажлын үзүүлэлтэд нэмэртэй л байх болов уу. Бизнес их эмзэг зүйл. Гаднын хөрөнгө оруулалт түүнээс илүү эмзэг. Тиймээс иргэдийг бизнесийн суурь мэдлэгтэй болгохын тулд хөрөнгийн биржтэй хамтарч ажиллах цаг үеийн зайлшгүй шаардлага байгаа юм. Хөрөнгө оруулалт гэхээр л томоохон санхүүгийн банкуудын хийдэг ажил гэж манайхан боддог. Гэтэл барууны орнуудад таксины жолооч нар ч хувьцаа авах тохиолдол элбэг. Ингээд өөрсдөө боломжийнхоо хэмжээнд сонирхсон төсөлдөө хөрөнгө оруулчихсан хүмүүс тухайн хувьцаагаа өсөөсэй гэж хүснэ. Аливаа хийрхэл уг хувьцааны үнэд нь сөргөөр нөлөөлнө. Тиймээс иргэд өөрсдөө аяндаа хийрхлээс зайгаа барих болно. Мөн хувьцааг нь авсан бизнесийнхээ үйл ажиллагааг байнга сонирхож анхаарах нөхцөл байдал үүсч байгаа юм. Цаад утгаараа улс орны эдийн засгийг тогтвортой өсгөхөд маш хянуур ханддаг болно. Үүний зэрэгцээ бизнесийн хөгжилд нийгэм өөрт байгаа нөөц хөрөнгийг бүрэн дайчлан ажиллах боломж бий болно гэсэн үг. Энэ нь эргээд эдийн засгийн өсөлтөд ихээхэн ач холбогдолтой.

-Таныг Барилга, хот байгуулалтын сайд байхад санаачлагдсан “Түрээсийн орон сууц” хөтөлбөр хэрэгжиж эхлээд байгаа?

-“Түрээсийн орон сууц” хөтөлбөрийг санаачлах болсон гол шалтгаан бол Монгол Улсын Засгийн газрын үйл ажиллагааны гол чиглэл, мөрийн хөтөлбөрт тусгагдсан нэг томоохон ажил. Хүн амыг орон сууцаар хангах, иргэдийн ая тухтай, эрүүл, аюулгүй амьдрах нөхцөл бололцоог бүрдүүлэх явдал байдаг. Энэ зорилгоор Засгийн газраас орон сууцны найман хувийн хүүтэй ипотекийн зээлийг санаачлан явуулсан. Гэсэн ч иргэдийн урьдчилгаа төлбөр, арилжааны банкны зээлийн нөхцөл шалгуур, шаардлагыг дундаж орлоготой, өрхийн орлогоороо тухайн сарынхаа амьдралыг зохицуулаад явж байгаа хүмүүс маань хангах боломжгүй нөхцөл байдал үүсээд байсан. Үүнийг хэрхэн шийдвэрлэх вэ гэдгийг бодож байгаад боломжит, үр дүнтэй арга нь түрээсийн орон сууцыг төрөөс хэрэгжүүлж, нийгмийн тодорхой хэсгийн хэрэгцээг хангах ёстой юм гэж үзсэнээс тус хөтөлбөр анх гарч байлаа.

Одоогоор “Түрээсийн орон сууц” хөтөлбөр хэрэгжиж эхэлснээр улсын хэмжээнд 1512 орон сууцыг түрээсийн орон сууцны санд шилжүүлж, иргэдэд хуваарилаад байна. Харин цаашид түрээсийн орон сууцны менежмэнтийг илүү оновчтой зохион байгуулж, хэрэгжүүлж буй байгууллагадаа алдагдалгүй, иргэддээ хүндрэлгүй байлгах тэр тогтолцоог бодлогоор дэмжих нь зүйтэй.

