Month: March 2017

Олон улсын валютын сантай хамтран хэрэгжүүлэх өргөтгөсөн санхүүжилтийн хөтөлбөр тойрсон яриа хөөрөө ид өрнөж байна. Эдийн засгийг нуруундаа үүрч яваа хувийн хэвшлийнхэнд энэ хөтөлбөр яаж нөлөөлөх вэ гэсэн асуулт удахгүй тавигдаад эхлэх байх. Энэ өнцгийг хөндөхөөс өмнө валютын сан юуны төлөө идэвхийлэн ажилладаг, тэдний манайд хэрэгжүүлэх гэж буй хөтөлбөрт ямар эерэг тал байгааг анзааръя.

Валютын сангийн үүссэн түүх нь ерөөсөө л дэлхийн нэгдүгээр дайнаас улбаатай. Шалтгаан нь эдийн засаг. Нэгдүгээр дайнд ялагдсан Герман дайны төлбөр өгөхийн тулд баахан мөнгө хэвлэж шаралхсан нь хэний ч мэдэх түүх. Үр дүнд нь инфляци, ажилгүйдэл хэмжээгээ алдаж, Гитлер засгийн эрхэнд гарч ирж, өнөөгийн манайх шиг биенээ буруутгаж шүүмжилсэн маргаан өндрөө авч, шинэ удирдлага нь асуудлаа эдийн засгийн аргаар шийдэж чадахгүйд хүрэнгүүтээ еврейчүүдийг хөнөөж, дээрэм хийж, сүүлдээ Европ руу дайрч дэлхийн түүхэнд хүсэмгүй өөрчлөлт авчирсан. Санхүүгийн хямрал дайнд хүргэдгийг анзаарсан улс гүрнүүд өөр зуураа ярилцаж хэлэлцээд “Бага дээр нь дарахгүй бол санхүүгийн хямрал халдварладаг юм байна. Нэг улс валютын хямралд орчихоор бусдыгаа татаж унагачих эрсдэл байна шүү. Дайн үүсгэж, дэлхий даяараа үймэхгүйн тулд валют, эдийн засгийн хямралд орсон улсууддаа тусалж байя” гээд ОУВС-г үүсгэсэн түүхтэй. Энгийнээр хэлбэл, валютын санг эрсдэлээс хамгаалах сан гээд ойлгочихож болно. Энэ санд яг НҮБ шиг дэлхийн бүх улс гишүүнчлэлтэй. Бүх улс саналын эрхтэй. Мөн л бултаараа татвараа төлдөг. Ердөө ийм л клуб. Хардахын тулд хардана гэдэг ч юм уу нөгөө талаас нь харъя гэвэл Америк, Япон, Англи энэ клубт маш их мөнгө төлдөг, сангийн ихэнхийг бүрдүүлдэг. Тэр хэрээрээ нөлөө оролцоо, ямар нэг лобби энэ тэр бий гэсэн хардлага гардаг байж мэднэ. Гэхдээ тэглээ гэж хардахад манайх шиг жижиг улсад сэрэмжлэхээр шалтаг, нөлөө гэж юу байхав.

Үнэнийг хэлэхэд бидний зүгээс хардаад байх шалтгаан бага. Учир нь ОУВС биш бид тэдэнд хүсэлт тавьж, гуйж шалж байж энэ хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхээр болсон. Анхнаасаа хямарсан энэ тэр гэж элдэв дэмий мэдэгдэл хийж зах зээлд сөрөг сигнал өгөхгүйгээр гарцаа хайгаад олчихсон бол боломж байсан уу гэвэл байсан. Гэхдээ нэгэнт тэгээгүйгээс хойш сангийн хөтөлбөрийг залбирч хүлээж авахаас аргагүй. Цагаа олж хэрэгжиж байгаа хөтөлбөр мөнөөсөө мөн. Хэрвээ валютын сангийнхан толгой дохиогүй бол Монгол гэдэг улс дефольт зарлах байсан. Дефольт зарлачихсан бол гадаадын хөрөнгө оруулалт арван жилдээ баяртай болох байсан. Товчхондоо монголчууд хоёр муу сонголтын арай дээрийг нь сонгочихоод байгаа. Нэг бол дампуурлаа зарла, эсвэл одоо байгаа өндөр өртөгтэй богино хугацаатай зээлээ урт хугацаатай хямд зээлээр солиод амь тариа залгуул гэсэн хоёр сонголтын дөнгүүрийг нь хийчихсэн гээд ойлгочихож болно. Алга ташиж баярлахаар мундаг шийдэл биш, аргаа барахдаа гаргасан шийдвэр.