-Гэхдээ ард иргэдийг хамруулах, барилгын компаниудтайгаа тохиролцох тал дээр тийм ч хангалттай биш байх шиг…

-Улсын хэмжээнд нэг жил гаруйн хугацаанд нийтдээ 1512 орон сууц түрээсийн орон сууцны санд шилжсэн том тоо, том ажил гэж харж байна. Үүнийг зохион байгуулах ярвигтай төдийгүй цаг хугацаа шаардсан ажил. Гэсэн хэдий ч бодит үр дүн гараад эхэлсэн нь сайшаалтай. Монгол Улсын, Улаанбаатар хотын хэмжээнд иргэдийн орон сууцны хэрэгцээ шаардлагыг хангана гэвэл урт хугацаа шаардлагатай. Бүх иргэнийг хамруулах ажил нэг зэрэг хангагдах ёстой гэж дүгнэж байвал хангалттай биш байж болох ч, бүх зүйл тодорхой шат дараагаар хэрэгжиж, үр дүнд хүрнэ гэвэл болно. “Түрээсийн орон сууц” хөтөлбөрийг цаашид эрчимтэй үргэлжлүүлэх шаардлагатай гэж үзээд Засгийн газраас хувийн хэвшлийнхэнтэй, хувийн компаниудтай ярилцах шаардлага бас байгаа, энэ ажил дутагдалтай байгааг үгүйсгэхгүй ээ.

-“Түрээсийн орон сууц” хөтөлбөрт хамрагдах иргэдийг сонгон шалгаруулах арга, зарчим ямар байвал болох вэ. Одоо шалгаруулж байгаа тэр үйл ажиллагаатай нь хэр санал нийлж байна вэ?

-“Түрээсийн орон сууц” хөтөлбөрт бага, дунд орлоготой иргэд хамрагдах боломжтой бөгөөд тэдгээр иргэд нь орон сууцны төлбөрөө бэлнээр, эсвэл урьдчилгаа төлбөрөө төлж, арилжааны банкны зээлд хамрагдах боломжгүй ахмад настан, залуу гэр бүл, төрийн албан хаагч, хувиараа хөдөлмөр эрхлэгч, өрх толгойлсон болон олон хүүхэдтэй гэр бүл гэх мэт нийгмийн бүхий л давхаргаас хамрагдахаар зохицуулсан. Эдгээр хүмүүст орлогын болон бусад зайлшгүй шаардлагатай шалгуур тавиад, бүртгэл хийхэд төрийн өмчийн түрээсийн санд шилжүүлсэн орон сууцнаасаа багаар бодоход 10 дахин их хэмжээний хүн шалгуур нөхцөлийг нь хангаад, материал бүрдүүлээд ирдэг. Жишээлбэл, түрээсийн орон сууцанд шилжүүлж буй орон сууцны тоо нь 220 байхад түүнд орох хүсэлтэй иргэд нь 2000 байх жишээтэй. Тэдгээр бүх иргэд нь орлогын болон бусад шаардлагыг хангасан хүмүүс байгаад байдаг, нэмэлт шалгуур тавих гэхээр алаг үзсэн болох гээд байдаг, дахиад орлогоор нь эрэмбэлье гэхээр бага, дунд орлоготой гэдэг зорилтоосоо хазайчих гээд байдаг. Тэгэхээр шаардлага хангасан иргэд дотроосоо сугалаа сугалах нь зөв гээд эхний түрээсийн орон сууцнуудыг сугалаагаар шийдвэрлэсэн байдаг. Гэтэл ард иргэдийн дунд сугалаа бол тийм ил тод, шударга арга биш гэсэн гомдол гарч эхэлсэн. БХБЯ-аас сугалаагаар зохион байгуулах боломжгүй бол өөр ямар шалгаруулалт байж болох вэ гэдгийг судалсан. Тодорхой байгууллагуудаас санал сонсоход эрэмбэлэх нь илүү оновчтой, маргаантай, гомдолтой байвал эрэмбэлсэн үзүүлэлт нь тодорхой учраас шийдэл нь тодорхой гэж үзсэн. Ингээд түрээст хамрагдахаар материал бүрдүүлж, шаардлага хангасан иргэдийг дараахь байдлаар эрэмбэлэх нь зөв байна гэж үзсэн. Энэ нь ард түмэнд ч илүү бодитой, шударга санагдсан гэдгийг хэрэгжүүлж буй байгууллага нь хэлж байсан.

-Намрын чуулганаар хэлэлцэж баталсан хуулиуд болон хаврын чуулганд оруулж ирж байгаа төслүүдийн талаар санал бодлоо хуваалцахгүй юу?