Сангийн хөтөлбөрийн эерэг талд анхааръя. Бидэнд санал болгосон хөтөлбөрийг хэрэгжүүлсэн улсуудын хувьд эхний хоёр жилдээ хүндэрч байгаад гурав дахь жилээсээ эерэг нөлөө мэдрэгддэг гэх тайлбар дуулддаг. Тэгэхээр өнөө жил, ирэх оныг шүдээ зууж байгаад туулчихвал 2019 оноос өр буурч, төсөв алдагдал багатай батлагддаг болж, зээлжих чадвар сайжирч, валютын ханшийн нөөц өсч магадгүй. Валютын нөөц өсөөд, ханшийн эрсдэл буурчихвал хөрөнгө оруулалт дагаад өсөх нь хэнд ч тодорхой зүйл. Хар ухаанаар бодоход л манайд хөрөнгө оруулах сонирхолтой 200 сая ам.доллартай англи эр валютын нөөц багассан, ханшийн эрсдэлтэй үед лав мөнгөө тас атгачихаад алга тэнийхгүй. Доллароо төгрөг болгож бизнес хийгээд баахан ашиг оллоо ч ногоон валют руу хөрвүүлэхдээ ханшийн зөрүүнд хамгаа алдахыг хэн хүсэхэв. Харин валютын ханшийн нөөц дажгүй, долларын ханш савлаад байхааргүй орчинд бол мань эр итгэлтэй нь аргагүй хөрөнгөө оруулна. Ер нь ирэх өдрүүдэд хэрэгжих хөтөлбөрийн гол зорилго нь валютын нөөцийг өсгөх. Энгийнчилж тайлбарлавал одоогийн 1.5 тэрбумыг гурван тэрбум болгоё л гэж байгаа юм. Ингэхийн тулд хөрөнгө оруулалт татах шаардлага байгаа, гэхдээ өнөөгийн нөхцөлд лав итгэж мөнгөө оруулах хүн гарахгүй гэх мэт авцалдаагүй логикууд бий. Ноён доллар номхорно гэдэгт бас нэг эргэлзээ анзаарагдаж буйг хэлэхгүй орхиж болохгүй. Валютын ханшид төв банк оролцохгүй, зах зээлийн зарчмаараа явна гэсэн албан байр суурь бий. Гэхдээ сангийн хөтөлбөрийн хүрээнд валютын ханш тогтворжино гэх таамаг одоохондоо давамгайлж байна.

Өнөөдөр хөрөнгө оруулагчдыг айлгаж байгаа өндөр өрийн дарамт, хомсодсоор буй валют, өрөө төлж хүчрэхээ больсон бодит нөхцөл хоёр жилийн дараа арилбал хөрөнгө оруулалт гэрлийн хурдаар өсөх боломжтой. Валютын сангийн тавьж буй нөхцөлүүдийг биелүүлж чадвал шүү дээ. ОУВС тухайн орны нөхцөл байдлыг мэдрэхгүйгээр стандарт онол чихэх гээд байдаг гэсэн шүүмжлэлийг учир мэдэх улс хэлдэг. Анхаарахад илүүдэхгүй өнцөг.

Валютын сангийн тавьж буй нөхцөлүүд дунд цагаа олсон, хийх учиртай зөв шаардлагууд цөөнгүй байгаа. Тансаг барааны татварыг нэмэх нь зөв. Том мотортой машин, архи тамхины татвар нэмэгдлээ гээд маньд сүйдтэй нөлөө үзүүлэхгүй. Үрэлгэн төсвөө танахаас аргагүй. Цаг нь болсон. Хэтэрсэн, хүрээгээ тэлсэн халамжуудыг ч цэгцлэх ёстой. Тэтгэвэр, цалингийн нэмэгдэл дээр хэсэгтээ бүсээ чангалахаас өөр гарц байхгүй Бусдын хяналт дор л төсөв, халамжаа цэгцэлж авахгүй бол сонгуулиас сонгуулийн хооронд сэтгэдэг улстөрчдөд ийм зориг хэтээсээ төрөхгүй. Тэр үүднээс нь валютын сангийн хөтөлбөрт алга ташмаар байна.