-2016 оны УИХ-ын намрын чуулганы хугацаанд 2017 оны улсын төсөв, эдийн засгийг сэргээх хөтөлбөр, эдийн засаг, нийгмийг хөгжүүлэх үндсэн чиглэл, төрөөс мөнгөний бодлогын талаар баримтлах үндсэн чиглэл болон зайлшгүй шаардлагатай бусад хууль тогтоомжийн төслийг хэлэлцэн шийдвэрлэж ажиллалаа. Мөн 2020 он хүртэл боловсронгуй болгох үндсэн чиглэлийг баталсан бөгөөд Үндсэн чиглэлд тусгаснаар УИХ 2020 он хүртэл нийт 201 хууль 12 тогтоол хэлэлцэж батлахаар байна. Намрын ээлжит чуулганаар бие даасан 22 хууль, хуульд өөрчлөлт оруулах тухай 190 хууль, зээлийн хэлэлцээр соёрхон батлах тухай гурван хууль, УИХ-ын 59 тогтоолыг хэлэлцэн баталсан. Эдийн засгийг тогтворжуулах, өсөлтийг нь хангах зорилгоор Эдийн засгийг сэргээх хөтөлбөрийг баталсан. Гадаадын хөрөнгө оруулагчдын Монголд итгэх итгэлийг сэргээх, Засгийн газрын авсан зээлийн зардлыг бууруулах, уул уурхай, хөдөө аж ахуй, боловсруулах үйлдвэрлэл, эрчим хүчний салбарт хэрэгжүүлэх томоохон төслүүдийг эрчимжүүлэх арга хэмжээг уг хөтөлбөрт тусгасан. Хөтөлбөрт тусгасан томоохон төслүүдийг хэрэгжүүлснээр экспорт нэмэгдэж, 2019 онд 4.9 тэрбум ам.долларт хүрэх, импорт 4.4 тэрбум ам.доллар болох, гадаад худалдааны нийт бараа эргэлт 9.3 тэрбум ам.долларт, Монгол Улсад орж ирэх гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт жилд 1.7-2.0 тэрбум ам.долларт хүрч өсөх эерэг үр дүн гарах юм. Энэхүү хөтөлбөрийг хэрэгжүүлснээр эдийн засгийн өсөлт 2017 онд 3.0, 2018 онд 5.1, 2019 онд 7.1 хувьд хүрнэ гэж тооцож байна. 2010 оноос хойш шийдэгдэлгүй долоо дахь жилийнхээ нүүрийг үзэж байгаа цэргийн алба хаагчийн иргэний байгууллагад шимтгэл төлж ажилласан нэг жилийг, зургаан сар цэргийн байгууллагад ажилласнаар тооцож, цэргийн тэтгэвэр тогтоолгох боломжийг Цэргийн албан хаагчийн тэтгэвэр, тэтгэмжийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах замаар бүрдүүлж шийдсэн. Энэ хаврын чуулганаар хэд хэдэн чухал хуулиуд орж ирж байгаа. Тухайлбал, иргэд, олон нийт, эрдэмтэн судлаачид, улс төрийн намууд, төр, нийгмийн зүтгэлтнүүд Монгол Улсын Үндсэн хуулийн зарим зохицуулалтыг боловсронгуй болгох, өөрчлөх асуудлаар удаа дараа санал гаргаж, хэлэлцүүлэг өрнүүлсээр байна. УИХ, Засгийн газрын түвшинд байгуулагдсан Ажлын хэсгүүдэд ирсэн саналаас үзвэл Монгол Улсын иргэдийн дийлэнх олонхи нь Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах ёстой гэж үзэж байгаа. Тиймээс хаврын чуулганаар Монгол Улсын Үндсэн хуульд оруулах нэмэлт, өөрчлөлтийн төслийг хэлэлцэхээр төлөвлөсөн. Энэ асуудалд “Долоо хэмжиж, нэг огтлох” монгол ухаанаар нэн хариуцлагатай, хянамгай хандах ёстой.

-Оюу толгой, Таван толгойн хувьцаа гаргах нь зүйтэй гэсэн санааг та хэлж байна. Энэ талаараа тодруулахгүй юу. Эдийн засгийг аврах том гарц гэж харж болох уу?

-МАН томоохон төслүүдийг эдийн засгийн эргэлтэд оруулж, улс орныхоо эдийн засгийг өөд нь татаж хөгжүүлэхийн зэрэгцээ ард иргэддээ хувьцаа тарааж, энэ том төслүүдийн үр шимээс хүртээх нь шударга гэж үздэг. Мэдээж, энэ том төслүүдийг үр ашигтай ажиллуулж орлогыг нэмэгдүүлэх нь эдийн засгийн өсөлтөд нөлөөлөх ихээхэн чухал санхүүгийн эх үүсвэр болно. Одоогийн байдлаар “Эрдэнэс Таван толгой” компани Монголын эдийн засагт ихээхэн хувь нэмэр оруулж, энэ жилээс эхлэн төлөвлөгөөний дагуу жил болгон ашигтай ажиллах төлөвтэй байна. Харин түүхий эдийн зах зээлийн үнийн хэлбэлзлээс хамаарал багатай байхын тулд бид зэс, нүүрс гэх мэт түүхий эдээ боловсруулж, нэмүү өртөг шингэсэн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх шаардлагатай. Ингэснээр эдгээр төслүүдээс хувьцаа гаргаж ард түмэнд хүртээх тал дээр үр дүн гарах боломжтой болох юм. Ард иргэдэд ингэж эх орныхоо баялгаас хувь хүртээхгүй бол шударга бус явдал болно гэж бодож байна. Энэ талаар Засгийн газар зарим ажлыг эхлүүлээд байгаа. Тухайлбал, “Эрдэнэс Монгол” болон “Эрдэнэс Таван Толгой” компани Сангийн яамтай хамтарч иргэдийн 1072 хувьцааны бүртгэлийн асуудлыг шийдвэрлэх хүрээнд идэвхтэй ажиллаж байгаа бөгөөд холбогдох шийдвэрийг хоёрдугаар улиралд багтаан гаргахаар ажиллаж байна. Үүний үр дүнд иргэн бүрт эзэмшүүлсэн 1072 хувьцааны ноогдол ашгийг 2018 оноос эхлэн жил болгон хүртээх боломжтой болно. Мөн Засгийн газар “Эрдэнэс Таван Толгой” компанийн хувьцааны 20 хүртэлх хувийг олон улсын болон дотоодын хөрөнгийн биржээр арилжаалах, хөрөнгө татах тухай тогтоолуудыг гаргаж, холбогдох чиг үүргийг өгсөн байгаа. Энэ ажлууд ирэх онд хэрэгжих үндэс суурь бүрэн тавигдана гэж харж байна.

“Өдрийн сонин”-ы №093(5660) дугаараас авч нийтлэв

“Камертон” хамтлагийн дуучин, “Яг түүн шиг” шоуны оролцогч Г.Мэнд–Амартай ярилцлаа.

---

-Танд “Яг түүн шиг” шоуны хамгийн эхний дугаарт оролцох санал тавьж байсан гэсэн. Тухайн үед яагаад оролцоогүй юм бэ?

– Энэ шоуны хамгийн анхны дугаар хийгдэж байхад надад оролцооч ээ гэсэн санал ирсэн л дээ. Тухайн үед ажлын цаг зав, боломж олдоогүй учир татгалзсан. Харин хоёр дахь санал өнгөрсөн оны арваннэгдүгээр сард ирсэн юм. Эхний дугаарт татгалзчихсан байсан учраас бүх ажлаа зохицуулаад энэ удаагийнхад орохыг хүссэн. Ер нь миний хувьд “Камертон” хамтлагийн Мээдээ гэдгээрээ л үзэгчдэдээ танил. Түүнээс биш кино урлагт дүр бүтээж ч юм уу, өөр өнцгөөр Мээдээг харуулж байгаагүй. Харин энэ шоу урлагийн хүмүүсийг үзэгчдэд өөр өнцгөөс харуулж, шинэ дүрд хувиргах, нууц авьяас чадварыг нээх гээд олон давуу талтай. Энэ нь оролцож байгаа хүсүүстээ ч их сонирхолтой байдаг. Тийм учраас өөрийгөө сориод үзье л гэж бодсон л доо. Түүнчлэн “Яг түүн шиг” шоу дэлхийн 30 гаруй оронд хийгддэг. Харин манай шоуны хувьд Азийн орнуудаас хамгийн чанартай, үзүүштэй нь гэсэн дүгнэлт авсан байна лээ. Олон улсын жишигт нийцсэн энэ том төсөлд, өөрийн эх орондоо оролцож байгаадаа баяртай байгаа. Мөн үзэгчид маань ч тэр маш идэвхтэй үзэж байгаа нь сайхан санагдаж байна.