Хамгийн эрсдэлтэй нь шатахуун. Суурь хэрэглээ болчихсон, инфляцийг галзууруулдаг гол өдөөгч болсон бүтээгдэхүүний үнэ нэмэгдээд эхэлбэл жаахан хэтрүүлээд зүйрлэхэд зах зээлд шуурга дэгдэнэ. УИХ ирэх сарын 5-нд хуралдаад сангийн нөхцөлүүдийг эхнээс нь хуульдаа тусгаад өөрчлөөд эхлэх нь бол ойлгомжтой. Шатахууны үнэ эгэл иргэдэд нэрмээс, ачаа болохоос гадна хувийн хэвшилд ч нөлөөгөө үзүүлнэ гэсэн гаргалгааг эдийн засаг мэдэхгүй хэн ч хийчихнэ. Инфляци өсөнгүүт хувийн хэвшлийнхний зардал өснө. Нийгмийн даатгал нэмэгдэнгүүт хөдөлмөрийн зардал нь цойлно. Бодлогын хүү өндөр хэвээр байхаар зээл олголтод гэрэл гэгээ харагдахгүй. Банкуудаас зээл гарахгүй байхаар эрэлт багасах нь жам. Тэр дундаа жижиг, дунд үйлдвэрүүд бол шүдээ зуугаад урагшлахаас аргагүйд хүрнэ. Нийлүүлэлт талаасаа зардал өртөг нь өсөөд явчихаар худалдан авалт буурна. Тодруулж хэлбэл төрийн худалдан авалт багасна. Хувийн хэвшлийн худалдан авалт ч ялгаагүй, уруудах цикл рүүгээ орно. Иргэдийнх ч мөн адил. Товчхондоо хувийн хэвшил хоёр талаасаа бахинд орчихно гэсэн үг.

Шинээр орж ирэх хөрөнгө оруулагчдад ямар нөлөө үзүүлэх талаар эдийн засагч Ч.Отгочулуу “Монгол эрсдэлтэй орон учраас хөрөнгө оруулагчид заавал нэг зүйл шаарддаг. Тэр нь Засгийн газрын баталгаа. Энэ хөтөлбөрт орчихоор засгийн шинээр баталгаа гаргаж өгөх боломж хумигдчихаж байгаа юм. Тэгэхээр шинээр орж ирэх гэж буй хөрөнгө оруулагчдад хүнд байдал үүснэ гэсэн үг. Дээр нь дотоодын хөрөнгө оруулагчдад маш том эрсдэл үүсч байгаа. 100 сая төгрөгтэй нэг хүн байлаа гэхэд хадгалуулах уу , бизнес хийх үү гэдэг эргэлзээнд орчихож байгаа юм. Бизнес хийхээр зах зээл хумигдвал шатчих болов уу гэх айдас төрнө. Хадгалуулахаар хүүгийн татвар энэ тэр гэсэн асуудал санааг нь зовооно. Бизнес хийлээ гэхэд ямар ч тохиолдолд төр батлан даасан бол, төсвөөс авна гэсэн итгэлтэй бол хэн ч зориглоод орно. Тэр итгэл, найдвар нь алга болчихлоо. Шинээр орж ирэх сонирхолтой хөрөнгө оруулагчдад тодорхойгүй байдал үүсчихлээ л дээ. Логикоор бодоход ийм сонирхолтой хүмүүс наад зах нь 2-3 жил харна, хүлээнэ гэдэг бол тодорхой” хэмээн ярилаа.

Валютын сангийн хөтөлбөр орж ирж байгаад алгаа ташиж суугаа хэсэг бол том зээлдэгчид. Агуулгыг нь жижигсгэж Бат, Дорж хоёр дээр жишээ аваад харъя. Доржоос 100 сая төгрөг зээлсэн Бат өнөө мөнгөө тансаглаж дуусгачихаад энд тэндээс ахиад зээл аваад цацаад байвал мөнгөө зээлүүлсэн нөхөрт эргэлзээ төрнө өө дөө. Бушуухан миний мөнгийг өгөөсэй гэж залбирч суутал өнөөх нь Дулмаагаас бага хүүтэй ахиухан мөнгө аваад өрийг нь дарах нь тодорхой болчихвол мөнгөндөө гонсойж суусан Доржийн магнай тэнийж таарна. Энэ жишээг арай томсгоод харвал “Чингис”, “Самурай”, “Евро” бонд өгсөн нөхдүүд баярлаж суугаа гэсэн үг. Манай улсын хувьд өнөөдрийн зовлонгоо түр хойш тавьж байгаа л нэг арга.