-Та Виктор Цой, Питбуль, Эдит Пиаф, Пикотарогийн дүрүүдийг бүтээлээ. Мэдээж дүр бүрт л судалгаа хийсэн нь дамжиггүй. Хамгийн их хүч хөдөлмөр шаардсан дүр аль нь байсан бэ?

-Би дүрүүдээ хүмүүсийн мэддэггүй талаас нь харуулахыг эрмэлздэг. Миний хамгийн эхний дүр бол Виктор Цой байсан. Оросын панк, рок урсгалын загалмайлсан эцэг болсон энэ хүний дуунуудыг хүмүүс өнөөдөр ч гэсэн таашаан сонсдог. Харин би энэ дуучны маш зөөлөн дууг нь сонгон авсан. Энэ дууны утга нь тойруу утгаар хар тамхийг эсэргүүцсэн байдаг л даа. Виктор цойн найз охин нь хар тамхины хамааралтай байсан юм билээ. Харин түүний хувьд хар тамхи хэрэглэдэггүй. Харин ч хар тамхины эсрэг тууштай зогсдог байсан рокуудын нэг. Тиймдээ ч миний хувьд залуустаа хүний амьдралд хэрэгтэй, хэрэггүй олон зүйл байдаг, тэр дундаа бүх цаг үед хэрэггүй зүйл бол хар тамхи юм шүү гэдгийг илэрхийлэх үүднээс энэ дууг сонгон авсан. Харин Питбулийг хүмүүс маш сайн мэднэ. Түүний хит дуунууд нь ихэвчлэн дэлхийн танигдсан ододтой хамтран дуулсан байдаг. Тэгэхээр яг ганцаарчлан дуулсан дууг нь сонгосон. Мөн Эдит Пиафын дүрд хувирсан. Хоногийн хоолоо олох гэж гудамжинд дуулдаг байсан хэдий ч дэлхий ертөнцөд өөрийгөө тунхаглаж, улс, үндэстнийхээ бахархал нь болж чадсан энэ гайхалтай дуучинг дуурайх мэдээж амаргүй байлаа. Хүнд, хэцүү амьдралыг туулж 40 гаруйхан насандаа хорвоог орхисон ч хүн төрөлхтөнд ийм сайхан дууг зориулж чадсан юм шүү гэдгийг л хүргэхийг хичээсэн дээ. Би Эдит Пиафын өөрөө үгийг нь бичсэн “La vie en rose” гэх дууг дуулсан. Энэ дуу бол хоёрдугаар дайны дараахан өнчрөл хагацал, үзэн ядалт, нэг нэгэндээ итгэхээ больчихсон тийм хүнд хэцүү нийгэмд хайрыг эргэн сануулсан юм. Гэхдээ дуулалтын хувьд Эдит Пиафын сонсогчдоосоо уучлалт хүсье. Би басс хоолойтой. Их доор дуулдаг. Гэтэл Эдит Пиаф их дээгүүр дуулдаг. Ёстой л хүн төрөлхтөнд ганцхан төрөхөөр онцгой хоолойтой дуучин.

-Харин өнгөрсөн долоо хоногийн дугаарт Японы дуучин Пикотарог дуурайж алдарт “PPAP” дууг нь дуулсан. Энэ үзүүлбэрээс харахад хөдөлгөөний эвсэл маш сайтай харагдаж байлаа. Энэ үзүүлбэрийнхээ тухай яриач?