Компаниудад эерэг байж болох хоёр өнцөг бий. Дефольт зарлаагүй учраас хөрөнгө оруулалт татах боломж нээлттэй байгаа. Одоогоор хөрөнгө оруулалт татаж Монгол гэдэг улсыг сэвхийлгэх боломж уул уурхайд л байна. Хятадын зах зээл дээр нүүрс, зэсийн үнэ дажгүй бол, Таван толгой гэх мэт том төслүүдээ ашигтай хувилбараар хөдөлгөж чадвал, хайгуулын төсөл хэрэгжүүлэгчид гэгээтэй мэдээтэй дуулгаад байвал өөр хэрэг. Хүсвэл татгалзаж болох хөтөлбөр учраас асуудал байхгүйгээр эдийн засгаа тэлээд явах гарц нээлттэй. Хөтөлбөр амжилттай хэрэгжвэл эдийн засгийн макро орчин яваандаа сайжирна. Хувийн хэвшилд нөлөөлөх хоёр дахь сайн тал нь энэ. Бусдаар бол Валютын сангийн хөтөлбөрийн ачааны хүндийг үүрэх хэсэг нь хувийн хэвшлийнхэн л байна даа.

Хуучин ЗХУ-ын бүрэлдэхүүнд багтаж байсан Беларусийн газар нутагт одоогоос 35 мянган жилийн өмнө анх хүн суурьшсан гэдэг. Харин яагаад Беларусь буюу Белая Русь (цагаан орос) хэмээн нэрлэсэн талаар янз бүрээр ярьдаг юм. Тус бүс нутагт амьдарч байсан хүмүүс даавуугаа өөрсдөө хийдэг тэр нь цагаан өнгөтэй байсан гэдэг. Бүгд цагаан өнгийн хувцастай байжээ. Хүмүүс нь цагаан шар үстэй, нүд нь хүртэл цайвар өнгөтэй, харахад цэвэрхэн, сайхан харагддаг аж. Цагаан орос гэдэг нь үүнээс үүдэлтэй гэж ярьцгаадаг. Харин зарим эх сурвалжид монгол-татарчуудад эзлэгдээгүй тул цагаан орос хэмээн нэрлэсэн тухай бичсэн байдаг. Ингэхдээ харийн дарлалд өртөөгүй эрх чөлөөтэй байсныг нь цагаан өнгөтэй зүйрлэн ингэж нэрлэсэн гэнэ.

Беларусчуудыг багагүй зовлон амссан гэдэг. Эрт дээр үед амьд үлдэхийн тулд зэрлэг амьтадтай нүүр тулж, өлсгөлөнд нэрвэгдэж, даарч байгалийн гамшигт нэрвэгдсэн байна. Яваандаа хэсэг бүлгээрээ амьдардаг болж, газар тариалан эрхлэх болжээ. Ингээд өмч хөрөнгөтэй болсноор ядуу, баян хэмээн хуваагддаг болж хүн төрөлхтний түүхийн жамаар явж ирсэн.

Беларусийн түүхийн талаар ярихад “Повесть временных лет” хэмээх түүхэн судар бичгийг заавал дурддаг. 835 онд бичигдсэн гэгддэг энэ бүтээл нь манайхаар бол “Монголын нууц товчоо” юм. Түүнд Полоцк хэмээх хотын талаар өгүүлсэн байдаг гэнэ. Полоцк хот нь худалдаа, гар урлалын томоохон төв болжээ. Тус хотын анхны захирагчдын нэг нь тайж Роговолд гэгч байсан. Түүнтэй холбоотой нэгэн эмгэнэлтэй түүхээс сонирхуулья. Ханхүү Роговолодын охин Рогнед хэмээх үзэсгэлэнт бүсгүйд Киевийн ханхүү Ярполык, Новогородын ханхүү Владимир хоёр бараг нэгэн зэрэг шахуу гэрлэх санал тавьсан гэдэг. Үзэсгэлэнт бүсгүй Киевийн ханхүү Ярполыкийг сонгоход Новогородын ханхүү ихэд уурлан бухимджээ. Тэрээр Полоцк хотыг дайлаар мордон эзэлж аваад ханхүү Роговолд түүний эхнэр хүүхдүүд гээд бүгдийг нь хороосон байна. Ганцхан охин Рогнедийг нь амьд үлдээж хүчээр эхнэрээ болгосон гэдэг. Беларусчууд үнэн алдартны шашинтай болсон нь ч энэ түүхтэй холбоотой .

Беларусийн түүхтэй салшгүй холбоотой Полоцк хотын тухай ярихад ханхүү Всеславаг дурдахгүй байхын аргагүй. Түүнийг хаан ширээнд заларч байхад Полоцкийн хөгжил цэцэглэлийн оргил үедээ хүрсэн гэдэг.

Зүүн өмнөд талаас нь монгол-татарчууд довтолж, үүний дараа баруун талаас Загалмайтны аян дайныг эхлүүлэхээр зэхэж байсан үе нь тус улсын түүхэнд нэлээд нөлөөлсөн юм. Тус бүс нутгийн олон жижигхэн вант улсууд харийн дарлалд автахгүйн тулд нэгдэн нэг улс болохоос өөр сонголт байгаагүй. Ингэж л Литовийн агуу вант улс байгуулагдахад Беларусь нэгдсэн түүхтэй.