– Пикотарогийн бодит төрх нь маш энгийн, цэвэрхэн. Харин тайзны дүр төрх нь энгийн үеийнхээсээ ондоо, алиадуу гэж хэлж болохоор. Энэ хүн дуучнаас гадна хошин урлагийн төлөөлөл болсон хүн. Ямартай ч “PPAP” дуу нь дэлхийд хит болж чадсан. Энэ нь UK болон US chart, Bill­board-д өндөр байр эзэлсэн хамгийн богино болон ази дуу болсон. Алдарт Ганнам стайл дууг давсан гэдгээрээ мөн онцлог. Энэ дуунаас харахад хүн төрөлхтөн агуу том зүйл хийх гэж өөрийгөө зовоогоод байдаг. Гэтэл амьдрал гэдэг маш энгийнээс агуу зүйл бүтдэг гэдгийг харуулж байгаа юм болов уу.

Би тайзан дээр элэглэл хийж, хошин байдлаар гарч үзээгүй. Тийм ч эвсэлтэй хүн биш. Энэ дүр надаас цоо шинэ зүйлийг шаардсан гэж болно. Бидэнд “Аймар” продакшны залуус зөвлөгөө өгч байгаа. Надад болж өгвөл л шүдээ орсойлгоод байгаарай гэж хэлсэн л дээ. Мөн шилнийхээ дээгүүр хялайж хардаг, задгай хөдөлгөөн гэх мэт хэтрүүлэг нь л энэ дүр төрхийг бий болгодог гэдгийг сайтар хэлж байлаа. Би энэ дуугаа бэлдэж байхдаа нэг ч удаа тест бичлэг хийж үзээгүй юм. Ерөнхийдөө дотроо төсөөлөөд л явсан. Гэтэл шоундаа орчихоод гэртээ хариад үзтэл хөлс асгараад, ичээд их хөглөсөн. Надаас тэс ондоо хүн шиг санагдаад дасаж өгөхгүй байсан шүү. Ямартай ч хүмүүст таалагдсанд их баяртай байгаа.

-Дараагийн дүрийнхээ тухай яриач. Ямар талаас нь үзэгчдэдээ харуулахыг зорьж байна вэ?

-Тав дахь шат бол кинотой холбоотой дуу, дуутай нь холбоотой дүр төрхүүд байх юм. Би Элтон Жоны дүрд хувирна. Түүний кинотой холбоотой дуу гэхээр мэдээж ойлгомжтой “Араатны хаан арслан” хүүхэлдэйн кино шүү дээ. Би Элтон Жоны яг өнөөдрийн хоолойг нь үзэгчдэдээ хүргэхийг хичээнэ. Түүний хоолой багахан хэмжээний мэс ажилбар хийснээс болоод өнгө нь өөрчлөгдсөн байдаг юм. Тэгэхээр тэр өөрчлөгдсөн хоолойны өнгийг харуулах зорилготой байгаа. 90-ээд оны хоолой нь их цээлхэн байдаг.

-Цаашид таараасай гэж бодсон дүр бий юү?

-Харин битгий таараасай л гэж бодсон дүр байна шүү. Алдарт Леди Гага, Ники Минажийн дүр хэзээ ч битгий таараасай гэж залбирах байна (инээв). Эдгээр дүрүүүд биш л бол бусдыг нь ч нэг болгочих байх аа. Ер нь эмэгтэй хүн болох маш хүнд юм билээ. Би амьдралдаа эмэгтэй хүний гутал руу хөлнийхөө үзүүрийг ч оруулж үзээгүй. Харин Эдит Пиафын дүрийг гаргахад гурван хуруу хэртэй өсгийтэй гутал өмсөхөд л их эвгүй байна билээ. Тэгэхэд манай Т.Бархүү, С.Гантогоо хоёр бол өсгийтэй гутлыг болоод дээрх дүрүүдийг харин ч нэг амилуулж байгаа даа. Ер нь манай бусад оролцогчид их мундаг байгаа. Түүнээс хамгийн онцгой нь Г.Ганхүү ах шиг санагддаг. Түүний хувьд ямар ч зүйлд чин сэтгэлээсээ хичээж, зүтгэж чаддаг нь үнэхээр бахархмаар басхүүү залуус бидэнд үлгэр дуурайл болмоор санагддаг. Т.Бархүү бол жүжигчнээс гадна маш авьяаслаг дуучин гэдгээ үзэгчдэдээ мэдрүүлж чадаж байна. Түүнд бүр төрөлхийн маш сайхан дуулах авьяас байна. Үнэхээр Бараа шиг нуруулаг, бас чадвартай дуучны орон зай Монголд дутагдаж байгаа. Би Барааг дуунд урвуулах гэж их л чармайлт гаргаж, зориг өгч байгаа (инээв). Түүнчлэн манай С.Гантогоод олон сайхан чанар байгаа харагддаг. Аливааг хурдан боловсруулаад гүйцэтгэл хийж чаддаг гэх мэт давуу тал ихтэй. Урлагтай ойр байдаг монгол залууст маш их үлгэр дуурайл болохоор хүн гэж боддог.

-Камертон хамтлаг “Хязгааргүй” нэртэй 11 дэх цомгоо гаргасан. Энэ цомогт багтсан “Хайр” дуунд хамтлагийн гишүүд бүгдээрээ гэр бүлийнхнийхээ хамт тоглосон нь онцлууштай байлаа. Энэ санааг хэн гаргасан бол?

-Цомогтой холбоотойгоор эхний хоёр дууныхаа клипийг үзэгчдэдээ хүргээд байна. Дараагийн дуунуудынхаа клипний зураг авалтад тун удахгүй орохоор төлөвлөж байна. Болж өгвөл бүх л дуугаа дүрсжүүлэхээр зорьж байна. Ер нь клип л сүүлд нь үлддэг юм байна. Мөн клипэндээ тухайн цаг үеийн дүр төрх нь ч хамтдаа үлддэг болохоор эргээд харахад их сайхан байдаг. “Камертон” хамтлаг клип ихтэй, хийх ч дуртай. Цаашид ч хийсээр байя гэж бодож байгаа. Ямартай ч цомгоо “Хязгааргүй” гэж нэрлэсэн. “Хязгааргүй” дууныхаа үгийг дөрвүүлээ бичсэн юм. Нэг удаа бид дөрөв уулзаад караоке орж дуулангаа, ганц нэг пиво уухаар болсон юм. Гэтэл манай Болдоо надад нэг ийм ая байна, хэдүүлээ дуу болгоцгооё гээд л төгөлдөр хууран дээр тоглолоо. Өнөөх зориг орсон хүмүүс мөр, шатаар нь явуулсаар нэг дууны үг босгочихож билээ.

Харин “Хайр” дууны клипэнд гэр бүлийнхэнтэйгээ хамт тоглох саналыг болоод клипний зохиол, өнгө гэрэл, хийц зэргийг манай Болдоо гаргасан. Клипээ үзэж байхдаа дөрвөн сурагч хамтлаг байгуулах гээд гүйж явсан бол одоо бүгд гэр бүлтэй болчихсон, мөн л дуугаа дуулаад явж байгаа нь бид үнэхээр азтай бас амжилттай яваа юм байна гэж бодож суулаа. Ямартай ч амьдралд зөв л хандаж байгаа юм байна шүү гэдэг ойлголт авсан даа.

-Та гэр бүлээ танилцуулаач?

-Миний эхнэрийг Болормаа, миний хайртай охиныг Анхилуун гэдэг. Бид гурав шинэ хүнээ хүлээж авахад бэлэн болчихоод тэсэн ядан хүлээж байна. Их сайхан байна. Ямартай ч хоёр сайхан үртэй болчихоод эхнэрийнхээ хүссэн бүхнийг нь хийлгэнэ ээ гэж бодож байгаа.

-Таны сүүлийн үеийн уран бүтээлийн олз омог хэр байна вэ?

-Би одоогоор хоёр цомог гаргасан байна. Миний эхний цомог маань жазз, блюз маягийн хуучны стилийг түлхүү харуулсан бол хоёр дахь цомогтоо орчин цагийн урсгалыг оруулсан. Сүүлийн цомог маань “Чамд хэлье” гэсэн нэртэй. Цомгийнхоо дөрвөн дууг клипжүүлсэн байна. Байгаль дэлхий өнгөө өөрчилбөл тав дахь клипнийхээ зураг авалтад орох болно.