Беларусийн түүхэнд тэмдэглэгдэн үлдсэн Полоцк хотод амьдардаг байсан худалдаачны хүү Франциск Кориныг улс орондоо агуу хэмээн ихэд дээдэлдэг аж. Тэрээр Библийн судрыг эртний беларусь хэл дээр хэвлэсэн юм. Энэ нь беларусчуудын үндэсний бахархлыг бий болгосон гэдэг.

Түүх өрнөсөөр 1569 онд Речь Посполитая хэмээх улс байгуулагдсан нь өнөөгийн Беларусь аж. 1791 онд тус улсыг Орос, Австри, Прусс гурав хуваан авсан байдаг. Үүнээс хойш Оросын эзэнт гүрний нэгэн хэсэг болсон. Беларусчууд ядуу зүдүү амьдарч байсан тул XVIII зууны эх болон төгсгөлөөр эрх баригчдыг эсэргүүцсэн томоохон хөдөлгөөн өрнөсөн боловч төдийлөн амжилт олоогүй.

XIX зууны сүүлч XX зууны эхээр үндэсний эрх чөлөөний төлөөх тэмцэл нэг бус удаа гарсан байдаг. Эдгээр тэмцлүүдийг удирдсан, беларусчуудын бахархал болсон хүмүүсээс Янка Купала, ах дүү Луцкевич, Якуб Колос нарыг дурдах нь зүйтэй болов уу.

XX зуунд Зөвлөлтийн нэгэн хэсэг болсноос хойд беларусчууд амаргүй замыг туулсан. Дайн, өлсгөлөн, хэлмэгдүүлэлт зэргээс дэлхийн II дайныг тус улсын түүхийн хамгийн эмгэнэлтэй үе нь. Брестийн цайз, Хатынь гээд аймшигт дайныг сануулсан газруудыг хүмүүс мэднэ.

1991 оны арванхоёрдугаар сарын 8-ны өдөр ЗХУ задарсан тухай тогтоолд гарын үсэг зурснаар Беларусийн нэн шинэ түүх эхэлсэн. Энэ үеэс дахин тусгаар улс болжээ. 1994 онд тус улсын түүхэнд хоёр том үйл явдал болсон. Беларусийн Ерөнхийлөгчийн сонгууль болж А.Лукашенко ялалт байгуулсан бөгөөд тэрээр өнөөдрийг хүртэл төрийн тэргүүний албыг хашиж байгаа. Мөн тэр жил тус улс нь Үндсэн хуулиа баталжээ. 2004 онд Үндсэн хуулиндаа өөрчлөлт оруулж Ерөнхийлөгчийн албыг хаших хугацааг хязгааргүй болгосон.

Өнөөдөр Беларусь нь есөн сая 500 мянган оршин суугчтай. Газар нутгийнхаа хэмжээгээр дэлхийд 84 дүгээрт ордог.

2015 онд Нобелийн утга зохиолын шагналыг Светлана Алексиевич хэмээх зохиолч эмэгтэй хүртсэн нь тухайн үедээ нэлээд шуугиан тарьсан. Светлана Алексиевич нь 2000 оноос Итали, Герман, Францад амьдарч байгаад 2013 оноос Минскт эргэн очиж суурьшжээ. Баримтат зохиол туурвидаг зохиолч бүсгүй эх орныхоо нэрийг дэлхий дахинаа гаргасан гэж болно. Түүний багш нь Зөвлөлтийн үед олны танил болсон зохиолч Василий Быков мөн л беларусь хүн.

Ингээд уншигч танд Беларусийн тухай сонирхолтой баримтуудаас дурдья.

-Европын орнуудаас Беларусь нь Европын зөвлөлд ороогүй цорын ганц улс. Тиймээс тус улсын иргэд нь Страссбург дэх олон улсын хүний эрхийн шүүхэд хандах эрхгүй юм байна.

-Беларусийн рубль нь дэлхийн хамгийн ханш муутай арван мөнгөн тэмдэгтэнд ордог.

-Хэдийгээр ард иргэдийнх нь авдаг цалин бага ч гэсэн орон гэргүй, ядуу хүн байдаггүй гэнэ.

-Тус улсын иргэдийн иргэний үнэмлэх нь мөн гадаад паспорт нь болдог. Тиймээс гадаадад зорчих нөхцөлд тусгайлан паспорт авдаггүй.

-Беларусь хэлээрээ сургалт явуулдаг нэг ч их, дээд сургууль байдаггүй.